جامعه شناسی جوانان

اتخاذ رویکردهای مناسبتی و پژوهش های موردی - درد همیشگی – و بازار گرم تحلیل های غیر جامعه شناختی ( اغلب روانشناختی ) مجموعا شرایطی را پیش آورده است که نه تنها دردی دوا نشده بلکه ذهنیت عمومی سیاستگذاران و مردم نسبت به کارکردهای این قشر دچار تشوش شده است طرفه اینکه عده ای تصور می کنند با نسخه های فردی می توان به سراغ حل معضلات اجتماعی محصول سوء تدبیر مسائل این قشر رفت قطعا تعلل و بی توجهی به تحلیل های علمی و چند جانبه این معضل آثار بسیار جانکاهی بر پیکر اقتصاد و فرهنگ کشور خواهد و گذاشت . اینکه نزدیک نیمی از جمعیت کشور را قشر جوان تشکیل می دهد قشری که دارای علائق و خواسته ها ء نشاط ء تنوع ء فراغت و برخی از زمینه های تفریحی و فراغتی مقبول و پسندیده فرهنگی هستند بر کسی پوشیده نیست اما تاسف آنجاست که مشاهده می شود اقدامی علمی و مجدانه برای تعامل مناسب با مسائل این قشر احساس نمی شود و همان جاست که فرصت جوانی به فرصت و مجال آسیب زایی منجر می شود همان ادعای که مرتن در تحلیل نابهنجاری های اجتماعی سراغ ساختارهای اجتماعی می رفت نه افراد .البته باید دانشگاه های کشور را خطاب قرار داد که با وجود ضرورت پرداخت به لاین قشر چرا تعداد کتاب های تخصصی مربوط به جامعه شناسی جوانان کمتر از تعداد انگشتان دست است کتاب هایی که اغلب حاصل ترجمه اند آیا تحلیل رفتارهای جوانان ایرانی – اعم از کنش های بهنجار و نابهنجار – نیازمند تولیدات نظری و پژوهشی بومی آکادمیک نیست و آیا خالی کردن این عرصه مهم به قیمت پیشروی روانشناسی و فتح سنگرهای تحلیل های علمی جامعه شناختی نیست ؟ این دو سوال به زعم نگارنده ماهیتا سوالات مهمی می نمایند و در خور تامل زیاد .

جوانان در تحلیل های جامعه شناسی جایگاه آنچنانی نداشته اند تنها کاری که انجام گرفته اغلب از آنها به عنوان " مساله " و یا گروه کجروی که متحدانه در مقابل فرهنگ بزرگترها قد علم کرده است نام می برد.در حالی که اولا باید آنها را به عنوان نیروی بالقوه و بالفعل تولیدی و بر حسب مناسباتشان با سازمان تولید تحلیل کرد ثانیا آنها را در درون محیط های نهادی مانند مدرسه و دانشگاه قرار داد نهادهایی که همچون خانواده انتظارات و هنجارهای جامعه بزرگترها را بازتولید کرده و درساخت دهی و " بهنجارسازی " توقعات و چشمداشت های آنها با استانداردهای طبقه حاکم نقش کلیدی ایفا می کنند ( دستگاه های دولتی ایدئولوژیک آلتوسر ) .

امروزه جوانان دارای گستره وسیعی از علایق و مطالبات هستند که برخی مقبول و مشروع و برخی نامقبول و غیرمشروع اند اما تبیین و تعریف محدوده این مطالبات خواسته ای است برحق که جوان ایرانی در عرصه جهان پرتلاطم قرن بیست و یکمی همواره مطرح کرده و می کند من باب نمونه حد مشروع نشاط عمومی و فردی در جامعه و فرهنگ ایرانی – اسلامی چیست ؟ آیا امکانات تفریحی بین اقشار مختلف به یک اندازه و بصورت عادلانه توزیع می شود ؟ در غیاب فرصت های مجاز فراغت آیا جا برای گروه های مرجع منفی و الگو برداری از رفتار های منفی انها صورت نمی گیرد ؟آیا رسانه های داخلی توانسته اند پاسخگوی مطالبات فراغتی نسل پیشتاز تغییر باشند ؟ چگونه می توان از عهده مدیریت تضاد در عرصه سلیقه و خواسته این قشر بر آمد و دهها سوال دیگر ... تردیدی نیست که جامعه شناسی در ایران هنوز در آغاز راه است و نیازمند بالندگی بیشتر اما مهم تر از آن جسارت و ابتکار عمل اصحاب این حوزه در تولید ایده های بومی و ارائه راه حل برای معضلات مختلف از جمله مسائل جوانان است .

