هر وقت صحبت از فیزیک به میان آید نام یک ایرانی محقق و فیزیکدان هم همراه آن به چشم می خورد و آن کسی نیست جز پروفسور محمود حسابی

سيد محمود حسابي در سال 1281 (ه.ش)، از پدر و مادري تفرشي در تهران زاده شدند. پس از سپري نمودن چهار سال از دوران كودكي در تهران، به همراه خانواده (پدر، مادر، برادر) عازم شامات گرديدند. در هفت سالگي تحصيلات ابتدايي خود را در بيروت، با تنگدستي و مرارت هاي دور از وطن در مدرسه كشيش هاي فرانسوي آغاز كردند و همزمان، توسط مادر فداكار، متدين و فاضله خود (خانم گوهرشاد حسابي)، تحت آموزش تعليمات مذهبي و ادبيات فارسي قرار گرفتند. استاد، قرآن كريم را حفظ و به آن اعتقادي ژرف داشتند. ديوان حافظ را نيز از برداشته و به بوستان و گلستان سعدي، شاهنامه فردوسي، مثنوي مولوي، منشات قائم مقام اشراف كامل داشتند.

 پس از طی در جات ابتدایی و دبیرستان در هفده سالگی  نخستین لیسانسشان را دررشته ادبیات عرب از دانشگاه آمریکایی بیروت دریافت داشتند . همچنین در سن نوزده سالگي، ليسانس بيولوژي و پس از آن مدرك مهندسي راه و ساختمان را اخذ نمودند. استاد همچنين در رشته هاي پزشكي، رياضيات و ستاره شناسي به تحصيلات آكادميك پرداختند. شركت راهسازي فرانسوي كه استاد در آن مشغول به كار بودند، به پاس قدرداني از زحماتشان، ايشان را براي ادامه تحصيل به كشور فرانسه اعزام كرد و بدين ترتيب در سال1924 (م) به مدرسه عالي برق پاريس وارد و در سال 1925 (م) فارغ التحصيل شدند وهمزمان توانستند در رشته مهندسی معدن در دانشگاه سوربن فرانسه تحصیل کنند . سپس به دليل وجود روحيه علمي، به تحصيل و تحقيق، در دانشگاه سوربن، در رشته فيزيك پرداختند و در سال 1927 (م) در سن بيست و پنج سالگي دانشنامه دكتراي فيزيك خود را، با ارائه رساله اي تحت عنوان "حساسيت سلول هاي فتوالكتريك"، با درجه عالي دريافت كردند.

استاد با شعر و موسيقي سنتي ايران و موسيقي كلاسيك غرب به خوبي آشنايي داشتند وايشان در چند رشته ورزشي موفقيت هايي كسب نمودند كه از آن ميان مي توان به ديپلم نجات غريق در رشته شنا اشاره نمود. همچنین پروفسورحسابی به چهارزبان انگلیسی ، فرانسه ، آلمانی وعربی سخن می گفت وبه زبانهای سانسکریت ، لاتین ، یونانی ، پهلوی ، اوستایی ، ترکی و ایتالیایی تسلط داشت . از نکات جالب توجه این دانشمند و فیزیکدان هموطن دلبستگی ویژه به مفاخرایرانی اسلامی بود که ازجمله می توان به تعلق خاطرایشان به زبان فارسی یاد کرد ، به همین سبب وی برای واژه های دخیل درفارسی، معاد ل یابی می کرد که نتایج زحماتش در فرهنگنامه ای گرد آمده که توسط انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی چاپ شده است.

پروفسور حسابي به دليل عشق به ميهن و با وجود امكان ادامه تحقيقات در خارج از كشور به ايران بازگشت و با ايمان و تعهد، به خدمتي خستگي ناپذير پرداخت تا جوانان ايراني را با علوم نوين آشنا سازد.

پايه گذاري علوم نوين و تاسيس دارالمعلمين و دانشسراي عالي، دانشكده هاي فني و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده ها كتاب و جزوه و راه اندازي و پايه گذاري فيزيك و مهندسي نوين، ايشان را به نام پدر علم فيزيك و مهندسي نوين ايران در كشور معروف كرد. ازآن دانشمند فقید بیست وپنج مقاله وکتاب به زیورطبع آراسته شده است . دکترحسابی درسال 1990 میلادی به عنوان مرد نخست علمی جهان معرفی شد ودرسال 1366 درکنگره 60 سال فیزیک کشور لقب پدر فیزیک ایران را به خود گرفت . اودرچنین روزی درسال 1371 دربیمارستان دانشگاه ژنوبه هنگام معالجه قلبی دارفانی را وداع گفت .

