ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه

در این پست ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه را به صورت جامع و کامل توضیح میدهیم
معماری مدارس
هر فضای معماری، به خصوص فضای معماری مدارس، ‌باید در برابر خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی بتواند شرایط مساعدی برای پاسخگویی به نیازهای انسانی فراهم آورد.
عوامل اقلیمی در شكلگیری فضای كالبدی مدارس همواره تاثیری قاطع و یك جانبه نداشته اند.
یكی از مهمترین عناصر فضایی یك مدرسه، ‌حجره‌های آن است كه مهمترین نقش را در تكوین شكل نهایی فضای كالبدی آن برعهده دارد. قرار گرفتن حجره ها در چهار جهت بنا، موجب تكوین سیمایی خاص گردیده است.
عناصر فضایی- كاركردی مدارس عبارتند از حجره، مدرس، ‌كتابخانه، ‌مسجد، ‌اتاقهای خادم و چراغدار و آبكش و سرویسهای بهداشتی.
خلاقیت و نوآوری معماران موجب شده است كه فضای معماری مدارس از تنوع بسیار زیادی برخوردار شود.
نحوه قرار گیری عناصر فضایی- كاركردی مدارس اغلب به این ترتیب است كه در چهار جهت پیرامون حیاط مركزی قرار گرفته ان. شكل حیاطها به صورت مستقیل كشیده یا نزدیك به مربع (با گوشه‌های قائمه یا پخ)‌ است. ورودی مدرسه در یك سوی محوری كه از وسط دو ضلع و مركز مستطیل می‌گذرد، قرار دارد. فضایی كه از سوی دیگر محور مذكور، یعنی روبروی فضای ورودی قرار می‌گرفته، به كاركردی غیر از حجره- مانند گنبد خانه و مسجد و مدرسه، مدرس، كتابخانه یا ایوانی بزرگ كه به عنوان مسجد یا مدرس مورد استفاده قرار می‌گرفت- اختصاص می‌یافته است.
به طور كلی می‌توان گفت فضای معماری مدارس همزمان با تحولی كه در معماری مساجد در دوره سلجوقیان به وقوع پیوست، دگرگون شد و به شكل چهار ایوانی درآمد.
داخل مدرسه حیاطی سرسبز با حجره ها و ایوان هایی در اطراف داشته است. جای سمینارها در ایوان‌های مدارس بوده. ایوان چه‌های جلوی حجره ها نیز محل بحث بوده است. حجره ها یا اتاق معمولا دارای یك ایوانچه و پستو بوده است، ‌كه محلی برای استراحت و مطالعه و آشپزخانه داشته است. در بیشتر مدارس ایوانچه‌های جلوی حجره‌های طبقه اول به راهرو تبدیل شده در جلوی حجره ها راهرو و در پشت آنها نیز پستوها قرار گرفته اند. استاد در مدرس درس می‌داده است. غیر از اینها، هر مدرسه یك مسجد، نمازخانه و كتابخانه‌‌ای داشته است. قدیمی ترین مدرسه، مدرسه فخریه سبزوار است. مدارس زیبای متعددی در ایران بجای مانده است. یكی از آنها مدرسه غیاثیه خرگرد است. خرگرد بین خواف و جام است. این كار توسط قوام الدین شیرازی و بعد او پسرش غیاث الدین ساخته شده است. این مدرسه به نام غیاث الدین پیر احمد خافی وزیر شاهرخ نام گذاری شده و در میان مدارس ایران در دقت و تنوع در كار و پلان و نیز تنوع در آمود، ‌كامل ترین نمونه است.
مساحت فضاهای مورد نیازمساحت تمامی فضاها با در نظر گرفتن ظرفیت، سرانه و تعداد آنها تعیین می‌شود.
فضاهای آموزش
جدول شماره مدارس راهنمایی – گروه 1: فضاهای آموزشی

