فیزیک پزشکی
فیزیک پزشکی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
فیزیک پزشکی به یکی از دانش‌های پایه اشاره دارد که مفاهیم و کاربرد مجموعه علوم فیزیک را در تشخیص و درمان پزشکی بررسی می‌کند.
این شاخه از دانش، علوم پرتودرمانی، محافظت از پرتو، پرتوشناسی تشخیصی (و زیرشاخه‌های آن همانند سی تی اسکن، ام آر آی، پت اسکن، و غیره)، و پزشکی هسته‌ای را در بر می‌گیرد. اما از نظر حرفه و پیشه از مهندسی پزشکی و آنکولوژی مستقل است. تحصیلکردگان و دانش‌آموختگان این شاخهٔ علمی در خدمات بالینی در مراکز درمانی، کنترل کیفیت و محافظت از تشعشع، پژوهش و توسعه، و فعالیت‌های دانشگاهی(مثل آموزش رزیدنت‌های پزشکی) به کار مشغول می‌باشند. تصویربرداری مولکولی که یکی از زیرشاخه‌های فرعی این رشته‌است، امروزه به تنهایی یک صنعت پنج میلیارد دلاری است.
از زمان پیدایش این شاخه در سالهای پایانی قرن نوزدهم، فیزیک پزشکی ریشه در پژوهش های انجام شده دو جایزه نوبل فیزیک به سالهای ۱۹۵۲ و ۱۹۰۱، و جایزه نوبل شیمی سال ۱۹۴۳ داشته است و از سوی دیگر به نوبهٔ خود مسبب دو جایزه نوبل در پزشکی و فیزیولوژی در سالهای ۱۹۷۹ و ۲۰۰۳ گردیده‌است. در ایران نیز در همان بدو تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، تدریس این دانش توسط متخصصین ایرانی در کشور آغاز گشت. تربیت نیروی متخصص فیزیکدان پزشکی مستلزم تحصیلات فراتر از کارشناسی است. در ایران این رشته هنوز یک رشته نوپاست، ولی با این حال همانند سایر کشورها در حال گسترش و فعالیت است.
امروزه ۱۸٬۰۰۰ فیزیکدان پزشکی در سرتاسر جهان مشغول به کار هستند، و در حالی که بطور سنتی فیزیک رشته‌ای تحت تسلط مردان بوده‌است، زنان موفقی نیز توانسته‌اند در فیزیک پزشکی موفقیت‌های چشمگیری را به نام خود ثبت کنند. بطور مثال، از میان افرادی که برای به رسمیت شناخته شدن این رشته در سازمان بین المللی کار زحمت فراوان کشیدند می‌توان اعظم نیرومند-راد از دانشگاه جرجتاون را نام برد.
تعریف
نمایی از یک تصویر ترکیبی موسوم به PET/CT که از رادیوایزوتوپ فلور-۱۸ استفاده می‌کند.
دانشکده پزشکی دانشگاه کنتاکی فیزیک پزشکی را شاخه‌ای کاربردی از دانش فیزیک تعریف می‌کند که با کاربرد پرتوهای یونیزان و غیریونیزان، در تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. فیزیک پزشکی بصورت عملی یا نظری می‌تواند به طور مستقیم با معاینه بیماران، تشخیص، و درمان بیماری‌ها مرتبط شود.
دانشگاه پردیو فیزیک پزشکی را بصورت زیر تعریف می‌کند:«شاخه‌ای کاربردی از فیزیک است که با کاربردهای انرژی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها سر و کار دارد. همچنین با الکترونیک پزشکی، مهندسی زیست، و فیزیک بهداشت (کنترل و محافظت از پرتو) رابطه نزدیکی دارد». دانشگاه دوک در ایالت کارولینای شمالی فیزیک پزشکی را چنین تعریف و توصیف می‌کند:
| « |
|
» |
تقسیم‌بندی
فیزیک پزشکی امروزه عمدتاً به دو شاخهٔ تصویربرداری پزشکی و پرتودرمانی تقسیم می‌گردد. با این حال فیزیک پزشکیِ نوین گسترهٔ قابل توجهی از دانش ها و فناوری‌های متفاوتی را پوشش می‌دهد و در بر گیرندهٔ موضوعات و مباحث متعددی از رادیوبیولوژی گرفته تا دزیمتری تا پردازش سیگنال در امآرآی است. لذا دشوار بتوان مرزهای مشخصی را برای آن تعریف کرد. اما عموماً فیزیک پزشکی را به چهار دسته مختلف طبقه بندی می‌کنند که مشخصات هر یک از این بخش‌ها جداگانه در متون زیر آمده‌اند. رابطهٔ متقابل این شاخه‌ها با یکدیگر را می‌توان با نمودار ون زیر نمایش داد:
 |
| رابطه شاخه‌های فیزیک پزشکی با یکدیگر:
۱. روشهای تصویرسازی مولکولی، پت اسکن، اسپکت، و غیره ۳. روشهای ترکیبی همانند «درمان با هدایت تصویری» ۴. فیزیک بهداشت و محافظت از پرتو، و نیز مباحثی از دزیمتری و رادیوبیولوژی. |
پرتوشناسی تشخیصی
تصویری از یک بیمار درون یک دستگاه ام آر آی و ظهور تصویر در اتاق فرمان
فیزیک پرتوشناسی تشخیصی: در این شاخه از فیزیک پزشکی، با مدالیته‌هایی همچون سی تی اسکن، ام آر آی (تصویر برداری تشدید مغناطیسی)، سونوگرافی، ماموگرافی، فلوروسکوپی، و رادیوگرافی معمولی می‌توان سر و کار داشت. پرتوشناسی زیرمجموعهٔ این شاخه از فیزیک پزشکی است. طراحی و ضمانت کارکرد صحیح و کنترل کیفیت اینگونه دستگاهها بر عهدهٔ متخصصین فیزیک پزشکی می‌باشد.
