تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت و افزایش بهره وری

تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت و افزایش بهره وری

چکیده

ارگونومی یا مهندسی فاکتور های انسانی علمی تركیبی است كه سعی دارد دستگاهها، محیط كار و مشاغل را با توجه به توانائیهای جسمی و فكری محدودیتها و علایق انسانها طراحی نماید. این علم در تلاش است به جای متناسب سازی انسان با محیط، محیط را با انسان متناسب سازد . این علم با هدف افزایش بهره وری، با عنایت بر سلامت، ایمنی و رفاه انسان در محیط، شكل گرفته است. امروزه از طراحی یك ابزار ساده گرفته تا طراحی یك سیستم پیچیده، از ارگونومی استفاده می شود. به این دلیل، سازمان بین المللی كار ، واژه ارگونومی را به معنای متناسب كردن كار و شغل برای انسان ها بیان نموده است.

زمینه هایی كه ارگونومی در آنها مطالعه و اقدام میكند، عبارتند از : طراحی ابزار، وسایل، ماشین ها و تاسیسات به طرز صحیح و مطلوب، طراحی روش انجام كار با توجه به بهترین نحوه اجراء و متناسب با سیستم عضلانی و ساختمان فیزیكی بدن انسان و با هماهنگی روانی میان افراد و محیط كار و ابزار كار، وضعیت صحیح قرار گرفتن بدن و حرکات انسان حین انجام كار، شرایط فیزیكی مناسب در محیط كار ( با توجه به عواملی از قبیل : دما ، رطوبت ، جریان هوا ، ارتعاشات ، سر و صدا ، نور و روشنایی ، گرد و غبار ، تشعشعات و آلودگی های مختلف ).

در مقاله حاضر با هدف تبیین تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت مشاغل، ضمن مرور مختصر به ادبیات موضوعی و موضوعات مرتبط، ابعاد مربوط مورد تحلیل قرار گرفته است. در پایان مقاله نیز موارد مذكور جمع بندی شده و پیشنهادات مرتبط با آن جهت پیگیری تحقیقات مشابه در آینده ارائه شده است.

1- مقدمه

در ادبیات رشته‌های علمی مرتبط با سازمانها نظیر مدیریت ، اقتصاد ، جامعه‌شناسی ، . . .، بهترین شكل عملكردی یك سازمان را سینرژی تعریف كرده‌اند كه خود بعنوان بهره‌وری بالا تعبیر‍ شده است. امروزه بهره‌وری در سازمانها مورد توجه زیاد مدیران قرار گرفته است و آن را بعنوان هدف نهایی مدیران در نظر می‌گیرند . افراد متناسب با جایگاهی كه در آن قرار می‌گیرند تعریف خاصی را از بهره‌وری ارائه می‌كنند. مثلاً یك فرد در مقام تولیدكننده ، از بهره‌وری تعریفی متفاوت ارایه می‌دهد تا موقعی كه در جایگاه مصرف‌كننده یا در جایگاه یك مقام دولتی قرار دارد. بهره‌وری را می‌توان جمع كارایی و اثربخشی تعبیر كرد.

در سندی دیگر بهره‌وری معادل شاخصهایی نظیر كارایی ، اثربخشی ، عملكرد ، سودآوری ، نوآوری ، كیفیت ، فرهنگ ، كیفیت زندگی كاری و مانند آن در نظر گرفته شده است.با توجه به اینكه در هر كدام از رشته‌های مختلف علمی تعاریف و تعابیر خاصی از بهره‌وری شده است از دیدگاه مدیران نیز بهره‌وری، با توجه به نقشها، دانش و مهارت آنان، همكاران ، زیردستان و شرایطی كه در آن كار می‌كنند با دیگران تفاوت دارد. در مجموع می‌توان گفت كه جامع‌ترین دیدگاههای ارائه شده در مورد بهره‌وری از آن مدیران است. از دیدگاه مدیران، بهره‌وری، همه جنبه‌های سازمانی را كه در كاركرد مؤثر آن اهمیت دارند شامل می‌شود. در این دیدگاه بهره‌وری معادل كارائی، اثربخشی، عملكرد، كیفیت محصولات، رضایت ذینفعان و مانند آنها در نظر گرفته شده است.

علوم روز جهان بخش عمده ای از مشكلات افراد را در سیستمهای كاری گوناگون حل كرده است. دراین راستا روش های علمی زیادی وجود دارند كه از زوایای مختلف سلامت و بهداشت انسانها و نیز كارائی – بعنوان بخشی از راه رسیدن به بهره وری- آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند كه یكی از این علوم ارگونومی است. همچنین كمتر فعالیتی را میتوان یافت كه عاری از هرگونه عامل تهدید كننده ای باشد از این رو حفظ و صیانت از نیروی انسانی به عنوان رسالتی مهم مطرح می گردد. نیاز توجه هر چه بیشتر به عوامل انسانی در هر سازمانی بدون شك جزو مهمترین اصول و معیارهای آن سازمان است زیرا تمامی سازمان‌ها بدون استفاده از منابع انسانی، در واقع بی‌معنی و بی‌اعتبار هستند . كار انسان محصول متغیر های متعدد و متنوعی است در بعضی از مواقع كار متاثر از متغیر های انسانی همانند شخصیت، ادراك، نگرشها و... است وگاهی متاثر از متغیر هائی كه ماهیت فیزیكی دارند می باشد این متغیرها را تحت عنوان شرایط محیط كار نام می برند. امروزه ثابت شده است كه شرایط محیط كار از جمله میزان روشنائی، سروصدا و ... همه بر عملكرد فرد اثر دارند.

