روش تدریس بدیعه پردازی

این الگو را ویلیام گوردن و همکارانش تدوین و تهیه کرده اند. گوردون آموزش گروه های خلاقیت در صنعت را اغاز کرد و آن را به صورتی در اورد که برای آموزش دانش آموزان هم کاربرد داشته باشد.

عنصر عمده دربدیعه پردازی یا تفکر استعاری استفاده از قیاس هاست.. دانش آموزان باانواع قیاس ها کار می کنند تا با آرامشی که پیدا می کنند به مقایسه های استعاری بیشتری بپردازند. سپس آنان از قیاس ها و مقایسه هایی که به عمل آورده اند برای حل مسایل یا ارایه فکرجدیدی و اندیشه ای نو کمک می گیرند.برای حل بسیاری مسایل منطقی که داریم کافی است اما اگر منطق، حل کننده مسایل نباشد چه باید کرد؟

الگوی یادگیری حاضر یادگیرنده را اندکی به دنیای غیر منظقی یا دور از منظق رهنمون می سازد. در آنجا فرصتی ایجاد می شود تا یادگیرنده راه های نوین درک و فهم اشیا،مسایل،مفاهیم و رخدادها را دریابد.

برای مثال دانش آموزی مکرر غیبت می کند. اکثر معلمان دانش آموز را تنبیه می کنند. استعاره ها و بدیعه پردازی به معلمان یاری می کند تا راه های نوین تفکر درباره دانش آموزان انگیزه های آنان ماهیت تنبیه ها و ماهیت مسایل را بیابند و به کار گیرند. معلم به ناچار باید با کسی که با او در جدال و تعارض است با شفقت و مهربانی رفتار کند. با استفاده از قیاس باید دانش آموز غایب شود اگر کلاس و مدرسه را چنان چکاوک ناخرسند در آسودگی ویرانگر بدانیم و مسئله را همچون جشنی بی مهمان فرض کنیم.

گوردون تفکر استعاری یا بدیعه پردازی را بر پایه چهار ایده یا اندیشه استوار می کند.

نخست: خلاقیت در امور روزانه دارای اهمیت است. و فقط مخصوص هنر یا بداهه نوازی نیست. خلاقیت بخشی از زندگی ما در کار و اوقات فراغت هستند.

دوم: فرآیند خلاقیت چندان راز آلود و اسرار آمیز نیست. منحصر به افراد خاصی نیست و کسانی که با مبانی خلاقیت آشنایی دارند می توانند راه های خلاقیت را بیابند.

سوم: ابداع خلاقانه در همه رشته های علوم تجربی و ریاضی و انسانی مشابه است. و همه فرآیندهای عقلانی یکسانی دارند

چهارم: تفکر خلاق یا ابداع فردی و گروهی بسیار شبیه به یکدیگرند. افراد و گروه ها به یک شیوه ایده ها و محصولات خود را تولید می کنند.

مراحل اجرای الگوی تدریس تفکر استعاری:

از طریق فعالیت استعاری الگوی تدریس یادگیری بدیعه پردازی، خلاقیت به فرآیندی آگاهانه تر تبدیل می شود. استعاره ها مقایسه بین دو مفهوم دو شیٔ را ممکن می سازد.

در آموزش یادگیرندگان برای استفاده از بدیعه پردازی و استعاره سازی سه نوع قیاس مورد استفاده قرار می گیرد. قیاس شخصی- قیاس مستقیم- تعارض فشرده یا اضداد

قیاس شخصی نیاز به این دارد که دانش آموزان با ایده یا شیی که مورد قیاس قرار می گیرد احساس موانست و همدلی بکنند. همدلی یا همانند سازی امکان دارد با یک شخص، حیوان یا شیٔ غیر زنده انجام پذیرد. مثلا دانش آموزان خود را همانند موتور یک ماشین فرض کنند. و احساس خود را درباره اینکه صبح زود استارت زده شود بیان کنند.