فیزیک بهداشت (محافظت از پرتو)
فیزیک بهداشت: در این شاخه از فیزیک پزشکی بر روی مباحثی تمرکز می‌شود که سروکار با محاسبات کنترل کیفیت و به‌ویژه دزیمتری و شرایط محافظت از پرتوهای یونیزان در محیطهای متفاوت دارد. طراحی سیستم‌های حفاظتی در بخش‌های رادیوتراپی و پرتوافکن در بیمارستانها، وضع قوانین و پروتوکول‌های کار با رادیوایزوتوپ‌های گوناگون و ضایعات هسته‌ای در سطح کشوری، و حتی مسئولیت ضمانت سامانه‌های پوششی و حفاظتی راکتورهای هسته‌ای از وظایف کارشناسان فیزیک بهداشت می‌باشد.
یک متخصص در حال تعیین پارامترهای تشعشعی برای یک بیمار به روش برکیتراپی
پرتودرمانی
فیزیک پرتودرمانی: در پزشکی معضلات زیادی (بطور مثال بسیاری از سرطان‌ها) را می‌توان نام برد که توسط پرتوزایی (گاما، الکترون، پروتون، و نوترون) مداوا و یا حتی معالجه می‌شوند. مسئولیت عملکرد و تضمین کارکرد اینگونه سیستم‌ها بر عهدهٔ متخصص رادیو تراپی است. در واقع اغلب شاغلین این رشته عضوی از تیم‌های بالینی غده‌شناسی پرتوی هستند. در فرم نوین، متخصصین این رشته اغلب بر روی دستگاههای پرتوزایی نظیر چاقوی گاما، سایبر نایف، پروتون درمانی، لیناک، و یا توموتراپی مطالعه و اشتغال دارند، و یا در زمینه‌هایی مثل برکیتراپی تخصص می‌گیرند. این نقش و مسئولیتِ متخصصان فیزیک پزشکی، توسط سازمان بهداشت جهانی نیز به رسمیت شناخته شده‌است. روشهای دیگر همانند پرتودرمانی سرطان با لیزر و یا روشهای حرارتی نیز گاهی در این شاخه بررسی می‌شوند.
پزشکی هسته‌ای
فیزیک پزشکی هسته‌ای: با مدالیته‌هایی نظیر اسپکت، پت اسکن، سامانه های ترکیبی همانند پت-سی‌تی و اسپکت-سی‌تی، و نیز روشهای تصویرسازی مولکولی سرو کار دارد. در حقیقت این شاخه نیز زیرمجموعه‌ای از پرتوشناسی تشخیصی است؛ اما از آنجایی که مکانیزم تولید پرتو در این شیوه بر خلاف منشا فتوالکتریکی و عبوری، منشا نشر یا گسیلِ از داخل دارد، این شاخه را اغلب جدا و متمایز از سایر مدالیته‌های متعارف در پرتوشناسی دانسته‌اند.
وجه تمایز با مهندسی پزشکی
مرزهای مشخصی بین مهندسی پزشکی و فیزیک پزشکی نمی‌توان تعیین کرد و اغلب بین این دو (و نیز رشته‌های دیگر) اشتراکات زیادی وجود دارد. اما شاید بتوان گفت که فیزیک پزشکی اساساً یک علم کاربردی در حرفه پزشکی است. اهمیت آشنایی با رشته فیزیک پزشکی از آنجا مشخص می‌شود که امروزه به واسطهٔ پیشرفت سریع تکنولوژی و افزایش روزافزون دستگاههای تخصصی در بیمارستانها و کلینیکها، علاوه بر نیاز به مهندسان پزشکی برای ساخت و نگهداری این دستگاهها، نیاز به متخصصانی است که بتوانند از این دستگاهها به درستی استفاده‌های بهینه کنند؛ این توانایی بدست نمی‌آید جز با آموختن تخصصهای منشعب از فیزیک پزشکی.
