کنش انسانی وابعادآن

1- موضوع علوم انسانی

علوم انسانی کدام علوم هستند؟ چه تفاوت‎هایی با سایر علوم دارند؟ آیا متافیزیک از علوم انسانی است؟ چه نسبتی بین علوم انسانی و دیگر علوم برقرار است؟ روش علوم انسانی، فایده و اهمیت آن چیست؟ آیا بین علوم انسانی و علوم اجتماعی تفاوتی وجود دارد؟ پرسش‎هایی از این قبیل موضوع سلسله‎ بحث‎هایی است که در سه بخش تقدیم می‎شود. پاسخ به این پرسش‎ها مقدمه ورود به مباحث گسترده‎تری در حوزه علوم اجتماعی و جامعه‎شناسی خواهد بود. در اولین نوشتار به مهم‎ترین عامل امتیاز علوم انسانی، یعنی موضوع آن پرداخته می‎شود، کنش انسانی موضوع علوم انسانی است. با شناخت خصوصیات کنش انسانی راه پاسخگویی به پرسش‎های یاد شده هموار می‎گردد.

علوم به‎دلایل مختلف از هم متمایز می‎شوند. از مهمترین عواملی که می‎تواند علت تفاوت علوم باشد، موضوع علوم است. روش، ‌هدف، ‌فایده و اثر نیز از جمله عوامل امتیاز علوم محسوب می‎شوند.

‌موضوع مشترک علوم انسانی کنش‌ انسانی است. علوم انسانی درباره کنش‎های انسانی و آثار و پیامدهای آن‎ها بحث می‎کنند.

فعالیتی که انسان انجام می‎دهد، کنش انسانی است. کنش انسانی با اراده و آگاهی انسان انجام می‎شود. کاری که در محدوده وجود انسانی انجام می‎شود اگر با اراده و آگاهی انسان نباشد، کنش انسانی نیست؛ مثل ضربان قلب آدمی و فعالیت دستگاه گوارش. کنش انسانی می‎تواند به اقسام مختلفی تقسیم شود:

کنش‎های درونی و بیرونی، یا کنش‎های فردی و اجتماعی. تفکر یک کنش درونی است و راه رفتن،کنش بیرونی است. غذا خوردن یک کنش فردی و سخن گفتن با دیگری یک کنش اجتماعی است.

2-ویژگی های کنش انسانی

کنش‎های انسانی به‎دلیل این‎که فعالیت‎هایی هستند که انسان‎ها درمواجهه با امور مختلف انجام می‎دهند با کارهای طبیعی تفاوت دارند کنش‎ها دارای ویژگی‌هایی هستند که مهمترین آن‎‎ها عبارتند از:

اول: آگاهانه بودن؛ کنش انسانی وابسته به آگاهی و معرفت آدمی است، به‎گونه‎ای که بدون آگاهی انجام نمی‎شود. کارهایی که انسان به آن‎ها آگاهی دارد و لکن وابسته به آگاهی انسان نیستند، کنش انسانی محسوب نمی‎شوند. سخن گفتن کنش انسانی است، زیرا هرگاه انسان آگاهی خود را نسبت به کلماتی که می‎گوید از دست بدهد، ‌از سخن باز می‎ماند، وزش باد و روشن بودن روز کنش انسانی نیست؛ زیرا جهل انسان نسبت به این امور موجب ازبین رفتن آن‎ها نمی‎شود.

دوم: ‌ارادی بودن؛ ‌کنش انسانی وابسته به اراده و عزم انسان است فعالیت‎هایی که بدون اراده از انسان صادر می‌شوند، کنش انسانی نیستند. ‌گردش خون در بدن با آن که مربوط به انسان است کنش انسانی نیست ‌و لکن نوشتن عبارات و یا خواندن عبارت نوشته شده به‎دلیل این‎که با اراده آدمی انجام می‌شود، کنش انسانی است.