قیاس مستقیم: این قیاس مقایسه ساده بین دو شیء یا دو مفهوم است. نیازی نیست از هر جنبه ای شبیه به هم باشند. باید موقعیت واقعی را با مسئله در شرایط دیگر در نظر آورد. مثلا کار کرم در درخت شبیه تونلی باشد و اندیشه تونل زیردریایی ایجاد شود

تعارض فشرده یا اضداد: درباره یک شیء واژگانی به کار برده می شود که به ظاهر متعارض می نماید. چون دوست دشمن،خراب اباد.

به نظر گوردون تعارض فشرده گسترده ترین بینش راجع بع یک موضوع را نشان می دهد.

مراحل شش گانه تعارض فشرده با چند مثال معرفی می شوند:

مرحله نخست: توصیف شرایط حاضر یا موجود :معلم دانش آموزان را ترغیب می کند تا شرایط یا موقعیت را آنچنان که می بینند و حس می کنند توصیف کنند. معلم اکنون مسئله آن است که چگونه این اوباش را معرفی کنیم. تا تصویر اوباش کامل جلوه کند؟ دانش آموز 1: از مدرسه دزدی می کند د2- موی سیاه و روغنی دارد. د3- ناخن های شکسته دارد 4- اسمش چنگیز است معلم: حال می خواهیم توصیف خود را به شکلی انجام دهیم که متفاوت تر از دیگران باشد. دانش آموز: منحصر به فرد باشد معلم: آنچه بیان می کنید بسیار کلی است بیایید چنگیز را با یک شیء مقایسه کنیم.

مرحله دوم: قیاس مستقیم: معلم از دانش آموزان می خواهد که دست به قیاس مستقیم بزنند. گاه معلم مفهوم یا نمونه مورد قیاس را ارائه می دهد و گاه دانش آموزان خود آن را انتخاب می کنند. نمونه از سوی معلم معرفی می شود: چنگیز با ماشین لباسشویی مقایسه شود. دانش آموز یا یک ظرف شویی 3 یک ماشین قراضه کهنه 3- کارخانه تولید خوراکی فاسد

معلم رای می گیرد و چنگیز مثل ماشین ظرف شویی در نظر گرفته می شود. معلم: ظرف شویی چه می کند؟

مرحله سوم: قیاس شخصی : در مرحله حاضر معلم از دانش آموزان می خواهد خودشان را چنان قیاس به عمل آورند. در نظر بگیرند خودشان را ماشین ظرف شویی در نظر می گیرند.

دانش آموز: ظرف ها را درون من قرار می دهند. ظرف های کثیفند و من کوشش می کنم تا آنها را بشویم. من بخارها را بیرون می فرستم و سرانجام ظرف ها را خشک می کنم. این وظیفه من است. د2: احساس سرخوردگی می کنم مردم ظرف به خوردم می دهند معلم: آیا می توانید یک دو کلمه ای بگویید که متضاد هم باشند؟

مرحله چهارم: تعارض فشرده: به ارایه قیاس های تعارض فشرده می پردازند. دو واژه ای که اختیار می شود متضادند. معلم می پرسد:می توانید دو واژه بیان کنید که متضاد هم باشند؟

دانش آموز: کارکرده و تمیز 2- تکلیف و دلبخواه کار کردن 3- زور دربرابر میل 4- بازی خشم آلود

معلم: کدام مناسب تر است؟ دانش آموز بازی خشم آلود: معلم خب می توانید یک قیاس مستقیم از دنیای حیوانات برای بازی خشم آلود در نظر بگیرید.

مرحله پنجم: قیاس مستقیم: استفاده مجدد از قیاس ها در این مرحله صورت می گیرد.

معلم:می توانید با استفاده از قیاس بازی خشم چند قیاس مستقیم درست کنید؟ دانش اموز: یک شیر در قفس باغ وحش د2- مار زنگی د3- خرس حمله ور معلم: آیا کسی هست بداند کجا هستیم؟ دانش آموز: تلاش می کنیم برای چنگیز یک شخیت منحصر به فرد بیابیم. معلم: کدام قیاس؟ بچه ها گاوبازی. او باید یک گاو یا گاو باز باشد.

دانش آموز: گاوباز وارد میدان می شود و تعجب او را فرا می گیرد.

