ویژگیهای معلم موفق
ویژگیهای معلم موفق
ویژگیهای معلم موفق
با توجه به
آیات، روایات، احادیث و سخن بزرگان
« به نام انکه جان را فکرت آمو خت »
امام صادق (ع) می فرمایند :
"تمامی جنبندگان روی زمین و ماهیان دریاها وهر کوچک وبزرگی در زمین وآسمان خداوند ،برای آموزگار خوبیها طلب آمرزش می کند".
ارزش و مقام معلم با توجه به این سخن امام صادق (ع) به خوبی نمایان می شود .
کسی که عهده دار شغل انبیاء است ودارای چنین مقام عظیمی علاوه بر آن چون با دانش آموزان سر و کار دارد که از او تأثیر می پذیرند، باید در پی کسب ویژگیهای مثبتی باشد که او را در راه حقیقی سعادت وموفقیت وکمال سیر دهد.
در این مقاله سعی بر آن شده است که ویژگیهای یک معلم موفق با توجه به آیات قرآن زندگی پیامبر و ائمه و احادیث وسخنان بعضی از بزرگان تاریخ عنوان شود تا با پرورش این ویژگیها در خود، همه ما در کسوت یک معلم موفق قرار بگیریم.
گرد آورنده:زینب رئیسی
کارشناسی دینی وعربی
مدرسه راهنمایی:عطیه 2
گفتمش تو کیستی؟
گفتا که من پروردگارم.
گفتمش یعنی چه ؟
گفتا که من آموزگارم .
گفتمش آموزگاری کی بود پروردگاری ،
گفت اگر باور نداری درنگر نیکو به کارم ،
من نیم خالق، ولی سازنده ی اخلاق خلقم ،
در مقام معرفت، سازنده چون پروردگارم.
ویژگیهای یک معلم موفق عبارتند از:
1-ایمان به خدا
انسان برای پرواز به سوی کمال، نیاز به دو بال علم وایمان دارد و معلم که جاده کمال را به شاگردانش می نمایاند باید ایمان داشته باشد . معلمی که ایمان ندارد بر حسب ظاهر آگاهیهای خود را به شاگردانش منتقل می کند وشاگردانش از آن دانشها در امور دنیایی خود استفاده می کنند، اما اثری در کمال انسانی آنان نخواهد داشت.
ممکن است کسی تصور کند تنها درسهای دینی معلم با ایمان می خواهد، در حالی که اگر مسائل ریاضی، فیزیک، شیمی ورزش و...را نیز یک انسان پاک وبا ایمان به شاگردان بیاموزد فهمش برای آنان راحت تر خواهد بود . زیرا مؤثر واقعی خداست وزبان انسان مومن را گویا تر می کند.
دانشمندان بزرگی چون بوعلی سینا، جابر بن حیان وحتی داروین وکانت و...همه خداپرست بودند. بعضی از این دانشمندان مشکلات علمی خود را با استمداد از خدای بزرگ حل می کردند.
ابو علی سینا هر گاه در یک مسئله دچار سرگردانی می شد ، به مسجد می رفت نماز می خواند و درهای بسته مسائل علمی به رویش باز می شد.
متخصص واقعی کسی است که عشق به خدا و اولیای او در وجودش شعله ور باشد واین است رمز موفقیت.
2- توکل به خداوند
معلم با ایمان در تدریس خود به خدای بزرگ توکل می کند که به فرموده ی امام جواد (ع)
"الثقه بالله تعالی ثمن لکل غال وسلّم الی کل عال"
اتکا به خداوند قیمت هر متاع نفیس ونردبانی برای رسیدن به هر مقام بلند است.
ما وسیله و ابزاری بیش نیستیم و معلم واقعی خداست. پس باید در کارمان به او توکل کنیم .
معلم با ایمان باید تصمیم بگیرد که مطالب را به شاگردان خویش منتقل سازد وپس از تصمیم ،به خدای بزرگ توکل کند که جای دادن مطلب درروان و روح شاگرد کار اوست.
«فاذا عزمت فتوکل علی الله»
پس هنگامی که تصمیم گرفتی به خدا توکل کن.
3 – اعتقاد به آرمان های مقدس
معلم واقعی هیچگاه به ارزش ها و آرمان های مقدس اجتماع خود پشت پا نمی زند و خود را به پیروی از اصول مسلمی که آن جامعه پذیرفته است و ریشه در اعتقادات دینی و مذهبی آنان دارد مقید می داند.
4- هدفداری
معلم باید به شغل و راهی که انتخاب کرده است، اعتقاد داشته و هدفدار باشد و باور کند که عملش ارزشمند است، زیرا در غیر این صورت، سروکار داشتن با شاگردان زیادی که هر یک روحیه و نیازهای خاصی دارند، برایش زجرآور و ناراحت کننده خواهد بود.
معلمی که هدفدار نباشد، تاب تحمل کج فهمی ها، بی نظمی ها، انحرافات اخلاقی و مشکلات خانوادگی دانش آموزان را نخواهد داشت.
سخن معروفی از شهید رجایی است که می گوید:
« معلمی شغل نیست، معلمی عشق است. اگر به عنوان شغل انتخابش کردی رهایش کن و اگر عشق توست مبارکت باد».
5- اخلاص
معلم در خدمت مقدس خود، باید اندیشه اش را از هرچه غیر خداست پاک کند. معلمی که به خاطر امور مادی ، مقام، شهرت و ... درس می دهد، پاداش او همین ها خواهد بود. و این امور در مقابل خشنودی خداوند متعال و پاداش بزرگ او بی ارزش است.
عمل مخلصانه و قیام برای خدا، موعظه ی رسول او در قرآن کریم است که می فرماید:
« قُل انّما اعظُکُم بواحده ان تقوموا للّله .»
