آی وی اف چیست ؟

تعریف نازایی :

هر گاه یک زوج با وجود تلاش برای حاملگی با داشتن مقاربت کافی در عرض یکسال ( بدون استفاده از روش جلوگیری) حامله نشوند ، به آنها زوج نابارور گویند.

مشکل نازایی :

قبل از اینکه نگران ناباروری خود باشید، باید بدانید که در یک سیکل طبیعی احتمال حاملگی موفق حتی با وجود فعالیت جنسی روزانه فقط ۲۵/۰ است که به آن میزان باروری گویند و بیانگر قدرت باروری یک زوج است.

عوامل مؤثر بر نازایی :

۱- افزایش بیش از حد وزن و یا کاهش بیش از حد وزن که این مسئله با رژیم غذایی مفید و مناسب و ورزشهای ملایم برطرف می شود.

۲- سیگار: افراد سیگاری بخصوص مردان معمولا با کاهش تعداد اسپرم همراه هستند.

۳- الکل : با مصرف الکل کیفیت اسپرم کاهش می یابد.

۴- مواد مخدر: مصرف موا د مخدر ( حشیش و غیره ) و داروهای اعتیادآور شانس حاملگی را کاهش داده و تعداد اسپرم مرد را کم می کند.
در ضمن ، مصرف چای و قهوه نیزباید مناسب باشد و از مصرف بیش از حد آن پرهیز شود.

۵- زمان و دفعات مقاربت : هر چه تعداد دفعات مقاربت بیشتر باشد شانس حاملگی بیشتر است و بهترین زمان مقاربت حوالی تخمک گذاری زن می باشد که البته شانس حاملگی در این زنان بیشتر است ولی دلیل بر عدم مقاربت در زمانهای دیگر نیست.

۶- حرارت : در مردها بخصوص اگر متوجه بیضه ها باشد سبب کاهش باروری می شود به همین دلیل ، ناباروری در رانندگان حرفه ای ، جوشکاران ، و کشاورزان بیشتر می باشد.

روش‌های کمک باروری عبارتند از ICSI،GIFT،ZIFT ، اهداء تخمک یا جنین و IVF‏ .

ICSI :

تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک: در این روش تخمک تنها با یک اسپرم مرد در ظرفی در آزمایشگاه ترکیب می‌شود. بعد از باروری، جنین حاصل در رحم زن قرار داده می‌شود.

GIFT:

تخمک و اسپرم در آزمایشگاه ترکیب شده و سپس از طریق جراحی به وسیله لاپاروسکوپ به داخل لوله رحمی تزریق می‌گردد. ‌باروری در داخل بدن رخ می‌دهد و جنین به‌طور طبیعی در رحم لانه‌گزینی می‌کند.

ZIFT:

در این روش مانند GIFT تخمک زن و اسپرم مرد در آزمایشگاه ترکیب شده و به روش جراحی در لوله رحمی قرار داده می‌شود اما مانند IVF پزشک بعد از باروری آزمایشگاهی جنین را در داخل شکم قرار می‌دهد.

اهداء تخمک یا جنین:

اگر خانمی قادر به استفاده از تخمک‌های خود برای بارداری نباشد، تخمک اهداء شده توسط زنی دیگر با اسپرم شوهر او ترکیب شده (در کشور اسلامی ما برای شرعی بودن این عمل صیغه بین زن اهداء کننده تخمک و مرد جاری می‌گردد) و جنین حاصل در رحم زن اول قرار داده می‌شود.

لقاح در محیط آزمایشگاهی ‏IVF ( in-vitro fertilization ) ‎

IVF‏ لقاح دادن تخمک ها با اسپرم ها در آزمایشگاه و سپس انتقال جنین از راه دهانه رحم به داخل رحم تعریف می شود و معمولا اولین و بهترین روش درمانی است .

موارد کاربرد IVF‏ :‏

۱- مشکلات لوله رحم : در یک ناحیه لوله رحمی ، اسپرم مرد و تخمک زن به یکدیگر می رسند و پدیده لقاح اتفاق می افتد. به هر دلیل لوله رحم دچار انسداد ، التهاب ، عفونت یا چسبندگی شود باعث ناباروری در زن خواهد شد. عفونت لگن، آندومتریوز و بیماریهای مقاربتی و گرفتگی های مادرزادی از دلایل اصلی آسیب لوله رحم هستند.