اركان عمومی فضاهای آموزشی
2-6-1- انتخاب استقرار واحد آموزشی متناسب با نیازهای آموزشیتوسعه نامنظم و بی رویه شهرها كه در چند دهه اخیر با توسعه اتفاقی واحدهای آموزشی همراه بوده است بطوری كه در بسیاری از مناطق مدارسی وجود دارند كه بیش از مقدار ظرفیت از آن استفاده گردیده است در حالی كه در بعضی از نقاط كلاسها به حد ظرفیت خود نرسیده است.
در نتیجه ساخت و ساز فضاهای آموزشی همراه با معیارهای شهرسازی نبوده و صرفا در اثر نیاز مقطعی شكل گرفته است.
2-6-2- مكانیابی فضاهای آموزشی
كاربریهای سازگار و ناسازگار
كاربری مسكونی و كاربری آموزشی: محیط یك واحد آموزشی می‌بایست واجد تمامی نیازهای یك فضای مسكونی باشد. پس همجواری واحدهای آموزشی با كاربری مسكونی به خصوص ضروری می‌باشد.
كاربری آموزشی و كاربری فرهنگی: كاربری فرهنگی شامل مدارس، مساجد، ‌تكایا، كتابخانه، ‌مركز فرهنگی تربیتی، موزه و گالری، ‌نمایشگاه و… می‌باشد.
چنانكه از عملكرد آنها انتظار می‌رود، ‌نزدیكی نسبتا زیادی با كاربری آموزشی دارند و این دو كاربری می‌توانند به عنوان دو كاربری سازگار در كنار هم و جوار یكدیگر استقرار یابند.
كاربری آموزشی و كاربری بهداشتی: هر چند كه كاربری بهداشتی مثل كاربری آموزشی نیازمند به فضایی آرام به دور از هر گونه آلودگیهای صوتی و هوا است، ‌از طرفی دسترسی سریع به واحدهای درمانی برای واحدهای آموزشی ضروری است. لیكن این كاربری یكی از منابع شیوع آلودگیهای میكروبی، ‌شیمیایی و حتی رادیواكتیویته است و در این صورت این دوكاربری ناسازگار شناخته شده، ‌از همجواری آنها باید احتراز كرد.
كاربری آموزشی و فضای سبز:‌ در كلیه تحقیقاتی كه در زمینه فضاهای آموزشی صورت گرفته، ‌تاكید بر ارتباط فضاهای سبز می‌باشد. هر چند فضای سبز ویژگیهای خود را دارا می‌باشد و با سیستم تقسیم بندی منطقه مسكونی، ‌محله ها یا واحد همسایگی ارتباط دارد. لیكن همجواری آنها با فضای آموزشی می‌تواند از نظر سالم سازی، ‌جلوگیری از آلودگی و انتقال آ“‌به واحد آموزشی و ایجاد چشم انداز و آرامش خط بصری كه دانش آموزان با تماشای آن فضا كسب می‌نمایند و در بهبود شرایط فراگیری بسیار موثر باشد.
كاربری آموزشی و شبكه ارتباطی حمل و نقل: شبكه حمل و نقل منبع اصلی آلودگی صوتی و هوایی به شمار می‌رود.
لوله‌های اصلی گاز و نفت، ‌دامداریها، مرغداریها و باغ خانه ها نباید همجوار كاربری آموزشی قرار گیرند. ومكان آتش نشانی، مراكز پلیسی، كاربری فرهنگی (سینما و تئاتر)‌وجود دارد كه باید در فاصله‌های معین از واحدهای آموزشی جهت امداد رسانی و استفاده از فضاهای فرهنگی قرار گیرند.
- شرایط محیطی
اوضاع طبیعی زمین:باید از احداث مدارس راهنمایی در زمینهایی با بیش از 8% احتراز گردد. جهت یابی:
جهت و موقعیت ساختمان آموزشی باید طوری انتخاب شود كه تابش آفتاب و تهویه برای فضاها از جمله كلاسها در تمام فصول به نحو احسن انجام شود و از احداث ساختمان در مسیر بادهای شدید و مزاحم خودداری شود.
شعاع دسترسی:
شعاع دسترسی به چند عامل بستگی دارد:‌تراكم جمعیت، اندازه مدرسه و مقطع تحصیلی از آن جمله اند. شــــــرح مقطع راهنمایی حداكثر فاصله واحد آموزشی تا محل سكونت 1200 متر مدت زمان لازم برای طی مسافت پیاده 20-15 سواره 15
دسترسی :
دسترسی پیاده:
دسترسی‌های مناسب پیاده به واحدهای آموزشی با توجه به جمعیت زیاد دانش آموزان در هنگام خروج از مدرسه در طراحی فضاهای ترافیكی در مناطق شهری میتواند نقش مهمی داشته باشد. عدم ارتباط مستقیم و ورود و خروج به خیابانهای اصلی، ‌چهارراهها و میدانها از طریق ایجاد فضای باز در قسمت ورودی و خروجی مدارس، انتخاب عرض مناسب [1] - ضوابط طراحی ساختمان‌های آموزشی ( برنامه ریزی معماری همسان مدارس ابتدایی و راهنمایی)، نشریه شماره 232 انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور.

پیاده روی دسترسی سواره به ترتیبی كه در شرایط عادی هیچ دانش آموزی در خروج مجبور به استفاده از دسترسی سواره به جای پیاده نباشد، وجود یك مسیر پیاده منتهی به واحد آموزشی به صورتی كه در مواقع ضروری بر روی وسایل نقلیه مورد نیاز باز شود و همچنین دور بودن مسیر آمد و شد دانش آموزان از موارد خطر آفرین یا كلیه محلهایی كه متناسب با سن دانش آموزان نیست، ‌از موارد دیگر دسترسی پیاده هستند.
دسترسی سواره:
الف) ارتباط با شبكه ترافیكی: مدارس برای انجام فعالیتهای آموزشی نیازمند تجهیزاتی هستند كه دستیابی به آنها مستلزم داشتن سواره می‌باشد مانند اورژانس، آتش نشانی.
ب)‌عدم ارتباط با شبكه ترافیكی: سلامت دانش آموزان ایجاب می‌نماید كه از شبكه دسترسی پر ترافیك اجتناب نمایند. [1]