ای رسول ما (به امت) بگو که من به یک سخن شما را پند می دهم، که برای خدا قیام کنید.
6. دوری از حب و بغض
معلم با اخلاص، برخورد هایش به دور از حب و بغض است.
حب ذات، دوستی فرزند و خویشان نباید مانع از حق و حقیقت باشد، دوستی ها و روابط خویشاوندی و ناراحتی از افراد، نباید در تشویقها، توبیخ ها، نمره دادن، اداره کلاس ، طرز رفتار با همکاران و ... دخالت داشته باشد.
اگر شاگرد مرتبط با معلم، مرتکب اشتباهی شد و در درس تنبلی کرد یا حقوق دیگران را زیر پا گذاشت باید با او نیز همچون دیگران رفتار شود. خدای متعال به حضرت نوح (ع) خطاب می کند:
« قال یا نوح انّه لیس من اهلک انّه غیر عمل غیر صالح.»
اینک که فرزند تو عصیان کرده و راه کفر پیش گرفته، دیگر فرزند تو نیست.
اگر معلمی با شاگرد یا شاگردانی یا اولیای آنها اختلافی دارد، این مسئله نباید تأثیری در قضاوتهای او داشته باشد.
« لا یجرمنکم شنان قوم علی ان لا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوی .»
دشمنی با گروهی، شما را به بی عدالتی وادار نکند، عدالت، پیشه کنید که به تقوا نزدیکتر است.
7- داشتن بیان شیوا
ابزار اصلی کار معلم، گفتار و سخن اوست. پس باید از گفتاری گیرا و پرجاذبه برخوردار باشد که به گفته ی امام باقر(ع):
« البیان عماد العلم»
بیان ستون علم است.
تحولات بزرگی در جهان، مثبت یا منقی به وسیله ی کسانی که دارای بیان قوی بوده اند صورت گرفته است . خطبه ای کوتاه و شورانگیز از حضرت علی (ع) در جنگ صفین، روحی تاره در کالبد بی جان لشکر دمید و توانستند دشمن را تار و مار کنند و شریعه ی فرات را از سپاهان معاویه باز پس گیرند.
خطبه های پرشور امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) در مرکز قدرت معاویه و یزید، آنچنان تکان دهنده و شورآفرین بود که تبلیغات چندین ساله ی آل ابوسفیان را نقش بر آب ساخت.
طارق، نماینده ی فرمانده لشکر اسلام، بر دامنه کوهی که امروزه آن را «جبل الطارق» می خوانند ایستاد و با سخنان آتشین خود برای لشکریان سبب فتح اسپانیا شد.
چنین نمونه هایی که جاذبه سخن و شیوه بیان مطلب و اعجاز آنرا نشان می دهند در تاریخ کم نیستند و اهمیت شیوه سخن گفتن برای معلم، کمتر از توان علمی او نیست. معلم باسواد ولی بدون گفتاری دلنشین و
گوش نواز، مانند چشمه ای پر از آب گوارا است که تشنگان زیادی به دورش گردآمده اند ولی راهی برای انتقال این آب گوارا به آنان وجود ندارد.
معلمی که این ویژگی را دارا نیست ،می تواند با تمرین و مطالعه ی کتابهای مربوط به این فن، مشکلش را رفع کند.
بیان معلم باید ساده وپر محتوا باشد این سخن حضرت علی (ع) است که می فرماید:
«بهترین کلام آن است که گوشها را در شنیدن بی رغبت نکند وفهمها را به سختی ومشقت نیندازد .»
استفاده از کلمات سنگین وپیچیده در سخن گفتن، نشانه ی علم وکمال انسان نیست، ساده گویی شیوه ی
پیامبران الهی واولیای خداست.
وقرآن کریم با زبانی ساده با قشرهای مختلف مردم سخن می گوید:
«فانّما یسر ناه بلسانک لعلّهم یتذکرون.»5
ما قرآن را به زبان تو (ای رسول ) آسان کردیم، امید است که مردم متذکر حقایق آن شوند.
بکار گیری درست گفتار و کلمات در تدریس اهمیت دارد و برای اطمینان نسبت به تلفظ درست باید به کتاب های لغت مراجعه نمود .
تدریس با صدای بسیار بلند، بسیار آهسته، سریع یا بسیار کند، شیوه گفتاری یکنواخت وتأکید بیهوده بر برخی کلمات در سخن دلپذیر نیست .
8 – داشتن قلم خوب
داشتن شیوه ی نگارشی خوب نیز یکی از رموز موفقیت معلم است واز نظر اهمیت پس از شیوه سخن گفتن قرار دارد، زیرا بعضی از فعالیت های آموزشی معلم، نیاز به روش نوشتاری خوب دارد .
بعضی از کاربردهای قلم، برای معلم، نوشتن متن نمایشنامه برای اجرای مطالب درس، ( دینی، اخلاقی، تاریخی و...)در کلاس، نوشتن مطالب و مقاله، طرح سؤالات امتحانی و...می باشد.
9 – هدایتگری
هدف از بعثت رسول اکرم (ص) هدایت مردم به سوی خدا بوده است.
«انّا ارسلناک ... داعیا الی الله باذنه.»
ای رسول ! ما تو را فرستادیم، تا به اذن خدا مردم را به سوی او دعوت کنی .
معلم نیز به پیروی از رسول خدا باید شاگردانش را به سوی هدایت و نور دعوت و آنان را از تاریکی های گمراهی و جهل به روشنایی علم و تقوا هدایت کند.
امام خمینی (ره) می فرماید :
« اگر چنانچه معلم، یک معلمی باشد که دعوت به نور بکند، دعوت به ... ارزشهایی که عندالله ارزش است... همانطوری که انبیاء مردم را از ظلمات به نور می کشانند، این معلم هم این بچه ها را از ظلمات به نور وارد می کند.»