دانش اموز: اشیایی به سمت او پرتاب و او را تحریک می کنند. هر بارز مین می خورد فریاد مردم بلند می شود

معلم: در پایان چه می شود؟ دانش آموز: شمشیری کوتاه معلم: این اطلاعات درباره چنگیر چه چیزی را روشن می کنند؟

مرحله ششم: بررسی مجدد تکلیف اولیه: دانش آموزان در این مرحله دست به مقایسه می زنند و به مسئله یا تکلیف اولیه رجوع می کنند.

دانش آموز: او یک گاو است. 2- او یک گاوباز است. 3- اگر چنگیز گاو باشد پس جامعه گاو باز است.

معلم درباره شخصیت و ظاهر چنگیز که همان گاو است مطالبی بنویسید

یک نمونه نوشته دانش آموزان در زیر:

چنگیز خشمناک وارد میدان گاوبازی می شود و با پارچه قرمزی بالای سرش خود را به زمین می زند. گوش های او چنان سرخ شده اند که گویی می خواهد از آن خون بیرون بجهد. زخم های چاقویی که به پهلویش خورده بود تماشاگران را کثیف می کند.

برای مثال ما این روش را برای موضوع "بهار"به کار می بندیم

1)توصیف اولیه:در ابتدا از دانش آموزان می خواهیم که باجمله های زبانی به توصیف موضوع انشائ خود بپردازند وتعدادی از جمله ها را به انتخاب

خود ودانش اموزان بر روی تابلو یادداشت می کنیم.

*بهار فصل نشاط است *بهار شروعی دوباره است *بهار پایان عمر زمستان است *بهار فصل شکفتن شکوفه هاست

2)قیاس (تشبیه)مستقیم: در این مرحله از دانش اموزان می خواهیم که بهار را در ذهن خود به پدیده های گوناگون تشبیه کنند.

بهترین تشبیهات را به انتخاب خود وفراگیران بر روی تابلو کلاس می نویسیم. مانند:

*بهار همانند طلوع دوباره زندگی است. *بهار تولد دوباره زمین است *بهار کودکی فصل هاست *بهار پتوی سبز طبیعت است

3)قیاس شخصی(جان بخشی):در این مرحله از دانش آموزان می پرسیم که اگر جای بهار بودید چه احساسی داشتید ودر واقع دانش اموزان باید

خود را جای بهار قرار دهند واحساسات خو را بیان کنند وبرای انها تفهیم می نماییم که این عمل "جان بخشیدن به اشیاست". مانندک

*من با آمدنم زمین را سرسبز می کنم *وظیفه من سرسبز کردن است *من غنچه ها را نوازش می کنم.

4)قیاس تضاد:در این مرحله از دانش اموزان می خواهیم که جملات گذشته را مرور کنند و واژه های متضاد را بیابند وبا آنها جمله

وبا ترکیب کردن آنها جمله بسازند. مانند:

*بهار جان طبیعت بی جان *گرمای تن بهار یخ های زمستان را ذوب می کند *غنچه های خفته با آمدن بهار بیدار می شوند

5)توصیف خلاق: در این مرحله دانش اموزان را به موضوع انشاء که "بهار"است برمی گردانیم واز انها می خواهیم با استفاده از جملاتی

که بر روی تابلو نوشته شده است موضوع را در قالب یک متن توصیفی ,داستان خاطره و ......بیان کنند.لازم نیست از همه جملات در انشاء

خود استفاده کنند.همچنین نوشتن متن می تواند فردی یا گروهی باشد.

در زیر اجرای این روش در درس انشا با توجه به مراحل فوق الذکر آمده است:

مرحله اول)توصیف مسئله یا وضعیت جدید:

در شروع کلاس درس از دانش آموزان خواسته شد تا موضوعی را انتخاب کرده تا پس از بحث و گفتگو در مورد آن انشا بنویسند.دانش آموزان پس از مذاکره و مشورت با یکدیگر ایام سوگواری حضرت ابا عبدا... موضوع قیام امام حسین(ع) را از میان موضوعات مختلفی که به ذهنشان می رسید انتخاب کردند.پس از اینکه موضوع مورد تایید قرار گرفت از آنها خواسته شد که ان را به صورت مشخص معرفی نمایند و ویژگی های شخصیت امام حسین(ع) را بیان کنند. دانش آموزان صفاتی چون شجاع، مهربان، دیندار، مخالف ظلم و ستم و... را برای ایشان در نظر گرفتند.از دانش آموزان سوال شد که آیا این صفاتی را که بیان کردید مطلب تازه ای در آن وجود دارد یا اینکه اینها صفاتی است که همیشه برای امام حسین(ع) بیان گردیده است؟دانش آموزان پاسخ دادند که این صفات همیشه برای امام حسین(ع) مطرح بوده است. لذا از آنها خواسته شد که با نگاهی تازه به شخصیت امام حسین(ع) بنگرند و فکر کنند.