آرامگاه ایشان در تفرش

آرامگاه ایشان در تفرش

حدود هفتاد سال خدمت علمي ايشان در گسترش علوم روز و واژه گزيني علمي در برابر هجوم لغات خارجي و نيز پايه گذاري مراكز آموزشي, پژوهشي, تخصصي, علمي و ..., از جمله اقدامات ارزشمند استاد به شمار مي رود كه براي نمونه به مواردي اشاره مي كنيم:

_ اولين نقشه برداري فني و تخصصي كشور (راه بندرلنگه به بوشهر)

_ اولين راهسازي مدرن و علمي ايران (راه تهران به شمشك)

_ پايه گذاري اولين مدارس عشايري كشور

_ پايه گذاري دارالمعلمين عالي

_ پايه گذاري دانشسراي عالي

_ ساخت اولين راديو در كشور

_ راه اندازي اولين آنتن فرستنده در كشور

_ راه اندازي اولين مركز زلزله شناسي كشور

_ راه اندازي اولين رآكتور اتمي سازمان انرژي اتمي كشور

_ راه اندازي اولين دستگاه راديولوژي در ايران

_ تعيين ساعت ايران

_ پايه گذاري اولين بيمارستان خصوصي در ايران, به نام بيمارستان "گوهرشاد"

_ شركت در پايه گذاري فرهنگستان ايران و ايجاد انجمن زبان فارسي

_تدوين اساسنامه طرح تاسيس دانشگاه تهران

_ پايه گذاري دانشكده فني دانشگاه تهران

_ پايه گذاري دانشكده علوم دانشگاه تهران

_ پايه گذاري شوراي عالي معارف

_ پايه گذاري مركز عدسي سازي اپتيك كاربردي در دانشكده علوم دانشگاه تهران

_ پايه گذاري بخش آكوستيك در دانشگاه و اندازه گيري فواصل گام هاي موسيقي ايراني به روش علمي

_ پايه گذاري و برنامه ريزي آموزش نوين ابتدايي و دبيرستاني

_ پايه گذاري موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران

_ پايه گذاري مركز تحقيقات اتمي دانشگاه تهران 

_ پايه گذاري اولين رصدخانه نوين در ايران

_ پايه گذاري مركز مدرن تعقيب ماهواره ها در شيراز

_ پايه گذاري مركز مخابرات اسدآباد همدان

_ پايه گذاري انجمن موسيقي ايران و مركز پژوهش هاي موسيقي

_ پايه گذاري كميته پژوهشي فضاي ايران

_ ايجاد اولين ايستگاه هواشناسي كشور (در ساختمان دانشسراي عالي در نگارستان دانشگاه تهران)

_ تدوين اساسنامه و تاسيس موسسه ملي ستاندارد

_ تدوين آيين نامه كارخانجات نساجي كشور و رساله چگونگي حمايت دولت در رشد اين صنعت

_ پايه گذاري واحد تحقيقاتي صنعتي سغدايي (پژوهش و صنعت در الكترونيك, فيزيك, فيزيك اپتيك, هوش مصنوعي)

_ راه اندازي اولين آسياب آبي توليد برق (ژنراتور) در كشور

_ ايجاد اولين كارگاه هاي تجربي در علوم كاربردي در ايران

_ ايجاد اولين آزمايشگاه علوم پايه در كشور

آثار

از آثارایشان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

تحقيقات و تاليفات فرهنگي

_ نگارش كتاب" فرهنگ حسابي "

_ نگارش كتاب" فرهنگ نامهاي ايراني "

_ نگارش "راه ما", 1935

_ تدوين قانون تاسيس دانشگاه تهران, 1312

_ نگارش كتاب فيزيك دوره اول متوسطه(دبيرستان), 1318

_ تدوين صورتجلسه آكادمي ملي علوم, 1326

_ تدوين آيين نامه امور مالي دانشگاه تهران, 1340

_ نگارش "فيزيك جديد و فلسفه ايران باستان", تهران, 1342

_ نگارش "شجره نامه خانواده حسابي", 1346

_ نگارش "توانايي زبان فارسي", تهران, 1350

_ گردآوري "ديوان حسابي", متعلق به قرن 17, 1354

_ نگارش "وندها و گهواژه هاي فارسي", 1368

_ نگارش "چگونگي تاريخ ايران "

