صنعت فرش نجف آباد از عرش به فرش آمده است

نقشه هاي تكراي باعث عدم استقبال خريداران خارجي شده است

اصغر اسماعيلي يكي از پيش كسوتان طراحي و نقشه كشي فرش در نجف آباد در خصوص مهمترين دلايل ركود در صنعت فرش اين شهرستان مي گويد:« بسياري از بافندگان به منظور پايين آوردن هزينه هاي تمام شده خود به استفاده از نقشه هاي تكراري روي آورده اند و اين امر موجب عدم تمايل تجار خارجي به خريد اين گونه فرش ها شده است.»

اسماعيلي همچنين با اشاره به رونق بازار فرش هاي منحصر به فرد در خارج از كشور بيان مي كند:« هنوز نيز نقشه هاي قديمي كه روزگاري نه چندان دور در اين شهرستان بافته مي شدند به شرط داشتن كيفيت و تكراري نبودن طرح، با بالاترين قيمت در بازارهاي جهاني خريد و فروش مي شوند.»

وي در ادامه سخنان خود با اشاره به فعاليت بيش از شصت طراح نقشه فرش در حدود پانزده سال پيش در نجف آباد بيان داشت:« متاسفانه با ورود دستگاه هاي زيراكس رنگي و فراهم شدن امكان كپي برداري از نقشه هاي اصلي، با كاهش درآمد در اين حرفه تعداد شاغلين نقشه كشي فرش به كمتر از ده نفر در شرايط كنوني رسيده است.»

اسماعيلي كه از سال هزار و سيصد و چهل تا كنون در اين عرصه مشغول فعاليت بوده در طول اين سالها از محضر اساتيدي مانند احمد ارچنگ و محمد پرستش استفاده كرده و هنوز نيز با وجود مشكلات فرواني كه در اين رشته وجود دارد به كار طراحي نقشه قالي ادامه مي دهد.

پايين بودن درآمد انگيزه فعاليت در اين صنعت را كاهش داده

به نظر مي رسد يكي از اصلي ترين دلايل كاهش تمايل قشر جوان به ورود به عرصه قاليبافي را بتوان پايين بودن درآمد اين كار برشمرد كه در مقايسه با ديگر فعاليت هاي اقتصادي داراي پايين ترين سطح دستمزد است.

محمد باقر محمدي كه به عنوان يكي از پيش كسوتان اين صنعت در حال حاضر مديريت شركت فرش اتحاد را در نجف آباد بر عهده دارد در اين مورد مي گويد:« كاهش تمايل بازرگانان خارجي به خريد قالي هاي دستباف باعث كاهش دستمزد بافندگان شده و اين امر در كنار بالا بودن قيمت مواد اوليه در مجموع سودآوري اين صنعت قديمي را پايين آورده است.»

در حال حاضر به دليل وارداتي بودن بيشتر مواد اوليه به كار رفته در بافت فرش و وابستگي هزينه تمام شده آنها به قيمت ارز، بازار اين كالا ها در سالهاي اخير دچار نوسانات شديدي شده و در بيشتر موارد قيمت مواد به كار رفته در بافت فرش با افزايش قيمت زيادي مواجه شده است.

يكي ديگر از فعالين اين صنعت در خصوص علت پايين بودن دستمزد بافندگان اظهار داشت:« با توجه به ورود گسترده نيروي كار زن ارزان به بازار كار در سالهاي اخير، مديران كارگاه هاي قاليبافي نيز با استناد به دستمزد هايي پاييني كه زنان و دختران در ساير كارها دريافت مي كنند به شاغلين در اين عرصه نيز در همان حدود دستمزد مي دهند كه اين امر در عمل باعث خروج بافندگان متخصص و با تجربه از اين صنعت و در نهايت كاهش كيفيت قالي هاي دستباف در سالهاي اخير شده است.»

ورود فرش هاي ماشيني ارزان قيمت در كنار بروز مشكلات اقتصادي و پايين آمدن قدرت خريد مردم از ديگر مواردي است كه كارشناسان و پيشكوستان اين حوزه از آن به عنوان يكي ديگر ازدلايل ركود بازار خريد و فروش فرش هاي دستباف و در نتيجه كاهش سود اقتصادي فعالين اين صنعت ياد مي كنند.

تغيير در سبك زندگي عاملي براي ركود بازار توليد و عرضه فرش دستباف

از ديگر عواملي كه مي توان از آن به عنوان يكي از دلايل كم رونق شدن بازار خريد و فروش اين محصول نام برد تغييرات گسترده اي است كه در سالهاي اخير در مورد شيوه زندگي و فرهنگ غالب بر رفتار خانواده هاي ايراني روي داده است.