مرحله دوم)قیاس مستقیم:

حال می خواهیم از منظر جدیدی به موضوع نگاه کنیم مثلا بگوییم امام حسین(ع) مانند یک فرشته است. با بیان این ویژگی دانش آموزان وارد قیاس مستقیم می شوند.در این مرحله دانش اموزان هر کدام ویژگی ای را برای فرشته بیان می کنند: فرشته ی وحی،فرشته ی نجات،فرشته ی امید،فرشته ی مهربان. پس از ذکر قیاس های مختلف از دانش آموزان خواسته شد فرشته ای که نزدیک ترین شباهت را به امام حسین(ع)دارد را انتخاب کنند.دانش آموزان پس از بحث و تبادل نظر((فرشته ی نجات)) را انتخاب می کنند.

مرحله سوم)قیاس شخصی:

در این مرحله از دانش آموزان خواسته شد تا خود را یک فرشته ی نجات تصور کنند و احساسات خود را بیان کنند.

دانش آموز:من یک فرشته ی نجات هستم که از آسمان آمده ام تا مردم روی زمین را نجات دهم.

دانش آموز:من دوست دارم که روی زمین به هیچ کسی ظلم و ستم نشود.

دانش آموز: من یک فرشته ی نجات مهربان هستم و انسان ها را از دست ستمگران نجات می دهم.

از دانش آموزان خواسته می شود تا پاسخ های خود را مرور کرده و از میان آنها دو کلمه ی متضاد را انتخاب کنند.

مرحله چهارم)تعارض فشرده:

دانش آموزان با استفاده از توصیف های مرحله ی دوم و سوم چند قیاس(تعارض)فشرده را پیشنهاد می کنند:

انسان فرشته، نجات دهنده ی انسان های خوب و دشمن ستمگران، دوست نیکی و دشمن ظلم.

((دوست نیکی و دشمن ظلم)) به عنوان تعارض مناسب توسط دانش آموزان انتخاب می شود.

مرحله پنجم)قیاس مستقیم مجدد:

دانش آموزان به ارائه و انتخاب قیاس مستقیم دیگری مبنی بر تعارض فشرده می پردازند. در این مرحله هیچ اسمی از موضوع اصلی(امام حسین(ع) ) به میان نمی آید.

دانش آموزان: مهربان و جدی، فرشته ی زمینی، ...

از دانش آموزان خواسته شد که مناسب ترین قیاس مستقیم با مفهوم دوست نیکی و دشمن ظلم را انتخاب کنند.

دانش آموزان: مهربان و جدی .

مرحله ششم)بررسی مجدد تکلیف:از دانش آموزان خواسته شد که توضیح دهند چگونه می توان از((مهربان و جدی)) برای توصیف امام حسین(ع) استفاده کرد؟

دانش آموزان: امام حسین(ع) با مردم خوب مهربان بود و انسان های خوب را دوست داشت و مانند یک فرشته ی نجات بود که آنها را از ظلم و ستم یزید نجات داد و با افراد ستمگر و ظالم جدی بود و با آنها مبارزه کرد و در این راه به شهادت رسید.

از دانش آموزان خواسته شد که در مورد امام حسین(ع) با توجه به این قیاس ها و قیاس های مشابه انشا بنویسند. دانش آموزان به نوشتن انشا در این زمینه پرداختند و پس از نگارش، انشای خود را یکی یکی در کلاس ارائه دادند.