_  نگارش "يادواره پروفسور اينشتين" به مناسبت درگذشت ايشان در

    دانشگاه تهران

_ تدوين افعال فرانسه به فارسي

_ تحقيق در مورد ديوان حافظ و تفسير غزليات حافظ

_ تحقيق در مورد گلستان سعدي

_ تحقيق در مورد ديوان باباطاهر

 تحقيقات و تاليفات علمي

_ رساله دكترا "حساسيت سلول هاي فتوالكتريك", چاپ دانشگاه پاريس,

    1927 

_ نگارش رساله "تفسير امواج دوبروي", به زبان فرانسه, 1945 

_ تحقيق علمي "استنتاج ساختمان ذرات اصلي هسته اتم از نظريه نسبيت

   عمومي اينشتين ", دانشگاه پرينستون, 1946  

_ نگارش رساله "ماهيت ماده", دانشگاه تهران, 1946 

_ نگارش مقاله "ذرات پيوسته", چاپ آكادمي علوم آمريكا, 1947 

_ تحقيق اثر مجاورت ماده بر مسير نور در دانشگاه شيكاگو با عنوان همكار

   تحقيقاتي در انيستيتوي علوم هسته اي شيكاگو, 1947

_ تحقيق علمي در دانشگاه شيكاگو, درباره "انحراف شعاع نواراني در

   مجاورت   ماده", 1948   

_ تحقيق علمي "اصلاح قانون جاذبه عمومي نيوتن" و "قانون ميدان

   الكترومانيتيك ماكسول", 1326  

_ تحقيق علمي "اثر ماده بر مسير عبور نور و انحراف شعاع نوراني د ر

   مجاورت سطح يك جسم", انيستيتو علمي شيكاگو, 1326  

_ نگارش كتاب "الكتروديناميك"

_ نگارش كتاب "نگره الكتريكي"

_ نگارش كتاب "ديدگاني فيزيكي", دانشگاه تهران, 1340 

_ نگارش كتاب "نگره كاهنربايي", دانشگاه تهران, 1345 

_ نگارش كتاب "فيزيك حالت جامد", دانشگاه تهران, 1348 

_ نگارش كتاب "ديدگاني كوانتيك", دانشگاه تهران, 1358 

_ نگارش "واژه نامه تخصصي فيزيك", 1340 تا 1369 

_ ادامه تحقيق نظري مربوط به "ساختمان ذرات اصلي هسته اتم", دانشگاه

 تهران و تحقيق آزمايشگاهي درباره "عبور نور در مجاورت ماده" در

دانشكده علوم دانشگاه تهران

_ تحقيق درباره اثر "موسبوئر "

_ نگارش مقاله "وجود ذره باردار با جرمي بزرگتر الكترون "

_ تحقيق درباره انواع ذرات اصلي و تعداد آنها 

_ تحقيق درباره شكل فرمول قانون نيروي جاذبه 

_ تحقيق درباره شكل فرمول قانون نيروي جاذبه الكتريكي 

_ تحقيق درباره شكل فرمول قانون نيروي جاذبه مغناطيسي 

_ تحقيق درباره شكست نور در نزديكي سطح يك جسم 

_ تحقيق در مورد ليزرها و نور همدوس 

_ تحقيق در مورد ارتعاش هسته مغناطيس 

_ نگارش رساله "نظريه ذره هاي بي نهايت گسترده", دانشگاه تهران,1977

موزه (گنجینه ی آثار) پروفسورحسابی

 در راستاي تعالي و سربلندي كشور، و به منظور ايجاد جايگاهي درخور براي معرفي نمونه هايي برجسته از آثار معلمي ارزشمند، و شاخصي قابل تعمق از يك استاد سخت كوش معاصر، براي جوانان، نوجوانان، فرهنگ خواهان كشورمان، و علاقمندان به گسترش علوم، و به منظور يادآوري موثر و بايسته كوشش ها و تعهدات ارزشمند يك استاد فرهيخته، خستگي ناپذير، و رنج كشيده، موزه (گنجينه) پروفسور حسابي (پدر علم فيزيك و مهندسي نوين ايران)، به همت خانواده و همياران ايشان، ايجاد شده است تا مكاني باشد توانا، براي حفظ آثار استاد دكتر سيد محمود حسابي (بنيان گذار دانشگاه و بسياري از مراكز علمي, آموزشي, صنعتي, فرهنگي و پژوهشي كشور)، و نشان دهنده محيطي فرهنگي، براي اهل فضل، دانش خواهان، دوست داران علم، پژوهش و فرهنگ، كه در هر گوشه آن يادآوريست ممتاز، از پيامي براي ايمان,آرزو، و تعهد نسبت به توسعه پايدار در سرزمين كهن ايران.

موزه پروفسور حسابي، در قسمت ويژه اي از محل زندگاني پروفسور حسابي و با قدمت نزديك به يك صد سال در تهران در محله قديمي مقصودبيك تجريش، در منطقه بسيار سرسبز و زيبا، تا چند سال قبل كوچه باغ هاي چهارراه حسابي ناميده مي شد، قرار دارد.

شگفت اين كه پس از عزيمت استاد به منزلگاه ابدي، هنگامي كه تصميم ايجاد اين گنجينه فرهنگي گرفته شد، ملاحظه گشت كه قريب به اتفاق آثاري كه براي چنين مجموعه ارزشمندي ضروري بوده است، خود استاد، ساليان سال، تمامي آن را به خوبي و با كمال سليقه حفظ نموده و از خود برجاي گذاشته اند. سردر ورودي محوطه باغچه، حوض قديمي، درختهاي منتخب از نقاط مختلف جهان، توسط شخص استاد، و بالاخره فضاي آرام و دلپذير اين موزه، داراي بخش هاي گوناگوني است كه هريك يادآور گوشه هايي از زندگاني استثنايي و پرتلاش پروفسور حسابي، دانشمند فرهيخته و  جهاني است