اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب

مقدمه

بلاياي طبيعي همواره بخشي از تاريخ حيات انسان بوده است.انسان بدون شناخت كامل در فرايندهاي چرخه هاي طبيعي بدون توجه به آثار انقلابات جوي و تاثيرات آن بر موجودات دخالت مي كند.آثار و پيامدهاي گوناگون بلاياي طبيعي در كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه به لحاظ خسارات مالي و جاني نمي تواند يكسان باشد.حدود 90 درصد از خسارات جاني به دو سوم جمعيت كشورهاي در حال توسعه جريان مي يابد، در حاليكه سه چهارم از مجموع خسارت هاي اقتصادي به كشور هاي پيشرفته مربوط مي شود. يكي از چالشهاي مهم در جهان كنوني رقابت براي دسترسي به منابع آب مي باشد.مسئله اي كه اكثر مناطق جهان را در آينده نه چندان دور وارد ابعاد تازه اي از چالش مي كند كاهش منابع آب در اين مناطق با توجه به مسئله تغيير اقليم جهاني مي باشد. تغيير اقليم عبارتست ازتغييرات رفتارآب و هوايي يك منطقه نسبت به رفتاري كه در طول يك افق زماني بلند مدت از اطلاعات مشاهده شده يا ثبت شده در يك منطقه مورد انتظار است(كارآموز و عراقي نژاد،1384).اين پديده متاثر از عواملي چون فعاليتهاي خورشيدي،آتشفشانها، اتمسفر ، اقيانوسها و درصد گازهاي گلخانه اي در اتمسفر مي باشد كه داراي اثرات متقابل مي باشند. اين تغييرات منجر به دگرگوني در وضع آب و هوا، تغيير توزيع مكاني و زماني بارش و نوع آن (جامد يا مايع)، جريانات سطحي، تبخير، تغذيه سفره آبهاي زير زميني و كيفيت آب شده و بطور كلي روند جديدي را در اقليم جهاني موجب مي شود. تغيير اقليم در حال حاضر يكي از مهمترين چالشهاي محيطي در جهان امروز است كه افزايش درجه حرارت،ذوب شدن يخهاي قطبي،بالا آمدن سطح آبهاي آزاد جهان وتغيير در آستانه هاي آب و هوايي از پيامدهاي آن مي باشد. از جمله تاثيرات مهم تغيير اقليم نايكنواختي توزيع بارش،گسترش خشكساليها و تداوم آنها و در نهايت تاثير منفي بر منابع آب در سطح جهان است كه اين امر سبب ايجاد تنشهاي سياسي كشورها در زمينه منابع آب و حفظ آنها در محدوده سرزميني خود است. با توجه به ادامه روند تغيير اقليم در سطح جهان و تاثير آن بر منابع آب، زندگي بيش از چهار ميليارد نفر از ساكنان كره زمين را تحت تاثير خود قرار مي دهد.تاثيرات تغيير اقليم بر روي منابع آب را به هيچ وجه نميتوان ناديده گرفت.بالا رفتن درجه حرارت منجر به افزايش تقاضا براي آب كشاورزي به جهت تبخير فراوان مي باشد.افزايش درجه حرارت ومقدار تبخير و تعرق و همچنين كاهش بارندگي باعث افزايش پديده بيابانزايي و شوري خاك مي گردد. افزايش درجه حرارت و بالا رفتن ميانگين دماي فصل زمستان سبب كاهش تفاوت دمايي بين زمستان و تابستان گرديده كه از جمله پيامدهاي اين امر كاهش تزريق آب هاي زيرزميني و كاهش منابع آب خواهد شد.آسيب پذيري منابع آب و حساسيت انها در برابر تغيير اقليم از جمله چالشهاي مهمي است كه در سالهاي اخير نظر دولتمردان و پژوهشگران علوم آب و ... را به خود جلب نموده است.مسئله تغيير اقليم بر كميت و كيفيت منابع آب تاثير گذاشته و نياز بخش هاي صنايع،كشاورزي و تامين آب شرب را تحت تاثير خود قرار مي دهد. ارتباط تنگاتنگي بين چرخه هيدرولوژي و سيستم اقليمي وجود دارد. هر تغييري در اقليم كليه عناصر هيدرولوژي را تغيير ميدهد و عكس آن نيز اتفاق مي‌افتد. روان آب، آبدهي رودخانه‌ها، آبهاي زيرزميني، شدت سيلاب و خشكي همگي متاثر از ميزان بارش كه يكي از مهمترين عناصر اقليمي به شمار مي‌آيد، مي‌باشند. با توجه به افزايش ميزان CO2 و به تبع آن وقوع گرمايش جهاني و تاثير آن بر منابع آبي ملي و منطقه‌اي، ضروري به نظر مي‌رسد كه تاثير تغييرات فوق بر برنامه‌ريزي‌هاي مديريت منابع آب لحاظ گردد. افزايش دماي كره زمين بين 1 تا 4 درجه در قرن حاضر، ابعاد اندوهباري از فراواني وقوع بلايايي همچون خشكسالي و سيل كه مي‌توانند بر منابع آب سطحي، زيرزميني، زهكشي اراضي كشاورزي و .... تاثير بگذارند، را دربردارد. بر اساس گزارشات چهارم هيئت بين الدول تغيير اقليم(IPCC) گرمايش جهاني دما و وقوع تغيير اقليم با استفاده از مشاهدات دما كه از سطح خشكي ها و آب هاي جهان بدست آمده،تاييد شده است. روند خطي ميانگين دماي سطح زمين در دوره صد ساله(2005-1905) از رابطه0/74‌c°‌±‌0/8‌c° تبعيت نموده و نرخ روند افزايشي اين گرمايش در دهه هاي اخير نسبت به دوره هاي گذشته بيشتر بوده است.