نوشتار زیر بدنبال تحلیل جامعه شناسی جوانی و ضرورت طرح آن به عنوان یک حوزه مستقل جامعه شناسی در بین دروس علوم اجتماعی در مقطع کارشناسی است .همچنین قصد دارد برخی از جریانات معمول در جامعه شناسی جوانان در دانشگاه های خارج از کشور را بعنوان الگوی نظری مطرح نموده بر بازشناسی هویت جوان ایرانی و تحلیل اجتماعی رفتار های اجتماعی جوان ایرانی بپردازد.با عنایت به اینکه دوره جوانی دوره استقلال هویتی و اجتماعی – اقتصادی است این نوشتار می تواند به تحلیل جدال نسل جوان و نسل قبل از آن برای تثبیت استقلال و هویت جوان و یا بازپس گیری آن کمک کند به موارد فوق دغدغه های جنسیتی ( دختران و پسران ) و قومی این قشر را هم باید افزود البته نگارنده واقف است که این مدخلی و پیش درامدی بر تحلیل جامعه شناسی جوانان با رنگ و بومی بومی است و نیازمند نقادی تا فربه تر شود.

جامعه شناسی جوانان یکی از زیر شاخه های جامعه شناسی است که بدنبال مطالعه رفتارهای اجتماعی جوانان است .بخش عمده پژوهش های این رشته صرفا جنبه آکادمیک داشته و اهداف آن را دنبال می کنند در حالی که بخش عمده دیگر جنبه درمانی و تربیتی جوانان را دنبال می کند . دوره جوانی برای رشد اجتماعی دوره بسیار مهمی محسوب می شود چون جوانان بدنبال استقلال بیشتر از والدین و اقدام به شکل دهی گروهها اجتماعی با همسالان خود هستند این دوره هویت یابی اجتماعی و فردی و تثبت آن است. خرده فرهنگ هایی که حول مواردی چون نژاد، علایق و منزلت اقتصادی - اجتماعی اند در جامعه شناسی جوانان از جایگاه ویژه ای برخوردارند .چرا که این عوامل قسمت عمده رفتارهای فردی و اجتماعی جوانان را تعیین می کند.

درک رفتارهای اجتماعی جوان هدف اصلی جامعه شتاسی جوانی و جوانان محسوب می شود.عوامل متعددی بر رفتارهای اجتماعی جوانان تاثیر می گذارد مانند زمینه اقتصادی – اجتماعی ، تجربه خانوادگی ، سن و تحصیلات . اغلب مطالعات جامعه شناختی حول مقایسه رفتارهای اجتماعی افراد با خصیصه ها و زمینه های متفاوت می چرخد. چنین مطالعاتی باید تا آنجا ممکن است متغیرهای مختلفی را مد نظر قرار دهد تا بتواند هر چیزی را که تا اندازه ای در شکل گیری رفتار درست نقش دارد را تعیین کند.

کاربرد عملی پژوهش های جامعه شناسی جوانان بیشتر در زمینه تعلیم و تربیت جوانان و درمان آنها می باشد. نهادهای تربیتی با جامعه شناسی جوانان رابطه تنگاتنگی دارند چرا که برخی از گروه های اجتماعی جوانان از گروههای همسالی تشکیل شده است که بیشتر اوقات خود را با هم در مدرسه می گذرانند. بدون تردید شناخت ساختارهای اجتماعی نهادهای تربیتی می تواند کمک زیادی به تربیت بهتر جوانان و همنواسازی آنها با استاندارد های اجتماعی جامعه بکند.

بیشتر مردم جوانی را دوره پر آشوب زندگی می دانند گاهی این امر ناشی از مسائل روانشناختی است که ارتباط چندانی با شرایط زندگی او ندارند. چون اغلب مسائل جوانان با مسائل خانوادگی یا دوستان گره خورده است برخی از این مسائل را می توان با شغل درمانی یا مداخله والدین یا مشاورین جوان مدرسه رفع کرد.هر چه فهم جامعه شناسی جوانان بیشتر باشد به همان اندازه مشاوران ، والدین و درمان گران بهتر می توانند از عهده مسائل اجتماعی جوانان برآیند.

در جامعه شناسی جوانان دو سنت نظری بیشتر غالب است سنت ساختی – کارکردی و برخی از تحلیل های ایده الیستی. مفاهیمی چون فرهنگ جوانان و خرده فرهنگ جوانی را دیدگاه ساختی – کارکردی و مفهوم ضد فرهنگ از سوی دیدگاه های نومارکسیستی مطرح شد..