کدام عمل می تواند ارزشمندتر از هدایت شاگردان به راه راست و هدایت باشد؟ امام باقر(ع) می فرمایند:
«کسی که راه هدایت شدن را آموزش دهد به اندازه ی کسی که آنرا به کار می بندد، پاداش می گیرد.» و نیز می فرمایند:
«من علّم باب ضلال کان علیه مثل اوزار من عمل به.»
امام باقر(ع) می فرمایند: هر کس راه گمراهی را به دیگران بیاموزد، گناهان گمراه شدگان نیز به او تعلق خواهد گرفت.»
بنابراین خدا نکند معلمی ، عامل گمراهی فرزندان پاک نهاد جامعه شود و معلم موفق دانش آموزان را همیشه در مسیر مستقیم و حقیقی هدایت می کند.
10- مدیریت
معلم موفق کسی است که در کنار هدایت شاگردان، توانایی اداره کلاس را نیز داشته باشد. مدیریت صحیح، سبب کنترل کلاس و ارائه بهتر مطالب درسی خواهد بود.
عوملی همچون شوخی زیاد، مجال و میدان دادن بیش از حد به شاگردان، گفتگوی یکجانبه معلم و بی روح بودن کلاس و ... به مدیریت معلم لطمه می زند.
معلم در ابتدای سال و ابتدای کار خویش باید جدی تر برخورد کند تا شیوه ی کنترل کلاس به گونه ای نگردد که برگشت ناپذیر شود. زیرا در صورتی که کلاس از ابتدا با خنده و شوخی زیاد همراه باشد در جایی که جدیت لازم باشد شاگردان به سختی خود را تطبیق خواهند داد و حالات جدی معلم را نیز شوخی می پندارند. با ایجاد تنوع گفتاری و رفتاری جهت رفع خستگی شاگردان و ایجاد آمادگی روحی و جسمی آنان به صورتهای مختلف و نگاه مساوی به همه هنگام تدریس، سرکشی به جاهای مختلف کلاس، پاسخهای کوتاه به سؤالات شاگردان در اثنای درس، سؤالات به موقع از شاگردان در اثنای تدریس، نگاه لحظه ای به چشمان شاگرد اخلالگر، ثبت امتیاز منفی برای آنها و ... می توان کلاس را به خوبی اداره کرد. در صورت شلوغ بودن کلاس و همهمه شاگردان هنگام توضیح درس، سکوت چند لحظه ای معلم ،
وسیله خوبی برای بازگشت آرامش به کلاس است. تا جایی که ممکن است از زور و سرسختی و غضب، دوری کنیم زیرا «داغ کردن آخرین راه درمان است.» «سخن علی (ع) ».
11- استقامت
معلم، باید در راه تعلیم شاگردان و از بین بردن جهل آنان ثابت قدم و استوار باشد، همانگونه که رسول خدا (ص) و پیامبران اولوالعزم صبر کردند.
« فاصبر کما صبر اولوالعزم من الرسل.»
معلم ممکن است بارها و بارها مطلبی را به شاگردان خود، خاصه کودکان کم سن و سال بگوید اما آنان نیاموزند، باید صبر کند که نتیجه ی صبر موفقیت است.
معلم ممکن است زحمات فراوانی را برای شاگردان یا در راه تعلیم و تربیت متحمل شود و این زحمات بی نتیجه بماند که باید با امید به موفقیت دوباره شروع کند.
مرحوم میرزای قمی کتاب ارزنده ی قوانین الاصول (جلد2) را با زحمت فراوان نوشت و پس از نوشتن، در ماجرایی این کتاب ارزشمند از بین رفت، ولی آن بزرگوار دست از تلاش برنداشت و این کتاب را دوباره نوشت.
صبر و استقامت ویژگی مهم معلم موفق است که بدون صبر و تحمل معلم نمی تواند به کار خود ادامه دهد.
12- پشتکار
ستارگان درخشان علم با پشتکار، به مقامات عالی رسیده اند و در هیچ شرایطی دست از تلاش برنداشتند. ابن سینا همیشه و در هر حال سرگرم کار بود شب یا روز در زندان یا در سفر و حتی هنگامی که برزین اسب نشسته بود و از جایی به جایی می رفت یا شخصاً می نوشت و یا نظریات خود را با کاتبان و شاگردان خود می خواند و آنان می نوشتند.
بر اساس محاسبه ی یک محقق ایرانی، عدد تألیف ابن سینا به فارسی و عربی 456 جلد است. این بخاطر پشتکار اوست.
هیچ عاملی، حتی بیماریهای سخت، مرگ اطرافیان و... نتوانسته ، این تلاشگران را از فعالیت باز دارد.
پشتکار معلم ، برای اجرای طرح عملی تدریس ، برای پیگیری مراقبتهای ویژه ی اخلاقی ،درسی و...در
مورد بعضی از شاگردان، لازم است، وگرنه زحماتش بی نتیجه خواهد ماند .
13- مدارا
با توجه به سر وکار داشتن معلم با گروه سنی پر تحرک ونا آرام و پر هیجان، فکر وروحش زودتر خسته می شود ودر چنین شرایطی، زمینه ی عصبانی شدنش بیشتر است، پس باید روحیه ی مدارای با شاگردان را در خود تقویت کند ودرمقابل سؤالات و دیر فهمی های آنان، خشمگین نشود که پیامبر (ص) فرموده اند:
«مداراه الناس نصف الایمان »
مدارای با مردم نصف ایمان است.
14 – حفظ خونسردی
معلم باید بتواند بر کلاس و شاگردان تسلط و کنترل داشته باشد و آنان را به گونه ای شایسته اداره کند و این امر با حفظ خونسردی میسّر است.