۲- مشکلات رحم و گردن رحم : مشکلات رحم از قبیل دیواره رحم، تغییرات ساختمان حفره رحم، تومور رحم نیز از علل ناباروری محسوب می شود. موکوس دهانه رحم یک ماده ژل مانند که توسط غدد کوچک از دهانه رحم ترشح می شود که عمل محافظت کننده داشته و مانع عبور باکتری بطرف رحم می شود . این موکوس در حوالی قبل از تخمک گذاری، آبکی و شفاف و کشدار می شود و اسپرم براحتی از این موکوس عبور می کند و به رحم می رسد که این بهترین وضعیت برای بارور شدن می باشد . در بعضی از بیماران ، مشکلات در موکوس ایجاد می شود : ۱-مقدار موکوس کافی نیست.۲-موکوس چسبنده است ۳-موکوس زن و اسپرم شوهر با هم تطابق ندارند .

۳- اختلالات تخمک گذاری: در حالت عادی، هر ماه یکی از تخمدانها یک تخمک بالغ آزاد می کند که در این هنگام زن دچار ناراحتی و درد می شود و وجود قاعدگی منظم و درد نشانه آنست که سیکل قاعدگی همراه تخمک گذاری است، زنانی که عادت ماهانه مرتبی ندارند و نمی توانند تخمک گذاری کنند یا اینکه تخمک گذاری آنها غیر طبیعی است دارای الگوی غیر طبیعی قاعدگی هستند و گاه زنان دچار نارسایی تخمدان برای تولید تخمک می باشند .

۴- آندومتریوز : یعنی ایجاد بافت طبیعی اندومتر ( پوشش داخل رحم) در جای دیگر خارج از رحم که این بافت در محل غیر طبیعی جایگزین شده و در هر جایی از حفره لگن به رشد خود ادامه می دهد . این بیماری باعث تحریک بافتهای اطراف شده و باعث چسبندگی می گردد. آندومتر باعث درد شدید در زمان قاعدگی و یا در حین مقاربت (نزدیکی) می شود و از علل ناباروری محسوب می شود.

۵- فاکتور مرد : به دلیل اختلالات هورمونی و یا کاهش کیفیت اسپرم نظیر کاهش تعداد اسپرم، کمبود تحرک اسپرم و یا شکل غیر طبیعی آن می باشد. همچنین ، انسداد مجاری انتقال اسپرم و عفونت دستگاه تناسلی باعث ناباروری در مردان می شود.

۶- اگر زن و شوهر ، هر دو نقص پزشکی داشته باشند .

۷- ناباروری با علل نامشخص : زمانی که لوله رحم باز باشد و مشکلات رحم ، آندومتر و موکوس نداشته باشد و تخمک گذاری طبیعی باشد ، همچنین تعداد ، شکل و کیفیت اسپرم مرد طبیعی باشد ناباروری نامشخص ( بدون علت) بیان می کنند.

طول درمان درآی.وی.اف :

از شرایط ای.وی.اف داشتن یک تخمدان سالم در زن می باشد. بیماران بایستی در شرایط خوب روحی و جسمی باشند .

هر بیمار بایستی یک معاینه کامل از نظر دستگاه تناسلی داشته باشد وقبل از شروع برنامه ‏IVF‏ بیماران ‏دچار مشکلات طبی مزمن نظیر فشارخون ، دیابت ، بیماری قلبی و…. شناسایی شوند .

حدود ۴ تا ۶ هفته طول می‌کشد تا یک دوره ‌آی.وی.اف کامل شود. باید چند هفته صبر کرد تا تخمک‌ها رسیده شود. حدود نصف روز طول می‌کشد تا تخمک و اسپرم گرفته و در آزمایشگاه تلقیح شود. ۲ تا ۵ روز دیگر هم باید صبر کرد تا جنین را به داخل رحم مادر وارد کنند، البته همان روز مادر مرخص شده و می‌تواند به منزل برود.

شانس حاملگی :

‎ ‎‏۱- با افزایش سن زن ، تعداد تخمک و کیفیت آن کاهش می یابد زنان بالای ۴۰ سال ، اگر از تخمک خود استفاده کنند شانس کمتری دارند .