سوم: ‌هدف‎دار بودن؛ ‌هرکاری را که انسان اراده می‌کند با هدف خاصی انجام می‎دهد، ‌هرچند هدف‎های انسان بسیار متنوع است. ‌برخی از آن‎ها عاقلانه و متفکرانه انتخاب می‌شود و بعضی از طریق عادت و انسی که انسان با آن‎ها دارد. بسیاری از کنش‎ها نیز ممکن است به هدف و مقصودی که کنش‎گردارد، نرسد.

چهارم: ‌معنادار بودن؛ ‌کنش انسانی به‎دلیل این‎که آگاهانه انجام می‌شود و هدف خاصی را دنبال می‎کند، همواره با معنای خاصی همراه است. معنایی که در کنش وجود دارد و کنش‎گر با نظر به آن فعالیت خود را انجام می‌دهد، در حکم روح و جان کنش است و به‎همین دلیل کنش‎های انسانی را بدون توجه به‎معنای آن‎ها نمی‌توانیم بشناسیم. ‌کسانی که تنها ظاهر کنش را می‌بینند و به‎معنای آن توجه نمی‌کنند و یا معنای آن را درست نمی‎شناسند، در حقیقت به شناخت کنش نمی‎رسند.

پنجم: ‌تناسب داشتن با موقعیت‌های زمانی و مکانی؛‌کنش‌ها چون رفتارهای آگاهانه‎ای هستند که برای رسیدن به هدف‎های خاصی انجام می‎شوند. درشرایط مختلف تغییرپذیرند، ‌زیرا هم آگاهی و هدف‎های انسانی در شرایط مختلف ممکن است تفاوت کند و هم انسان برای رسیدن به یک هدف واحد در شرایط متفاوت نمی‎تواند یکسان عمل کند. ‌برای مثال، رفتار انسان در دوره‎های مختلف عمر و یا رفتار او در موقعیت‎های خطرناک و امن فرق می‌کند.

3- نمونه‌ای از کنش انسانی

بوق‎زدن نمونه خوبی از یک کنش انسانی است. بوق ماشین گاه به‎عنوان یک پدیده طبیعی مورد مطالعه قرار می‌گیرد و گاه به‎عنوان یک کنش انسانی. صدای بوق به‎عنوان یک پدیده طبیعی صوتی است که موج معینی دارد. فیزیک‎دان به دنبال شناخت طول موج آزاد و ویژگی‎هایی از این قبیل است.

بوق ماشین وقتی به عنوان یک کنش موردنظر قرار گیرد به ویژگی‎های طبیعی آن توجه نمی‎شود، بلکه ویژگی‎های مربوط به کنش بودن آن منظور می‎گردد. بوق زدن به‎عنوان یک کنش همه ویژگی‎های پنج‎گانه یاد شده را داراست.

انسان گاه به تنهایی بوق ماشین را به صدا در می‌آورد. در این هنگام یک کنش فردی بیرونی رخ می‌دهد. او ممکن است این‎کار را برای اهدافی نظیر اهداف زیر انجام دهد:

1- آزمایش و تنظیم صدای بوق؛

2- تنوع و رفع خستگی؛

3- با ریتمی خاص برای لذت بردن.

‌انسان گاه در حال رانندگی و عبور از خیابان بوق می‌زند، این‎کار او که با آگاهی و اراده انجام می‌شود، یک کنش اجتماعی است. این کنش ممکن است با اهدافی ازقبیل اهداف زیر انجام شود:

1- هشدار دادن به عابر پیاده؛

2- هشدار دادن و اعلام حضور نسبت به وسیله نقلیه دیگر؛

3- دعوت عابر پیاده به سوارشدن؛

4- سلام کردن به دوست؛

5- اظهار تشکر از وسیله‎ای که به او اجازه عبور داده است؛

6- اظهار و بیان اعتراض نسبت به وسیله‌ای که رعایت حق تقدم او را نکرده است؛

7- اظهار شادمانی به‎همراه دیگرانی که در یک مراسم عروسی شرکت کرده‌اند. هریک از موارد فوق و موارد دیگر می‌تواند ‌هدف بوق‎زدن باشد. هریک از هدف‌های یاد شده، بخشی از معنای مستقیمی است که درکنش بوق‎زدن وجود دارد. کنش‎گر هریک از این معانی را به تناسب موقعیت زمانی و مکانی و اجتماعی خود اراده و قصد می‌کند و افراد مختلف نیز معنا را براساس همان موقعیت‎ها تشخیص می‌دهند. برخی از معانی کنش انسانی، ‌ممکن است موردنظر کنش‌گر بوده و حتی هدف او باشد، ‌و بعضی از آن‎ها می‌تواند لازمه‌ کنش بوده و توسط دیگران شناخته شود.

4- پیامدهای کنش انسانی

کنش‌های انسانی فعالیت‎هایی هستند که با اراده و آگاهی انسان انجام می‌شوند؛ برای کنش‎ها پیامدها و آثاری است.

پیامدهای کنش‌های انسانی را به اقسامی می‌توان تقسیم کرد از جمله آن‎ها تقسیم به پیامدهای ارادی و غیرارادی است.

پیامدهای ارادی؛ ‌پیامدهایی است که ازنوع کنش‎های انسانی است.

پیامدهای غیر ارادی؛ پیامدهایی است که از نوع کنش انسانی نیست.‌ پیامدهای نوع اول با اراده و آگاهی انسان انجام می‌شود. پیامدی که ازنوع کنش انسانی است، ‌ممکن است توسط فردی که کنش اولیه را انجام داده و یا توسط غیر او واقع شود.

پیامدهای نوع دوم‌آثار تکوینی و طبیعی کنش انسانی هستند. پیامدهای تکوینی و غیرارادی قابل تخلف نیستند، یعنی حتما انجام می‌شوند. پیامدهایی که از نوع کنش انسانی به‎شمار می‎آیند، وابسته به اراده انسان‌ها هستند و امکان تخلف از آن‎ها وجود دارد.

راننده‌ای که مسیر تهران - مشهد را طی می‌کند از استان سمنان عبور می‌کند. او در هنگام حرکت ممکن است ‌با سرعت غیرمجاز حرکت کند. ‌خروج از استان تهران با سرعت غیرمجاز یک فعالیت و کنش انسانی است. ‌بر این کنش، سه نوع پیامد مترتب می‌شود:

پیامد اول:‌ نزدیک شدن به مشهد؛

پیامددوم: ‌جریمه پلیس؛

پیامد سوم: ‌عبور از سمنان.

پیامد اول: ‌امری تکوینی، غیرارادی و غیرقابل تخلف است و پیامد دوم و سوم پیامدهایی از نوع کنش انسانی هستند و به همین دلیل قابل تخلفند. ‌تفاوت پیامد دوم و سوم این است که پیامد دوم فعالیت و کنشی است که توسط شخصی غیر از کنش‎گر اول انجام می‌شود و پیامد سوم، ‌کنشی است که توسط کنش‎گر اول رخ می‌دهد.

پیامدهای کنش‌ها تقسیمات دیگری نیز می‌توانند داشته باشند، ‌مثل تقسیم به پیامدهای فردی و اجتماعی و یا تقسیم به پیامدهای دنیوی و اخروی. پیامدهای فردی، ‌پیامدهایی است که به شخص کنش‌گر بازمی‌گردد. مراد از پیامدهای اجتماعی پیامدهایی است که نسبت به دیگران رخ می‌دهد. پیامدهای دنیوی پیامدهای این جهانی و ظاهر است، و پیامدهای اخروی، پیامدهای عمیق‌تر و پنهان است.

انسان‎ها اغلب کنش‎های خود را با توجه به پیامد‎های آن انتخاب کرده و انجام می‌دهند، ‌و یا آن که از کنش‎های فراوانی به‎دلیل پیامد‎های غیرمطلوب آن اجتناب می‌ورزند.

چیستی علوم انسانی

1- تعریف علوم انسانی

بسیاری از افراد، فلسفه و متافیزیک را جزو علوم انسانی می‎دانند. در این نوشتار، تفاوت علوم انسانی با دانش فلسفی نیز بازگو می‎شود.