نور:
نور یكی از اصول مهم در طراحی فضاها و تامین آسایش بیشتر می‌باشد. معیارهای عمده در طراحی روشنایی داخل یك فضا عبارت است از میزان شدت روشنایی و مقدار انعكاس سطوح.
مقدار انعكاس سطوح:
میزان انعكاس مواد مختلف به جنس و رنگ و كیفیت سطح آنها بستگی دارد. این عوامل به خصوص رنگ در فضاهای آموزشی دارای اهمیت خاص می‌باشد. حاصل رنگ در فضاهای آموزشی از چند نظر دارای اهمیت است:
1-دانش آموزان از نظر روانی عكس العمل نشان می‌دهند، ‌مثل هیجان، ‌آرامش، ‌خستگی
2-مقدار روشنایی داخلی فضا قابل كنترل می‌گردد و ناراحتیهای ناشی از خیرگی نور را كاهش می‌دهد.
3- اختلاف درخشندگی سطح مطالعه نباید بیش از سه برابر میز، ‌حوزه آن و تخته كلاس باشد.
4-پرهیز از استفاده از سطوح براق به علت انعكاس منابع نوری و خیرگی چشم. استفاده از نور طبیعی خورشید در درجه اول اهمیت قرار دارد.

نور مصنوعی: از آنجا كه در فضاهای آموزشی اغلب تركیبی از نور طبیعی و مصنوعی استفاده می‌شود بهتر است از چراغهای فلورسنت با توزیع نوری نیمه مستقیم (با صفحات مشبك)‌یا یكنواخت یا مختلف استفاده نمود و در این صورت بهتر است كه ردیف چراغها عمود بر تخته تدریس و ردیف نیمكتها در نظرگرفته شود همچنین پیش بینی روشنایی موضعی برای تخته تدریس الزامی به نظر می‌رسد.

صوت:
اصوات نامطلوب در فضای آموزشی سه دسته اند:
الف- سرو صدای ناشی از ترافیك هوایی و زمینی
ب- سر و صدای ناشی از كارگاههای صنعتی- مراكز تجاری
ج – سر و صدای بازی بچه ها در فضای باز و سایر كلاسها
منابع تولید كننده صوتی در صورتی كه میزان ارتعاشات آنها از 80 دسیبل بیشتر نباشد، می‌توانند به عنوان كاربریهای همجوار با كاربری آموزشی به كار روند.
شرایط اقلیمی:
آب و هوا:
شرایط مناسب آب و هوا متاثر از وضعیت اقلیمی یعنی حرارت، رطوبت و سرعت حركت هوا خواهد بود. باد: محیط آموزشگاه از نظر همجواری با سایر ساختمانها و عوامل جغرافیایی باید به گونه‌‌ای باشد، كه امكان حركت و نتیجتا تهویه هوا وجود داشته باشد، ‌نحوه استقرار آن به نحوی باشد كه اثرات بادهای مزاحم كاهش یافته و برخورداری از بادهای مناسب افزایش یابد. به طوری كه حداكثر استفاده از جریان هوای مناسب برای تهویه طبیعی كلاس بوجود آید.
در صورتی كه محیط آموزشگاه در معرض وزش بادهای شدیدی قرار داشته باشد باید امكان ایجاد فضای سبز توسط درختان و بوته ها برای مقابله با آن فراهم باشد. با توجه به جهت عمومی وزش باد در منطقه، احداث واحد آموزشی نباید در مسیر انتشار دود و بوهای زننده كارخانجات، ‌كانالهای روباز، عبور فاضلاب، محل زباله دانی و… قرار گیرد.
تابش آفتاب: به طور كلی جهت ساختمان مدارس باید به گونه‌‌ای باشد كه حداكثر تابش آفتاب در كلاسها هنگام زمستان و جلوگیری از نفوذ تابش مزاحم در تابستان فراهم آید. بر این اساس میزان نور گیری هر نقطه با توجه به زوایه تابش و جهت تابش مشخص می‌گردد. همچنین باید دقت داشت عوامل شهری و جغرافیایی نباید در روشتایی محیط نقصان یا خللی وارد نماید. باید دقت داشت كه حداقل در قسمتی كه ساختمان مدرسه احداث می‌گردد نباید سایه عوامل فوق وجود داشته باشد. هر چند بهتر است در نواحی سردسیر اصولا از سایه در محیط آموزشگاه پرهیز نمود و بالعكس در نواحی گرمسیر وجود سایه در فضاهای باز نیز مطلوب می‌باشد.
ایمنی: زلزله:هر چه اشكال ساختمان منظم تر و توزیع جرمها و سختیهای آن در سطح افق (نقشه)‌و در ارتفاع متفاوتر باشد، ‌مقاومت احتمالی آن در برابر زلزله افزایش خواهد یافت.
یك قاعده كلی برای مقاوم سازی ساختمانها با پیكره‌های پیچیده تجزیه آنها به اشكال ساده با تعبیه درزهای در آنهاست.
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/DEAR-U%7E1/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/11/clip_image002.jpg[/IMG]