‏ ۲- زنان با یائسگی زودرس که تخمک مناسبی تولید نمی کنند .‏

‏ ۳- زنان دچار مشکلات رحمی نظیر تومورهای درمان نشده . ‏

۴- هر چه طول دوره نازایی افراد بیشتر باشد شانس موفقیت کمتر است .اگر نازایی بیش از سه سال به طول بیانجامد از نوع طولانی خوانده می شود.

همچنین دفعات مقاربت ( نزدیکی) و زمان آن ( حوالی دوره تخمک گذاری زن) تاثیر گذار بوده و هر چه تعداد دفعات مقاربت در زمان تخمک گذاری بیشتر باشد شانس حاملگی افزایش می یابد .

فرآیند لقاح

در وضعیت طبیعی، از بین چند صد اسپرم مرد که به تخمک زن می رسند فقط یکی از آنها می تواند بطور موفقیت آمیز تخمک را بارور کند. از ترکیب تخمک بالغ و اسپرم زنده یک موجود جدید به نام تخم بوجود می آید. اسپرم باید دارای تحرک و انرژی کافی باشد تا بتواند خود را از ناحیه واژن به لوله رحم و در نهایت به تخمک زن برساند. سپس از لایه های اطراف تخمک عبور کرده و به داخل تخمک نفوذ نموده تا عمل لقاح یا باروری صورت گیرد. در نهایت ، جنین تشکیل میشود که به دو سلول تقسیم میگردد و سریعا این سلولها به طرف رحم حرکت می کنند که حدود ۳-۵ روز طول می کشد و معمولا روز ششم لانه گزینی انجام و پس از گذشت ۹ ماه نوزاد متولد می شود.

روند درمان در ‌آی.وی.اف

نزدیک به شروع دوره ماهانه مادر، داروهای باروری برای او تجویز می‌شود تا تعداد بیشتری تخمک بدست آید . (به‌طور معمول یک تخمک در هر ماه آزاد می‌شود) گاهی ممکن است برای جلوگیری از آزاد شدن زودرس تخمک‌ها، مجبور به استفاده از هورمون‌های مصنوعی شوند. مادر باید برای اندازه‌گیری سطح خونی هورمون‌ها به‌طور مرتب به پزشک خود مراجعه کند تا بررسی شود که چه زمانی تخمک‌هایش رسیده شده‌اند.

در شروع ‏IVF‏ برای بدست آوردن تخمک ها از لاپاروسکوپی استفاده می شد ، اما بتدریج ‏برداشتن تخمک ها با کمک سونوگرافی واژینال یک روش معمول بدست آوردن تخمک ها شناخته شده ‏است .

به محض رسیده و کامل شدن تخمک‌ها، بوسیله سونوگرافی واژینال و عبور سوزن از راه واژن و عبور از جدار واژن ، وارد محوطه لگن و ‏تخمدان ها می شوند . در این حالت بیمار در وضعیت لیتوتومی ( خوابیده به پشت با پاهای زانو شده ) قرار ‏می گیرد . برای از بین بردن درد می توان از بیهوشی عمومی ، یا بی حسی اپیدورال و یا تنها تزریق مسکن یا ‏آرام بخش وریدی استفاده کرد . قبل از استخراج تخمک ها با مشاهده بایستی کیفیت آنها مشخص شود و هر ‏کدام در زمان مناسب خود در محیط بمانند ، بطوریکه تخمکهای رسیده و بالغ ۸-۲ ساعت، تخمک های حد ‏وسط ۲۴-۱۲ ساعت و تخمک های نارس ۳۶-۲۲ ساعت بایستی در محیط قرار گیرند .

اسپرم های فعال و سالم را با چند تا از تخمک های زن که از تخمدان وی بیرون آورده اند ، در آزمایشگاه و ‏در شرایط مخصوص مجاور هم قرار می گیرند. معمولا در طی ۶-۴ ساعت پس از نگهداری تخمک ها در ‏محیط گرم ( انکوباتور ) ، اسپرم ها اضافه می شوند .

