هنرهای ایرانی- گره چینی

یکی از بزرگترین خدمات سرزمین ایران به تمدن دنیا ارائه فرهنگ ،هنر و صنعت بوده است.تاریخ هنر وتمدن افتخارآمیزاین کشور از ادوار پیش ازتاریخ آغاز گشته وپس از هزاران سال به ما رسیده است.صنایع مترطفه و ارائه آثار ارزشمندهنری تنها به منظور ارائه زیبائی بوده نه استفاده مادی.مراد از ایجاد هنرو آثار هنری توسط ایرانیان رفع احتیاج روزانه عمومی نبوده بلکه برای عشق به زیبائی وایجاد چیزهائیست که انسان از تماشای آن شاداب شده و لذت روحی می برد و ما میل داریم مردم این سرزمین بدین هنرها ترغیب شده وآثار گرانبهائی ازخود به یادگار باقی گذارند. معماری، تزئین، تذهیب، نقاشی، مجسمه سازی و دیگر هنرها ازصنایع ظریفه و آثارهنری به شمار می رود.هنرهای ظریف گوناگون که توسط هنرمندان ایرانی در بناهای تاریخی فراوان ومتنوع دورانهای قدیمی وتاریخی مختلف قبل از اسلام وبعد از آن بکار رفته و روشنی بخش دیده و دلِ دوستداران وشیفتگان این گونه پدیده های ذوق و قریحه گذشتگان این سرزمین هنر آفرین است.

عشق به زیبائی درتمام ادوار موضوع اصلی هنرهای سنتی وتاریخی ایران بوده است.زیبایی و جمال طبیعت نگرش به طرحها و نقشه هائی که می توان آنرا به وسیله هنرهای سنتی نمایاند،تبدیل شده است.قدردانی و علاقه به هنرهای عالی زندگی، علامت ترقی و فرهنگ جامعه است.فرهنگ و تمدن حقیقی بسته به منش وسیرت نیکوست وایمان به خدا و محبت وخدمت به بشر تنها راه اساسی منش وسیرت پسندیده وسفارش پیامبران الهی است.علما و دانشمندان و عارفان دوران گذشته کمال مطلوب زندگانی عالی را در سه چیز دانسته اند:نیکی-راستی و زیبائی.

هنر یکی از عوامل بیان زیبائی است وبنابراین ازعناصر اصلی زندگی عالی و تمدن است.راستی ونیکی عوامل اصلی در رسانیدن انسان به زندگانی عالی می باشد.حس زیبائی قدردانی جمال و ذوق وسلیقه درتبدیل آن به شاهکارهای هنری باید با راستی ونیک پنداری توأم باشد.این عناصر پایه های اصلی زیبائی می باشد تا تشکیل تمدن و تاریخی را دهند که قابل دوام و بقاء باشد.

یکی از عناصردائمی مورداستفاده در ساختمان و معماری ایران چوب بوده است.تنوع آن باعث شد که در پوشش پشت بامها تا قابهای تزئینی پنجره ها و ساخت اشیاء فلزی چوب مورد استفاده قرا گیرد.

یکی از زیباترین و دلپذیرترین شاهکارهای هنری در رشته های نماسازی- رویه کاری اعم ازسنگی،آجر،کاشیکاری،آئینه کاری وگچ بری طرحهای گوناگونی است که به نام گره سازی، گره کاری و یا گره جینی خوانده می شود.اینگونه طرحها شامل اشکال هندسی گوناگون ازجمله مثلث،مربع،لوزی وچند ضلعی های متنوع و گوناگون و ستاره های 4و6و8 پَر ودیگر طرحهای ستاره ای شکل و نظیر اینگونه ترسیمات است. کیفیت قرارگرفتن ماه وستارگان وفواصل و ارتباط آنها می رساند که خلاقان وتنظیم کنندگان نقشهای زیبا وحیرت انگیز از دنیائی که درآن زندگی می کرده اند الهام گرفته واحساس واندیشه خود را به صورت نقوش زیبا وبه صورت اشکال منظم هندسی دیگر(گل ومرغ) ارائه داده اند.طرز طراحی و رسم وپیاده کردن این نقوش زیبا و دل انگیز با مقیاسهای مختلف که به صورت مسطح،مدور برجسته روی در وپنجره کاشیکاری گچ بری- آئینه کاری ودیگر آثارهنری با ابزارهای اولیه مانند پرگار-گونیا-خط کش-شمشه-تراز-شاغول و غیره بر در و دیوار آثارباستانی ازجمله مساجد-مقابر-مناره ها وغیره، دیده هربیننده را خیره می کند که درتمامی آنها قطعات سنگ-آجر-کاشی-یا آئینه وغیره رابه یکی ازصورتهای گفته شده می تراشند.