بعبارت دیگر، در حالیکه تمرکز مهندسی پزشکی روی ساخت، بهبودسازی، و فناوری خودِ تجهیزات پزشکی و تحقیقات مربوط به آن است، فیزیک پزشکی یک «دانش انتقالی» و یک «حرفهٔ کاربردی» محسوب می‌گردد. در واقع فیزیک پزشکی با استفاده از فناوری بدست آمده از مهندسی پزشکی، سعی در ابتیاع ساختار محافظت و ایمنی اشتغالی، ابداع شیوه‌های جدید (مثل ردیف‌های ضربانی کاربردی‌تر)، و پاسخ به پرسش‌هایی دارد که محتاج درک عمیق‌تری از علم فیزیک و آناتومی و فیزیولوژی بدن انسان دارد. بطور نمونه، سوالاتی که در حیطه مطالعات فیزیک پزشکی می‌توان دید سوالاتی مثل اینها هستند:
- آیا می‌توان از ترکیبات اسید هیالورانیک بعنوان ماده حاجب برای تصویربرداری از قلب و عروق استفاده کرد؟
- کیفیت تصاویر از نواحی مختلف مغزی با پویشگر ام آر آی ۷ تسلا چگونه است؟
- آیا «پادپروتون تراپی» بعنوان روشی جدید در پرتودرمانی ممکن است، و اگر بله، به چه کیفیت؟
این در حالیست که در پزشکی مهندسی، موضوعات نمونه بیشتر از قبیل مهندسی بافت، بیوانفورماتیک، و اعضای مصنوعی هستند.
تاریخچه
در سال ۱۸۲۵، نیل آرنوت، پزشک حاذق اسکاتلندی، کتابی در دو جلد منتشر ساخت بنام عناصر فیزیک که با ذکر مثال‌هایی از آناتومی و فیزیولوژی سعی در تبیین اصول علم فیزیک داشت. اما با برداشته شدن اولین تصویر رادیوگرافِ اشعه ایکس از بدن انسان توسط ویلهلم رونتگن در سال ۱۸۹۶، دانش فیزیک پزشکی نوین نیز متولد گردید. طولی نکشید که پیشرفت‌های پیر و ماری کوری زبان‌زد خاص‌وعام محافل علمی شد. در سال ۱۹۱۳، یک فیزیکدان مجاری به‌نام جرج دِهِوِسی برای نخستین بار روش استفاده از تریسر در تصویربرداری را ابداع نمود. او ده سال بعد موفق شد روش خود را در گیاهان بکار گیرد. او بخاطر ابداع همین روش‌ها در سال ۱۹۴۳ برنده جایزه نوبل شیمی گردید.
اما اولین آزمایش استفاده از تزریق رادیوایزوتوپ در تصویربرداری از یک انسان، توسط هرمان بلومگارت و سوما وایس از دانشگاه هاروارد انجام گرفت. این آزمایش در سال ۱۹۲۷ و به‌کمک یک اتاقک ابری و رادون انجام گرفت. دهه ۱۹۳۰ شاهد ساخت شتابدهنده سیکلوترون توسط ارنست لورنس بود که منجر به ساخت و تکمیل سیستم‌های رادیوتراپی مدرن شد. یکی از نتایج پروژه منهتن در اواخر دهه ۱۹۴۰، دستیابی به قابلیت تولید رادیوایزوتوپ به میزان کافی برای کاربردهای پزشکی بود. در حالیکه جان لورنس، برادر ارنست لورنس، مشغول تحقیق بر روی روشهای درمانی به کمک رادیوایزوتوپ فسفر-۳۲ در دانشگاه برکلی بود، بندیکت کاسن که یک فیزیکدان دیگر از نیویورک بود، اولین دستگاه اسکنِ خطی را در سال ۱۹۵۱ در دانشگاه یو سی ال ای اختراع نمود.[ دستگاه اختراعی وی از اوخر دهه ۵۰ میلادی تا اوایل دهه ۷۰ میلادی، لقب پراستفاده‌ترین ساختهٔ دست بشر در تصویربرداری از اندام داخلی بدن را یدک می‌کشید. از اینروست که برخی امروزه از کاسن بعنوان «پدر تصویربرداری بدن» نام می‌برند.
از سوی دیگر، در سال ۱۹۵۱، هارولد جانز کانادایی برای اولین بار از چشمه‌های کبالت-۶۰ برای مداوای بیماران استفاده کرد. این سیستم‌ها توسط لارس لکسل سوئدی تکامل پیدا کردند و بصورت چاقوی گامای امروزی در آمدند. اهمیت این سیستم‌ها در پزشکی نوین به حدی است که دولت کانادا به افتخار آنها یک تمبر یادبود در سال ۱۹۸۸ منتشر ساخت. هل انگر در سال ۱۹۵۸ دوربین انگر را در دانشگاه برکلی ابداع کرد. علاوه‌براین استفاده از رادیوایزوتوپ تکنیتیوم-۹۹m در ۱۹۶۴ توسط تیم متشکل از پل هارپر و رابرت بک از دانشگاه شیکاگو باعث ایجاد نقطه عطفی در تاریخ فیزیک پزشکی گردید.
در دهه ۷۰ میلادی، فناوری سیستم‌های پت اسکن توسط مایکل فلپس در دانشگاه واشنگتن در سنت لوییس بکار گرفته شد. در همان دوره، دیوید کوهل و گروه همراهش در دانشگاه یو سی ال ای توانستند دانش بکارگیری از اسپکت را به نمایش بگذارند. این در حالی بود که تکامل سیستم‌های سی تی اسکن و ام آر آی بسرعت در حال ترقی بودند، بطوریکه گودفری هاونسفیلد، آلن کورماک، پال لاتربور، و پیتر منسفیلد را برای تکمیل همین سیستم‌ها به دو جایزه نوبل (در سالهای ۱۹۷۹ و ۲۰۰۳) نائل گردانیدند. اداره پست آمریکا در سال ۱۹۹۹ با انتشار تمبری از یک تصویر ام آر آی از مغز، این پویشگرها را از «افتخارات قرن بیستم» نامید.