۲ تا ۵ روز بعد از اینکه اسپرم ها توانستند خود را به داخل تخمک ها برسانند هر کدام از تخم‌های بارور شده به شکل توپی از سلول‌ها درمی‌آیند که <امبریو> یا جنین نام دارد. سپس پزشک ۲ الی ۴ عدد از این جنین‌ها را به ‌وسیله کاتر باریکی از طریق گردن رحم به داخل رحم می‌کند. (اگر جنین‌های بیشتری تشکیل شده باشد، فریز می‌شود تا در صورت عدم موفقیت این دوره‌آی.وی.اف در دوره‌های بعدی به‌کار برده شود.) اگر درمان موفقیت‌آمیز باشد، جنین در داخل دیواره رحم لانه‌گزینی می‌کند و به رشد خود ادامه می‌دهد تا نوزاد متولد شود.

در ۰۲ تا ۰۴ درصد حاملگی‌های ناشی از‌آی.وی.اف بیش از یک جنین لانه‌گزینی کرده و چندقلو زائیده می‌شوند.

پس از ۲ هفته از زمان قرار گرفتن جنین‌ها در رحم، مادر می‌تواند با انجام تست خون حاملگی از موفقیت لانه‌گزینی اطمینان پیدا کند .

مزیت‌های آی.وی.اف

آی.وی.اف قدیمی‌ترین روش کمک باروری است و به همین دلیل پژوهش‌های متعددی برای افزایش سلامت این روش و کودکان حاصل از آن انجام شده است و تاکنون عارضه‌ای در اثر‌آی.وی.اف بدست نیامده است.

داروهای باروری میزان ابتلا به سرطان تخمدان را (حتی اگر بیش از یک‌سال مصرف شود) افزایش نمی‌دهد.

معایب آی.وی.اف

بارور کردن تخمک‌ها در خارج از بدن مادر نیاز به کارآزمایشگاهی گران قیمتی دارد.
علاوه بر این از آنجائی که معمولا بیش از یک جنین در رحم کاشته می‌شود، معمولا شانس دو یا چند قلویی ۰۲ تا ۰۴ درصد افزایش می‌یابد البته پژوهش‌هایی در حال انجام است تا به روشی از چند قلویی در‌آی.وی.اف جلوگیری کنند.

آی.وی.اف مانند بقیه روش‌های کمک باروری، احتمال حاملگی خارج رحمی زیادی دارد. این حالت وقتی رخ می‌دهد که جنین به داخل لوله‌های رحمی یا محفظه شکم رفته و به جای رحم در آنجا لانه‌گزینی کند. در این صورت پزشک شما به‌وسیله دارو یا جراحی جنین را خارج می‌کند تا در حین رشد جنین آسیبی به بدن شما وارد نکند.

زنانی که داروهای باروری دریافت می‌کنند گاهی دچار نشانگان بیش تحریکی تخمدان می‌شوند. اگر تخمدان خانمی بیش از حد تحریک شود، بزرگ شده و ایجاد ناراحتی می‌کند. افزایش وزن، احساس شناوری و پرشدن، تنفس کوتاه، سرگیجه، دردلگن، تهوع و استفراغ از علایم این حالت است .

به‌طور معمول این حالت خودبه‌خود یا با مراقبت‌های دقیق پزشک شما برطرف می‌گردد. اما در موارد نادر ممکن است زندگی را به خطر افکند. عوامل خطرزا در ایجاد این عارضه عبارتند از: سن‌کم، کاهش توده بدن، سابقه عدم تخمک‌گذاری و حاملگی.

مانند تمام مداخلات تهاجمی خطر خونریزی و عفونت نیز در‌آی.وی.اف وجود دارد.

کودکانی که به کمک روش‌های درمانی با تکنولوژی بالا مانند آی.وی.اف به‌دنیا می‌آیند اغلب وزن تولد کمی دارند. البته بیشترین میزان کمبود وزن تولد در اثر چند قلویی است.

برخی معتقدند نقص عضو نوزادان حین استفاده از روش‌های کمک باروری افزایش می‌یابد. البته عده‌ای از متخصصان این عارضه را مربوط به فاکتورهای دیگر در نازایی مثل سن می‌دانند.

در نهایت در کنار این عوارض، مزیت مهم‌آی.وی.اف را در نظر داشته باشید که در درمان نازایی موفق‌ترین نوع آن است که تا امروز در دسترس بیشتر قرار گرفته است.