جویس مریلین، رئیس مؤسسه جویس در سیاتل آمریكا بر این عقیده است كه اكنون دیگر این باور عمومیت یافته است كه شركت‌هایی كه بهره وری و كنترل كیفیت را مدِ نظر دارند، دخالت دادن ارگونومی را در برنامه‌هایشان به عنوان یك شم تجاری بكار می‌گیرند؛ شركت‌های موفق برنامه ارگونومی را با ایمنی، كنترل كیفیت و برنامه‌های تولیدی جهت دستیابی به حداكثر سود تلفیق نموده اند .

در این مقاله، با هدف بررسی تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت ، عامل موثر بر شرایط کار را انتخاب ، سپس با توجه به اهمیت وگستردگی بحث مذكور سعی شده است با یك نوع شناسی جنبه های ارگونومیک را از دو مقوله فیزیكی و روانی بررسی كرده و تاثیر هر یك را بر عملكرد افراد مورد بحث و بررسی قرارداده ایم. در پایان مقاله، موارد مذکور جمع بندی شده، بحث ونتیجه گیری وپیشنهادات مرتبط با آن جهت پیگیری تحقیقات در آینده ارائه شده است.

2- تعاریف

کلمه «ارگونومی» از دو كلمه یونانی «ارگو» به معنی كار و «نوموس» به معنی قانون و قاعده طبیعی مشتق شده است و در لغت به معنای قوانین طبیعی كار است. در اصطلاح كاربردی علم ارگونومی مجموعه دانشی است كه از تلفیق علوم زیستی، فیزیولوژی ، محیط كار به وجود آمده است كه سعی دارد ابزارها و محیط كار را با توجه به در نظر گرفتن توانایی های جسمانی ، فكری و محدودیت‌ها و علائق انسان‌ها، طراحی كند.

ارگونومی علمی است كه انسان و تعامل آن را با محصولات، تولیدات، تجهیزات، امكانات، روش ها و محیط كار و زندگی مورد مطالعه قرار می‌دهد و علیرغم علوم فنی و مهندسی -كه عمدتا به تكنیك ها و فنون می پردازد- بر انسان و طراحی وسائل برای افراد تاكید دارد.

انجمن بین‌المللی ارگونومی، ارگونومی را چنین تعریف می‌كند: ارگونومی علمی است كه دانش حاصل از علوم انسانی را با مشاغل، سیستم‌ها، محصولات و محیط زیست با توجه به توانایی های جسمانی و روانی و محدودیت‌های انسانی مرتبط می سازد.

آن چه كه اولین بار درتاریخ به عنوان ارگونومی ثبت شده است توسط دانشمندی لهستانی بنام جسیج جاسترز یوسكی پس از وقوع انقلاب صنعتی در سال 1875 میلادی در یك روزنامه لهستانی به كار برده شد پس ازوی تا زمان جنگ جهانی دوم این كلمه استفاده ای نداشت. درجنگ جهانی دوم بدلیل پیچیدگی دستگاههای مورداستفاده مانند رادارها و هواپیماها وسایر ادوات جنگی اثرات سوء بسیاری برسلامتی وهمچنین كارائی افرادی كه با این دستگاهها كار میكردند وارد آمد. پس ازجنگ جهانی دوم و بویژه با روشن تر شدن مشكلات كاری وحتی تلفات ناشی از عدم توجه به دانش ارگونومی درمحیط كاری نیاز به طراحی محل كار بصورت ارگونومیك بیشتر شد. ازاین رو گروههائی متشكل از روانشناسان، مهندسان، انسان شناسان و فیزیولوژیست ها همراه با هم كوششهائی در جهت حل مشكلات طراحی وآموزش آغاز كردند كه این امر درابتدا برای رسیدن به اهداف نظامی صورت گرفت كه بعد به سایر رشته های صنعتی نیز گسترش پیدا كرد.

3- مزایای ارگونومی بر فعالیت

امروزه علم ارگونومی كلیه فعالیتهای انسان و نحوه زندگی وی را در هر جا چه در صنعت، یا خانه یا جامعه و... در برمی گیرد در ایران این علم دربعضی از رشته های دانشگاهی ، مانند بهداشت حرفه ای ،مهندسی صنایع ومهندسی ایمنی صنعتی ، تدریس ومطالعه می شود.

اهداف اساسی علم ارگونومی، بهبود نحوه انجام كار، روش های كار و ابزار كار، و انطباق آنها با ویژگیهای روانی و جسمی انسان است. البته باید توجه داشت كه با مراعات اصول ارگونومی، فشار كاری و خستگی های بی مورد كاهش می‌یابد. همچنین، ارگونومی در پی انطباق علمی شغل، شرایط، ابزار و محیط كار با مشخصات فیزیكی و بدنی انسان و نیز تعیین نیرو و توانایی جسمی اوست. باید شغل و محیط كار چنان طراحی شود كه با مشخصات فیزیكی میانگین افراد - با در لحاظ قرار دادن انحراف معیارهای مربوطه- مطابقت داشته باشد.

