گزارش سال ۱۳۴۹ FAO در زمینه وضعیت رودخانه های لار و ...

متن کامل ایمیل دریافتی از دوست بسیار عزیز آقا ساسان که حاوی نکاتی مهم و در خور توجه از پیش بینی هایی است که در طی سالیان گذشته عملا به وقوع پیوسته است. حیفم آمد آنرا برای اطلاع سایر دوستان در وبلاگ قرار ندهم.از آقا ساسان بخاطر زحمت تایپ و ارسال این مطلب ارزنده بی نهایت تشکر میکنم. سلام مجید خان گرامی امیدوارم که خوب باشید.پیرامون بحثی که تحت عنوان "۱۳/۴/۹۰ روز بسیار گرم برای ماهیگیران در سد لار !" در وبلاگتون طرح فرمودید و دنباله و پیگیری های دوستان حتی در نظرهای "برنامه بگیر و رها کن ۲۶/۴/۹۰" هم ادامه داشت ، گفتم شاید جالب باشه گزارش سال 49 FAO که در مورد لار هست رو براتون ارسال کنم.البته خیلی دوست داشتم که زودتر اینکار رو بکنم ولی متاسفانه وقت نشد تا اینه امروز تایپ کردم و ضمیمه این نامه کردم ؛امیدوارم که مورد توجه قرار بگیره. با سپاس ، سر زنده و پیروز باشید.

گزارش جالب و قابل تامل FAO (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) که در سال 1349 (1970م) که توسط آقای Anatoli P.Ivanov که از کارشناسان بخش آبزیان UNDP برای FAOتهیه شده و به دولت وقت ایران ارائه شده است.