ممکن است عواملی همچون سرو صدای خارج از کلاس، پرسشهای پیاپی شاگردان، اشتباه در بیان یک مطلب از سوی معلم و ... آرامش او را از بین ببرد که در این صورت با کمال خونسردی باید درس را ادامه دهد و آشفته و سراسیمه نگردد.
وکیل بن ابی الاسود تمیمی از فرماندهان سپاه عرب حرف می زد و در اثنای سخن گفت: خداوند آسمانها و زمین را در شش ماه آفرید، یکی از حاضرین گفت: خداوند آسمانها و زمین را در شش روز آفرید نه شش ماه، فرمانده با کمال خونسردی گفت: عجبا من شش ماه را برای این عمل بزرگ، کوتاه می شمردم ! ولی اکنون که می بینم خدای توانا در شش روز، زمین و زمان را آفریده است، بر تعجّبم افزوده می شود.
معلم موفق معلمی است که در سخترین شرایط خونسردی خود را حفظ می کند.
معلم موفقی در خاطرات خود می نویسد وارد کلاس جوانان بزهکار شدم که با سر به زمین خوردم که باعث خنده و هیاهو و تمسخر بچه ها شد.ولی با خونسردی تمام، برخواستم رو به شاگردان ایستادم و گفتم: این اولین درس من به شما. جوانان عزیز! بدانید که اگر کسی با سر هم به زمین خورد: می تواند دوباره بایستد و سرش را بالا نگه دارد و از نو شروع کند. ماجرایی که این چنین موجب خنده و تمسخر شاگردانم شده بود چنان تحولی را در آنها بوجود آورد که خودشان آنرا مهمترین درس نامیدند.
15- نشاط و شادابی
یک عامل مؤثر در پیشرفت دانش آموزان، نشاط و شادابی معلم است. او باید در زندگی به گونه ای برنامه ریزی کند که لطمه ای به شادابی اش وارد نشود. طبیعی است که معلمی که مجبور است برای تأمین هزینه و مخارج زندگی خود، چند شغل نیز داشته باشد که بعضی از آنها تناسبی با کار معلمی ندارد شادابی و نشاط برای حضور در کلاس را نخواهد داشت. امیدواریم با توجه بیشتر مسئولان مشکلات مالی و رفاهی و معنوی معلمان مرتفع شود تا تمامی وقتشان را صرف رشد و تعالی فرزندان عزیز کنند.
با تمام این تفاسیر معلم موفق تمام مشکلات خود را بیرون از کلاس پشت در قرار میدهد ونشاط و شادابی را وارد کلاس می کند.
یکی از عوامل مؤثر در داشتن نشاط، خواب کافی و بموقع است، خواندن دعا و توجه وراز ونیاز با خداوند هم سبب نشاط وشادابی می شود .
16– صداقت
دانش آموز با روح لطیف وطبع زیبای خود به طور فطری به دنبال صداقت است. خوب است معلم در تمام شرایط صداقت و راستی را سرلوحه ی کار خود قرار دهد که دروغ گویی شیوه ی مردمان بی ایمان است.
« انما یفتری الکذب الذین لا یؤمنون بایات الله.»
فقط انسانهایی دروغ می گویند که به آیات خدا ایمان ندارند.
معلم نباید سعی در بزرگ جلوه دادن و خارق العاده بودن خود داشته باشد او باید به دانش آموز بفهماند که اطلاعات او محدود است زیرا علم و اطلاعات دامنه ی بسیار گسترده ای دارند اگر برای حفظ شخصیت و ترس از ریخته شدن آبروی خود به سؤالات دانش آموزان،پاسخ غلط یا مبهم بدهد، آنها نسبت به پاسخ های صحیح او هم دچار شک و تردید می شوند و سخنان درست او را هم نمی پذیرند. حضرت علی (ع) می فرمایند :«لا تقل ما لا تعلم باخبارک بما تعلم.»
آنچه را نمیدانی نگو تا نسبت به آنچه میدانی، متهم نشوی.
دانای مطلق خداوند است و معلومات انسان محدود.
معلم موفقی در خاطرات خود می گوید برای جوانان تدریس می کردم که سؤالی را از من پرسیدند گفتم نمی دانم، جوان گفت: پس چرا آنجا ایستاده ای تو که با من فرقی نداری ومعلم گفت اینجایم به خاطر معلوماتم . اگر مرا با مجهولاتم می سنجیدند اینجا نبودم.
17- عدالت
برخورد با همه شاگردان به طور عادلانه و یکسان ، شیوه ی عدالت خواهان است .
قال رسول الله (ص) :
«اعدلو بین اولادکم کما تحبّون ان یعدلو بینکم».
در بین فرزندانتان به عدالت رفتار کنید، همانگونه که دوست دارید بین شما به عدالت رفتار کنند.
یکی از صفات خداوند عدالت است که اصول دین ماست . در درگاه خداوند متعال هیچ تفاوتی بین فقیر و ثروتمند ، شهری و روستایی، سیاه و سفید و...نیست تنها معیار برتری تقوا است با توجه به فرموده ی پیامبر (ص):
« لعن الله من اکرم الغنیّ لغناه».
کسی که فرد ثروتمند را برای ثروتش گرامی دارد ، مورد لعنت خداست.
معلمی که به دلایلی به بعضی از دانش آموزان توجه بیشتری دارد سبب حسادت دیگران و بد بینی به معلم خواهد شد.
معلم موفق آن است که همانند پیامبر حتی نگاهش را بین دانش آموزان تقسیم کند وگاهی به یکی وزمانی به دانش آموز دیگر نگاه کند.