در اواخر دهه ۹۰ میلادی و آغاز قرن جدید، ادغام سیستم‌های تصویری آناتومیکال-فیزیولوژیکی باعث ایجاد جهش بزرگ دیگری در این علم گردید. سیستم‌های پت-سی تی و اسپکت-سی تی را از این قسم می‌توان نام برد. در پرتودرمانی نیز روشهای نوینی همانند پروتون‌درمانی در محیط بالینی، فراگیر شدند.
تمبر کانادایی منتشره سال ۱۹۸۸ بمناسبت بزرگداشت اختراع سیستم‌های پرتودرمانی با کوبالت-۶۰ در سال ۱۹۵۱ میلادی. |
یک پزشک در حال نگریستن مستقیم به استخوان‌های دست یک بیمار توسط یک دستگاه پرتوافکن بدوی به سال ۱۹۱۰ میلادی. |
تصویری از یک سیستم بدوی ام آر آی ابداع ریموند دامادیان. (تصویر آرشیو اداره ثبت اختراعات آمریکا-۱۹۷۲) |
تمبر آمریکایی منتشره سال ۱۹۹۹ از سری تمبرهای «افتخارات قرن بیستم در دهه ۱۹۷۰» بمناسبت اختراع دستگاه پویشگر امآرآی |
در ایران
تصویر تمبری که به مناسبت هفته نهضت مبارزه با سرطان در دوره پهلوی منتشر شد، یک دستگاه شتابدهنده لیناک را نشان می‌دهد.
استفاده از مواد پرتوزا در پزشکی در ایران با سنجش مقدار یُد رادیواکتیو در سال ١٣٣٩ به وسیله یک شمارشگر گایگر در آزمایشگاه پیمان مرکزی دانشکده علوم پزشکی تهران آغاز گردید. در این راستا، یک کارشناس بریتانیایی به نام مالکوم کاتبرت نوکس سهم بزرگی در پیشرفت کار پزشکی هسته‌ای در ایران ایفا کرد. با یاری وی، دکتر نظام مافی برای اولین بار در سال ۱۳۴۰ با یک پویشگر تیروئید، تحقیقاتی را به انجام رسانید و پایه‌های پزشکی هسته‌ای را در ایران بنا نهاد. در سال ١٣۴۶، مرکز پزشکی هسته‌ای و تحقیقات غدد مترشحه داخلی دانشگاه تهران تاسیس شد که در واقع اولین و قدیمی‌ترین مرکز پزشکی هسته‌ای کشور محسوب می‌شود. امکانات این بخش در آن زمان در حد یک دستگاه دوربین انگر بود که به تدریج مجهزتر گردید.
از سوی دیگر سیستم‌های رادیوتراپی لیناک نخست در دهه ۱۳۵۰ در ایران فراگیر شدند و دیری نپایید که اولین راکتور هسته‌ای ایران که در دانشگاه تهران در امیرآباد توسط آمریکاییان ساخته شده بود، شروع به تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی نمود. نهایتاً در سال ۱۳۷۰ بود که انجمن فیزیک پزشکی ایران تشکیل شد و در سال ۱۹۹۳ ایران عضو سازمان بین‌المللی فیزیک پزشکی گشت. ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی ۹۳ عضو در این سازمان داشت. از زمان تاسیس این سازمان در ایران، سازمان انرژی اتمی ایران وظیفه تامین پرتوداروهای مورد نیاز برای درمان بیماران را بر عهده داشته‌است.
از متخصصین ایرانی فعال در خارج از ایران که نقش بسزایی در پیشرفت این علم داشتند می‌توان به عباس علوی اشاره کرد که در دهه ۱۹۷۰ میلادی شاگرد و یکی از اعضای تیم دیوید کوهل بود که نامش در ابداع سیستم‌های اسپکت به‌همراه وی دیده می‌شود. جامعه پزشکی هسته‌ای آمریکا همچنین بخاطر خدمات علمی وی گسترش در سیستم‌های پت اسکن، در سال ۲۰۰۴ به وی یکی از بالاترین جوایز خود که جایزهٔ دِهِوِسی برای پیشبرد برجستهٔ پزشکی هسته‌ای است را اهدا کرد.
آموزش فیزیک پزشکی
در بیشتر کشورها از جمله ایران، رشته فیزیک پزشکی اغلب در مقطع کارشناسی ارشد به بالا ارائه می‌گردد. در اکثر کشورها نیز، برای کار کردن در این رشته، احتیاج به حداقل مدرک کارشناسی ارشد می‌باشد. در مقطع کارشناسی، وضع بطور کلی به گونهٔ دیگریست، و تمرکز آموزش بیشتر برای تربیت نیروهای تکنیسین می‌باشد. معمول تحصیلکردگان، تحصیلات کارشناسی در رشته فیزیک یا فیزیک کاربردی را بهترین رشته برای آماده‌سازی برای ورود به فیزیک پزشکی در مراحل کارشناسی ارشد به بالا می‌دانند.