این گزارش عینا از کتاب "لار بهشتی که من می شناختم"به قلم مهندس عبدالعلی یزدانی است که نام و قلم ایشان برای بسیاری از دوستان مخصوصا خوانندگان مجله شکار و طبیعت آشناست .
در این گزارش که بخلاصه در کتاب آمده ابتدا وضعیت رودخانه لار پیش از احداث سد و آثار منفی احداث سد لار بر تولید و زیست و تکثیر ماهی قزل آلا خال قرمز پیش بینی شده و برای رفع مشکل هم پیشنهاداتی شده است که خواندن آن حاوی نکات ارزشمند و قابل تامل و پاسخگو به دلایل محیطی کاهش جمعیت امروز گونه ارزشمند خال قرمز لار است.
نویسنده گزارش ابتدا به تشریح وضعیت آب شناسی رودخانه اصلی و شعبات آن می پردازد. ایشان از اسفند 1349 تا مهر 1350 در ایران حضور داشته و خلاصه گزارش از این قرار است: [
    •    رودخانه لار از دو برار (سفید آب) تا پاسگاه کمردشت 12 کیلومتر است با عرض 5تا10 متر که در 5کیلومتر از این مسیر عمده آب از مجرای زیر زمینی عبور می کند و بنابر این این قسمت از رودخانه در تابستان و پاییز و زمستان خشک است.
    •    رودخانه چهل بره با طول 10 کیلومتر در بهاران و طول 2کیلومتر در تابستان به عرض 2 تا 5 کیلومتر و عمق متوسط 20 تا 30 سانتیمتر در کمردشت به لار می پیوندد.
    •    رودخانه اصلی لار از پاسگاه کمردشت تا گزل دره به طول 5 کیلومتر و با عرض 8 تا 25 متر در جریان است که در محل گزل دره رودخانه سیاه پلاس و الرم در این ناحیه به آن می ریزد.
    •    سیاه پلاس در بهار به طول 6 کیلومتر و در تابستان فقط 2 کیلومتر است و عرض آن 2 تا 4متر و عمق آن 20 تا 40 سانتی متر و در تابستان گرم ترین شعبه لار است با حرارت 20 درجه سانتی گراد.
    •    الرمدر بهار 7کیلومتر و در تابستان فقط 2 کیلومتر است و عرض آن 3 تا 5متر و عمق آن 20 تا 50 سانتی متر و حداکثر حرارت آب در تابستان به 12 درجه می رسد.
    •    طول رودخانه لار از گزل دره تا مصب رودخانه دلیچای 14.5 کیلومتر است و در این بخش 2 رودخانه به لار ملحق می شوند،آب سفید و دلیچای.
    •    آب سفید در بهار 9 کیلومتر طول دارد و در تابستان فقط 5 کیلومتر، عرض آن از یک تا 3 متر و عمق آب 20 تا 40 سانتیمتر و در تابستان حداکثر حرارت آب آن به 13 درجه می رسد. در زمستان سطح آب رودخانه به طور کامل یخمی زند.
    •    دلیچای بزرگترین شعبه لار و به طول 15 کیلومتر و عرض 4 تا 10 متر و عمق 20 تا 30 سانتیمتر اما جریان سریع و تندی دارد.
    •    رودخانه لار از خرسنگ تا دلیچای 40 کیلومتر طول دارد ، عرض آن از 10متر تا 30 متر و عمق متوسط آن 20 تا 30 سانتیمتر است اما گودال هایی تا تا عمق 1.8 متر نیز دارد.
آب لار معمولا صاف است و فقط در اواخر فصل بهار که سرعت ذوب برف ها زیاد می شود آب آن گل آلود می شود.
خصوصیات شیمیایی آب رودخانه لار از این قرار است:
    •    غلظت مواد آهکی یا قلیایی 150 میلی گرم در هر لیتر است
    •    سختی آب (کلسیم و منیزیم) 160 میلی گرم در هر لیتر که بسیار بالاست وو مناسب زیست قزل آلاست.
‏    •    PH آب 8.1 تا 8.2 (یعنی اندکی بازی است نه اسیدی)
    •    درجه حرارت آب رودخانه اصلی در پاییز و زمستان 2 تا 5 درجه ، در بهار 7 تا 10 درجه ، در تابستان 13 تا 16 درجه می باشد.   با توجه به خصوصیات این رودخانه ،لار یکی از بهترین مکان های دنیا برای پرورش و تکثیر گونه های خانواده آزاد ماهیان و علی الخصوص قز ل آلا است. رودخانه لاز از لحاظ وفور و تنوع مواد غذایی چه از لحاظ کیفی و چه کمی بی نظیر است.
از جمعیت ماهی قزل آلای رودخانه لار 90% در رودخانه اصلی و 10% در شعبات زندگی می کنند. بهترین مکان رشد و ازدیاد وزن ماهی هم در رودخانه اصلی و از کمردشت تا دلیچای می باشد.
ماهیان قزل آلای لار هم در رودخانه اصلی و هم در شعبات آن تخم ریزی می کنند، 80% در رودخانه اصلی و آب خیزها و چشمه سارهاای اطراف آن و 20% در رودخانهای فرعی ؛ مهمترین مکان های تخم ریزی ماهی در بخش های زیر است:
76%در فاصله پلور-گزل دره تا کمردشت ،11% در دلیچای و 7%در الرم ، بقیه رودخانه ها و مکان ها فقط 6% مکان های تخم ریزی را به خود اختصاص می دهند.
لار توسط 5 محیط بانی اداره می شود : محیط بانی پلور- گزل دره و کمردشت که ثابت و دائمی هستند,محیط بانی های موقت مثل چادر دلیچای و چادر آب سفید.