استفاده از هنر چه درحالت مشبک و چه درحالت آلت ولقط از دوران خلفای عباسی شروع شده و درقرن 6تا8 هجری قمری در سوریه و مصر متداول شده و از همان زمان به ایران رسیده است.

ازسده 4هجری قمری به بعد دربناهای اسلامی ضمن روسازی درون وبرون ساختمانها ازجمله مساجد-گنبدها-مناره ها و غیره بکار رفته که زیبائی خاصی به آنها بخشیده و نشانی از وحدانیت باری تعالی را بیان می دارد.این هنر در صنعت چوب به صورت ساده قطعات چوب به صورت زیبا با یکدیگر تلفیق شده ودر 3نوع خاص خود هنرنمائی می کند.

1- گره چینی توخالی یا مشبک که بیشتر در دهلیزها-دالانها-هشتی ها- پنجره های کوچک درنزدیک سقفها و بخصوص در بادگبرها جهت جریان هوا به کار می رود و درنرده سازی وطارمی برای مقابر و حسینیه ها ازآن استفاده می شود.

2- گره چینی هائی که در درون ساختمانها ازجمله سرسراها،اطاقها،مهمانخانه ها وکاخها استفاده می شودو قسمتهای مشبک را باشیشه های رنگی می پوشاند و نمائی زیبا و فریبنده جهت آرامش جسم و جان ساکنان درآن مکانها به وجود می آورند که نمونه های زیبای آن در خانه های قدیمی کاشان،اصفهان،یزد ونائین خود نمائی می کند.

3- گره چینی هائی که درقسمتهای ورودی مساحد-مقابر-تکایا و حسینیه ها به کارمی رود وازاستحکام وپایداری بیشتری برخوردارند وبه نام آلت ولقط مشهورند بطوریکه قسمتهای مشبک توخالی را با قطعات نازک چوب به صورت های بسیار زیبا و ماهرانه به جای شیشه پوشاند و درساختن مقابر هم ازآن استفاده می شود.

اوج و شکوفائی این هنر درزمان صفویان وقاجاریه در حد اعلای ریزه کاری وظرافت این هنر در پنجره ها ودرهای ارسی خودنمائی می کند که این کار به صورت یک چشمه هنر منحصر بفرد آن زمان جلوه یافته وظریف ترین این هنر در خاتم سازی درقابهای عکس - میزهای تحریر وانواع اشیای تزئینی دیگر به یادگار مانده است.

از استادان بی بدیل این هنر می توان مرحوم استاد غلامرضا آقا ابراهیمیان(آثا رعتبات عالیات و درها وپنجره های مهمانسرای عباسی) مرحوم استاد مهدی عشاقی،استا دعلی عباس عشاقی،مهدی اولیائی و استا علی مظاهری را نام برد.

گره : پیچیدگی و به هم پیوستگی درنخ ریسمان-بند و پیوند گری گفته می شود(فرهنگ عمید)

لقط : از زمین برداشتن و برچیدن چیزهای ریز وکوچک است(فرهنگ عمید)

سرچشمه های این نوشتار:

- تاریخ صنایع ایران ترجمه عبدالله فریار

- هنرگره سازی و گره چینی درمعماری و درودگری- جواد شفائی

تهیه و تحقیق:مهدی محبوب فر

هنرهای ایرانی- گره چینی

مطالب مشابه :

گره چینی روی چوب

هنرهای ایرانی- گره چینی

عکس های هنر آینه کاری و گره سازی در معماری اسلامی + گزارشی از برخورد مأمورین موزه باغ نادری مشهد

دکوراسیون سنتی و کلاسیک دکوراسیون سنتی ، گره چینی ، گروه صنایع چوب و هنر ایران زمین

آوازه های سنتی نقشه خوانی نقوش قالی کرمان

آشنایی با هنرهای دستی ایران- فصل دوم - گره چینی(جهت مطالعه دانشجویان کاردانی فرش)

استاد حسین زمرشیدی

رشته های مهارتی شاخه کار دانش

آجر کاری : از شیوه های زیبا و رایج تزئیینی در بنا ، هنر چیدن آجر در بناها به منظورعرضه