دانشجویان این رشته معمولاً مجموعه‌ای از دروس پرتوشناسی، پرتودرمانی، پزشکی هسته‌ای، رادیوبیولوژی، و فیزیک بهداشت را در کمیت و کیفیت‌های متفاوت (بنا بر گرایش خود و قدرت و گرایش‌های موجود در آن مرکز یا دانشکده) فرا می‌گیرند. مفاد و تعداد این دروس توسط سازمان‌های ذیربط در هر کشور تنظیم و تصویب می‌گردد.
در ایران
بیمارستان دکتر شریعتی یکی از مراکز فعال پزشکی هسته‌ای ایران است که دارای یک دستگاه پت اسکن می‌باشد.
پس از تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، تدریس «فیزیک طبی» در دانشکده علوم پزشکی توسط محمود مرشدزاده آغاز گردید. «آزمایشگاه فیزیک پزشکی» درسال ۱۳۱۹ توسط دکتر فرهاد تاسیس شد و بالاخره در سال ۱۳۴۵ آزمایشگاه فیزیک پزشکی از نظر اداری به گروه تبدیل و دکتر منوچهریان مدیریت گروه را عهده‌دار شدند.
امروزه در ایران، رشته فیزیک پزشکی رشته‌ای کمتر شناخته شده محسوب می‌گردد که هم اکنون در دانشگاههای زیر ارائه می‌گردد:
- دانشگاه علوم پزشکی تهران
- دانشگاه علوم پزشکی مشهد
- دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
- دانشگاه علوم پزشکی ایران
- دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز
- دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
جدول-۱ دروس آزمون کارشناسی ارشد، تعداد سوال، ضرایب و درصد نمره اکتسابی توسط رتبه اول در آزمون سال ۱۳٨٧ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را نشان می‌دهد.
جدول ۱: مفاد آزمون ورودی کارشناسی ارشد فیزیک پزشکی در ایران| نام درس | تعداد سوال | ضریب | درصد نمره اکتسابی |
| فیزیک عمومی | ۴۰ | ۲ | ۵۷٫۵ |
| فیزیک هسته‌ای و اتمی | ۳۰ | ۲ | ۶۷٫۷۸ |
| ریاضی | ۲۰ | ۳ | ۶۷٫۵۶ |
| فیزیولوژی | ۵ | ۲ | ۵۳٫۳۳ |
| آناتومی | ۵ | ۲ | ۲۰ |
| زبان انگلیسی | ۲۰ | ۲ | ۴۵ |
رزیدنسی پزشکی هسته‌ای نیز در ۳ دانشگاه در ایران ارائه می‌گردد.
در خارج از ایران
مرکز سرطان ام. دی. اندرسون دانشگاه تگزاس یکی از مراکز بالینی دانشگاهی برتر در فیزیک پزشکی در جهان است، که مورد تایید کمیسیون کمپپ می‌باشد. این دانشگاه نخستین مرکز بالینی سرطان جهان به روش پروتون‌درمانی را تاسیس نمود.
در ایرلند، ایالات متحده آمریکا و کانادا، دوره‌های آموزشی فیزیک پزشکی به سوی یک ساختار منسجم و مشترک پیش می‌روند. در این کشورها می‌توان با داشتن کارشناسی ارشد و یا دکترا، در مراکز بالینی مشغول به کار شد. هم‌اکنون در ۴ ایالت نیویورک، فلوریدا، هاوایی، و تگزاس، داشتن مدرک قبولی از سازمان بورد رادیولوژی آمریکا آمریکا جهت کار در کلینیک برای متخصصین فیزیک پزشکی اجباری است. ایالات دیگری نیز در حال اتخاذ چنین سیاستی هستند و رفته رفته این سیاست در آینده در تمام آمریکا و کانادا عمومی خواهد شد.
دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا
در حال حاضر در کشورهای عضو کمپپ، دانشگاههای متعددی رشته فیزیک پزشکی را در سطوح مقطع کارشناسی ارشد MMP و MSc، و نیز دکترای نوع PhD ارائه می‌دهند، و برنامه و شیوه درسی برخی از این دانشگاه‌ها مورد تایید کمپپ می‌باشند.
از سال ۲۰۱۲ به بعد، یکی از شروط قبولی امتحان بورد و اخذ گواهی اشتغال بورد رادیولوژی آمریکا، داشتن مدرک از دانشگاهی خواهد بود که مورد تایید کمیسیون کمپپ است. لازم به گفتن است که این تصمیم مورد حمایت انجمن فیزیک پزشکی آمریکا نیز می‌باشد. و در حال حاضر فقط ۲۵ دانشگاه در آمریکای شمالی و ایرلند مورد تایید این سازمان می‌باشند.
دورهٔ دکترای DMP
بدلیل تغییرات پیش آمده در شروط ای بی آر، از سال ۲۰۰۸ تا اکنون برخی دانشگاه‌ها (همانند مثلا دانشگاه وندربیلت) اقدام به تاسیس دوره‌های تخصصی ویژه بنام DMP نموده‌اند. دانشگاه فناوری تگزاس، مرکز علوم درمانی دانشگاه تگزاس در سن آنتونیو، و دانشگاه ایالتی کلیولند، نیز تاسیس چنین دوره‌هایی را در آینده نزدیک در دست اقدام دارند.