آتش سوزی:برای مقابله با آتش سوزی در مدارس باید به نكات زیر توجه كرد:
- در كلیه فضاها به طرف بیرون در جهت فرار باز باشد
-در تمام فضاها حداكثر 30 متر از راه پله یا خروجی ساختمان فاصله داشته باشد و در صورتی كه این در، ‌در قسمت بن بست راهرو واقع باشد، ‌این فاصله به 18 متر تقلیل می‌یابد.
-در طبقات برای هر راه پله یك در اضطراری ضد آتش نصب گردد.
فضاهایی كه امكان خطر آتش سوزی در آنها بیشتر از سایر فضاها می‌باشد، ‌مثل آزمایشگاهها، ‌آبدارخانه ها و بعضی كارگاهها از سایر فضاها جدا گردد. این جدایی توسط دیوارها و درهایی با مقاومت زیاد و یا از طریق واسطه قرار دادن فضاهای دیگر، ‌مثل سرویسهای بهداشتی یا راهروها صورت می‌گیرد.
-موتور خانه در ساختمان جداگانه پیش بینی گردد و منابع سوخت در بیرون ساختمان و در صورت امكان زیر خاك كار گذاشته شوند.
-كپسول آتش نشانی در فضاهایی با خطر آتش سوزی زیاد پیش بینی شود. همچنین شیرهای آتش در طبقات تعبیه گردد.
-در مدارس سه طبقه و بیشتر بهتر است بیش از دو راه پله تعبیه شود. در طبقه همكف ساختمان، ‌پنجره ها باید طوری باشند كه امكان فرار از آنها میسر باشد. نكات كلی برای ایمنی در مدارس -نرده‌های حیاط طوری انتخاب شوند كه امكان بالا رفتن یا خریدن اجناس از میان آنها برای كودكان میسر نباشد.
-از بكار گیری مصالح صاف و صیقلی در كف پرهیز شود.
-از بكار گیری درهای شیشه‌‌ای پرهیزگردد، ‌مگر شیشه‌های ایمنی.
-پنجره ها باید به داخل باز شوند تا به سادگی قابل تمیز كردن باشند.
-اتاق كمكهای اولیه در نزدیكی دفتر مدرسه و یا اطاق مربی بهداشت پیش بینی شود.
-كلیدهای برق باید روی دیوار خارجی توالت ها نصب شود. در توالتها بهتر است به طرف بیرون باز شوند.
-مبلمان مدارس باید عاری از هر گونه ترك خوردگی و یا لبه‌های تیز فلزی باشد.
تاثیر عوامل فیزیكی – معماری در عملكرد قرارگاههای تربیتیعملكرد قرارگاههای رفتاری مانند كلاسهای درس و یا آموزشگاهها از عوامل معماری از یكسو و شرایط فیزیكی از سوی دیگر تاثیر می‌پذیرد.

تاثیر (ساخت)‌یا (معماری)‌در عملكرد قرارگاههای تربیتیآزموند 1975 (سازه)‌فضاها را تعیین كننده عملكرد آنها و وظیفه معمار را تعریف می‌كند. وی فضاها را از نظر تاثیری كه روی رفتار می‌گذارند، بر دو نوع (گرد هم آورنده)‌و (پراكنده كننده)‌تفكیك می‌كند.
فضاهای (گردهم آورنده) برای قرارگاههای آموزشی و پرورشی نیز مناسبتر می‌باشد، زیر امكان تمرین كار گروهی و مشاركت بیشتری را در اختیار دانش آموزان قرار می‌دهد، فضاهای پراكنده كننده (مانند دالان‌های باریك) برای زندان مناسبتر است.
تاثیر عوامل (فیزیكی) در عملكرد قرارگاههای تربیتی
تحقیقات نشان میدهند، تراكم زیاد جمعیت به عنوان عامل فیزیكی، رفتارهای تهاجمی را افزایش میدهد و در صورت استمرار، موجب بروز واكنش‌های بیمار گونه می‌شود. تراكم زیاد در انسان احساس ازدحام بر می‌انگیزد. احساس ازدحام هنگامی به انسان دست می‌دهد كه علاوه بر عوامل دیگر، ‌تراكم جمعیت مخل آسایش شده، موانعی در مقابل جریان طبیعی فعالیت‌ها ایجاد كند.