پروانه ماهیگیری در این پنج محیط بانی صادر می شود و فصل ماهیگیری از 15 اردیبهشت شروع و به پایان شهریور ختم می شود ، ماهیگیری از یک ساعت قبل از طلوع آفتاب تا یک ساعت بعد از غروب آفتاب آزاد است ، مکان مجاز از پلور تا گزل دره و 2 کیلومتر بعد از آن ، بالاترها فعلا ممنوع است . هـــــــر ماهیگیر می تواند تا 20 ماهی در روز بگیرد.
اندازه ماهیان نباید از 20 سانتی متر کوچکتر باشد و کوچکترها باید زنده به آب بازگردانده شوند.
طیق بررسی و آمار موجود در شکاربانی لار کل پروانه های صادره در سال 1348 (سال قبل از این گزارش) 2589 برگ بوده و در نتیجه آن 43570 قطعه ماهی از اندازه 20 تا 45 سانتیمتر صید شده اند البته در همین سالها ماهیان بزرگی هم در اندازه 63 تا 83 سانتیمتر نیز توسط صیادان صید شده است.
از اطلاعات موجود چنین بر می آید که هر صیاد حدوده 16.8 ماهی در روز صید کرده است ، این تعداد ماهی در طول 30 کیلومتر در حد فاصل پلور تا 2 کیلومتر بالاتر از گزل دره صید شده اند . پس می توان نتیجه گیری کرد که در هر کیلومتر از رودخانه 1452.3 ماهی صید شده (یعنی تقریبا در هر متر رودخانه 1.5 ماهی و می توان اینگونه فرض کرد که با توجه به رهاسازی ماهیان زیر 20 سانتی متر و این که تمام ماهیان صید نمی شوند و ضریب 50% پس رودخانه لار در آن موقع در هر متر خود 4 ماهی قزل آلا داشته است و اگر عرض متوسط رودخانه را 10 متر بگیریم در هر متر مربع سطح رودخانه 0.4 قطعه ماهی قزل آلا زندگی میکرده یعنی هر 2.5 متر مربع یک ماهی که آمار بالایی است:یزدانی)
کارشناس FAO اضافه میکند که اگرر وزن متوسط ماهی ها را 150 گرم در نظر بگیریم ماهی گیران لار در سال مورد اشاره 6535 کیلوگرم ماهی گرفته اند پس در هر کیلوگرم طول رودخانه 218 کیلوگرم و در هر متر در حدود 220 گرم ماهی صید است.
با ملاحظه و مطالعه این آمار ،FAO نتیجه گیری می کند که وضعیت ماهی قزل آلا در رودخانه لار کاملا پایدار و تولید مثل آن بسیار بالاست در حدی که می توان آن را جزء بهترین رودخخانه های دنیا قرار دهیم. اما احداث سد لار قطعا اثرات منفی بر باروری و تولید طبیعی در این رودخانه خواهد داشت که قرار است این سد در محلی در فاصله 300متری ورودی دلیچای بر روی رودخانه اصلی احداث شود. حجم متوسط آبدهی رودخانی در این نقطه 13.6 متر مکعب در هر ثانیه است . ارتفاع سد 105 متر و دریاچه آن 18 کیلومتر طول خواهد داشت و عرض دریاچه از یک تا 6کیلومتر خواهد بود،سطح دریاچه در حداکثر ارتفاع آب آن 33.5 کیلومتر مربع خواهد بود با مخزننی به حجم حداکثر 960 میلیون متر مکعب . رودخانه لار و شعبات آن طی سال 429 متر مکعب آب تولید می کنند و هدف از ساخت این سد تامین قسمتی از آب شرب تهران وو نیز استحصال نیروی الکتریکی از توربین های آبی است که در سمت لواسان و بعد از تونل آب بر لار-لواسان نصب خواهد شد.
پیش بینی می شود با توجه به پوشیده شدن تمامی سطح زیرین آب دریاچه از رسوبات لای و رس محیط طبیعی کف دریاچه به طور کلی دگرگون شود.پیش بینی می شود PH آب سد از 7.8 تا 8.3 باشد.میزان حلالیت اکسیژن آب در بهار و تابستان 7 تا 10 میلی گرم و در زمستان 6-8 میلی گرم و در عمق دریاچه فقط 4 میلی گرم بر هر لیتر خواهد بود،درجه حرارت آب دریاچه تحت تاثیر محیط خواهد بود که محیط در تابستان حداکثر 30 سانتیگراد خواهد بود و آب دریاچه در این موقع 16 تا 17 درجه و پیش بینی حرارت آب در ماه های مختلف از این قرار است:
    •    ژانویه ،فوریه،مارچ (زمستان)0.5 تا 3 درجه سانتیگراد
    •    آوریل (اول بهار) 1 تا 4 درجه سانتیگراد
    •    می (اواسط بهار) 6 تا 8 درجه سانتیگراد
    •    ژوئن (ماه بهار) 10 تا 14 درجه سانتیگراد
    •    جولای-آگوست (2ماه اول تابستان) 14 تا 18 درجه سانتیگراد
    •    سپتامبر (ماه آخر تابستان) 11 تا 16 درجه سانتیگراد
    •    اکتبر (ماه اول پاییز) 9 تا 12 درجه سانتیگراد
    •    نوامبر (ماه دوم پاییز) 3 تا 6 درجه سانتیگراد
    •    دسامبر (ماه سوم پاییز) 0.5 تا 4 درجه سانتیگراد
پیش بینی می شود به شرط وجود تعداد کافی ماهی ، رشد ماهی در دریاچه 15 کیلوگرم در هر هکتار سطح آن باشد اما قطع مسلم و به یقین می توان گفت که ماهیان در دریاچه تخم ریزی نخواهند کرد و باقیمانده مکانهای تخم ریزی نیز پاسخگوی این میزان ماهی نیست تا بتوان در هر هکتار 15 کیلوگرم استحصال نمود.