یک جلسه سمینار برای رزیدنت‌های پرتوشناسی در مرکز درمانی دانشگاه تگزاس. استنتِ پالماز، که «یکی از مهمترین اختراعات پزشکی جهان» است، در گروه رادیولوژی این دانشگاه اختراع شد.
تفاوت دورهٔ DMP با دوره دکترای فیزیک پزشکی متداول (PhD) در این است که دورهٔ DMP همانند دوره‌های پزشکی در آمریکا دارای دو سال دروس نظری و دو سال کار عملی، و اتمام دوره بدون نوشتن تز است. در حالیکه دوره‌های PhD احتیاج به تز، و اگر از دانشگاههای غیر کمپپی باشند، احتیاج به گذراندن دو سال رزیدنسی (پس از دکترا) برای دادن آزمون ای بی آر را دارند. برای فارغ التحصیلان DMP نیازی به این دو سال نیست. در عوض، دانشجویان دوره‌های DMP همانند دوره‌های PhD واجد شرایط کمک هزینه‌های تحصیلی نخواهند بود و شهریه‌هایشان تماماً برعهده خودشان (یا منابع ثالث) است. در واقع DMP همانند دورهٔ پزشکی، تاکید بر جنبه بالینی (جهت کار در کلینیکها و بیمارستانها) خواهد داشت، در صورتیکه PhD بر روی پژوهش متمرکز خواهد بود.
دوره رزیدنسی بعد از دکترای PhD
برخی دانشگاه‌ها صرفاً به دارندگان مدرک دکترای فیزیک یا رشتهٔ مربوطه‌ای از مهندسی، دوره دو سالهٔ تخصص رزیدنسی فیزیک پزشکی ارائه می‌دهند.
از سال ۲۰۱۲ به بعد شرط دادن آزمون بورد رادیولوژی آمریکا، دانش‌آموخته بودن از یک موسسه کمپپ است. برای آنهایی که دانش‌آموختهٔ کمپپی نیستند، از سال ۲۰۱۴ به بعد، شرط دادن آزمون بورد رادیولوژی آمریکا (که دارندهٔ مدرک «فیزیک پزشکی» نیستند یا از دانشگاههای عضو کمپپ نیستند)، گذراندن رزیدنسی از یک موسسه تایید کمیسیون کمپپ است.
دوره MD-PhD
اما در معدود دانشگاههای دیگری، دانشجویان پزشکی پس از اتمام دوره چند سالهای (علاوه بر ۴ سال دورهٔ پزشکی متداول)، دارندهٔ مدرک تخصص MD-PhD در فیزیک پزشکی (در گرایش‌های ۴ گانهٔ پرتوشناسی تشخیصی، فیزیک بهداشت، پرتو درمانی و پزشکی هسته‌ای) می‌شوند.
جنبهٔ اشتغالی
thumb|235px|یک فیزیکدان پزشکی در حال تهیهٔ یک ماده حاجب آزمایشی برای یک فانتوم جهت استفاده در ام آر آی عروق قلبی. برخی فیزیکدان‌های پزشکی در محیطهای تشعشعی کار می‌کنند. شش‌ضلعیِ کوچکِ روی یقه‌لباس این فرد یک آشکارساز از نوع دزیمتر تی‌ال‌دی می‌باشد.]]
از دیدگاه سازمان بین‌المللی کار حرفهٔ فیزیک پزشکی از مشاغل شناخته شده‌است که تا سال ۲۰۰۹ در هیچیک از دسته‌بندیهای شغلی (ISCO CODE) قرار نگرفته بود. افرادی که در رشته فیزیک پزشکی (در کشورهای غربی) تحصیلات و دوره‌های آکادمیک را می‌بینند، معمولاً جذب یکی از (یا بیشتر) سه گونه زمینه‌های شغلی می‌شوند: ۱- مشاوره و خدمات سرویس‌دهی بالینی، ۲- پژوهش و توسعه فناوری، ۳- تدریس و آموزش نیروهای متخصص در بیمارستانها و دانشگاه‌ها.گاهی نیز برخی بیش از یک نوع تمرکز شغل می‌یابند. جدول-۲ انواع فرصتهای شغلی موجود در رشته‌های فیزیک پزشکی را بر پایه تعاریف انجمن فیزیک پزشکی آمریکا گروه‌بندی می‌کند.
پس از گذرانیدن دوره‌های آموزشی، متخصصین فیزیک پزشکی می‌توانند در زمینه‌های متفاوتی مشغول به کار شوند که بستگی به فرصتهای ارائه شده در دانشگاه محل تحصیل و تواناییهای علمی و عملی خود فرد دارد. بسیاری از متخصصین این رشته در محیط آکادمیک و تحقیقاتی (دانشگاهی) اشتغال می‌یابند.
متخصصین این رشته فرصت ویژه دارند تا در محیطهای غیر آکادمیک نیز کار کنند. مثلاً متخصص کنترل کیفیت دستگاههای پرتو درمانی در یک کلینیک مبارزه با سرطان یا بیمارستان مشغول به کار شوند، که در اینصورت به محاسبات دز جذبی و دز معادل و شکل پرتوهای رادیوتراپی برای درمان معضلات سرطانی می‌پردازند.
