بازخورد

فهيمهالله قلي پور

بازخورد

مقدمه:

بازخوردهاي توصيفي ،‌بازخوردهايي با معنا و موثري هستند كه دانش آموزان را در جهت شناخت،‌ وضعيت پيشرفت يادگيري خود قرار ميدهند و آنان همچنين از اين طريق رهنمودهايي براي بهبود يادگيري دريافت مي دارند.

بازخورد توصيفي

بازخورد،‌ نظر و واكنش معلم نسبت به وضعيت يادگيري دانش آموز است. در جريان بازخورد براي دانش آموز مشخص ميشود كه در چه وضعيتي قرار دارد و چه فعاليتهايي بايد انجام دهد و چه انتظاراتي از وي مي رود و چه انتظاراتي آموزشي اهميت بيشتري دارد.

در حقيقت بازخورد، ‌هسته مركزي فرايند ياددهي – يادگيري است ،‌لذا فرايند بازخورد بايد بر روي انتظارات آموزشي و فعاليتهاي دانش آموز متمركز باشد و به گونه اي انجام گيرد تابه دانش آموز كمك كند،‌خطاها و اشتباهاتش را در جريان يادگيري كاهش داده، ‌وظايف تكاليفش را با دقت بيشتري انجام دهد. در واقع بازخورد نه تنها به دانش آموز درباره چگونگي سطح مهارت و دانشي كه كسب كرده است اطلاعاتي مي دهد، ‌بلكه به او مي گويد كه چگونه مهارتها و دانش خود را ارتقا دهد. هدف معلم از فعال نمودن جريان بازخورد در حين فرايند ياد دهي- يادگيري اين است كه اين فرايند را به شكل مستمر با نيازهاي يادگيري دانش آموزان و انتظارت آموزشي منطبق و سازگار كند.

اين كار،‌تدريس را واقعي تر و او را از داشتن تصورات غير واقعي درباره نيازهاي دانش آموزان دور مي سازد. بازخوردها انواع و اقسام دارد كه يك تقسيم بندي ساده از ان به اين قرار است:

غيررسمي،‌ مانند صحبتهاي شفاهي معلم با دانش آموزان در حين كار و فعاليت يادگيري و مشورت دانش آموز با معلم رسمي، به صورت نوشتن چك ليست، رهنمودها و توصيه هايي كه بر آثار دانش آموز ثبت مي شود.

بازخورد، همچنين مي تواند جمعي و يا فردي و نيز تكويني و پاياني باشد. مثلاً گزارش پيشرفت همان بازخورد رسمي پاياني است كه به صورت فردي ارائه مي شود، معلم بايد اشكال گوناگون،‌ بازخوردها را در جريان يادهي – يادگيري دانش آموزان به كار برد و با آنها يادگيري دانش آموزان را هدايت و رهبري كند.

ترديدي نيست كه گاهي ازناحيه دانش آموزان به معلم بازخورد صورت مي پذير كه معلم از آنها براي بهبود فعاليتهاي خود استفاده مي كند. همچنين دانش آ«وزان مي توانند به همكلاسيهايشان بازخورد بدهند. در شكل عميق تر، دانش آ«وز به خود بازخورد ميدهد كه اين شكل بازخورد همان « خود ارزشيابي است» به سخن ديگر منبع بازخورد نبايد تنها معلم باشد، ‌بلكه بايد منابع متعدد، ‌جريان سيالي از بازخورد را با هدف بهبود فرايند يادگيري در كلاس به وجود آورند. اين سخن دربردارنده توصيه مهمي به معلمان است كه در حين مديريت كلاس فرصت كافي را براي خود و شاگردانش به وجود آورد تا از جريان بازخوردها كه مستمراً‌ رخ مي دهد، ‌بهره كافي ببرند.

در صورت فعال كردن جريان بازخورد از ناحيه خود و همكلاسيها( خودسنجي و همسال سنجي) ايجاد مهارت خود سنجي شيوه اي است كه معلم از دانش آموزي مي خواهد كار و اثرش را مطابق با معيارهاي مشخص ارزيابي كند و در همسال سنجي اين ارزيابي به كمك لازم براي ارائه اين گونه بازخوردها و دانش آموز،‌ضروري است. به سخن ديگر دانش آموزان بايد ياد بگيرند كه چگونه اين بازخوردها استفاده كنند.

در صورتي كه دانش آموزان آمادگي لازم براي بهره گيري و ارائه اين بازخوردها نداشته باشند،‌مسائلي را براي كلاس درس ايجاد مي كند. اما اگر معلم با دقت از شيوه «خودسنجي» و «همسال سنجي» استفاده كند،‌ مهارت «نقد خود» ،‌ منش« سعه صدر» و «پذيرش نقد» «نقدپذيري» در دانش آموزان ايجاد مي شود،‌يعني آثار جنبي اخلاقي اين گونه ارزشيابيها در كلاس بسيار در خور توجه است فرايند بازخورد به مثابه هسته اصلي فرايند ياددهي – يادگيري در كلاس درس بايد چنين ويژگيهايي داشته باشد.