معلم خارج از کلاس می تواند با افراد خاصی که از نظر ذوق واستعداد و پشتکار از درجه ی بالاتری برخوردارند کار کند تا بتواند استعدادهای سرشار آنها را شکوفا کند واین عمل منافاتی با عدالت ندارد.
18- انصاف
رعایت انصاف در برخوردها صفتی پسندیده است . اگر معلمی شاگردی را به سبب عمل خلاف او یا تنبلی و ... سرزنش می کند ، به صفات خوب او نیز باید اشاره کند.
یکی از بزرگان گفته است: برکت علم ودانش و... راه و رسم تعلیم، انصاف و عدالت است . اگر کسی منصف نباشد و در طریق تعلیم و تعلّم، انصاف را پیش نگیرد نه می تواند مطلبی را بفهماند و نه می تواند مطلبی را بفهمد .
در صورتی که نظر شاگرد در مطلبی بهتر و مفید تر از نظر معلم است باید آنرا با آغوش باز بپذیرد که به عدل و انصاف نزدیکتر است.
معلمی که مطلب درست شاگرد را با آغوش باز بپذیرد درس عدل وانصاف را به شاگرد خود داده است.
19- رعایت اعتدال
افراط و تفریط در کارها زیان بخش است . باید همیشه در نظر داشته باشیم که بهترین کارها معتدل ترین آنها است . معلمی، هیچگاه خنده بر لبش جای نمی گیرد . دیگری کلاسش یکپارچه شوخی و خنده است که هیچ کدام از این دو شیوه رفتاری، صحیح نیست .
خداوند متعال ما را معتدل قرار داده است . در سوره ی بقره آیه ی 143 می فرماید :
«وجعلناکم امة وسطا »
بنابراین افراط وتفریط در تشویق وتوبیخ، تکلیف دادن، آزاد گذاشتن، خندیدن، شوخی کردن، نمره دادن ، بی روح و خشک بودن و... همه و همه اشتباه است زیرا از اعتدال به دور است.
در تعیین تکلیف برای دانش آموزان، باید سطح متوسط ایشان در نظر گرفته شود و تکلیف از نظر علمی، نه به حدی سخت باشد که فقط شاگردان سطح بالای کلاس از عهده ی آن برآیند و نه به حدی سهل باشد که سطح علمی شاگردان خوب، پایین بیاید و حقّشان ضایع شود .
20- صراحت گفتار
معلم باید مطالب درسی و غیر آن را با صراحت و روشنی بیان کند تا شاگردان ، خاصه نوجوانان مطالب را بفهمند و دچار تردید و اشتباه نشوند.
معلم موفق معلمی است که در صورتی که شاگردی در درسهایش ضعیف است یا از نظر اخلاقی مشکل دارد، با صراحت ، ولی به دور ازخشونت از روی خیرخواهی و با مهربانی با او در میان بگذارد .
ابن سینا هنوز به سن 20 سالگی نرسیده بود که علوم زمان را فرا گرفته بود با غرور تمام گردویی را نزد استاد خود ابن مسکویه گذاشت وگفت مساحت این گردو را تعیین کن .
ابن مسکویه جزوه ای در علم اخلاق را جلوی او گذاشت و گفت : تو اول اخلاق خود را اصلاح کن ،
تا من مساحت گردو را تعیین کنم .
البته باید توجه داشت که صراحت بیان ، معنایش گفتن عیوب دیگران در بین جمع نیست باید در تذکرات اخلاقی و درسی شرایط روحی و روانی شاگرداان در نظر گرفته شود . البته این را هم بدانیم که زمانی که بیان روشن مطالب ، بد آموزی و مفاسدی را به دنبال دارد باید مطالب به صورت غیر مستقیم و با کنایه گفته شود.
21- قاطعیت
قاطعیت یعنی در تصمیم گیری هاو اجرای برنامه های صحیح، سست نشویم و با قدرت تمام و بدون تزلزل در راه رسیدن به مقاصد الهی به پیش برویم.
معلم موفق در کلاس درس نیاز به قاطعیت دارد .یعنی اگر طرح و برنامه ریزی صحیح را که اجرای آن به صلاح همه شاگردان است، ارائه می دهد در اجرای آن ثابت قدم باشد و با قاطعیت در مقابل حرکاتی که برای توقّف آن انجام می شود ، بایستد ، اگر معلم در اجرای برنامه خود باسستی رفتار کند ، هیچگونه تضمینی در اجرای تصمیمات دیگر او نیست . البته معلم موفق بر سخن باطل، که ناشی از غرور وتعصب بیجاست پا فشاری نمی کند زیرا تعصّب بی جا بر فکر باطل، نشانه ی جاهلیت است .
22- شهامت
معلم موفق معلمی است که شهامت داشته باشد و آنجا که لازم است برای خدا سخنی بگوید یا عملی انجام دهد، از ضررهای دنیایی آن نهراسد که خدا با اوست . ابن سکّیت معلمی بزرگ است که به ما درس شهامت می دهد:
او معلم فرزندان متوکّل بود ، متوکل فهمید که فرزندانش به حضرت علی (ع) علاقه پیدا کرده اند روزی به ابن سکّیت گفت فرزندان من نزد تو بهترند یا حسن (ع) و حسین (ع) ؟ ابن سکّیت جواب داد : قنبر غلام علی (ع)از تو و فرزندانت ارجمندترند، پس از این سخن متوکل دستور داد زبانش را از پشت سرش بیرون آ وردند .معلم عالِم است و عالِم هنگامیکه بدعتی را می بیند باید علم خویش را ظاهر کند و گرنه مورد لعنت خدای بزرگ قرار خواهد گرفت.