برخی دیگر به کنترل کیفی عملکرد مدالیته‌های (دستگاههای) پرتوی یا تصویری بر طبق موازین فنی قانونی می‌پردازند و در درمانگاه‌ها جذب می‌شوند.
در بسیاری از اوقات نیز متخصصین این رشته جذب صنعت و حتی پست‌های مدیریتی و اجرایی می‌شوند. و گاهی نیز برخی دانش آموختگان این رشته می‌توانند پژوهشگر، مشاور، و یا نویسنده دنباله‌های پالسی دستگاههای ام آر آی در یک شرکت تحقیقاتی-تولیداتی شوند.
اکثر دانش آموختگان این رشته، نهایتاً به پست‌های ترکیبی دست می‌یابند. یعنی مثلاً هم مشغول وظایف دانشگاهی از قبیل تدریس و تربیت نیروهای جوان (اعم از دانشجویان دکتری و تکنولوژیست‌ها) می‌شوند، و هم پژوهش‌های علمی انجام دهند، و یا حتی گاهی مشاور یک شرکت تجهیزات پزشکی مرتبط (مثلا در ساخت فانتوم‌های جدید) می‌شوند. به هر حال آنچه که مسلم است این است که فرصتهای شغلی در این رشته به همان مقداری که خود رشته فیزیک پزشکی اقسام و شاخه دارد، متفاوت و امکان پذیر است.
جدول ۲: تعاریف انواع اشتغال فیزیک پزشکی بر طبق گروه‌بندی انجمن فیزیک پزشکی آمریکا| انواع اشتغال | انواع موسسه استخدامی | انواع شاخه |
| عمدتاً بالینی |
بیمارستانها و مراکز درمان خصوصی (مثال) |
آنکولوژی پرتوی |
| عمدتاً آکادمیک |
بیمارستانها و مراکز درمان دولتی (همانند مراکز وی ای) |
رادیولوژی تشخیصی |
| عمدتاً اجرایی |
بیمارستانها و مراکز درمان دانشگاهی (مثال) |
پزشکی هسته‌ای |
| عمدتاً دولتی و قانونگزاری (مثلا در ان آر سی) |
آموزش عالی (بعنوان هیئت علمی تمام وقت) |
محافظت از پرتو |
| عمدتاً تحقیقات و توسعه |
سازمان‌های دولتی غیر بیمارستانی | |
| گروه‌های خدماتی بخش خصوصی |
||
| گروه‌های طبابت خصوصی |
||
| بخش صنعت و تجارت (همانند شرکت‌های زیمنس و غیره) |
||
| مراکز سرطانی (مثال) |
آمار و ارقام
تخمین زده می‌شود که در جهان، نزدیک به ۱۸۰۰۰ نفر در حرفه فیزیک پزشکی مشغول به کار هستند. در آمریکا در سال ۲۰۰۶، ۷۸٪ متخصصین فیزیک پزشکی در گرایش رادیوتراپی قرار داشتند، در حالیکه این رقم برای گرایش تصویربرداری ۱۶٪، برای پزشکی هسته‌ای ۳٪ و برای فیزیک بهداشت و محفاظت ۲٪ بود. این میزان برای گرایش رادیوتراپی در سال ۲۰۰۹ به ۷۷٪ کاهش یافت.
همچنین ۷۸٪ آنها در محیطهای بالینی (بیمارستانها، کلینیکها، و غیره)، ۹٪ در محیطهای آکادمیک (پست‌های دانشگاهی)، و ۴٪ تحقیقات (موسسات پژوهشی و دانشگاه‌ها) قرار داشتند.
جدول ۳: میانگین درآمد متخصصین فیزیک پزشکی بر طبق پرسشنامهٔانجمن فیزیک پزشکی آمریکا از شاغلین آمریکا و کانادا در سال ۲۰۰۹
| مدرک تحصیلی | قبولی در آزمون بورد ای بی آر |
درآمد سالیانه (دلار آمریکا) |
| کارشناسی ارشد | خیر | ۱۱۸۰۰۰ |
| کارشناسی ارشد | بلی | ۱۷۲۰۰۰ |
| دکترا | خیر | ۱۳۰۰۰۰ |
| دکترا | بلی | ۱۸۴۰۰۰ |
نشریات مهم
جدول ۴: برخی از ژورنال‌های گوناگون نشریات فیزیک پزشکی و ناشر آنها[۹۹]در ایران
در ایران، مجله فیزیک پزشکی ایران که از سال ۱۹۹۳ و در ابتدا تنها با زبان فارسی شروع به فعالیت رسمی نمود در کنار مجلات پرتو پژوه IJRR که از سال ۲۰۰۷ شروع به فعالیت کرده و مجله علمی-پژوهشی فیزیک پزشکی ایران که از سال ۲۰۰۴ فعالیت خود را آغاز نموده‌است،مهمترین نشریات ادواری این رشته محسوب می‌گردند.