خصوصیات فیزیكی مدرسه خصوصیت اصلی محیط‌های فیزیكی، عناصر متغیری مانند نور، رنگ، سختی و نرمی سطوح است. بیشتر تجارب اصولی به مزایای یك محیط آموزشی نرم تر تاكید دارند. بعضی تحقیقات نشان می‌دهد كه دانش آموزان كلاس با پنجره را ترجیح می‌دهند. در صورتی كه معلمان احساس می‌كنند كه اتاق‌های بدون پنجره انعطاف پذیرتر می‌باشند. آنها در یافتند كه دخترها نسبت به پسرها، سازماندهی پیچیده اشكال، ‌رنگ و عناصر محیطی را ترجیح می‌دهند.
تراكم دانش آموزان: تحقیقات نشان می‌دهند، ‌تراكم زیاد جمعیت به عنوان عامل فیزیكی، رفتارهای تهاجمی را افزایش می‌دهد و در صورت استمرار، موجب بروز واكنش‌های بیمار گونه و نابهنجاری می‌شود. تراكم فیزیكی نیز در انسان حساس ازدحام بر می‌انگیزد. نظر به اینكه دانش آموزان واقعیت فیزیكی رشته، فضا اشغال می‌كنند. تراكم جمعیت كلاسها را بوسیله محاسبه نسبت تعداد دانش آموز به اندازه سطح كلاس مشخص می‌كنند. احساس ازدحام از میزان تراكم تاثیر پذیرد ولی پدیده‌‌ای است ذهنی و ازعوامل روانشناختی از یكسو و محیطی- فرهنگی از سوی دیگر متاثر می‌شود.
آستانه تحریك پذیری افراد از نظر احساس ازدحام تحت تاثیر تجارت پیشین آنان قرار می‌گیرد. به عنوان مثال معلمینی كه به تدریس در كلاسهای پرجمعیت عادت كرده اند، ‌در یك كلاس سی نفره احساس ازدحام نیم كنند ولی اگر به كلاسهای كوچك و كم جمعیت عادت كرده باشند، در همان كلاس سی نفره احساس ازدحام می‌كنند.
نوع فعالیتی كه قرار است در فضای واحد انجام شود نیزعاملی پس موثر در بروز احساس ازدحام می‌باشد. به عنوان مثال هر گاه در یك كلاس پرجمعیت (با تراكم بالا)‌دانش آموزان با رفتار انفعالی، فقط به سخنان معلم گوش كنند، ازدحام محسوب نمی شود. مگر اینكه موضوع درس (كاردستی) باشد. و یا یك روش تدریس ویژه دانش آموزان را به فعالیت و تحرك بیشتر وادار نماید. به طور خلاصه احساس ازدحام هنگامی به انسان دست میدهد كه علاوه بر عوامل دیگر، ‌تراكم جمعیت مخل آسایش شده، موانعی در مقابل حریانهای طبیعی فعالیتها ایجاد كند.
رنگ فضاها
رنگ به عنوان عنصر تفكیك ناپذیر معماری تاثیر فراوانی بر روحیه و رفتار كاربران فضاها و ساختمانها دارد و حالات روانی و عاطفی آنها را شدیدا تحت تاثیر قرار می‌دهد.
انسان پدیده‌های اطراف خویش را همراه با رنگ مشاهده می‌كند و نسبت به آنها واكنش نشان می‌دهد. رنگها هریك حاوی پیامی خاص به بینندگان می‌باشند كه این موضوع از قدیم الایام مورد بررسی و تحقیق دانشمندان و روانشناسان بوده است. درمدارس، رنگ فضاها و تجهیزات آموزشی به دلیل شرایط سنی و روحی كودكان و نوجوانان از حساسیت بیشتری برخوردار است. زیرا این امر می‌تواند باعث شادابی و نشاط، آرامش روانی و تحرك و تلاش دانش آموزان شود و فرآیند یادگیری را افزایش دهد. همچنانكه می‌تواند زمینه كسالت، ‌خمودگی، ‌بی تحركی، عصبانیت، اضطراب و افسردگی آنان را فراهم آورد.
برای رنگ آمیزی دیوارهای داخلی كلاسها، رنگهای گرم و آرام مناسبند نظیر كرم، بژ. تناسب این رنگها ناشی از وجود رنگ زرد در آن است كه همواره مظهر روشنایی و علم بوده است. همچنین تراكم رنگ سفید در داخل آن باعث تعادل فضا می‌شود.
پیش فضاها، راهروها و راه پله ها به ویژه در سالهای اولیه تحصیل، همواره مواجه با شور وشعف و هیجان دانش آموزان هستند. معمولا در زنگهای استراحت یا موقع تعطیل مدرسه، دانش آ,وزان با هیجان زاد كلاسها را ترك می‌كنند. همچنین پس از استراحت در زنگ تفریح از فضاهای شاد و پرشیطنت حیاط مدرسه به كلاس برمی گردند و این فضاها حائل میان حیاط و كلاس هستند. بنابر این اگر رنگ این فضاها، رنگهای سرد و آرام باشند، در كنترل هیجانات روحی تاثیر به سزایی دارند و علاوه بر آرامش محیط، از تصادفات احتمالی دانش آموزان می‌كاهند.
رنگ آمیزی درهای ورودی كلاسها و دفتر مدارس باید همیشه تیره تر از زمینه رنگی دیوارهای راهرو باشد. این تیرگی توجه واحترام دانش آموزان را برمی انگیزد و در عین حال هشداری است كه تفاوت میان فضای كلاس درس و حیاط را به او گوشزد می‌كند.