خرده فرهنگ جوانان برای جامعه شناسی جوانان جایگاه ویژه ای دارد چون این خرده فرهنگ ها بر رفتارهای جوانان تاثیر زیادی دارند.

برخی از گروههای اجتماعی جوانان حول خرده فرهنگ های مبتنی بر شخصیت ، زمینه ، نژاد ، علایق و سایر عوامل شکل می گیرند و برخی از خرده فرهنگ ها مانند گت (goth ) [1] و امو ( emo )[2] و ریو ( rave)[3] تا اندازه ای بر سلایق موسیقیایی استوارند. این خرده فرهنگ ها بر سلایق این خرده فرهنگ ها بر سلایق ، اخلاق، سبک پوشش و آرایش و رفتارهای فراغتی جوانان تاثیر می گذارند . تاثیر رفتاری بالایی که خرده فرهنگ ها اعمال می کنند هم بر حوزه های نظری رشته جامعه شناسی جوانان تاثیر می گذارد و هم بر جنبه عملی آن .

جامعه شناسی جوانی یا به تعبیر دیگر جامعه شناسی جوانان با خط مشی جوانی ارتباط تنگاتنگی دارد مجاورت این رشته با سیاست جوانان باعث شده است تا جامعه شناسی از یک دیدگاه انتقادی و سازنده ای در خصوص نابرابری ها و در ماندگی برخوردار شود. با قبول این که آینده جامعه شناسی جوانی دست کم تا اندازه ای با سیاست و رفتار جوانان درگیر است .این یادآور مفهوم میدان بوردیو (188) است از نظر بوردیو میدان همچون ساختاری است که از نظر منطق و عملکرد از استقلال نسبی برخوردار است . مفهوم میدان به روشن شدن ساختارهای درونی میدان کمک می کند منظور این که میدان ها چه ارتباطی با یکدیگر دارند و بر یکدیگر تاثیر می گذارند و نیز این که مناسبات قدرت و سلسله مراتب موجود داخل و بین میدان ها چگونه است . مفاهیم جامعه شناسی جوانی و خط مشی جوانی جهات مختلفی دارند.اما جامعه شناسی جوانی خواه ناخواه متاثر از تاثیرات قدرتمند خط مشی جوانی است. .

خانواده و جوانان

همواره در جامعه شناسی جوانی دو مفهوم نقش کلیدی داشته اند سن و قدرت . جوانان که برای استقلال از سلطه بزرگان و خانواده تلاش می کنند همیشه با مقاومت بزرگترها برای تحت کنترل نگه داشته شدن مواجه می شوند و این کشمکش قدرت به ( رهایی از اعمال قدرت و تلاش برای اعمال قدرت ) جدال نمادین نسلی جوان و نسل قبلی منجر می شود.لذت اعمال قدرت به بازتعریف سن بلوغ و در نتیجه استقلال جوانان از سوی بزرگترها دامن می زند تعریفی که دوره استقلال فکری ، مادی جوانان را به تعویق می اندازد باعث می شود جوانان بزرگسالی و بلوغ خود را به شیوه های مقبول و گاهی نابهنجار به رخ بزرگترها ( جامعه ) بکشند. تحقیقات مختلف نشان می دهد گروه همسالان برای استقلال جوانان نقش بسیار مهمی دارند چیزی که از سوی والدین نوعی تهدید بالقوه محسوب می شود.

دغدغه ترک خانه و بلوغ جوانان همیشه مهمترین مشغله فکری والدین بوده و از اینکه آنها آشیانه پدری ترک کرده و خود اقدام به تشکیل خانواده بکنند به تعارض های زیادی بین والدین و فرزندان منجر می شود. با توجه به جوانی جامعه ایرانی تحقق چنین اتفاقی در سالهای آتی مهمترین دلمشغولی خانواده ها تبدیل شده است طوریکه امروزه خانوارهای تک نفره و رشد فزاینده آن به یکی از نگرانی های عمده خانواده ها و جامعه تبدیل شده است در نتیجه طراحی تدابیر لازم برای مدیریت جوانی بیش از هر دوره ای لازم و حیاتی به نظر می رسد.