23- انتقاد پذیری
سخن حق را باید پذیرفت و معلم موفق روحیه ی انتقاد پذیری دارد . یکی از شاگردان امام خمینی (ره) در درسی از آن بزرگوار اشکالی وارد نمود و ایشان پس از اینکه متوجه شدند اشکال وارد است، آن را با آغوش باز پذیرفتند و در مورد آن به اندازه ی کافی توضیح دادند.
باید بدانیم انسان از اشتباه به دور نیست در صورت اشتباه اگر انتقاد دیگران را بپذیریم نه تنها نقصان و کاستی به شخصیتمان وارد نمی شود بلکه بر ارزش ما نیز می افزاید.
24 - واقعگرایی
معلم موفق معلمی است که واقع گراست و از هر شاگردی به اندازه ی توانش انتظار و توقع دارد. طبیعی است که شاگردان یک کلاس همه از نظر هوش و استعداد در یک سطح واندازه نیستند پس توقع ممتاز بودن از همه ، انتظار به جایی نیست .
«لا یکلف الله نفسا الا وسعها »9
خداوند هیچکس را به بیش از توانایی اش موظف نمیکند.
25- قناعت و عزت نفس
درست است که معلمی، وظیفه ی ارزشمندی است و معلم باید از نظر اقتصادی، رفاهی تأمین باشد ولی بر آورده شدن تمام نیاز ها برای هیچ کس میسّر نیست بنابراین باید قناعت را پیشه کنیم که :حضرت علی (ع) میفرمایند:« لا کنز اغنی من القناعه» هیچ گنجی بالاتر از قناعت نیست.
معلم قناعت پیشه دارای عزت نفس است و هیچ گاه دست نیاز به سوی دیگران دراز نمی کند که این روش
شیوه ی بزرگان است.
26- تواضع
سقراط می گوید : من فقط یک چیز می دانم و آن اینست که هیچ چیز نمی دانم.
معلمی موفق است که بداند دانش او در مقابل علم خداوند قطره ای است در مقابل اقیانوس پس دیگر جایی برای غرور و تکبر نیست.
معلم نباید غرور داشته باشد و خیال کند آنچه که دارد تمام علم همان است باید به آیه ی 86 سوره ی اسراء توجه داشته باشیم که می فرماید :
«و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا»
و به شما از دانش ، جز اندکی داده نشد.
بنابراین سخن پیامبر (ص) کسی که بگوید من دانا هستم ، جاهل است . معلم موفق هیچگاه خود را جامع علوم نمی داند.
27- ادب
معلم در همه ابعاد ، الگوی شاگردان است . او باید با ادب خود به آنان درس بدهد و با آنان با زبان خوش سخن گوید.سوره بقره آیه ی 53 میفرماید : « وقو لوا للناس حسناً » و با مردم با زبان خوش سخن بگویید .
و یا در سوره ی حجرات آیه ی 11 می فرماید : « و لا تنابزو ا با لا لقاب . » و از به کار بردن کلمات زشت دوری کنید . معلم موفق حتی در سخت ترین شرایط، کلامی خلاف ادب عنوان نمی کند زیرا آنرا در شأن خود نمی داند . امام صادق ( ع) در اهمیت ادب می فرمایند :
" اگر دو روز از عمرت باقیست یک روز آنرا برای ادبت قرار بده تا روز مرگ به فریادت رسد."
28 – مهربانی
معلم موفق پیش از معلم بودن برای شاگردان یک دوست بوده و به آنان علاقه دارد به طوری که شاگردان مشکلات و ناراحتی های درونی خود را به او می گویند و از او کمک می خواهند .
یکی از شاگردان امام خمینی (ره) از مهر بانی استاد خود چنین می گوید :
"طلبه ای بودم گمنام ، یک ماه بیمار شدم ، امام خمینی (ره) تمام چهار شنبه ها به عیادت من آمدند " . این معلمان بزرگ مهربانی را از اول معلم عالم رسول خدا (ص) به ارث برده اند. که با استفاده از همین صفت الهی یعنی عفو و رحمت توانست میلیاردها انسان را پیرو خود کند .
« فیما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظًًًًًًا ًغلیظ القلب لا نفضوا من حولک.»11
ای رسول رحمت خدا تورا با خلق مهربان و خوش خوی گردانید و اگر تند خو سخت دل بودی مردم از گرد تو پراکنده می شدند.
29- گذشت
معلم موفق علاوه بر مهربانی روحیه ی عفو و بخشش نیز دارد زیرا بخشیدن خطای شاگرد، بهترین شیوه برای اصلاح اوست . چونان پیامبر (ص) که از خطاهای کفار قریش در گذشت و فرمود :
«لا تثریب علیکم الیوم اذهبوا انتم الطّلقاه.»
امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست ، بروید شما آزادید.
30 – مردمی بودن
معلم موفق مردمی است و خود را از شاگردان خصوصاً آنهایی که وضع مادی خوبی ندارند جدا نمی داند .یکی از برجسته ترین صفات رسول خدا (ص) مردمی بودن ایشان بود ، و آن بزرگوار به دستور خداوند تأکید می کرد که همچون دیگران است ،
«قل انما انا بشر مثلکم »
پیامبر می فرمودند : خداوند متعال زشت می دارد که بنده ای بین دوستانش ، برای خود امتیاز قائل باشد.
31 – ایثار گری
معلم موفق همیشه با روحیه ایثارگری به شاگردان خدمت می کند و دانش خویش را در اختیارش قرار می دهد.
مارتین لوتر میگوید :
" هیچ درختی برای خود بار نمی آورد بلکه برای دیگران میوه می دهد ."
معلم باید به شاگردان خود خدمت کند ، زیرا سزاوارترین مردم برای خدمت شدن کسی است که علم را طلب می کند.