نمونه ی اجرایی: تدریس بحث استوانه

برای تدریس این موضوع، در روز قبل از دانش آموزان می خواهیم شکل های که شبیه شکل چاپ شده در کتاب ریاضی خوداست ودرخانه ،خیابان و...مشاهده می کنند ،به خاطر بسپارند و در صورت امکان همراه خود بیاورند تا درجلسه ی بعد به سؤالاتی که به صورت فردی وگروهی از آن ها پرسیده می شود شود و پاسخ دهند. روز تدریس ابتداوسایلی راکه دانش آموزان با خود آورده اند روی میز درجلوی کلاس می چینیم و به صورت سؤال و جواب تدریس را شروع می کنیم.

معلم:بچه هابا توجه به مشاهدات خود بگویید،کاربرد و فایده ی شکل های شبیه ،شکل کتاب یا اجسامی که با خود آورده اید چیست؟

دانش آموزان (1): لوله ی خود کار به شکل استوانه است و این باعث می شود راحت تر آن را به دست بگیریم .

دانش آموز(2): نی ها به شکل استوانه هستند برای این که راحت تر مایعات از آن ها بالا بیایند

دانش آموز (3): شیشه ی لامپ مهتابی استوانه ای است تا نور را بهتر پخش کند .

دانش آموز(4): ساقه ی گیاهان که باعث آب رسانی ازریشه به برگ هاوسایرقسمت هامیشود،استوانه ای

شکل است.

دانش آموز(5): شکل انواع لیوان ها و پارچ ها استوانه ای شکل است تا شستن آنها راحت تر باشد .

لازم به ذکر است که معلم اصلا کلمه ی «استوانه» اشاره نکرده ،ولی چون از روز قبل برای دانش آموزان سؤال مربوط به استوانه را مطرح کرده است ،آنها به خودی خود به لفظ استوانه آشنا شده اند.

معلم می تواند در این قسمت از تدریس خود برای دانش آموزان استوانه را (مستقیما) به کار برد تا دانش آموزانی که هنوز با اسم این شکل آشنا نشده اند متوجه اسم شوند.

معلم: حالا برایم بگویید چه چیز های دیگر در شبیه استوانه می شناسید؟

دانش آموزان: چاه، رگ های بدن،تنه ی درخت، گچ،مدادو...

معلم می تواند بعداز بیان مثل های دانش آموزان از دانش آموزان بخواهد استوانه را با کلمات متضاد به کار ببرند

معلم: بچه ها حالا می توانید استوانه را با کلمات مخالف به کارببرید(اگر لازم شد معنی و مفهوم کلمه ی مخالف را به دانش آموزان می گوییم )

دانش آموزان: استوانه ی کوچک،استوانه ی بزرگ،استوانه ی کوتاه،استوانه ی بلند،استوانه ی سفید، استوانه ی سیاه و...

درانتها،معلم مستطیل های رنگی را که از قبل ودر اندازه های متفاوت تهیه کرده است به دانش آموزان می دهد و بدون هیچ اشاره ای، از آنها می خواهد استوانه بسازند. پس از ساخته شدن استوانه ها ،درکلاس نمایشگاهی از استوانه های تزیین شده ترتیب می دهد بعد از چیدن استوانه ها از دانش آموزان می خواهیم خود را به جای استوانه گذاشته و چند جمله از زبان استوانه بیان کنند.[

مراحل اجرای الگو

1- توصیف شرایط موجود – در این مرحله، معلم از دانش آموزان می خواهد که به توصیف و تشریح شرایط حاضر یا موجود بپردازند. در مرحله ی نخست، دانش آموزان آنچه را از شرایط می فهمند، توصیف می کنند.

2- قیاس مستقیم- در این نوع قیاس موارد ناآشنا را آشنا می کنیم.

مثال: معلم: به نظر شما تبخیر شبیه به چه چیزی است؟

دانش آموزان قیاس های مستقیم را مطرح می کنند و آنها بر روی تخته سیاه نوشته می شوند.

قیاس های مستقیم احتمالی عبارتند از:

- تبخیر شبیه یک گردباد است.

- تبخیر شبیه فرار کردن پرنده ها از قفس است.

- تبخیر شبیه بازشدن ناگهانی در نوشابه های گازدار است.

پس از آن که فهرستی از قیاس های مستقیم آماده شد انتخابی از بهترین قیاس مستقیم صورت می گیرد.