پرسش و پاسخ درباره آی.وی.اف

آیا‌آی.وی.اف به تخمدان‌ صدمه نخواهد زد؟

شواهدی مبنی بر تخریب تخمدان به دنبال لاپاروسکپی یا خارج کردن تخمک از تخمدان همراه با سونوگرافی در دست نیست. در عوض گزارش‌هایی نشان داده است که به دنبال بیوپسی تخمدان، در زوج‌هایی که مدت طولانی نازا بوده‌اند، حاملگی رخ داده است.

آیا وجود بافت اسکار اطراف تخمدان‌ها باعث می‌شود که نتوان تخمک را از تخمدان خارج کرد؟

نه، به‌طور معمول. اما جراح باید بتواند برای ورود سوزن در محل مناسب برای خروج تخمک، به‌وسیله سونوگرافی یا روش‌های جراحی، فولیکول را ببیند.

اگر قبل از خارج کردن تخمک، تخمک‌گذاری در تخمدان‌ رخ دهد چه می‌شود؟

در این صورت امکان خارج کردن تخمک از تخمدان وجود نخواهد داشت و به همین علت است که در طول دوره ‌آی.وی.اف تیم پزشکی با بررسی سطح خونی هورمون‌ها به طور دقیق از تخمک گذاری زودرس جلوگیری می‌کنند.

آیا لکه بینی بعد از خارج کردن تخمک از تخمدان طبیعی است؟

بله، معمولا به‌دلیل زخمی که در نتیجه سوراخ کردن دیواره مهبل توسط سوزنی که فولیکول را خارج می‌کند، ایجاد می‌شود؛ لکه‌بینی بعد از خروج تخمک رخ می‌دهد. لکه‌بینی به‌صورت خون روشن از مهبل ۴۲تا ۸۴ ساعت پس از خروج تخمک رخ می‌دهد. اگر خونریزی به حدی باشد که بتواند نوار بهداشتی را آغشته به خون کند، باید فورا به پزشک مراجعه شود.

بعد از انتقال جنین چه مراقبت‌هایی لازم است؟

معمولا مراقبت‌های زیر توسط اکثر پزشکان توصیه می‌شود:

الف) پرهیز از مصرف سیگار، قهوه، الکل و داروها.

ب) خودداری از بلند کردن وسایل سنگین.

ج) اجتناب از کار سنگین خانه‌(حتی کار با جاروبرقی) و فعالیت‌های شدید.

د) خودداری از فعالیت‌های ورزشی چون شنا، اسب‌سواری و ایروبیک.

ه) استفاده نکردن از حمام آفتاب، سونای گرم، وان آب داغ و جکوزی.

و) خودداری از مقاربت جنسی و ارگاسم.

اگر‌آی.وی.اف ناموفق انجام گرفت با چه فاصله زمانی برای بار دوم قابل تکرار است؟‌

این امر به شخص بستگی دارد. اولین دلیل برای به تاخیر انداختن آن، ارائه فرصتی به بیمار برای بازگشت دوره ماهانه طبیعی است که حدود ۲ تا ۳ دوره ماهانه طول می‌کشد.

تا چندبار امکان تکرار‌آی.وی.اف برای هر زوج وجود دارد؟

تعداد مشخص و محدودیت خاصی وجود ندارد. این مسئله به تصمیم زوج و پزشک آنها بستگی دارد.

آیا در فاصله دو هفته‌ای که از شروع ‌آی.وی.اف تا خارج کردن تخمک از تخمدان باقی است نزدیکی (مقاربت) اشکال دارد؟

مرد باید حداقل ۸۴ ساعت قبل از زمان خارج کردن سلول‌های جنسی از انزال خودداری کند (اما نه بیش از ۵ تا ۶ روز)! این احتیاط سبب می‌شود که نمونه مایع منی گرفته شده برای آی.وی.اف، بیشترین تعداد اسپرم سالم و متحرک را داشته باشد.