الف) پيوسته باشد،‌يعني دانش آموزان بايد در حين فرايند يادگيري بازخورد،‌دريافت دارند.

ب) سودمند باشد،‌يعني حاوي اطلاعات باشد كه دانش آموز آگاه شود،‌چه فعاليتي را انجام دهد تا انتظارات آموزشي را به خوبي محقق كند.

ج) منبع بازخورد متنوع باشد،‌يعني از منابع مختلف دريافت شود تا از منظرهاي مختلف و متفاوت آثار و فعاليت دانش آموز بررسي شود لازم به ذكر است كه در اين دو روش معلم بايد دانش آموزان را با معيارهاي كار يا اثر آشنا سازد و همچنين خود بر كار آنها نظارت داشته باشد.

د) توصيفي باشد،‌يعني براي دانش آموزان ساده و قابل فهم باشد.

مورد اخير، يعني توصيفي بودن بازخورد نيازمند توضيحي بيشتري است. علي رغم اينكه رويكرد جديد ارزشيابي ،‌ ويژگيهاي مهم ديگري دارد اما آن را بيشتر، با عنوان توصيفي كيفي مي شناسند. گذشته از اين،‌ همان گونه كه قبلاً ‌اشاره شد،‌دانش آموزان در طول سال در هيچيك از آثار و فعاليتها با رتبه ( در حد انتظار و ...........) ارزشيابي نمي شوند و تنها معلم به آنها بازخورد توصيفي مي دهد. بر اين اساس،‌ موضوع بازخورد توصيفي را مورد توجه بيشتري قرار مي دهيم.

بازخوردهاي توصيفي همان داوريهاي معلم است كه دانش آموز را در جهت بهبود عملكرد خويش ياري مي رساند،‌نظام نمره گذاري (ارزشيابي كمي ) اگر چه براي ارائه بازخورد به والدين و دانش آموزان طراحي شده است،‌اما اين مشكل را دارد كه قادر نيست گزارش مشروح و روشني را به ذي نفع درباره وضعيت دانش آموز ،‌ارائه دهد،‌ يعني بيان كند اين كه واقعاً ‌چه دانش را فراگرفته يا موفق به كسب چه مهارتي شده است. چه فعاليتها و تكاليفي را بايد انجام دهد و گام بعدي او چيست؟ به طور مثال كودكي كه از درس خواندن نمره 17 مي گيرد والدين و حتي خود او نمي دانند كه آيا در تلفظ حرفي مشكل دارد يا نمي تواند بين كلمات يك جمله ارتباط ايجاد كند و مانند اينها. تنها از طريق توضيحات و بازخوردهاي توصيفي معلم ،‌مي توان اين ابهام را از چهره نمره يا هر مقياس ديگر زدود و واضح به دانش آموز گفت كه چنين وضعيتي را دارد و چه بايد بكند. بهترين و مفيد ترين نوع بازخورد اين است كه تفسير درستي از خطاهاي دانش آموزان به همراه توصيه هايي براي بهبود يادگيري به آنان ارائه دهد، ‌به عبارت ديگر به آنان كمك كند تا با محتواي مباحث درسي عميقاً درگير شوند.

بنابراين ،‌ بازخوردهاي توصيفي به دانش آموزان اين امكان را مي دهد كه وضعيت كنوني خود را به خوبي بشناسند و فعاليتهايي را كه مناسب است انجام دهند تا پيشرفت بهتري داشته باشند معلم نيز از اين طريق ديدگاههاي اصلاحي خود را اعلام و نتايج و تاثيرات آن را پي گيري مي كند.

به عنوان مثال معلمي درباره دانش آموز مذكور بخواهد به والدين يا خودش بازخورد توصيفي بدهد،‌ ضمن بر شمردن موفقيتهايش اشاره مي كند كه « شما هنگام خواندن متون،‌ جملات را از هم جدا نمي كنيد و بنابراين بهتر است اين تمرينات را انجام دهي ...........»

اين توضيحات هم اعتماد به نفس دانش آموز را زياد مي كند و هم روش اصلاح و بهبود را به دانش آموز نشان مي دهد. به هر حال استفاده صحيح و بجا،‌ از بازخوردهاي توصيفي و به ويژه نوع كتبي آن، ارتباط بين دانش آموز و معلم را بهبود مي بخشد. كاربرد اين بازخوردهاي توصيفي مثبت،‌ در عين اين كه سازنده است شخصيت و احترام كودك را محفوظ مي دارد. اين موضوع زماني ارزش پيدا ميكند كه دانش آموزاني در زمينه يا زمينه هايي ضعفي داشته باشند يا حتي در حيت يادگيري اشتباهي مرتكب شوند. معلمان، ‌آگاهند كه مشاهده خطا و اشتباه در فعاليتهاي يادگيري دانش آموزان امري طبيعي است ،‌آنها بايد اين خطاها را به منزله ابزاري براي شناخت بهتر دانش آموز و بهبود عملكرد وي بپندارد. البته در صورتي كه تحليل درستي از خطاي دانش آموز ارائه شود يعني به علل خطاهاي دانش آموز توجه كند. با اين توضيحات به معلم پيشنهاد مي شود براي ارائه يك بازخورد سازنده از فعاليت كودك بهتر است جملات خود را با اين عبارت ها آغاز كنند.