حضرت عیسی بن مریم (ع) به شاگردان خود گفت : از شما خواهشی دارم . آیا به آن پاسخ مثبت میدهید ؟
شاگردان گفتند :آری ، بلند شد و پاهای آنان را شست و فرمود :
«ان احق الناس بالخدمة العالِم »همانا سزاوارترین مردم برای خدمت شدن ، عاِلم است.
32- نظم
معلم موفق کسی است که در زندگی خصوصی و امور درسی و تدریس خویش نظم داشته باشد . او سفارش حضرت علی (ع)را به کار بسته که می فرمود :
"من شما دو نفر - حسن (ع) و حسین (ع) - و همه فرزندان و خانواده ام و هر کس را که نامه ام به او می رسد ، به تقوای الهی و نظم در کارتان سفارش می کنم ."
نظم جزء بارزی از زندگی دانشمندان و بزرگان بوده است . امام خمینی (ره) نمونه بارزی از این انسانهای الهی است . این بزرگان در سخت ترین شرایط از نظم دقیقی که در کار و رفتار و زندگی شان حاکم بود غافل نمی شدند.
33- آراستگی ظاهر
علاوه بر نظم آراستگی ظاهر هم یکی دیگر از رموز موفقیت معلم است . زیرا این امر در بالابردن شخصیت معلم مؤثر است.
معلم با ظاهر آراسته و تمیز خود شاگردان را به خود جلب می کند . زیرا انسان به طور فطری آراستگی را دوست دارد.
به شهادت تاریخ یکی از عوامل مؤثر در موفقیت پیامبر (ص) در جذب قلوب مردم ، تمیزی و خوشبویی و آراستگی ظاهر ایشان بوده است .
34- تسلط بر درس
معلم، نقش تعیین کننده ای در سرنوشت شاگردان خود دارد و علاوه بر تأثیرات ایمانی و اخلاقی که بر روح و روان ایشان می گذرد ، در بالا بردن توان علمی و شکل دادن به وضعیت فکری آنان نیز بسیار مؤثر است .
معلم موفق معلمی است که به فهم و درک مسائل ماده درسی خود اکتفا نکرده و تا حد توان دامنه معلومات خود را گسترده می کند تا بتواند پاسخگوی نیازها ی مختلف شاگردان باشد.
35- دارا بودن طرح و برنامه درسی
یک عامل در ترغیب شاگردان به فعالیت های درسی ،طرح وبرنامه درسی معلم است . طرحی که در آن وقت کلاس تقسیم و تنظیم شده تا به مسائل مختلف همچون پرسش از دروس گذشته بررسی نوشته ها و تکالیف شاگردان ، ارزیابی آنان به وسیله ی امتحانات و ... رسیدگی شود.
36- ایجاد انگیزه درسی
یک عامل مؤثر در بی رغبت بودن بعضی از شاگردان به درس انگیزه نداشتن آنهاست معلم با معرفی درس و جایگاه آن در بین علوم دیگر این انگیزه و هدف را ایجاد می کند .
اگر شاگردان هدف از یادگیری درس مورد نظر و فایده ی آن را بشناسند ، با رغبت بیشتری آن را دنبال می کنند.معلم موفق بر حسب تجربه و تحقیق راههای ایجاد انگیزه را یافته وآنرا به کار می برد.
37- ارائه روشهای یادگیری
بسیاری از دانش آموزان حتی روش مطالعه ، یادداشت برداری، حفظ مطالب و... را نمی دانند . بعضی از آنها با وجود داشتن هوش و استعداد به سبب استفاده از شیوه های نادرست خود را خسته می کنند و از درس و مطالعه زده می شوند .
معلم خوب و موفق علاوه بر ارائه روشهای مطالعه در شاگردان آمادگی یادگیری مطالب و شیوه آنها را بیان می کند او با وادار کردن دانش آموزان به اندیشیدن، قدرت تجزیه و تحلیل را در آنها تقویت و قوه فکر و فهم آنها را بالا می برد .
38- نظارت بر فعالیت های دانش آموزان
لازمه نظارت بر فعالیت های کلاسی و خارج از کلاس دانش آموزان ارتباط مستمر با آنان است . در صورتی که معلم ، ارتباطی احترام آمیز و صمیمی با شاگردان خود داشته باشد ، وی را بر امور درسی و غیر درسی خود ناظر خواهند گرفت.
علاوه بر ارتباط روحی و معنوی با شاگردان ، ایجاد ارتباط بین محیط درس و خانه و اجتماع به وسیله ی تماس با والدین آنها در نظارت بهتر و دقیق تر معلم مؤثر است.
39- استفاده از شیوه ها و روشهای مختلف در تدریس - امتحان به شیوه صحیح
معلم موفق معلمی است که برای یاددادن مطالب درسی ازشیوه های متفاوت استفاده کند . اگر از شیوه سخنرانی استفاده می کند که خسته کننده است در کنارش روشهای مختلفی که تمام دانش آموزان در آن فعالیت دارند مثل پرسش و پاسخ استفاده کند . یا روش سمعی بصری که دارای ماندگاری بسیاری در ذهن دانش آموزان است . روایت شده است که پیامبر رحمت (ص) از این شیوه استفاده می کردند روزی برای آموزش یکی از احکام لباس مرد نماز گزار در یک دست ابریشم و در دست دیگر طلا داشتند آنها را نشان دادنند و فرمودند : لباس مرد نماز گذار نباید از اینها باشد .
استفاده از روشهای مختلف مثل قصه گویی، موعظه ، نمایشی ، مشاهده و تحلیل مشاهدات ، همیاری و...سبب می شوند مفاهیم درسی بیشتر و بهتر در ذهن دانش آموزان بماند .
رسول خدا برای آموزش راه حق و باطل ، از کشیدن یک خط مستقیم و چندین خط انحرافی بر روی زمین استفاده فرمود .