در دیگر نقاط جهان
در دیگر نقاط جهان، نشریات متفاوت و متنوعی وجود دارند. در اینکه نشریات مربوط به مباحث فیزیک پزشکی دقیقاً چه شاخه‌هایی و چه مخاطبینی را مد نظر دارند تفاوت‌های بسیاری دیده می‌شود. به‌طور نمونه برخی نشریات تاکید بر روی جنبه‌های بالینی مفاهیم فیزیک پزشکی دارند. از جمله ژورنال «رادیولوژی» چاپ جامعه رادیولوژی آمریکای شمالی است که از سال ۱۹۲۳ منتشر می‌شود[ که می‌تواند مهمترین نشریه از این قسم باشد. برخی دیگر از نشریات صرفاً تاکید روی جنبه‌های آکادمیک و پایه پزشکی این شاخه‌ها دارند. مهمترین نشریات تخصصی از این نوع را شاید بتوان مدیکال فیزیکس چاپ انجمن فیزیک پزشکی آمریکا دانست. همچنین برخی نشریات دیگر، مدیران صنایع و بیمارستانها، و نیز سیاستگزاران را مد نظر دارند. نشریه رادیولوژی تودی چاپ سازمان ACR یک نمونه از این نوع است. و باز برخی ژورنال‌ها هستند که فقط آنلاین منتشر شده و نسخه چاپی ندارند. نشریه تخصصی فیزیک پزشکی بالینی که از سال ۲۰۰۰ فعالیت خود را آغاز نموده‌است. نمونه خوبی از این قسم نشریات است. آثار محققین ایرانی در اغلب این نشریات دیده می‌شود.
از نظر ضریب تاثیرگذاری مجله، معمولاً رتبه‌بندی نشریات معروف فیزیک پزشکی در شاخه‌ای با عنوان «radiology, nuclear medicine and medical imaging» صورت می‌پذیرد. در سال ۲۰۰۸ و براساس این شاخص، ۱۰ نشریه‌ای که بیشترین امتیاز را کسب نمودند و جایگاه‌های نخست را به خود اختصاص داده بودند عبارت بودند از:
جدول ۵: رتبه‌بندی نشریات فیزیک پزشکی جهان
| رتبه نشریه از نظر ضریب تاثیرگذاری مجله |
نام نشریه | لینک نشریه |
| ۱ | Human Brain Mapping | |
| ۲ | Journal of Nuclear Medicine | |
| ۳ | Radiology | |
| ۴ | Neuroimage | |
| ۵ | Seminars in Nuclear Medicine | |
| ۶ | International Journal of Radiation Oncology | |
| ۷ | Investigative Radiology | |
| ۸ | European Journal of Nuclear Medicine and Molecular Imaging | |
| ۹ | Radiotherapy & Oncology | |
| ۱۰ | Seminars in Radiation Oncology |
جستارهای وابسته
سازمان‌ها و مراکز مهم جهان
|
مشاهیر برجسته زن در فیزیک پزشکی
|
نگارخانه
شماتیک یک دستگاه CT که در آن از ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ آشکارساز استفاده شده |
خطوط ایزودز یک شوانوما برای پرتودهی با چاقوی گاما |
نصب یک قاب سر برای تشعشع‌دهی به روش توموتراپی |
تصویر فراصوتی داخل شریانی (معروف به IVUS). ناحیه سبز پلاک‌های فیبری-چربی را نشان می‌دهد. |
گوردون آیزاک، نخستین بیماری که توسط یک لیناک در ۱۹۵۷ برای رتینوبلاستوما معالجه گردید. |
تصویر اف ام آر آی. اینگونه تصاویر بکمک تبدیلات فوریه تشکیل می‌شوند |
پرتودرمانی با شدت مدوله شده |
ماده حاجب باریومی برای تصویربرداری از روده |
ام آرِ پژوهشی ۷۰۰ مگاهرتزی برای کارهای اسپکتروسکوپی |
تصویرگیری تانسور پخش |
مطالب مشابه :
سقط جنین :رشته حقوق
مرکز پایان کافی نت مرکزی امیراباد. سونوگرافی و آمنیوسنتز به پدر و مادر اجازه می‌دهد
آشنایی با بیماری آپاندیسیت و علائم و عوارض آن
مرکز پایان نامه - پروژ های دانشجویی - آشنایی با بیماری آپاندیسیت و علائم و عوارض آن - - مرکز
تحقیق در مورد تنظیم خانواده و جمعیت
مرکز پایان مرکزی امیراباد. آن از یک روش غیرتهاجمی تشخیصی، سونوگرافی از راه واژن
درمان در منزل
امیرآباد (کارگر مرکز درمان درمنزل 01288403991-09128390224- *نوارقلب ,رایوگرافی ,سونوگرافی
فيزيك پزشكي
، سونوگرافی، ماموگرافی تهران در امیرآباد توسط مرکز سرطان ام. دی
معرفی رشته فیزیک پزشکی (Medicale Physics)
، سونوگرافی، در سال ١٣۴۶، مرکز پزشکی هسته‌ای در دانشگاه تهران در امیرآباد توسط
فیزیک پزشکی
، سونوگرافی، ماموگرافی تهران در امیرآباد توسط مرکز علوم درمانی
برچسب :
مرکز سونوگرافی امیرآباد