4- شاخه های علم ارگونومی

4-1- فیزیولوژی كار

از شاخه های علم ارگونومی زیر شاخه فیزیولوژی كار، تبادلات انرژی بدن را بیان میکند . مفاهیم خستگی، بررسی كارهای ایستا و پویا و رژیم های كار و استراحت از دیدگاه فیزیولوژی كار مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

4-2 روانشناسی مهندسی

روانشناسی مهندسی، جنبه های پردازش اطلاعات مرتبط با كار، مورد بررسی قرار می‌دهد. از دیدگاه ایمنی و بهداشت حرفه ای این بعد از ارگونومی، طراحی روشهای كار با هدف كاهش حوادث ناشی از خطاهای انسانی محسوب می‌شود.

4-3 آنتروپومتری

آنتروپومتری، به سنجش ابعاد فیزیكی بدن و كاربرد داده های ابعادی در اصلاح شرایط فیزیكی ایستگاه های كار می‌پردازد و از آنجایی كه یكی از دلایل فشارهای وارده بر اندام‌ها، عدم تطابق ابعاد محل كار با ویژگی های ابعادی بدن كارگر یا كاربر می‌باشد، داده های آنتروپومتریك را می‌توان به طور مؤثری در طراحی تجهیزات، ایستگاه‌های كار، ابزارآلات و محصولات بكار بست.

باید خاطر نشان كرد كه مردم هر منطقه خاصی، دارای اندازه‌‌‌های آنتروپومتریك ویژه خود می باشند كه باید در تعیین اندازه‌های لازم در محیط كار و ابزار كار ملحوظ گردد. ولی متاسفانه در كشور ما هنوز داده های آنترومتریك در دست نیست.

با توجه به اینكه اندازه‌های رسمی و تائید شده ای برای مردم كشورمان در دسترس نمی‌‌باشد، بنابراین اكثر كارشناسان ارگونومی با توجه به اشتراكات قومی و نژادی میان نژادهای ایرانی و آلمانی (ایندوژرمن)، داده های ـ آنتروپومتریك آلمانی را برای استفاده در كارهای تحقیقاتی كشورمان توصیه می نمایند. استفاده از این داده ها در كشورِ ما مسلما با مشكلاتی روبرو خواهد شد؛ زیرا این داده ها، با شرایط اقلیمی و قد و قامت مردم كشور ما تدوین نشده است و ممكن است با اندازه های مردم كشور ما اختلاف هایی داشته باشد. جدول 1 و شكل 1 داده‌های فوق را نشان می‌دهند .

جدول شماره یک - ابعاد آنتروپومتریك بدن انسان كه هر گونه طراحی باید بر اساس آنها انجام گیرد. ( اندازه های مربوط به مردم كشور آلمان ـ ابعاد بر حسب سانتیمتر ) .

شكل شماره یک - ابعاد آنتروپومتریك مشخص شده در جدول 1

تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت و افزایش بهره وری-قسمت دوم

شاخصهای محیط كار مناسب از نظر فیزیكی

از عوامل فیزیكی كه در محیط های كاری وجود دارد میتوان به روشنائی، صدا، حرارت، رطوبت، میز كار و... می باشد كه در زیر به بررسی بعضی از این عوامل می پردازیم:

5-1- روشنائی

بدون شك مهمترین حس ما بینائی است و با توجه به عملكرد چشم لازمه بینائی، نور است و به همین دلیل محاسبه و تعیین روشنائی در محیط كار از اهمیت زیادی برخوردار است. برای تامین روشنائی صحیح ابتدا باید مقدار روشنائی لازم برای محیط كار با كمك محاسبات مهندسی كه توسط متخصصین محاسبه شده و فردی كه در محیط به كار اشتغال دارد، باید استاندارد روشنائی ونحوه استفاده صحیح از روشنائی مصنوعی و طبیعی را رعایت كند. خصوصیات یك سیستم روشنائی رضایت بخش شامل مورد زیر است:

•- نور از نظر توزیع فركانس مطلوب باشد.

•- درخشندگی سطوح محیط كار به نحوی باشد كه سبب چشم زدگی نشود.

•- میزان نور كافی باشد.

•- سایه مزاحم وجود نداشته باشد.

همانگونه كه ذكر شد انعكاس نور از لامپهای، اشیاء براق و یا پنجره ها سبب ایجاد درخشندگی می شود پس بایستی سعی شود تا روشنائی بر روی میز كار متمركز شود. زاویه تابش منابع روشنائی بایستی كاملا قابل تنظیم باشد. همچنین منابع نور بایستی دارای یك فیلتر باشند تا درصورت نیاز، نور را به صورت پراكنده یا مستقیم داشته باشیم .

5-2- میز و صندلی كار

سطح میز بایستی به شما اجازه دهد تا وسائل مورد نیاز كاریتان در جلویتان قرار گیرد ودر محیط های كاری كه از كامپیوتر استفاده می شود بایستی سطح میز به گونه ای باشد تا مانیتور به طور مستقیم در جلوی شما قرار گیرد به طوری كه فاصله بین شما ومانیتور كمتر از20 اینچ یا 50 سانتی متر نباشد بخشهایی مانند كیس را نبایستی بر روی میز قرار داد فضای محدود میز كار ممكن است باعث شود كه كاربرد اجزاء كامپیوتر در وضعیت مناسبی نباشد لبه های میز بایستی با مواد نرم پوشیده شود و همچنین مدور باشد از یك استراحتگاه مچ بر روی میز بایستی استفاده نمود.