پسر خوبم شما موفق شده ايد كه ...................

با خوشحالي زياد مي گويم كه شما از عهده................

خوبم شما .................... ياد گرفته ايد.

توانايي ات در ........................ بهتر شده است.

كارت نسبت به قبل بهتر شده است.

پيداست كه براي اين كار خيلي تلاش كرده اي.

امروز از كارت لذت بردم.

وقتي مي بينم كه كارت بهتر شده خوشحال مي شوم.

امروز موفق شدي كه ...................... به درستي بنويسي ( انجام دهي)

و مانند اينها

بايد به اين نكته مهم توجه داشت كه بازخوردهاي مثبت افراطي هم نقش مخربي در شخصيت كودك دارد.

بازخوردها بايد فرد را به تلاش بيشتري وا دارد . جملاتي مانند (( تو هميشه موفق هستي)) نوعي خوشبيني بيش از حد را به وجود مي آورد كه ممكن است سطح تلاش كودك را كاهش دهد. اگر قصد داريد اين مفهوم را برسانيد كه دانش آموز نيازمند كمك و فعاليتهاي خاصي است،‌بعد از بيان جملات انگيزشي كه به موفقيتهاي كودك در مورد خاص اشاره دارد، جملات خود را با اين عبارتها آغاز كنيد.

نيازمند آن است كه ................

در زمينه ............... به تقويت نياز دارد( داري)

به نظر مي رسد در .................. مشكل دارد(داري)

با انجام فعاليتهاي ............... در زمينه ............ موفق ميشود( مي شوي)

بايد توجه داشت كه در اينجا دقيقا به فرد گفته مي شود كه چه كاري را بايد انجام دهد/ پس اين كه تنها اشاره مي شود (0بايد تلاش بيشتري بكني)) مبهم و نارسا است. لذا بايد به وي گفت چه تلاش به چه ميزان و چگونه؟ برخي جملات و كلمات را نبايد در بازخوردهاي توصيفي به كار برد . زيرا ممكن است در اعتماد به نفس دانش آموز خللي وارد كند. جملاتي مانند))

نمي تواند يا نمي تواني

هميشه اشتباه مي كني

قادر نيستي يا قادر نيست

كارهايت كثيف و نامرتب است

هميشه ناقص مي نويسي

و هر برچسبي كه منجر به برداشت منفي از تواناييها و قابليتهاي دانش آموز شود،‌نبايد به كار برد. به عنوان مثال فرض كنيد كه به دانش آموزان تكليفي داده شده است كه بر اساس آن بايد دانش آموزان اطلاعاتي را درباره گياهان دارويي فراهم كنند. هدف اصلي اين تكليف پرورش مهارت جمع آوري اطلاعات است. معلم بعد از مشاهده گزارش دانش آموز به او چنين بازخورد مي دهد(( پسر گلم، اطلاعات خوبي جمع آوري كرده اي مي بينم توانسته اي با دقت اطلاعات مناسبي به دست آوري . گزارشت را يك بار ديگر بخوان و نقطه گذاري آن را اصلاح كن)) در اين بازخورد دانش آموز همه به ميزان موفقيتهايش و هم به ضعفهاي موجود در كارش آشنا مي شود.

شايد در اين مرحله اين سوال پيش آيد كه اين بازخوردهاي معلم از چه منابعي به دست مي آيد و معلم بايد بر چه اساسي آنها را ارائه كند؟ گرچه پاسخ اين سوال در مباحث گذشته به طور ضمني آمده است،‌اما براي تصريح موضوع، مي توان به اين منابع اشاره كرد:

پوشه كار،‌كه آثار كوششهاي يادگيري فرد به شكل منطقي در آن نگهداري مي شود.

مشاهدات به عمل آمده از دانش آموزان حين فعاليتهاي يادگيري كه احتمال دارد معلم با ابزارهايي مانند چك ليست يا ثبت رويداد آنها را در نزد خود نگهداري كرده باشد.

تحليل آزمونهايي كه دانش آموزان انجام داده اند. مانند آزمونهاي عملكردي يا آزمونهاي مداد- كاغذي( آزمون در خانه، ‌آزمون كتاب باز، ‌آزمون گروهي و ................)

فعاليتها و تكاليف

تنوع اين منابع براي ارائه بازخورد به دانش آموز به اين دليل است كه دانش آموز لزوماً و منحصراً نبايد از معلم بازخورد دريافت دارد بلكه بايد از همكلاسيها و والدين و حتي خويش بازخورد دريافت كند.

بازخورد

مطالب مشابه :

ارزیابی

طرح درس

بازخورد

مقايسه عزت نفس و پيشرفت تحصيلي دانش آموزان براساس استفاده معلم از ارزيابي اسنادي.

طرح درس 9

طرح درس

تاثیر استفاده از سنجش پرونده ای در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی

ارزشیابی توصیفی