کانل ( 1980) در فاصله سال های بین دهه 1950 تا اوایل دهه 1970 سن آغاز ترک تحصیل مدرسه و تشکیل خانواده در بین جوانان استرالیایی15 سالگی می داند و معتقد است این امر تا اوایل دهه 1980 به یکی از مهمترین معضلات خانواده های استرالیایی تبدیل شده بود. در چنین کشوری که سن قانونی استقلال جوانان 18 سالگی تعیین شده است جوانان دوران قبل از 18 سالگی را دوره برخورداری از حمایت های عاطفی ، مالی و غیرمادی اعلام کرده اند و نقش و تاثیر والدین خود را در این حمایت بسیار بالا ارزیابی کرده و از اینکه فراغت خود را در کنار خانواده می گذرانند ابراز مسرت و رضایت کرده اند .

جامعه جوان ایرانی با مسائلی چون تغییرات ارزشی و سلیقه ای جوانان مواجه هست امروزه جوانان همپای تحولات جهانی ( فرایند جهانی شدن ) با گسترش رسانه های فرامرزی با خرده فرهنگ ها و حتی ضد فرهنگ های جوانان آشنا می شوند ( از جمله عرفان های کاذب و چیزی که از آنها با عنوان آیین ها و مذاهب ضاله یاد می شود) . این کیفیت آشنایی خواه نا خواه به تغییرات رفتاری این قشر در جامعه منجر خواهد شد بخشی از تغییرات طبیعی به نظر می رسد اما بخشی دیگر تهدیدی جدی بر علیه فرهنگ و موازین ارزشی جامعه است بهر حال چنانچه این قبیل رفتارهای اجتماعی مخل نظم اجتماعی بدانیم قبل از هر چیز نیازمند رویکردهای نظری تحلیلی مناسب هستیم تعداد این سنت های نظری در جامعه شناسی کم نیستند اما می توانند در تحلیل درست وضعیت جوانان نقش مهمی ایفا کنند مهم پرداخت به مساله جوانان است .

موضوع مهم در جامعه شناسی جوانی و جامعه شناسی خرده فرهنگ جوانی ،رابطه طبقه اجتماعی با تجربه روزمره زندگی است .در این زمینه کار جامعه شناسی فرانسوی پی یر بوردیو قابل تامل است . از نظر بوردیو شغل و سطح تحصیلات والدین نقش مهمی در فرصت های زندگی جوانان دارد.. طبعا طبقه اجتماعی ساختاری است که می توان هم نقش محدودیت آفرین و هم فرصت سازی را برای کنشگران ایفا نماید در جوامعی چون جامعه آمریکا، تجربه زندگی طبقاتی متفاوت از قومیت افراد است همچنین در برخی از جوامع عواملی چون جنسیت همان کارکرد طبقه را ایفا می کند. هر کدام از این موارد بر خرده فرهنگ جوانی تاثیر دارند. بنابراین در رفتارهای جوانان بطور غیر مستقیم تاثیر تعیین کننده ای دارند مواردی چون باندهای تبهکار و گروه های کجرو. چه فردی که نمی تواند در قالب هنجارهای رایج جامعه به موفقیت دست یابد و یا شغل مناسب پیدا کند به ساخت خرده فرهنگ اقدام می کند تا بتواند در قالب جامعه کوچک خود به منزلت اجتماعی ایده آل خود دست یابد او برای این کار دست به اعمالی چون مصرف سیکار و جرایمی چون مصرف مواد مخدر ، پوشش متفاوت و.. می زند تا به کسوت بزرگتر ها درآمده و توجه عموم و از جمله بزرگترها را به خود جلب کند. تصور کنید جوان سیاهپوستی که که نمی تواند شغل مناسب ، مدرسه درست و حسابی ،دانشگاه معتبر ، ازدواج دلخواه و بالاخره سبک زندگی مناسب دست یابد به اقدامات و اعمال کجروانه روی می آورد نماد چنین گروه های سرخورده موسیقی جاز است .هیپی ها ، کله تاس ها ، خرده فرهنگ پانک ها ی انگلستان دهه 1970 نمونه ای از خرده فرهنگ گروه های طغیانگر متعلق به طبقه کارگر بودند این افراد که شانس ورود به دانشگاه های معتبر را نداشتند مجبور می شدند به مدارس هنر و دانشکده های فنی – حرفه ای وارد شوند در عین حال برخلاف خواسته والدین خود عمل کرده و به در مشاغل و رشته های دلخواه خود فعالیت کنند این نشانه نوعی شورش علیه هنجارهای خانواده و جامعه بزرگتر نیز بود.

جامعه شناسی جوانان

مطالب مشابه :

آسیب های اجتماعی چیست؟

جامعه شناسی جوانان

آسیب اجتماعی خودکشی

اعتیاد

ستوده ، هدایت اله، آسیب شناسی اجتماعی

چت‌درمانی، روشی تازه در درمان‌های روان‌شناختی