از لحاظ ارگونومیكی صندلی یكی از فاكتور های مهم برای كار با كامپیوتر میباشد صندلی خوب می تواند حمایت لازم وكافی را برای قسمتهای پشت، ساقها، باسنها و حتی دستها فراهم كند و همچنین می تواند پوزیشن های غلط ،استرسهای تماسی و فشارهای وارده را كاهش دهد. تكیه گاه، نشیمنگاه ،استراحتگاه دست، پایه صندلی، از فاكتور های مهم برای یك صندلی بهره ور و ایمن می باشد. مشخصه یك صندلی خوب و راحت به شرح زیر می باشد:

• باید دارای یك پشتی (تكیه گاه) خوب به منظور فراهم آوردن یك موقعیت مناسب برای نشستن به طوری كه بایستی در قسمت عضلات پشت و گردن حداقل فشار را نسبت به كفه صندلی داشته باشیم كه تقریبا با زاویه 5 درجه قدرت جابجائی نسبت به وزن خود را داشته و در نتیجه با تكیه بر پشتی احساس راحتی كامل به فرد دست می دهد. زاویه كفه صندلی با پشتی تقریبا 105 درجه باشد و ارتفاع آن برای نوع متوسط حدود 5/64 سانتی متر باشد. تكیه گاه نامناسب باعث حمایتهای ضعیف پشت و قرار گیری در پوزیشن های نامناسب می شود. نامناسب بودن تكیه گاه می تواند به دلیل اندازه ناكافی آن، جنس آن و نحوه استفاده از آن باشد.

• نشیمنگاه آن به گونه ای باشد كه در مدت طولانی راحت باشد، از نظر روانی رضایت بخش باشد، برای انجام وظیفه یا فعالیتی كه باید صورت پذیرد حالت مناسبی داشته باشد. نشیمنگاه زمانی اهمیت آن بیشتر می شود كه استفاده كنند های آن متعدد باشد مثلا استفاده كننده كوتاهتر نمی تواند به راحتی به تكیه گاه تكیه بدهد و استفاده كننده بلندتر نیز قسمت پشت زانوهایش توسط نشیمنگاه حمایت نمیشود وضعیت های غلط ایجاد شده در این حالت می تواند منجر به خستگی، چرخش محدود، كرخ شدگی و ایجاد مشكل در حفظ حالت طبیعی ستون فقرات شود.

• ارتفاع صندلی كه بهترین وضعیت ارتفاع كفه صندلی جهت نشستن افرادی كه دارای رشد كامل هستند حدود 43 سانتی متر است البته بهتر است صندلی قابل تنظیم در ارتفاع باشد تا به راحتی بتوان ارتفاع مورد نظر برای افراد را بدست آورد همچنین صندلی بایستی دارای 5 پایه قوی و قرقره های خوب باشد تا به راحتی بتوان برروی زمین یا فرش حركت كند اكثر صندلی ها برای وزنهای 125 كیلو (275 پوند) طراحی می شوند.

• تكیه گاه ساعد (استراحتگاه دست) كه این تكیه گاه حمایت خوبی برای بدن ایجاد كرده وبه نشست و برخاست شخص كمك می كند طول آن نبایستی بیش از 35 سانتی متر جلوی پشتی صندلی ادامه داشته باشد و باید ارتفاع آن بین 20-25 سانتی متر باشد همچنین عرض آن بایستی در حدود 10 سانتی متر بوده و شكافی به اندازه 10 سانتی متر بین تكیه گاه ساعد و پشتی وجود داشته باشد. استراحتگاه دست باید نرم و روكش دار باشد و همچنین به استفاده كننده اجازه بدهد تا به راحتی دستهای خود را برروی آن قرار دهد بدون اینكه فشار اضافی به آن وارد شود.

5-3- سروصدا

سروصدای محیط كار را مهاجم بسیار موذی وخطرناك به حساب آورده اند زیرا هر روز تعداد زیادی از سلولهای شنوائی را ازبین می برد صدای بلند هم بر سلامتی افراد اثر می گذارد اما تاثیر همه صداهای بلند یكسان نیست هر گاه كارگر یا كارمندی احساس كند كه افت شنوائی پیدا كرده است دیگر بسیار دیر شده است زیرا سنگینی گوش یا ناشنوائی حاصل از سروصدا غیر قابل جبران است خسارت ناشی از سروصدا تنها به گوش محدود نمی شود بلكه كل بدن را در برمیگیرد در محیط كار آلودگی صوتی می تواند امنیت كارگران وكارمندان را به طور جدی به خطر اندازد در این نوع محیط ها است كه خسارات مالی وجانی جبران ناپذیری به وجود می آید میزان تاثیر صدا در محیط كار با ماهیت كار رابطه دارد و به طور كلی تاثیر صدا بر كارهای دشوار و پیچیده به مراتب بیش از تاثیر آن بر كارهای ساده است و همچنین صدا در انجام كارهائی كه جنبه شناختی دارند بیش از وظایف فیزیكی ایجاد مزاحمت می كند.