در سالنها، فضاهای ورزشی و اماكن صرف غذا باید از هماهنگی رنگهای گرم استفاده شود. در سرویسهای بهداشتی به لحاظ ویژگی محیط آموزشی و فقدان استانداردهای بهداشتی در عموم این فضاها، استفاده از رنگ سفید مناسبتر است. وجود این رنگ و لطمه پذیری آن در اثر كمترین آلودگی، حداقل هشداری است كه مسئولین نظافت فضای آموزشی را مجبور به كنترل و نظافت مستمر خواهد كرد.
در آزمایشگاهها، سطوح دیوارها، رنگهای گرم و روشن دارد، اما سطح میزهای آزمایشگاهها حتی المقدور سفید است. سفید بودن میز در صورت آلودگی سطح میز به مواد شیمیایی رنگی، ‌اسیدها و بازها، ‌دانش آموز و مربی را به طور موثرتری خبر خواهد كرد. در اتاق بهداشت باید از رنگهای سرد و روشن استفاده كرد. در این نوع هماهنگی یك رنگ سرد (مثلا سبز یا آبی)‌به عنوان رنگ اصلی انتخاب می‌شود و سایر رنگهای سرد با ارزشهای مختلف در كنار آن به كار برده می‌شود. این نوع هماهنگی محیط را ساكت و آرام جلوه خواهد داد.
سازماندهی و ساختار كلاس دانش آموزان و معلمین در كلاسهای جدید كه از تركیب مناسب مشاركت دانش آموزان و حفاظت معلم تشكیل شده است، ‌راضی ترند.
در بحث سازماندهی و ساختار كلاس یك معلم می‌تواند به طرف مختلف كلاس را سازماندهی كند. به عنوان مثال او می‌تواند دانش آموزان را در تصمیم گیری دخالت دهد. می‌تواند كلاس را به گروههای كوچك تقسیم كند، ‌می تواند باعث گردد تا دانش آموزان به یكدیگر كمك كنند و یا می‌تواند فعالیتهای كلاس را به شیوه سنتی انجام دهد.
تزئینات كلاس اگر چه نمونه‌های تزئینات كلاس قطعی نمی باشد ولی همه می‌دانند كه این موضوع تا حدی دارای اهمیت است. تجارب دیگر نشان میدهند كه چگونه بخشی از فضاهای گرم و دعوت كننده هستند، در حالی كه بخشی دیگر سرد و بی روح می‌باشند.
بسیاری از دانش آموزن به دیدن كارهایشان بر دیوار علاقه دارند و این موضوعات می‌تواند به عنوان یك مشوق مورد استفاده قرار گیرد. همچنین می‌توان از موضوعات، ‌اشكال و تصاویر مرتبط با درسها برای تزئینات كلاسها استفاده كرد كه این مطلب هم به جذاب تر كردن فضا و هم به تفهیم بهتر موضوعات درسی كمك می‌كند.
انواع چیدمان در كلاس
1-ردیفی و ستونی: این سنتی ترین وضعیت می‌باشد. در حقیقت تا زمانی پیش و شاید امروزه در بعضی مدارس، نیمكتها به شكلی به زمین متصل بودند. این قرار گیری برای زمانی مناسب است كه معلم می‌خواهد دقت ها به چیزی متمركز شود.
2- فرم دایره‌‌ای شكل: نرم‌های دایره‌‌ای شكل برای مباحث كلاسی و تكلیف كلاسی مناسب هستند. البته این نوع سازماندهی مشكلی كه دارد این است كه تعدادی از دانش آموزان به ناچار یا پشت معلم یا نیمرخ او روبرو می‌شوند و نمی توانند ارتباط بصری مناسبی با او داشته باشند.
3- گروهی: نشستن گروهی در گروههای 4 تا 6 نفری برای مباحثه گروهی و یادگیری مشاركتی و تكالیف گروهی كوچك مناسب می‌باشد. برای نظارت بر تمام فعالیتها در چیدمان گروهی، معلم باید قادر باشد كه ببیند در مراكز فعالیتی هر گروه چه اتفاقی می‌افتد. بنابر این موانع باید كم باشد و گروهها نباید دور از دید باشند.]كم اثر ترین سازماندهی و مرتبط ترین آن با رفتار نامناسب هنگام مباحثه، ‌نیمكت‌های ردیفی است. به نظر می‌رسد كه نیمكت‌های ردیفی بیشتر از گروهی یا دایره‌‌ای با كناره گیری دانش آموزان ارتباط دارد. بعلاوه سازماندهی دایره‌‌ای بیشتر از ردیفی و گروهی با رفتار مناسب و نظریات خارج از موضوع در ارتباط است.
نماز خانهنماز خانه فضایی است كه نیاز به سكوت دارد و اگر در محیطهای آموزشی طوری طراحی شود كه زیبا و جذاب باشد، ‌افراد را به خود بیشتر و بهتر دعوت خواهد كرد. سالن چند منظوره می‌تواند به عنوان نماز خانه مورد استفاده قرار گیرد. همین طور می‌توان نماز خانه‌‌ای جداگانه داشت كه در این حالت اگر نماز خانه به سالن چند منظور متصل باشد، در مواقع لزوم می‌توان برای برپایی مراسم بزرگ آنها را به هم پیوسته كرد و استفاده نمود.مطلبی كه می‌تواند در زیباتر ساختن فضای معنوی نمازخانه به طراح كمك كند، استفاده از عنصر نور طبیعی می‌باشد