مهمترین عاملی که علوم را از یکدیگر ممتاز می‎کند، موضوع آنهاست و به همین دلیل بسیاری از دانشمندان تفاوت علوم را در موضوعاتشان دانسته‎اند و علوم را با نظر به موضوعات آن‎‎ها تعریف کرده‎اند. با توجه به این که موضوع علوم انسانی کنش انسانی است، علوم انسانی را می‎توان به دانش‎هایی تعریف کرد که درباره کنش‎‎های انسانی و احکام، آثار و پی‎آمد‎های آن‎‎ها بحث می‎کنند. به بیان دیگر، علوم انسانی را می‎توان علم به موجوداتی دانست که با اراده و آگاهی انسان تحقق می‎یابند مثل علم اخلاق و یا حقوق. علوم انسانی درباره فعالیت‎های غیرارادی انسان‎ها بحث نمی‎کنند، زیرا این‎گونه از فعالیت‎ها کنش انسانی نیستند. علومی که درباره کار‎های غیرارادی انسان بحث می‎کنند جزو علوم انسانی به حساب نمی‎آیند، مانند علم پزشکی که به سلامت و بیماری انسان می‎پردازد.

2- تفاوت علوم انسانی و طبیعی

علوم طبیعی درباره موجودات طبیعی بحث می‎کنند. موجودات طبیعی به اراده و آگاهی انسان وابسته نیستند. این موجودات صرف نظر از آگاهی و خواست ما موجودند. ما می‎توانیم آن‎‎ها را بشناسیم و از آن‎‎ها برای خواسته‎‎های خود استفاده کنیم. استفاده‎ای که ما از موجودات طبیعی می‎کنیم و تصرفی که در آن‎‎ها انجام می‎دهیم، کنش انسانی است، اما خود آن موجودات واقعیت‎های مستقل، غیرارادی و امور تکوینی هستند.

بحث از نحوه تعامل ما با حقایق طبیعی، از مباحث علوم انسانی است، امّا بحث از احکام و قوانین مربوط به‎خود موجودات طبیعی از مباحث علوم طبیعی است مانند علم فیزیک و یا گیاه شناسی.

3-دو معنای عام و خاص فلسفه

ما با کلمه فلسفه آشنا هستیم؛ این لفظ به دومعنای عام و خاص به کار می‎رود. معنای عام فلسفه، معرفت علمی است و در مقابل آن، معرفت‎‎های غیر علمی قرار دارد مانند شعر و خطابه.

فلسفه در معنای عام اسم جنس برای همه علوم است. در گذشته فلسفه اغلب به‎معنای عام به‎کار می‎رفت و در نتیجه هنگامی که گفته می‎شد فلسفه ریاضی، فلسفه طبیعی و یا فلسفه اخلاق مراد علم ریاضی، علم طبیعی و یا علم اخلاق بود.

فلسفه در معنای خاص، یک علم ویژه است که از آن با عنوان متافیزیک نیز یاد می‎شود

فیزیک به‎معنای طبیعت است و متافیزیک به‎معنای ماوراء طبیعت و یا مابعدالطبیعه. علوم طبیعی، همان‎گونه که بیان شد، به موجودات طبیعی می‎پردازند. برخی فکر می‎کنند متافیزیک درباره موجودات غیرطبیعی بحث می‎کند. اما این گمان درستی نیست. علم متافیزیک، درباره احکام عام موجودات یعنی درباره احکامی بحث می‎کند که نه‎تنها مربوط به خصوصیت طبیعی بودن موجودات نیست، بلکه درباره اصل موجود بودن آن‎هاست. این دسته از احکام، چون مربوط به اصل موجود بودن اشیا است، شامل موجودات طبیعی و موجودات غیرطبیعی می‎شود. پس علم متافیزیک علمی نیست که فقط احکام موجودات فوق طبیعی و یا غیرطبیعی را بیان کند.