5-4- درجه حرارت

حرارتی كه فرد در محیط احساس می كند حرارت مؤثر نامیده می شود كه با حرارت هوا تفاوت دارد. حرارت مؤثر به عوامل زیادی از قبیل حرارت هوا، رطوبت، جریان هوا، موقعیت طبیعی، فصل، ساعات روز، تشعشعات حرارتی اشیاء پیرامون، رنگ محیط و تفاوتهای فردی بستگی دارد. در حالیكه حرارت هوا صرفا دمای هوا را در فضای آزاد وخارج از تاثیر عوامل یاد شده بیان می كند. انسان موجودی خون گرم است و درجه حرارت بدن ثابتی دارد. بنابراین انحراف از سطح بهینه (37 درجه سانتیگراد) باعث احساس سرما یا گرما می شود. یكی از راههای برقراری تعادل حرارتی، خاصیت خود تنظیمی بدن است ولی اگر تفوت و انحراف از سطح بهینه از حد معینی فراتر رود، تعادل حرارتی بدن باید از طریق تظیم رفتار حرارتی تامین گردد.

5-5- موسیقی

یكی از روشهایی كه به ویژه در سالهای اخیر در غرب متداول شده است ،پخش موسیقی برای افزایش عملكرد شغلی و روحیه كاركنان در هنگام كار است .دلیل توجیهی این روش آن است كه موسیقی باعث می شود دوره های ملامت وخستگی كاهش پیدا كند و كاركنان هوشیار باقی بمانند. تحقیقات نشان می دهد كه كاركنان از شنیدن موسیقی در محل كار خود لذت می برند و معتقدند با شنیدن موسیقی در هنگام كار ،برمیزان تولید آنان افزوده می شود.

5-6- اصول کار با موس

با وارد شدن کامپیوتر در هر سازمان وشرکت و تاثیر آن در فعالیت کارکنان یکی از اصول مهم ، استفاده صحیح از موس است. موس یکی از کاربردی ترین ابزارهای ورودی رایانه می باشد و امروزه کمتر کسی است که در کار با رایانه از آن استفاده نکند. با وجود اینکه این دستگاه وارد کردن داده ها را بسیار ساده کرده است ولی متاسفانه به علت ایجاد پوسچرهای تکراری و طولانی مدت امکان ایجاد صدمات ناشی از حرکات تکراری RSIرا فراهم می کند . این صدمات اغلب منجر به درد ، سوزش، ورم، ضعف عضلات، بی حسی، کرختی و کاهش مهارت در اندامهای مرتبط می شود. و برای پیشگیری از ایجاد چنین ناراحتی هایی دانستن مفاهیم پیایه و اصول ارگونومی در مورد سطح مشترک بین رایانه و کاربر آن، علاوه بر اینکه می تواند از بروز اینگونه صدمات جلوگیری کند ،بهره وری و لذت در کار با رایانه را نیز به حد اکثر خود می رساند.بطور کلی در کار با موس رایانه باید به نکات زیر توجه شود تا امکان ایجاد صدمات RSIبه حد اقل ممکن برسد :

در دست گرفتن موس : موس را به آرامی در دست بگیرید و آن را در محدوده مورد نظر حرکت دهید. محکم گرفتن موس تنش زیادی را به دست وارد می کند.

حرکت موس با آرنج : برای حرکت دادن موس مفصل آرنج را محور قرار دهید تا بدون خم شدن مچ دست امکان حرکت فراهم شود.

محل قرارگیری موس : برای یافتن بهترین محل قرارگیری موس روی صندلی خود تکیه دهید ، بازوها را در موقعیت راحت(Relax) آویزان قراردهید ساعد خود را از مفصل آرنج خم کنید سطح زیر آرنج شما ارتفاع قرارگیری موس را تعیین می کند و درحرکت ساعد در همین موقعیت محدوده حرکت موس را نشان می دهد. به یاد داشته باشید که اگر موس خارج از این محدود ه قرارگیرد یابه هرعلتی مثل شلوغی میز و... دور از صفحه کلید قرارگیرد ، دست کاربر برای دسترسی به موس در حالت کشش قرارمی گیرد که برای رفع این مشکل یک جایگاه (Platform) برای موس درنظرگرفته می شود.

از تکیه دادن مچ به لبه میز جلوگیری کنید : بسیاری از سیاهرگ های ناحیه مچ سطحی هستند و هر فشاری به این ناحیه میتواند جریان خون را مختل کند و این اختلال خطر ایجاد صدمات را افزایش می دهد.

از استراحتگاه مچ استفاده نکنید : تحقیقات اخیر نشان داده است که استراحتگاههای مچ فشار داخل تونل کارپ را دو برابر افزایش می دهند. زیرا غضروف تونل کارپ بسیار انعطاف پذیر بوده و هرفشاری را مستقیما به داخل تونل هدایت می کند.

وضعیت مچ را در موقعیت خنثی حفظ کنید : وجوود استراحتگاهی نرم با سطح گرد شده و یا دسته صندلی برای استراحت آرنج موجب می شود که حرکت موس با خمشدن وچرخش مچ دست صورت گیرد که نتیجه آن افزایش فشار داخلی تونل کارپ است .