3- قیاس شخصی- در مرحله ی قیاس شخصی، فراگیرندگان بین خود و مفهوم انتخاب شده، هم سویی و هم دلی ایجاد می کنند، خود را در درون قیاس و آن را در قالب خود شرح می دهند و احساسات و تمایلات و انگیزه های خود را بیان می دارند. برای بیان قیاس شخصی، احساس نزدیکی و یکی شدن با مفهوم، بسیار ارزشمند است و در خلاقیت شخصی، اثر زیادی دارد.

معلم: مایعی در حال تبخیر است اگر قرار باشد شما به جای مولکول های سطح مایع باشید، چه می کردید.

برخی قیاس های شخصی ارائه شده از سوی دانش آموزان عبارتند از:

- به جایی می رفتم که کسی نزدیکم نباشد و از همه دوری می جستم.

- به بالا می رفتم و وقتی احساس تنهایی و سرما می کردم دوباره برمی گشتم.

- به هوا می رفتم و هرچه بر سرم می زدند باز هم به راه خود ادامه می دادم.

4- قیاس تعارض- در این مرحله معلم از دانش آموزان می خواهد بر اساس توصیف های ارائه شده در قیاس شخصی مفاهیم متضاد ارائه نمایند و سپس از میان این قیاس ها بهترین را انتخاب کنند.

معلم: دو عبارت که با هم در تضاد هستند و شما آنها را به کار برده اید انتخاب کنید.

دانش آموزان : سرد و گرم- دور و نزدیک- رانش و ربایش

5- قیاس مجدد مستقیم و شخصی- در این مرحله تعارضات مجددا˝ از طریق قیاس مستقیم و شخصی ادامه می یابد.

معلم: خود را به جای مولکول های آب که گرم شده اند و مولکول های بخار آب که سردشده اند بگذارید و در این مورد توضیح دهید

مرحله اول: (توصیف شرایط موجود) معلم وضعیت موجود را بررسی می کند، به این صورت که معلم دوست را در یک دقیقه توصیف می کند مثلا:( دوست آینه ماست پس رفتار او در ما نیز اثر دارد.)

مرحله دوم: (مقیاس مستقیم)دانش آ»وزان مفهوم را با برداشت های متفاوت یا چیز های گوناگون مقایسه یا شبیه سازی می کنندمثلامعلم می گوید : ( به نظر شما دوست شبیه چه موجودی می باشد؟)

مر حله سوم: ( قیاس شخصی ) دانش آموزان بین خود و مفهوم شبیه ساز شده ، هم سویی وهم دلی ایجاد می کنند و آن را در قالب خود شرح می دهند و احساسات و تمایلات خود را بیان می دارند.پس در نمونه ما معلم از دانش آموزان سوال می کند ( چرا دوست شبیه کتاب، آینه، مادر، گل و... می باشد)

مر حله چهارم : ( تعارض فشرده) دانش آموزا ن کلمات نا متجانس وضد هم را انتخاب کرده و در اثر تداخل کلمات نا متجانس ،روابط جدیدی را تولید و بر حوزه اطلاعات خود می افزایند.به طور مثال برای موضوع ما بین کلمات آتش و دریا برای توصیف دوست ،معلم از دانش آموزان می خواهد (رابطه این دو را با دوست بیابند؟)

منابع

کتاب روش های نوین تدریس نوشته دکتر محرم آقا زاده

تالیف کتب درسی- نوشته شده توسط:علی نجف زاده

فضلی خانی، منوچهر، روش های فعال و اکتشافی در آموزش،1388،ص193

۲) رشدآموزش ابتدایی، شماره ی8، اردیبهشت 1388، ص24و23

روش تدریس بدیعه پردازی

مطالب مشابه :

لباسشویی 1432 سامسونگ

راهنمای خرید ماشین لباسشویی

آشنایی با لوازم خانگی بوش

مقایسه‌ای سرانه مصرف آب 17کشور

ماشین ظرفشویی های ال جی

آیا لوازم خانگی اسنوا با ال جی قابل مقایسه است ؟ ...

خدمات ماشین لباسشویی یوسفی

ماشین‌های لباس‌شویی ایرانی

روش تدریس بدیعه پردازی