ابوالحسن غفاری،نقاش ناصری

در این مقاله می توانید با زندگی صنیع الملک آشنا شوید.

میرزا ابوالحسن خان بنا به ذوق فطری و استعداد موروثی در تحت تعلیم استادان خود، کم کم ترقی کرده، هنر خود را کامل ساخته، در ردیف نقاشان مبرز آن دوره قرار گرفت، به طوری که در سال 1258 ه. ق. در دوره سلطنت محمد شاه قاجار، که جوانی 29 ساله بود، به او اجازه داده شد که تابلو رنگ روغنی از صورت شاه تهیه کرده بدین وسیله جزو نقاشان دربار قرار گیرد.

تابلو مزبور که رقم «چاکر جان نثار ابوالحسن ثانی غفاری» و تاریخ 1258ه.ق. دارد و اکنون در حوضخانه موزه سلطنتی گلستان محفوظ است، قدیم ترین اثر وی محسوب می شود و پیشتر از این تاریخ، اثر دیگری از او تاکنون دیده نشده، یا متأسفانه نویسنده، توفیق مشاهده آنرا نیافته است.

صورت رنگ روغنی محمد شاه که به قطع متوسط ساخته شده است، او را با کج کلاه مشکی ماهوت یا پوست با جقه بزرگ الماس نشان و تل، کلیجه ترمه بتّه جقه یی، آستر و سجاف خز، سرداری نظامی ماهوت سبز با دکمه های طلا، دستمال گردن (پاپیون)، گل کمر بزرگ تخمه زمرد الماس نشان، در حالی که یک دست خود را آویخته و دست دیگر را در بالای کمربند خود نهاده است، نشان می دهد. این تابلو در مایه رنگ های تیره و کدر کار شده است ولی پیداست که مقداری از تیرگی آن به سبب مرور زمان و مالیدن روغن های نامناسب و گرد و خاک حادث شده است. در صورتی که روغن های تیره را ازتابلو مزبورپاک نمایند رنگ ها جلوه خود را باز خواهند یافت.

ابوالحسن خان بنا بر تمایلی که برای پیشرفت و تکامل هنر خود داشت، در اواخر سلطنت محمد شاه یعنی در حدود سال های 1261-62 در این صدد برآمد که سفری به ایتالیا برود و آثار نقاشان بزرگ و معروف اروپایی به خصوص نقاشان دوره رنسانس را از نزدیک مشاهده نماید و با طرز کار و شیوه نقاشی آنان آشنا گردد. از این رو، گویا به همت و سرمایه خود و یا با مساعدت های محمد شاه و یا بنا به نوشته آقای خان ملک ساسانی، به مساعدت حسینعلی خان نظام الدوله مشیرالممالک، رهسپار کشور ایتالیا شد و مدتی در هنرستان ها و موزه های رُم و فلورانس و واتیکان به تحصیل و مطالعه و نسخه برداری از تابلوهای هنرمندان ایتالیائی پرداخت.

ازاین اثروچنداثردیگر که سپس معرفی خواهد شد، چنین استنباط می گردد که میرزا ابوالحسن خان غفاری پیش از سفر فرنگ، تحت تأثیر شیوه استادان خود، به همان سبک مخصوص نقاشان اصفهانی کار کرده و در کارهای اولیه خود، طرز طراحی و قلم زنی و رنگ آمیزی آنان را مراعات می نموده است.

ابوالحسن خان هنوز در ایتالیا بود که محمد شاه، وفات یافت و فرزند او ناصرالدین میرزا ولیعهد که در تبریز بود با تدابیر میرزاتقی خان امیر نظام (امیرکبیر) به تهران آمده برتخت سلطنت ایران جلوس کرد. بنابراین ابوالحسن خان هنگامی به ایران بازگشت که دو سال از سلطنت ناصرالدین شاه گذشته بود. ابوالحسن خان ضمن بازگشت به میهن بنا بر تمایل شدیدی که بر توسعه هنر نقاشی درایران و تربیت شاگردان متعدد در این رشته داشت، مقداری وسایل نقاشی و باسمه های رنگی و گراورهای فراوان از کارهای استادان اروپایی با خود به ایران آورد که بعدها در تکمیل هنرستان نقاشی که خود مۆسس آن بود مورد استفاده قرار گرفت.