چه مدت بعد از انجام‌آی.وی.اف می‌توان مقاربت جنسی داشت؟

با وجود اینکه زمان پرهیز از مقاربت جنسی برای پیشگیری از تخریب سلول جنینی تعیین نشده اغلب پزشکان حداقل ۲ تا ۳ هفته پرهیز از مقاربت را پیشنهاد می‌کنند. از نظر تئوریک، انقباضات رحم که به دنبال اوج لذت جنسی (ارگاسم) رخ می‌دهد، می‌تواند برای مراحل اول لانه‌گزینی جنین در رحم مزاحمت ایجاد کند. با این وجود نزدیکی در شب قبل از انتقال جنین توصیه می‌شود چرا که بعضی پزشکان معتقدند این‌کار شانس حاملگی را افزایش می‌دهد.

چه زمانی بعد از انتقال جنین می‌توان بقیه فعالیت‌های روزانه را انجام داد؟‌

حدود ۴۲ ساعت بعد از انتقال جنین به رحم، زن باید کاملا بی‌حرکت باقی بماند. از ورزش‌های شدید مانند دویدن، اسب سواری و شناو … تا زمان تثبیت حاملگی باید خودداری کرد. اما انجام سایر فعالیت‌های روزانه منعی ندارد.

آیا لکه‌بینی بعد از انتقال جنین و قبل از تست حاملگی طبیعی است؟

در ۲ هفته‌ای که بعد از انتقال جنین، مادر در انتظار رسیدن وقت تثبیت حاملگی است، لکه‌بینی می‌تواند به چند معنی باشد: اول اینکه جنین لانه‌گزینی کرده است. دوم اینکه یکی از جنین‌ها لانه‌گزینی کرده در حالی‌که دیگری جدا شده است. سوم اینکه زمان خونریزی ماهانه رسیده و مادر حامله نیست.

همیشه و در هر سه حالت در هنگام لکه‌بینی باید به پزشک اطلاع داد. حتی زمانی‌که لکه‌بینی شدید است، لازم است تست حاملگی انجام شود.

چه زمانی فرد متوجه می شود که باردار است ؟

حاملگی با هیچ‌گونه علامت خاصی از جمله تهوع، علایم مشابه عادت ماهانه و… ثابت نمی‌شود. بلکه باید تست حاملگی انجام گیرد. تست خون حدود ۳۱ روز بعد از آسپیراسیون و انتقال جنین و سونوگرافی ۰۳ تا ۰۴ روز بعد از آسپراسیون، حاملگی را اثبات می‌کند.

آیا احتمال چند قلویی در‌آی.وی.اف وجود دارد؟

بله، ۵۲ درصد حاملگی‌ها به‌دنبال‌آی.وی.اف دوقلو هستند (به‌طور طبیعی در جامعه این مقدار یک هشتادم است) در مورد سه‌قلوها احتمال ۲تا۳درصد است.

چه تعداد جنین به رحم انتقال داده می‌شود؟

این سوِال سختی است که تصمیم‌گیری راجع به آن به مسایل زیادی بستگی دارد از جمله: سن، تعداد آی.وی.اف‌های انجام شده، درصد چندقلویی در مرکز پزشکی مورد نظر، … و در نهایت احساس فرد راجع به این تعداد. در بعضی کلینیک‌ها اجازه انتقال بیش از ۳ جنین را نمی‌دهند چرا که در این صورت عوارض حاملگی زیاد و احتمال حاملگی سالم و تولد نوزاد کامل کمتر خواهد شد. ‌اما بعضی‌ها در مورد زنان بالای ۵۳ سال و آنهایی که آی.وی.اف‌های ناموفق زیادی داشته‌اند؛ انتقال بیش از ۳ جنین را توصیه می‌کنند.

برای جنین‌های اضافی چه اتفاقی می‌افتد؟

جنین‌های اضافی در صورت لزوم قابل فریز شدن هستند تا در دوره‌های بعدی ‌آی.وی.اف (بعد از‌آی.وی.اف ناموفق) مورد استفاده قرار گیرند. البته سرنوشت بقیه جنین‌های اضافی مسایل و مشکلات اخلاقی زیادی را در بین جامعه پزشکی برانگیخته است که در این مبحث نمی‌گنجد.

آی وی اف چیست ؟

مطالب مشابه :

درمان ناباروری با لتروزول یا کلومیفن

مروری بر علل ناباروری

لقاح آزمایشگاهی

آی وی اف چیست ؟

ivf(لقاح مصنویی)

بررسی علل نازایی در زنان