معلم بسیاری از مطالب خشک علمی را می تواند در قالب های جذاب مثل مسابقه، معما، مثال ، ضرب المثل، نمایش و... قرار دهد و به شاگردان به طور غیر مستقیم منتقل کند .همانند امام حسن (ع)و امام
حسین (ع)برای آگاه نمودن پیر مردی که به اشتباه وضو می گرفت از یک صحنه نمایشی استفاده کردند و به جای اینکه مستقیماً بگویند وضوی تو اشتباه است پیر مرد را در وضوی خود به قضاوت گرفتند تا به این وسیله وضوی صحیح را ببیند و فرا بگیرد.
علاوه بر ارائه شیوه مناسب تدریس معلم باید فن پرسش از مطالب درسی و شیوه امتحان از دانش آموزان را نیز به خوبی بداند تا به طور کامل بتواند آنها را ارزشیابی کند.
40- توجه کامل به دانش آموزان
به طور کلی معلم باید به تفاوتهای فردی شاگردان توجه داشته باشد . زیرا انسانها دارای روحیات مختلفی هستند .
علاوه بر آن به روحیات و خصوصیات اجتماعی شاگردان نیز متوجه باشد . مثل خصوصیات فردی، خانوادگی، اجتماعی، مشکلات اخلاقی، تربیتی و مسائل روحی – روانی.
معلم باید به شخصیت شاگردان احترام بگذارد و بداند که شاگردی که تحقیر می شود خود را پست و حقیر می انگارد و حضرت علی (ع)می فرمایند:
"من هانت علیه نفسه فلا ترج خیره." آن کس که خود را پست می داند به خیر و نیکی او امیدوار مباش .
تشویق به موقع شاگرد نیز یکی دیگر از عوامل موفقیت معلم است زیرا در سایه تشویق و تحسین ، استعدادهای درونی شاگردان به فعلیت می رسد و کمالات نهایی آنان آشکار می شود. یکی از روان شناسان می گوید تقریباً همه افراد بیش از تنبیه و خشونت به تشویق نیاز دارند چه بسیارند افرادی که بر اثر فقدان تشویق از استعداد خود غافل ماندند و فقط یک تذکر و تشویق کوچک قادر به ظاهر کردن آن بوده است .
معلم باید برخورد منطقی با دانش آموزان داشته باشد زیرا آنها هم مانند ما فرق سخن منطقی و بی منطق را درک می کنند . علاوه بر آن دانش آموزان را در تصمیمات خود دخالت داده و از خود رأیی در کلاس و دیکتاتوری بپرهیزد .
معلم موفق با تشویق دانش آموزان به پرسیدن که در فرهنگ اسلامی بسیار مورد تأکید است آنان را به تفکر و تعقل وا می دارد و علاوه بر آن زمینه سخن گفتن را برای همگان در کلاس فراهم می کند .
با این کار معلم ، در کلاس ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان می شود و رقابت یکی از قوی ترین انگیزه های یادگیری است . معلمی موفق است که به شاگردان خود اعتماد کامل داشته و اعتماد آنها را به خود جلب می کند . بی اعتمادی به شاگردان مخصوصاً تکذیب آنها در حضور دیگران اثرات منفی بر دانش آموز و کار معلم می گذارد.
در پایان خوب است این سخن امام خمینی (ره) را همیشه در خاطر داشته باشیم :
ایشان می فرمایند :
"معلم امانتداری است که ، غیر از همه امانتها ، انسان امانت اوست".
به امید روزی که همه ما به بهترین نحو ممکن با یاری همدیگر این امانتهای الهی را از آلودگیها و تباهیها حفظ کرده ، با تعلیمات خود و تربیت آ نان ، زمینه رشد و کمالشان را فراهم آوریم.
خدایا چنان کن که فرجام کار
تو خوشنود باشی و ما رستگار
والسلام
منابع و مآخذ
قرآن مجید .....................................................
معلم موفق.......................................حسین دهنوی
حدیث تربیت ..............................مصطفی وجدانی
سیری در سیره ی ائمه اطهار..............استاد مطهری
روشهای تدریس و هنر معلمی .....دکتر غلامعلی سرمد
مطالب مشابه :
متن نمایشنامه برای سن دبستان
دست نوشته های یک معلم متن نمایشنامه برای سن امروز روز
براي آموزگارم(به بهانه ي روز معلم)
(به بهانه ي روز معلم) شعر و سرود و داستان برای کودکان و نمایشنامه
متن نمایشنامه«روز معلم»:
متن نمایشنامه«روز معلم»: مه زه ی برای دی و ده بینی که عه زه خه
سپاس معلم
شعر و سرود و داستان برای کودکان و به هرحال اين روز معلم هم براي خودش نمایشنامه
روز معلم مبارک باد
روز معلم مبارک برای این شهید عزیز علو درجات آرزو می کنیم و این روز بزرگ را نمایشنامه
تشریح محتویات سی دی صبحگاه گنجینه بسیار ارزشمند جهت مدیران-مربیان -دبیران ومشتاقان اهل علم
از قبيل توضيح منا سبت ، شعر- بيان روايات و احاديث مي باشد كافي است كه بر روي روز روز معلم
ویژگیهای معلم موفق
نوشتن متن نمایشنامه برای معلم ، برای اجرای آنرا برای ادبت قرار بده تا روز مرگ
متن نمايشنامه//كلاس هوشمند//ويژه دانش آموزان
متن نمايشنامه//كلاس هوشمند نمایشنامه معلم:من الان برای شما این کامپیوتر رو
15 ایده برای علاقه مند کردن بچه ها به خواندن کتاب
اگر معلم بتواند بچه ها کند، شعر یا نمایشنامه یا مقاله ای برای آن روز تهیه کنند و
برچسب :
متن نمایشنامه برای روز معلم