.فضای مشاوره
فضای مشاوره باید دارای ورودی جداگانه باشد و دسترسی سریع به این فضا از ورودی اصلی مجموعه به راحتی انجام گیرد تا والدین و دیگر استفاده كنندگان به راحتی به این فضا ارتباط داشته باشند. قسمتهای مختلف این فضا عبارتند از: 1- اتاق انتظار 2- دفاتر مشاورین 3- اتاق كنفرانس كوچك. همچنین فضای مشاوره باید نزدیك فضای اداری، ‌ولی جدا از آن باشد.فعالیتهایی كه در این فضا انجام می‌گیرند عبارتند از:ملاقات كردن با دانش آموزان (والدین، معلمین)‌- نوشتن- خواندن- بایگانی كردن – صحبت كردن – مشاهده كردن – برنامه ریزی كردن- استراحت كردنفضای فعالیتهای پرورشی در این فضا مربی یا مربیان امور تربیتی، دانش آموزان را در قالب سیاستهای پرورشی دنبال می‌نمایند. طبق ضوابط درجه بندی مدارس و پستهای سازمانی در مدارس ابتدایی درجه 1 الی 6 و مدارس راهنمایی كمتر از 9 كلاسه فاقد مربی پرورشی بوده و این وظایف به عهده رئیس دبیرستان یا مدرسه راهنمایی می‌باشد. لیكن برای مدارسی با ظرفیت بالاتر از حد مذكور، لازم است فضایی جهت فعالیت مربوط به این امر اختصاص داده شود.
اتاق بهداشت و كمكهای اولیه
در این فضا با استفاده از تجهیزات و وسایل به دانش آموزان موضوعات مربوط به كمكهای اولیه پزشكی به صورت عملی و تئوری آموزشی داده می‌شود.خصوصیات معماری و ویژگی‌های این فضا از لحاظ نور ( طبیعی مصنوعی) رنگ، ارتفاع … همانند كلاسها می‌باشد.فضاهای اداریاین فضاها پس از بررسی‌های لازم در زمینه ظرح وظایف تشكیلات ضوابط درجه بندی و پستهای سازمانی، ‌مذاكرات با مسئولین و كارشناسان دفتر آموزش ابتدایی و متوسطه بر اساس نوع وظایف و تشابه فعالیتها و متناسب با تعداد پرسنل اداری و آموزشی در نظر گرفته شده است. این فضاها از نظر موقعیت و محل قرار گیری جهت سهولت دسترسی مراجعین، ‌بهتر است در طبقه همكف ساختمان قرار گیرد. در مدارس بزرگ اطاق استراحت معلمین را می‌توان در طبقات دیگر پیش بینی نمود. این فضاها شامل:‌اتاق مدیر- اتاق معاون یا معاونین- اتاقهای اداری(كارمندان اداری- مالی- بایگانی)‌می باشد.مكان قرار گیریفضاهای مدیریت طوری قرار گیرد كه بتواند به فضای بازی و محوطه مدرسه نظارت نماید. نسبت به ورودی مدرسه در دسترس اولیاء دانش آموزان قرا رگیرد، به سالن اجتماعات مدرسه نزدیك باشد، ‌در حد امكان مجاور كلاسهای مخصوص باشد، به كلاسهای درس نزدیك بوده و مسیر مستقیمی را طی كند.( در یك مسیر مستقیم وارد شود)فرمبا توجه به اینكه این فضاها باید از نظر دانش آموزان با ابهت جلوه كنند، بنابر این استفاده از فرم‌های ساده و با قاعده كه سنگین به نظر می‌رسند، ‌توصیه می‌شود. فرم متفاوت ورودی این فضا، ‌مخصوصا استفاده از فرم عمودی برای ورودی كه سنگین تر است، ‌باعث می‌شود كه دانش آموزان با احساس احترام به این فضا نزدیك شوند.اتاق كارمندانپنجره‌های این اتاق نباید به طرف زمین بازی باشد قسمت كارمندان باید دارای رختنكن، توالت مجاور و فضای كافی برای كتابخانه كارمندان باشد.
نظم فضایی كلاس