اثرات آب و هوا بر منابع آب

تغيير اقليم عبارتست ازتغييرات رفتارآب و هوايي يك منطقه نسبت به رفتاري كه در طول يك افق زماني بلند مدت از اطلاعات مشاهده شده يا ثبت شده در يك منطقه مورد انتظار است(كارآموز و عراقي نژاد،1384).سه تغيير افزايشي در سطح دما،بارش و تبخير از حوادث مشاهده شده در آغاز قرن بيستم مي باشد.غلظتco2 جواز حدود280قسمت در ميليون(PPM) به حدود369 قسمت در ميليون(PPM) و ميانگين درجه حرارت جهاني حدود0/6 درجه سانتيگراد افزايش داشته است.ميانگين درجه حرارت جهاني پيش بيني شده درخوش بينانه ترين حالت در دوره زماني2100-1990 بين3-4/1 و حداكثر آن بين8/5-5/2 درجه سلسيوس برآورد گرديده است.در طول همين مدت(2100-1990)سطح ميانگين درياهاي آزاد بين88-9 سانتيمتر افزايش مي يابد(هوگتون و همكاران:2001).حال سال اين است كه تغيير اقليم چگونه مي تواند ر ميزان رطوبت جو و منابع آب سطح زمين تاثيرگذار باشد؟هواي گرم گنجايش رطوبتي بالايي دارد و باعث افزايش تبخير از سطح مرطوب مي شود.رطوبت بيشتر در اتمسفر سبب افزايش بارش باران و برف در يك دوره زماني كوتاه مي شود.كه اين خود منجر به وقوع سيلابهاي شديد در سطح يك منطقه مي شود.از طرف ديگر افزايش تبخير باعث كاهش رطوبت خاك،افزايش نياز آبي گياهان و كمبود آب براي كشاورزي مي شود(ترنبرت:1999).بنابراين تغيير اقليم موجب تاثير در رطوبت خاك،تغذيه آب زيرزميني،فراواني وقوع سيلابها و دوره هاي خشكسالي و در نهايت كاهش سطح آبهاي زيرزميني نواحي مختلف مي باشد(ميرزا و همكاران:2003).آبهاي زيرزميني تا حدود زيادي نياز حدود 80 درصد مناطق روستايي،50 درصد شهرها و 50 درصدآب مورد نياز كشاورزي را تامين مي كند(بورجيا و همكاران:2003).بر اساس نتایج کمیته بین المللی تغییر اقلیم (IPCC)تغییرات هیدرولوژیکی با گازهای گلخانه ای گرمایش جهانی پیوند دارد.تازه ترین تحلیل هایIPCCنشان می دهد که گرم شدن گلخانه ای زمین اثرات زیر را بر روی منابع آب دارد:

1- الگوهای زمانی و منطقه ای بارش تغییر خواهد کرد و احتمال بارش شدید روز به روز افزایش می یابد.

2- مدلهای گردش عمومی مورد استفاده برای پیش بینی تغییر اقلیم نشان می دهد که افزایش میانگین درجه حرارت به میزان1.5 تا4.5 درجه می تواند سبب فزایش میانگین بارش جهانی به حدود 3تا 15درصد گردد.