شادروان امیر کبیر در دوره صدارت بسیار کوتاه ولی مشعشع خود برای تربیت و تشویق اهل هنر و صنعت و ترویج منابع داخلی، طرح مدرسه یا مۆسسه یی به نام «مجمع دارالصنایع» ریخته بود که مانند بسیاری از اقدامات او پس از مرگش به ثمر رسیده افتتاح گردید.

«مجمع الصنایع» در سرای بزرگی در انتهای بازار توتون فروشان، در جنوب غربی «سبزه میدان» قرار داشت که هنوز هم آن گوشه به همان نام، نامیده می شود. این سرای بزرگ حجره های فراوان و گوناگون داشت که در هرحجره، گروهی از هنرمندان و صنعتگران با شاگردان و دستیاران خود مشغول ساختن و پرداختن سفارش های مختلف درباریان و اعیان و مردم بودند و می توان گفت بهترین استادان آن زمان، در فنون مختلف، در آنجا گرد آمده بودند.

یکی از حجره های متعدد این سرای بزرگ «حجره نقاشان» بود که ابوالحسن خان نقاشباشی با 34 نفر از شاگردان خود در آنجا بکار نقاشی مشغول بودند. بنا به مدارکی که در دست است، در سال 1269ه.ق. نقاشباشی و شاگردانش و چند استاد دیگر، در این حجره به نقاشی و تذهیب و صحافی و تجلید کتاب هزار و یک شب (الف لیلة و لیله) مشغول بوده اند. تاریخچه پدید آمدن این مجموعه نفیس بی نظیر به امر ناصرالدین شاه قاجار و به مباشرت دوستعلی خان معیرالممالک در «مجمع الصنایع ناصری» فراهم آمده است که تنظیم و تزیین آن 42 هنرمند مدت هفت سال کوشیده اند. این عده عبارت بوده است از: 34 نقاش و 7 مجلِّد و مذهِّب و صحّاف. سرپرستی نقاشی مجالس کتاب با میرزا ابوالحسن خان غفاری صنیع الملک کاشانی و سرپرستی تذهیب و ترصیع با میرزا عبدالوهاب و میرزا علی محمد و سرپرستی صحافی با میرزا علی صحاف بوده و سازنده جلدهای روغنی میرزا احمد است.

تاریخچه پدید آمدن این مجموعه نفیس بی نظیر به امر ناصرالدین شاه قاجار و به مباشرت دوستعلی خان معیرالممالک در «مجمع الصنایع ناصری» فراهم آمده است که تنظیم و تزیین آن 42 هنرمند مدت هفت سال کوشیده اند. این عده عبارت بوده است از: 34 نقاش و 7 مجلِّد و مذهِّب و صحّاف. سرپرستی نقاشی مجالس کتاب با میرزا ابوالحسن خان غفاری صنیع الملک کاشانی و سرپرستی تذهیب و ترصیع با میرزا عبدالوهاب و میرزا علی محمد و سرپرستی صحافی با میرزا علی صحاف بوده و سازنده جلدهای روغنی میرزا احمد است.

میرزا آقاخان اعتمادالدوله نوری که پس از عزل امیرکبیر به مقام صدراعظمی ایران رسیده بود در حدود سال 1270 ه. ق. برآن شد که در پایین باغ و قصر نگارستان (ضلع جنوبی میدان بهارستان کنونی) باغی و عمارتی برای فرزند محبوبش نظام الملک احداث کند.

از جمله در تزیین داخل این عمارت، صدراعظم، از ابوالحسن خان نقاشباشی خواست که در ازاره تالار پذیرایی آن، تصویری بزرگ از ناصرالدین شاه و شاهزادگان و رجال دربار او به هنگام جلوس و تشکیل صف سلام نوروزی، نقاشی کند. ابوالحسن خان نقاشی ها را در سال 1273 ه. ق. به اتمام رسانیده به دریافت خلعت و انعامات مناسب مفتخر گردید.