يكي از فعالين در اين عرصه با اشاره به تغييرات فرهنگي روي داده در روستاها و شهر هاي كوچك مي گويد:« در سالهاي قبل معمولا بيشتر دختران با علاقه و اشتياق به اين كار مي پرداختند و علاوه بر فرش جهيزيه خود، بيشتر وسايل مورد نياز خود را نيز از طريق بافت و فروش فرش هاي دستباف تامين مي كردند ولي در حال حاضر انجام اين گونه فعاليت ها در بين دختران جوان جايي ندارد.»

اكراميان كه پس از بازنشستگي از اداره آموزش و پرورش نمايندگي يكي از شركت هاي توليد تابلو فرش در نجف آباد را بر عهده گرفته در اين مورد مي گويد:« بانوان جوان و تحصيلكرده از مقوله بافت تابلو فرش استقبال بسيار خوبي كرده اند و در مقايسه با شيوه هاي سنتي علاقه بيشتري به كار در اين زمينه از خود نشان داده اند.»

اين معلم بازنشته كه نزديك به سه سال است يكي از سيصد نمايندگي فعال يك شركت مشهدي توليد تابلو فرش را در نجف آباد اداره مي كند با اشاره به عدم صرفه اقتصادي فعاليت خود مي گويد:« در اوج فعاليتمان ماهانه هفت تا هشت سفارش تابلو فرش داريم و مشتريان ما از طريق مراجعه به سايت شركت نمونه هاي مورد نظر را انتخاب كرده و به صورت تلفني و يا اينترنتي محصول مورد نظر خود را سفارش مي دهند.»

دخالت نهاد هاي دولتي به اين صنعت ضربه زده است

در اولين سالهاي پس از انقلاب برخي از ارگان هاي دولتي به منظور سازماندهي فعاليت هايي مانند قاليبافي به صورت گسترده به اين عرصه وارد شدند كه اين امر به گفته برخي كارشناسان موجب سرخوردگي و خروج متخصصين اين حرفه شد.

مصطفي خليليان كه از چهل و سه سال پيش در زمينه رنگرزي الياف قاليبافي در نجف آباد مشغول به كار بوده در اين خصوص مي گويد:« اين گونه دخالت ها در نهايت منجر به خروج متخصصين و افراد با تجربه در بيشتر شاخه هاي اين صنعت شد و زمينه را براي فعاليت افراد كم تجربه و غير متخصص در اين عرصه فراهم كرد.»

خليليان با اشاره به كاهش تعداد همكاران خود از بيش از هشتاد و پنج نفر در آستانه پيروزي انقلاب به كمتر از هشت واحد در شرايط فعلي مي گويد:« بسياري از مواد اوليه مورد نياز كار ما در اختيار تعاوني هاي نيمه دولتي قرار مي گرفت و همكاران من مجبور بودند به منظور تهيه اين نهاده ها ضمن تحمل مشكلات فراوان بعضا به نقاطي در خارج از شهرستان نيز مراجعه كنند.»

به دليل آشنا نبودن مديران دولتي به اين حوزه در بيشتر موارد توليد كنندگان غير متخصص محصولات خود را به جاي انواع مرغوب و با كيفيت از طريق همين شركت ها به بازار عرضه مي كردند و عملا امكان فعاليت مفيد را از توليد كنندگان با سابقه گرفته و زمينه را براي ضربه خوردن صنعت فرش شهرستان فراهم كردند.

وي همچنين در خصوص نحوه كار رنگرزي ها مي گويد:« در حدود پنجاه سال پيش در نجف آباد از رنگهاي طبيعي مانند رُنداس، زاغ، اسپِرِك، نيل، گَندِل، پوسته انار و برگ مو در رنگ آميزي الياف قاليبافي استفاده مي كردند ولي به دليل تبليغات صورت گرفته در بازه زماني ده تا پانزده ساله صنعتگران به استفاده از مواد مصنوعي روي آوردند و پس از اين دوره نيز به دليل مشخص شدن عملكرد ضعيف اين مواد، مجددا استفاده از مواد طبيعي در اين صنعت رايج شده است.»

مواد شيميايي در مقايسه با انواع گياهي قيمت پايين تري دارند ولي در زمينه ثابت ماندن رنگ پس از شستشوي قالي و نداشتن خطر جسماني و تنفسي براي كساني كه در مجاورت آن قرار مي گيرند به هيچ وجه قابل رقابت با نمونه هاي طبيعي نيستند.

در مجموع نزديك به بيست و پنج درصد از نخ هاي به كار رفته در بافت يك فرش را نمونه هاي خارجي تشكيل مي دهند و به اين امر نيز تنها در مورد رنگ هاي ويژه اي صورت مي گيرد كه امكان تثبيت رنگ بر روي نخ هاي ايراني وجود نداشته باشد.