احکام متافیزیکی احکام و قواعد عام موجودات است و به همین دلیل موجودات طبیعی نیز از احکام این علم پیروی می‎کنند، مانند حکم به علیت. قانون علیت به این معناست که هر پدیده‎ای علتی دارد، این قانون شامل پدیده‎‎های طبیعی و غیرطبیعی می‎شود. دانشمندان علوم طبیعی چون به جریان این قاعده فلسفی نسبت به هر موجودی و از جمله موجودات طبیعی باور دارند، بعد از مشاهده هر پدیده طبیعی، شناخت علت و یا علل آن را دنبال می‎کنند. بنابراین نفی این قاعده فلسفی سرنوشت همه علوم و از جمله علوم طبیعی را تغییر می‎دهد.

4-نسبت فلسفه با علوم انسانی

فلسفه به‎معنای عام، مترادف با علم است و اگر فلسفه به این معنا به کار برده شده باشد، علوم انسانی نیز بخشی از فلسفه یعنی بخشی از علم هستند. اما فلسفه به‎معنای خاص‎، به‎معنای متافیزیک است و متافیزیک یک دانش و علم خاص است. اینک این پرسش پیش می‎آید که آیا فلسفه به‎معنای خاص نسبتی با علوم انسانی دارد؟ آیا فلسفه به‎معنای متافیزیک نظیر علوم طبیعی مغایر با علوم انسانی است و یا آن‎که فلسفه جزو علوم انسانی است؟ امروزه بسیاری فلسفه را به علوم انسانی ملحق می‎کنند. در طبقه‎بندی علوم نیز، این رشته را در زمره علوم انسانی قرار می‎دهند، اما براساس تعریفی که از علوم انسانی و همچنین براساس تعریفی که از معنای خاص فلسفه شد، ما نمی‎توانیم فلسفه را جزو علوم انسانی بدانیم؛ زیرا فلسفه از احکام عام موجودات بحث می‎کند و علوم انسانی، از احکام موجودات خاص یعنی از احکام موجوداتی که با اراده انسان ایجاد می‎شوند. فلسفه، احکام مربوط به اصل موجود بودن اشیا را بیان می‎کند و موجودات این بخش از احکام خود به‎دلیل این که موجود هستند، برخوردارند. یعنی در این دسته از احکام خود وامدار اراده و آگاهی انسان نیستند. حال آن که علوم انسانی درباره احکام موجوداتی بحث می‎کنند که مسیر خواست و اراده آدمیان شکل گرفته‎اند. بنابراین فلسفه به‎معنای خاص یعنی علم متافیزیک همانند فیزیک و علوم طبیعی، متفاوت با علوم انسانی است. احکام فلسفی به دلیل عمومیت خود، همه موجودات و از جمله موجوداتی را که وابسته به اراده و آگاهی انسان هستند فرا می‎گیرند. البته احکام مربوط به علوم انسانی، تنها شامل موجوداتی می‎شود که انسان، آن‎‎ها را ایجاد می‎کند. به همین دلیل موضوعات علوم انسانی نظیر موضوعات علوم طبیعی، محکوم به قواعد فلسفی هستند و دانشمندان این علوم ناگزیر در محدوده موضوع خود نیز از احکام عام فلسفی پیروی می‎کنند. گستردگی و شمول احکام فلسفی نسبت به همه موجودات، نقش برتر و تأثیرگذار علم متافیزیک و یا فلسفه به‎معنای خاص را نسبت به سایر علوم و از جمله علوم انسانی نشان می‎دهد

http://safdari1346.blogfa.com

کنش انسانی وابعادآن

مطالب مشابه :

دانشنامه رشد کودکان و نوجوانان

نظریه های جامعه شناسی نشاط اجتماعی

کنش انسانی وابعادآن

نظریات و مکاتب عمده در علوم اجتماعی

آشنایی با بزرگان علوم انسانی

رشته حسابداری

در مركز هنر پژوهي نقش‌ جهان مدیر گروه باستانشناسی «سمت» تجليل شد

معرفی منابع رشته علوم اجتماعی در کارشناسي ارشد