شکل موس : موسی را انتخاب کنید که ساختار قرینه داشته و در حد امکان مسطح باشد، زیرا کف دست انسان خمیدگی آناتومیکی خاصی دارد که از برخورد کف دست با سطوح مختلف جلوگیری می کند. اندازه موس باید با دست کاربرمتناسب باشد.

از آنجایی که نمی توان انتظار داشت کاربر تمامی موارد فوق را رعایت کند، مهندسین موسسه Torbay Holdings که به نام Quill نیز معروف است با به کارگیری اصول بیومکانیک برای به حداقل رساندن صدمات ناشی از حرکات تکراری RSI به طراحی یک موس ارگونومیک پرداخته است. این موس اجازه می دهد تا کاربر بدون در دست گرفتن موس آن را حرکت دهد و به همین علت آن را gripless mouse نامیده اند. هنگام کار با موس های معمولی کاربر باید موس را در دست بگیرد و برای کلیک کردن روی دکمه های موس نیزبه آنها میزان معینی فشار وارد آورد. با وجود اینکه استرس و فشار وارد آمده برای کلیک کردن بسیار کم به نظر می رسد ولی در طولانی مدت برای بافتهای نرم و اعصاب سوزش آور خواهد بود.

این موسسه با درنظر گرفتن نحوه حرکت دست هنگام کار با موس توانسته است برای دست یک استراحتگاه قایقی شکل طراحی کند که علاوه بر افزایش زیبایی ظاهری موس، امکان انجام عملیات با موس را بدون دردست گرفتن آن فراهم می آورد. این موس از سایر موسها بزرگتر و سبکتر است و اساس نوری دارد. غیر از تمیز کردن سطح آن نیازی به هیچگونه نگهداری دیگری ندارد .

این موس اجازه می دهد انجام عملیات کاری با موس به گونه ای انجام گیرد که مچ دست موقعیت خنثی را حفظ کند . چرخش و خمش نداشته باشد. همانطور که در شکل نشان داده شده است ، هنگام استفاده از این موس دست کاربر در استراحتگاه طراحی شده قرار گرفته و بدین ترتیب انگشت وسط او روی دکمه پایین موس قرارمی گیرد و انگشت اشاره روی دکمه بالایی قرارمی گیرد .چرخ scroll نیزدر وسط دو دکمه یاد شده قرارگرفته و توسط هر دو انگشت قابل کنترل است. از آنجایی که محور دکمه های موس (بطور طولی) در دسط قرارگرفته است عمل کلیک کردن به طول انگشت فرد بستگی ندارد.

اکثر حرکات با این موس با آرنج و شانه انجام می گیرد استفاده از آن بسیار راحت تر است ولی تا قبل از عادت کردن کاربربه آن ممکن است به نظر برسد که دقت کمتری دارد.

با استفاده از این موس دست درهنگام انجام عملیات با موس نیز در حالت استراحت قرارمی گیرد همچنین این موس از برخورد دست با پد یا سطح زیر موس جلوگیری می کند و بدین ترتیب از ایجاد هرگونه ناراحتی پوستی ناشی از تماس با سطوح و کثیفی جلوگیری می کند.

-قسمت سوم

6- اثر جنبه فیزیكی ارگونومی بر بهبود كار

6-1- آثار ادراكی

روانشناسان در پژوهشهای خود نشان داده اند كه روشنائی زیاد قدرت بینائی را افزایش داده ادراك را دقیقتر و حركات آن را آسان تر می سازد و از سوی دیگر انسان در محیط روشن تر رنگها را بیشتر تشخیص می دهد. عملكرد كاركنان تحت تاثیر تیز بینی آنها قرار می گیرد. تیز بینی به همان اندازه كه به مكانیسم های بینائی فرد وابسته است به روشنائی محیط كار نیز وابسته است كه البته میزان روشنائی در مشاغل مختلف متفاوت است.

6-2- آثارروانی

نور شدید موجب افزایش تمركز می گردد و خستگی اندام های حسی وحركتی را به شدت كاهش می دهد تحقیقات نشان داده است كه نور سفید خلق و خوی انسان را بهبود بخشیده و نیروهای انگیزشی فرد را بر فعالیت بیشتر متمركز می نماید.

قدرت بینائی افراد با بالا رفتن سن كاهش می یابد بنابراین به همین نسبت نیاز افراد به روشنائی افزایش می یابد. نشان داده اند كه روشنائی متناوب گاهی باعث نقصان در عملكرد می شود. هر گاه میزان شدت نور به طور مداوم تغییر كند چشمها باید خود را مرتب با آن سازش دهند كه این موضوع موجبات خستگی چشم را بوجود آورده و ادراك دیداری را مختل می سازد و در نتیجه كارائی فرد كاهش می یابد نوری كه بصورت متمركز از یك نقطه می تابد بر روی اجسام سایه های كاملا واقعی ایجاد می كند كه موجب پدیداری تضاد می گردد و در نتیجه لبه ها وشكل آنها را بهتر نشان می دهد.

6-3- اثر گرما بر عملكرد

علت اصلی دشوار بودن كار در محیط گرم عدم امكان مبادله حرارتی بدن با محیط كار است در حالیكه حرارت بدن ضمن فعالیت به شدت افزایش می یابد. از آثار منفی كار در محیط گرم میتوان كاهش قدرت بدنی، تقلیل تمركز و پائین آمدن سرعت واكنشهای حركتی را نام برد. به طور كلی گرما توانشهای شناختی آدمی را تنزل می دهد.