یكی از بدیهی ترین خصوصیات محیط كلاس، ‌كلاس مستطیل شكل می‌باشد. چرا یك كلاس دایره شكل و یا مربع شكل نباشد؟ آیا این مسئله اصلا دارای اهمیت است؟ طبق تجربیات یك طراح اتاق مستطیل شكل موجود همراه با ردیفهای صندلی ها و پنجره‌های بزرگ به قصد فراهم آوردن تهویه، نور، ‌تخلیه سریع و آسانی نظارت و دیگر نیازها اوایل قرن نوزدهم موجود بوده اند. فرم متداول باریك و طولانی كه بر اساس نیاز به نور در طول اتاق بوجود آمده است، ‌با وجود پیشرفتهای جدید در نور پردازی، ‌آكوستیك و فن ساختمان هنوز اغلب مدارس جعبه هایی هستند كه با مكعب هایی پر شده اند و مكعب ها هر یك شامل تعداد مشخص صندلی در ردیفهای مرتب می‌باشند. سعی بر این بوده است كه این نمونه ثابت تغییر پیدا كند. ماریو مونتوسوری یك بار توصیف كرد دانش آموزانی كه مجبورند در این كلاسهای سنتی حاضر گردند مانند پروانه هایی هستند كه سوار بر سنجاق می‌باشند. هریك به نیمكتی بسته شده اند و بالهای خشك و بی معنی علمی را كه بدست آوردند، پهن كرده اند. (مونتوسوری 1964 م)
آیا موفقیت یك دانش آموز در كلاس تفاوتی دارد؟ آیا آنهایی كه در جلو قرار گرفته اند نسبت به پشت سری ها فعالتر می‌باشند؟‌آیا آنهایی كه در مركز هستند در مقایسه با افرادی كه در اطراف كلاس هستند فعالترند؟ موفقیت دانش آموز كاملا ایجاد تفاوت می‌كند و مشاركت در بین دانش آموزانی كه در جلو میانه قرار گرفته اند بیشتر می‌باشد. به هر حال دلایل این تاثیر نامشخص می‌باشد. آیا دانش آموزان علاقمند نزدیكتر به معلم می‌نشینند؟ آیا دانش آموزان اگر به معلم نزدیكتر باشند بیشتر علاقه مند می‌شوند؟‌بالاخره اندازه كلاس بایستی چه مقدار باشد؟ آیا برای بیشترین موفقیت اندازه ایده آلی برای كلاس وجود دارد؟ این مسئله برای بیش از نیم قرن مورد بحث قرار گرفته است و مباحثه ادامه دارد. در یك تحقیق اولیه (1934) تاثیر اندازه كودكستان را بر مشاركت دانش آموزان مورد آزمایش قرار گرفت. در كلاسهایی با طبقه بندی 15 تا 46 شاگرد تعداد نظریات هر دانش آموز در طول یك دوره درس كنترل شده مثبت گشته است. هر قدر كه اندازه كلاس افزایش می‌یافت. نه تنها مقدار كلی بحث كاهش پیدا می‌كرد بلكه مقدار كمتری از دانش آموزان در بحث شركت می‌كردند و هنگامی كه صحبت می‌كردند مقدار مشاركت آنها بسیار كمتر می‌شد. شواهد نشان می‌دهد كه تجربیات تحصیلی فراهم شده در كلاسهای كوچك و بزرگ متفاوت می‌باشد. در كلاسهای كوچكتر آگاهی بیشتر، فعالیت گروهی بیشتر، برخورد مثبت دانش آموزان بیشتر و رفتارهای بد كمتر وجود داردو غیر قابل انتظار نیست كه معلم در كلاسهای كوچكتر راضی تر می‌باشد. به هر حال اندازه كلاس تفاوت كمی در طبقه بندی متداول بین 20 تا 40 دانش آموز ایجاد می‌كند. اگرچه یك كلاس كوچكتر ممكن است تاثیر مثبتی به یادگیری خواندن و ریاضیات در سالهای اولیه داشته باشد و ممكن است به پیشرفت تحصیل دانش آموزان عقب افتاده كمك نماید. علاوه بر این از آنجایی كه این تحصیل بستگی به آن دارد كه معلمین چگونه كلاسهای كوچكتر را متفاوت با كلاسهای بزرگتر سازماندهی می‌كنند، ‌تخمین تاثیر اندازه كلاس معمول مشكل است

ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه

مطالب مشابه :

طرح منتخب گروه معماری "Steven Holl" برای مسابقه طراحی مدرسه هنر گلاسکو

نکاتی طلایی در طراحی مدارس

استاندارد های طراحی مدرسه

دانلود کتاب معماری : طراحی مدرسه بر اساس اصول معماری پایدار

ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه

چگونگی شیت بندی طرح معماری

ضوابط و معیارهای طراحی مدرسه