3- اگر چه توزیع منطقه ای نا مشخص است،انتظار می رود بارش در عرضهای جغرافیایی بالاتر به خصوص در فصل زمستان افزایش یابد.این نتیجه گیری در عرضهای متوسط در اغلب نتایج تعمیم می یابد.

4- تبخیر و تعرق بالقوه،تبخیر آب از سطح و تعرق از گیاهان وکاهش رواناب منجر شود، واین خود دلالت بر کاهش احتمالی در منابع آب تجدیدپذیر است.

5- اکثر رواناب سالیانه افزایش یافته ناشی از بارش به احتمال زیاد در عرض های جغرافیایی بالا اتفاق می افتد.در مقابل،ممکن است در برخی حوضه ها واقع در عرض های جغرافیایی پایین تر کاهش زیادی در رواناب و افزایش کمبود آب به عنوان یک نتیجه از ترکیب افزایش تبخیر و کاهش بارندگی باشد.

6- فراوانی سیل ممکن است در بسیاری از مناطق فزایش یابد،اگر چه میزان افزایش برای هر منطقه آب و هوایی نامشخص وتاثیر در میان حوضه ها متفاوت است،فراوانی سیل ها می تواند در برخی مناطق کاهش یابد.

7- فراوانی و شدت خشکسالی می تواند در برخی مناطق نتیجه ای از کاهش در بارش کل باشد و همچنین فراوانی خشک شدن چاهها و افزایش تبخیر و تعرق.

8- شناخت چرخه هیدرولوژی مناطق خشک و نیمه خشک به خصوص حساس به تغییرات اقلیمی ضروری است،زیرا تغییرات کوچک در دما و بارش این مناطق می تواند منجر به درصد بزرگی از تغییرات در رواناب،افزایش احتمال خشکسالی و شدت سیل گردد.

9- اختلالات فصلی ممکن است تهیه آب در نواحی کوهستانی که اکثر منابع آب آن از برف و باران بدست می آید را دچار مشک کند،زیرا اکثر منابع اب آنها به صوت برف ذخیره سازی می شود.

10- مشکلات کیفیت آب ممکن است در مکان هایی که در معرض جریان رقیق آلاینده های معرفی شده از منابع طبیعی و انسانی هستند افزایش یابد ( Kenneth Frederick:1997) .

وضعيت منابع آب در كشور

در مقايسه با ساير كشورهاي خاورميانه كشور مابه دليل داشتن دو رشته كوه البرز و زاگرس بارندگي قابل توجهي دارد كه اين امر سبب تشكيل سفره هاي آب قابل توجهي در اين مناطق گرديده است.ميانگين بارندگي در كشور ما حدود243ميليمتراست كه حدود يك سوم بارندگي جهاني را در بر مي گيرد.با توجه به وضعيت درجه حرارت ميزان تبخير بيش از دو سوم ميزان بارندگيها را با تنش مواجه ميكندكه تاثير منفي آن بر منابع آبهاي سطحي و زيرزميني نمايان ميگردد.بخشي از آب كه به صورت رواناب است در پشت سدها براي مصارف متعدد ذخيره و قسمت ديگر آن وارد درياها يا پهنه هاي شور ميگردد.توزيع منابع آبي در كشور يك توزيع نابرابر است بطوريكه شمال،غرب و جنوب غرب با وسعتي حدود31 درصد حدود52 درصد بارندگي و69درصد رواناب كشور را توليد مي كنند در حاليكه 69 درصد كشور44درصد بارندگي و 31 درصد بارندگي را توليد مي كنند(غفوري و سبزي پرور،1389).با توجه به اين توزيع نابرابر مصرف آب درمركز و شرق كشور كه اغلب آن بصورت آب زيرزميني است در حال افزايش است.براساس پيش بيني هاي تغييرات اقليمي بارندگي در كشور مناطق شمالغرب،غرب وجنوبغرب نسبت به وضعيت فعلي و بطور ميانگين كاهش مي يابد در صورتيكه ميزان بارندگي براي مناطق شرق،جنوبشرق و مركزي داراي يك روند افزايشي خواهد بود.اين افزايش بارندگي براي مناطقي است كه ميزان تبخير و تعرق خيلي بالايي دارند و با توجه به افزايش دماي كره زمين در طي زمان اين افزايش بارندگي چندان مفيد و اثربخش نخواهد بود.

اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب

مطالب مشابه :

تحقیق آماده - برف

فوائدو خواص‏ منابع‏ مختلف‏

فوائد و خواص گياهان‏

فوائدوخواص انسان وحیوان

اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب

جنگل‌ها و مراتع

روان آب