نقاشی های این تالار، مرکب از هفت پرده و شامل 84 صورت است که در یک قسمت آن ناصرالدین شاه در حدود 25 سالگی با لباس رسمی و جواهرات در حالی که بر تخت خورشید (تخت طاوس) جلوس کرده و در طرفین او برادران و پسرانش از جمله معین الدین میرزا یکی از ولیعهد های سابق او و لله ها و معلمینشان ایستاده اند، نشان داده شده، و در قسمت های دیگر، شاهزادگان و وزراء و سفراء و امرای لشکر و ایلخانان و اعیان و معاریف با لباس های رسمی و جبه و شال کلاه، نقاشی شده اند. این تابلو بزرگ و مفصل، مجموعه جالبی از صورت رجال و بزرگان ایران درآن عهد بشمار می رود و گذشته از جنبه هنری آن از این حیث نیز بسیار با ارزش است.

این تابلوهای رنگ روغنی جالب را یک بار در اواسط جنگ بین المللی اول، برای موزه استانبول تا صد هزار تومان (به پول آن روز) خریدار بودند، ولی به علت عدم تقسیم و تراضی بین وراث خواجه نظام الملک نوری، خوشبختانه فروش آنهاعملی نگردید، تا پس ازخراب کردن عمارت نظامیه (لقانطه)، پرده های مزبور برای موزه ایران باستان خریداری شده و اینک در دورادور تالار خزانه موزه مزبور نصب گردیده، در معرض تماشای اهل ذوق و هنر گذاشته شده است.

ابوالحسن خان در اروپا، علاوه بر تکمیل رشته نقاشی، در امور چاپ لیتوگرافی نیز تحصیل کرده، اطلاعات مفیدی کسب کرده بود، به این سبب در سال 1277ه. ق. ریاست دارالطباعه و اداره امور چاپ و انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه که از تأسیسات مرحوم میرزا تقی خان امیر کبیر بود، از طرف ناصرالدین شاه به عهده میرزا ابوالحسن خان نقاشباشی گذاشته شد و شاه از او خواست که روزنامه مزبور را به صورت آبرومندتر و بهتری در آورده، ضمناً در هر شماره، تصاویری از رجال و شخصیت های درباری و سیاسی و مناظر تهران و بعضی وقایع و اتفاقات، نقاشی و چاپ کند.

میرزا ابوالحسن خان از شماره 472 عنوان روزنامه فوق را به روزنامه دولت علیه ایران تبدیل کرده با قطع بزرگ تر و خط و کاغذ خوب منتشر ساخت. این روزنامه چون رسمی و دولتی بود، از این رو در سر لوح آن نقش شیر و خورشید که در هر شماره نقاشی آن تجدید می گردید، به چاپ می رسید.

نخستین یا دومین تصویری که در این روزنامه به چاپ رسید، تصویر میرزا ابوالحسن خان نقاشباشی به قلم خود او بود. در شماره473 مورخ پنجشنبه 26 صفر 1277ه. ق.

هنوز نه ماه از آغاز انتشار روزنامه دولت علیه ایران نگذشته بود که سعی و مهارت ابوالحسن خان نقاشباشی در تغییر وضع و نفاست طبع آن، منظور نظر ناصرالدین شاه قرار گرفته، او را در قبال این حسن خدمت با اعطای لقب «صنیع الملک» و خلعت و انعام شایسته تشویق و ترغیب نمود و این فرمان در شماره 49 مورخ دهم ذی قعده 1277 همان روزنامه، به نام او صادر گردید.

ابوالحسن غفاری،نقاش ناصری

مطالب مشابه :

نقاشـی های رنگ روغـن زیبــا

سیاه قلم

تاریخچه نقاشی

ابوالحسن غفاری،نقاش ناصری

»کوبیسم

مكانیك انسانی

اطلاعیه سومین جشنواره نوجوان سالم

سخنان آقای قرائتی

مینو محرز دکتر معالج آیت‌الله تهرانی در گفتگو با مشرق

ويژگي و آثار فناوري نانو در صنعت ساختمان و فولاد و غيره