تاثیرات منفی احداث سد لار بر روی زیست ماهی قزل آلای خال قرمز
با توجه به اینکه دریاچه از دلیچای تا ابتدای کمردشت را در بر خواهد گرفت ، لذا این قسمت از رودخانه خواص اکولوژیکی خود را از دست خواهد داد و مضاف بر آن تمامی آب خیز ها و چشمه سارها و قسمت های مهمی از رودخانه های فرعی نیز تحت تاثیر همین عامل قرار خواهند گرفت و همانطور که در ابتدای گزارش عنوان شد 80% از زیستگاه های مناسب زادآوری از بین خواهد رفت و فقط 20% باقی خواهند ماند و حتی در شعبات رودخانه هم در بعضی موارد تا 50% مکان هی مناسب زادآوری نابود خواهند شد . در الرم و آب سفید جمعا 50% از 100% قبلی کل مکان های مناسب و در دلیچای 9% از آن باقی خواهد ماند،پس 89% از مکان های مناسب زادآوری عملا تعطیل و می توان گفت در نتیجه جمعیت ماهیان لار به یک نهم کاهش خواهد یافت.
اگر نمی توان ساختمان سد را متوقف کرد ولی انجام کارهای ذیل ضروری است:
کارشناس FAO سپس به بیان طرح ها و پروژه های لازم برای حفظ زادآوری می پردازد و نکات مختلفی را عنوان می کند که از جمله مهمترین آنها :
    •    احداث پرورشگاه برای تولید ماهی بند انگشتی Fingerling از قزل آلای بومی در کنار رودخانه لار و رهاسازی هر ساله به تعداد کافی در رودخانه.
    •    غیر قابل نفوذ کردن کف رودخانه از محل کمردشت تا دو برار برای جلوگیری از انقطاع جریان آب به منظور ایجاد امکان برای مهاجرت ماهیان به بالادست ها در فصل تخم ریزی.
    •    ایجاد حوضچه های طبیعی کم عمق در کنار بستر رودخانه از کمردشت تا خرسنگ به منظور فراهم آوردن مکان مناسب تخم ریزی
    •    ...
    •    و طرح های دیگری که در گزارش آمده ولی در کتاب پرداخته نشده است.] "لار بهشتی که من می شناختم – عبدالعلی یزدانی"
این بود گزارش و ارزیابی FAO در مورد لار و سد لار ؛ متاسفانه شرایط در سالیان پس از احداث سد بدتر از پیش بینی ها شد بطوریکه ماهیگیری در رودخانه ها بکلی ممنوع شد و امکان بهره برداری و ماهیگیری برای تنها دو - سه ماه در سال در سد فراهم شد آنهم با شرایط نچندان مطلوب و غیر قابل باور ولی واقعیت امروز لار.
فکر میکنم این گزارش به خیلی از چرا ها پاسخ می دهد و حتی برای بهبود وضعیت هم راهکارهای مناسبی ارائه می دهد.
با یک حساب سر انگشتی اگر در سال 1348 ،43570 قطعه ماهی صید شده باشد با احتساب ضریب کاهش یک نهمی طبیعی ناشی از احداث سد و ضریبه خوش بینانه 0.7 ناشی از کاهش زمان مجاز ماهیگیری از 5 ماه ایده آل به 3 ماه مایوس کننده ، امروز بدون توجه به مشکلات انسانی و آب هوایی در بهترین حالت تنها تنها 3388 ماهی می توان صید کرد و اگر هر نفر موفق به صید 5 ماهی بجای 16.5 سال 48 شود تنها 677 پروانه ماهیگیری تکمیل خواهد شد که با آمار 2179 برگ تکمیل شده سال 48 به هیچ وجه قابل مقایسه نیست که با توجه به افزایش جمعیت ماهیگیران مجاز و غیر مجاز و متقاضی ماهیگیری در لار خروج ماهی از لار بیشتر به فاجه نزدیک نه چیز دیگری که امیدواریم رویکرد سازمان مبنی بر ماهیگیری به روش بگیر و رها کن ، با برگزاری کلاس آموزشی و ارائه مجوز ماهیگیری مشروط همانند سال 80 که اتفاقا موفق هم بوده ، تغییر گردد تا این زیستگاه بی نظیر برای نسل های آینده حفظ شود و امکان بهره مندی از این موهبت الهی برای آنها هم فراهم گردد.
با سپاس - ساسان

گزارش سال ۱۳۴۹ FAO در زمینه وضعیت رودخانه های لار و ...

مطالب مشابه :

مجوز ماهیگیری سال 1390

ممنوعیت صید ماهی در رودخانه کرج

گزارش سال ۱۳۴۹ FAO در زمینه وضعیت رودخانه های لار و ...

چرخ های ماهیگیری بقلم آقای مهندس یزدانی

مدیریت نخ بقلم آقای مهندس یزدانی

خاطراتی از یک دوست قدیمی

محیط زیست در سالی‌ که گذشت / سال خاکستری محیط زیست

انتخاب چرخ ماهیگیری مناسب بقلم آقای مهندس یزدانی

اقدام شایسته کانون وکلای البرز برای اولین بار در تاریخ کانونهای وکلا