6-4- اثر سرما بر عملكرد

پژوهشها حاكی از آن است كه سرما نیز بر كار و فعالیت ما اثر گذاشته و كارائی فرد را كاهش می دهد. پیلر و مك ورث نشان داده اند سرعت واكنشها ی عضلانی و تمركز در شرایط محیط سرد ،20 تا 30 درصد كمتر می شود.

6-5- اثر رطوبت بر عمكرد

رطوبت می تواند در عمكرد فرد مداخله كند. هوای مرطوب بخصوص در شرایط گرم فعالیت را دشوار می سازد رطوبت به دو دلیل موجب كاهش كارائی فرد می گردد.

• به لحاظ كاهش اكسیژن آزاد در هوا از طریق جایگزین.

• به علت اشباع شدن هوا از بخار آب.

7- اثر رنگها

رنگها هر كدام بر فرد اثر خاص و متفاوتی دارند. كه به دنبال آن رفتار و عملكرد فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. روانشناسی كار، رنگ را در محیط كار به عنوان یك متغیر فیزیكی در نظر دارد كه می تواند بر میزان بازدهی كاركنان تاثیر بگذارد. در زیر به اختصار اثر بعضی از رنگها بیان می شود.

• خاكستری رنگی است خنثی كه هیچ گرایشی را بر نمی انگیزد و عاری از هر نوع تحریك است و به همین دلیل در صنایع كاربرد فراوان دارد.

• آبی تیره این رنگ به دلیل اثری كه بر اعصاب پاراسمپاتیك می گذارد ،منجر به كاهش فشار خون و تعداد تنفس شده، احساس امنیت كارمند را افزایش می دهد و میزان تنش او را كاهش داده و خستگی روانی و جسمی او تقلیل می یابد.

• سرخ این رنگ نمایانگر نیروی حیاتی است و به معنای تمایل و رغبت است و احساس گرما را بر می انگیزاند و احساس رقابت را تشدید می كند در حالت خستگی عصبی و فیزیكی آزار دهنده است و این رنگ در محیط كار به شرطی می تواند كارائی را افزایش دهد كه سایر شرایط ،نامساعد نباشد.

• زرد روشن ترین رنگ است و شادی افزاست و باعث خوش روئی و شادمانی می شود و این رنگ امید بخش و دلالت كننده است. این رنگ در محیط كار افراد را در رهائی از مشكلات و موانع و تعارضات یاری می بخشد.

رنگهای دیگری هم در محیط كار تاثیر گذارند اما به دلیل گستردگی آنها به ذكر همین چند مورد اكتفا می شود.

8- اثر فضای محیط كار بر عملكرد

اجرای طرح فضای باز محل كار می تواند باعث افزایش تماس و ارتباط افراد با یكدیگر و میزان اجتماعی شدن كاركنان را افزایش می دهد و هزینه های آن در مقایسه با روشهای سنتی كمتر است. همچنین در مطالعه ای هم كه توسط كوچران وهمكارانش در سال 1984 در زمینه ویژگیهای مدیران امور كاركنان انجام شد نتایج زیر بدست آمد.

• مدیران سلطه گر و علاقه مند به پیشرفت، دكوراسیون اتاق كار خود را با لوازم و مبلمان استاندارد تزئین میكردند.

• مدیران درونگرا در اتاق كار خود گل وگیاه وتابلوی نقاشی می گذاشته اند تا بدین وسیله اتاق كارشان تداعی كننده محل زندگی آنان باشد.

• مدیران منظم در اتاق كار خود كاریكاتور می گذاشته اند تا نشان دهنده هر چند تمیز و وسواسی هستند، اما از حس شوخ طبعی نیز برخوردارند.

9- نتایج ویافته ها

هدف کلی از نگارش مقاله حاضر، همانگونه که در متن مقاله نیز آمده است بررسی تاثیر عوامل ارگونومیک بر بهبود فعالیت مشاغل بوده است. بدین منظور ، پس از ارائه مختصر ادبیات موضوعی مربوط به مبحث ارگونومی، بیان اهمیت و جایگاه آن و معرفی ابعاد آن در شرکت ها و سازمان ها، به عنوان نوآوری در مقاله حاضر با یک نوع شناسی جنبه های ارگونومیک را از دو مقوله ، فیزیکی و روانی بررسی کرده و تاثیر هر یک را بر عملکرد کارکنان مورد بحث قرار داده ایم. که نتایج حاصل از تحقیق بصورتی کامل، در جدول زیر آمده است:

جدول شماره دو - تاثیرعوامل ارگونومیک بر بهبود عملکرد

ردیف	متغیرهای محیط کار	بهبود عملکرد
1	روشنائی	نور شدید قدرت بینائی را افزایش- ادراک را دقیقتر- کاهش خستگی اندام های حسی وحرکتی- افزایش نیروهای انگیزشی فرد بر فعالیت.
2	میز و صندلی	کاهش نیروهای ماهیچه ای وتنش در عضلات- جریان صحیح و بهتر خون –کاهش درد در ناحیه پشت و عصب سیاتیک.
3	سر و صدا	سروصدای بلند،یادگیری و یادسپاری را مختل-کاهش تمرکزدرفرد- خستگی چشم و ادراک دیداری- فراموشی - کاهش جنبه ذهنی وشناختی عملکردشغلی.
4	درجه حرارت	محیط گرم،کاهش قدرت بدنی- تقلیل تمرکزوپائین آمدن سرعت واکنشهای حرکتی- سرماکارائی فرد را کاهش- کاهش سرعت واکنشهای عضلانی و تمرکز- رطوبت، کاهش کارائی فرد.
5	رنگ	آبی تیره،کاهش فشار خون و افزایش احساس امنیت کارمند-کاهش میزان تنش- سرخ،افزایش احساس رقابت –زرد، شادی افزا- امید بخش.
6	طراحی محل کار	افزایش تماس و ارتباط افراد با یکدیگر- افزایش میزان اجتماعی شدن کارکنان.
7	موسیقی	تمهای شاد،افزایش احساس سرزندگی و شادمانی در کار- از بین برنده احساس بی حوصلگی، سستی و خمودگی- کاهش 32?خستگی در کارکنان.
8	استرس شغلی	افزایش فشار روانی- کاهش تمرکز فکر،حواس پرتی، اختلال در حافظه ،تردید در انجام کارها – کاهش قدرت تصمیم گیری.

10- نتیجه گیری، کاربردها و پیشنهادات

در واقع، ارگونومی یك علم میان رشته‌ای است كه ارتباط متقابل تكنولوژی، محیط و نیازهای روحی و جسمانی انسان را برقرار می سازد. بنابراین بجای واژه ارگونومی، عبارت مهندسی فاكتورهای انسانی را بكار می‌برند. انجمن فاكتورهای انسانی و ارگونومی بر روش های طراحی تاكید داشته و مهندسی فاكتورهای انسانی را چنین تعریف می‌كند: «كشف و كاربرد اصول مربوط به رفتار انسان و خصوصیات طراحی، ارزیابی، فرآیند نگهداری محصولات و سیستم ها با هدف ایمن بودن، اثر بخش بودن و ایجاد رضایت در بین كاركنان» .

با توجه به حیطه گسترده دانش ارگونومی و با اعمال نظر بر این دیدگاه كه این علم گستره وسیعی از سیستم‌های صنعتی، یعنی محیط كار، انسان و ماشین آلات را مورد توجه قرار می‌دهد، می‌توان گفت كه یكی از مهمترین راه‌های توجه به انسان و چگونگی عملكرد صحیح و برتر او، آگاهی از اصول ارگونومی و كاربرد آن اصول در طراحی پست‌های كاری است. بنابراین برای تحقق این مهم می‌توان توصیه‌هایی را به دست‌اندركاران تولید، مدیران، برنامه‌ریزان و مسئولین محیط‌های صنعتی ارائه نمود كه در زیر به بخش كوچكی از آنها اشاره می‌شود:

با توجه به آنچه گفته شد مدیران محترم می توانند با انجام برخی اقدامات اساسی شرایط محیطی لازم را با سرمایه گذاری کافی، به کارگیری فن آوری های جدید و امکانات مناسب چه از نظر روانی و چه از نظر فیزیکی، محیطی را برای کارکنان ایجاد کرده که محیط كار همانند محیط زندگی خانوادگی باشد.تا بر اساس آن بتوان روند عملکرد کارکنان را بهبود بخشید.

موارد زیر بعنوان پیشنهاداتی بمنظور انجام تحقیقات آتی در ارتباط با تحقیق حاضر می تواند ارائه گردد:

• آموزش مفاهیم ارگونومی به مدیران.

• استخدام افراد، با توجه به نوع حرفه، ویژگی‌های فردی و قابلیت‌های افراد.

• معاینات قبل از استخدام و معاینات دوره‌ای كارگران با توجه به مدل‌های ارگونومی.

• طراحی پست‌های كار با توجه به داده‌های آنتروپومتری و توصیه‌های مهندسی فاكتورهای انسانی.

• توجه به ساختار آناتومی و فیزیولوژی شاغلان.

• تطابق بهینه كار با كارگران.

• بكارگیری اصول مدیریت اقتضایی برای جلب رضایت افراد در انجام كار و استفاده از اصول ارگونومی توسط آنها.

• تنظیم دستورالعمل‌ها و توصیه‌نامه های شغلی برای افراد شاغل در سیستم.

11- پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده

با توجه به مستندات ارائه شده در متن مقاله ، موارد زیر بعنوان پیشنهاداتی به منظور انجام تحقیقات آتی در ارتباط با موضوع مقاله حاضر می‌تواند ارائه گردد.

• بررسی و تجزیه و تحلیل حوادث شغلی، علل آن و زیان‌های اقتصادی آنها.

• ارائه یک نوعشناسی از ابعاد ارگونومی بر فعالیت سازمانها

• برسی ساختار جمعیتی بر بهبود عملكرد .

• بررسی نقش ارگونومی در طراحی مجدد مشاغل.

تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت و افزایش بهره وری

مطالب مشابه :

سایت ارگونومی

معرفی پایگاه اینترنتی#1

ارگونومی؛ مهندسی فاکتورهای انسانی

ارگونومی

ارگونومی در کفش ورزشی

تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت و افزایش بهره وری

ارگونومی

منابع آزمون کارشناسی ارشد ارگونومی