در هر كدام از واحد هاي رنگرزي اين شهرستان در دوران اوج صنعت قاليبافي به طور متوسط شش نفر به صورت مستقيم مشغول به كار بوده اند كه با احتساب هشتاد و پنج واحد فعال در آن دوران، مي توان گفت كه اين بخش از زنجيره توليد فرش دستباف به تنهايي بيش از پانصد خانواده را اداره مي كرده ولي در حال حاضر زندگي آخرين بازمانده هاي رنگرزي در نجف آباد نيز به سختي مي گذرد.

راهكارهايي براي خروج از ركود فعلي قالي دستباف

حمايت دولتي از توليد از جمله بيشترين پيشنهاداتي است كه پيش كسوتان اين صنعت آن را به عنوان راه حل اصلي براي خروج از شرايط فعلي مطرح كرده اند و معتقدند كه در صورت حمايت و مديريت صحيح از سوي دولت مي توان به شكوفايي مجدد اين صنعت در شهرستان و كل كشور اميدوار بود.

پايين آوردن قيمت مواد اوليه به منظور كاهش هزينه تمام شده قالي دستباف در كنار مشوق هايي مانند بيمه ارزان بافندگان و رفع مشكلات صادرات اين محصول به كشورهاي هدف از جمله مهمترين كارهايي است كه به نظر پيشكسوتان اين عرصه دولت مي تواند با انجام آنها به رونق مجدد اين صنعت كمك به سزايي انجام دهد.

پرداخت وام هاي خود اشتغالي با نرخ سود پايين از ديگر مواردي است كه در حال حاضر در دستور كار دولت به منظور كمك به رونق اين صنعت قرار گرفته است ولي پرداخت اين وام ها با شرايط خاصي صورت مي گيرد كه از جمله آنها مي توان به نداشتن سن بيشتر از پنجاه سال اشاره كرد. اين امر در حالي است كه بيشتر پيش كسوتان اين صنعت كه به خوبي با زير و بم اين كار آشنا هستند بالاتر از پنجاه سال دارند و عملا امكان گسترش فعاليت خود با استفاده از اين وامها را ندارند.

البته به نظر مي رسد ورود دولت به اين عرصه نبايد به گونه اي باشد كه باعث افت كيفيت توليدات و ايجاد سرخوردگي و ياس در متخصصين بافت قالي دستباف بشود و ارگان هاي مرتبط بايستي بيشتر نقش حمايتي خود را داشته باشند.

تغيير در طرح و نقشه هاي قديمي و تطبيق آنها با سليقه روز مشتريان نيز يكي ديگر از پيشنهادات ارائه شده به منظور حل اين مشكل به شمار مي آيد ولي با اين حال هنوز نيز برخي از توليد كنندگان معتقدند در صورت توليد فرش دستباف با كيفيت خوب، همان نقشه هاي قديمي نيز مشتريان خود را خواهند داشت.

يكي از توليد كنندگان قديمي در اين زمينه عدم رعايت اصول بافت از سوي بافندگان را دليل اصلي ركود فعلي بازار فرش دستباف مي داند و مدعي است اگر بافنده اي همان قالي هاي قديمي را بر طبق نقشه هاي آن روزها با بهترين كيفيت توليد كند، آمادگي فروش اين محصول را در بازارهاي جهاني دارد.

سرمايه گذاري بر روي بافت فرشهاي بزرگتر، تبليغات رسانه ها به منظور فرهنگ سازي در زمينه استفاده بيشتر مردم از قالي هاي دستباف و آشنايي با مضرات توليدات ماشيني به دليل استفاده گسترده مواد شيميايي در آنها از ديگر مواردي است كه به نظر تعدادي از پيش كسوتان اين عرصه مي تواند به رونق مجدد اين صنعت كمك كند.

صنعت فرش نجف آباد از عرش به فرش آمده است

مطالب مشابه :

شرایط حفظ اشتغال ۹ هزار بافنده فرش دستباف نهاوند

شرایط قانونی وام قرض الحسنه و وام ازدواج

* آموزش بافت فرشهای نفیس و تابلو فرش *

صنعت فرش نجف آباد از عرش به فرش آمده است

34 - مشاغل خانگي (طراحي فرش)

گزارش عملکرد 15 ماهه صندوق قرض الحسنه کرامت

مروري بر تاريخ فرش دوره قاجار و ناصرالدين شاه

نام دو شهر مود و درخش در بازار جهانی فرش می درخشد

طرح توجیهی احداث کارخانه تولید فرش ماشینی

فرش ترکمن ؛ اوج هنر و هویت ترکم