سنگ‌های سیستم ادراری - دکتر مجید حقیقت [ متخصص کلیه و مجاری ادراری ]

سنگ‌های سیستم ادراری ( سنگ کلیه ، حالب ، مثانه و مجرای ادراری ) یکی از شایع‌ترین و قدیمی‌‌ترین بیماری‌های شناخته شده بشری است. چنانکه در بررسی اجساد مومیایی شده مصری نیز سنگ در سیستم ادراری مشاهده شده است.
سنگ سیستم ادراری در هر سن و جنس و نژاد و منطقه جغرافیایی ممکن است دیده شود. گرچه شیوع و نوع سنگ بسته به سن و جنس و منطقه متفاوت است.
گفته شد سنگ ادراری در هر سنی ممکن است مشاهده گردد ولی شایع‌ترین سن بروز سنگ‌های ادراری علامت‌دار در مردان و میانسالی ( 50-30 سالگی ) شایع‌تر است در حالی که سنگ‌های بدون علامت در زنان شایع‌تر است.
سنگ مثانه در کودکان و سالمندان شایع‌تر است که دلیل آن شیوع بیماری بزرگی پروستات در مردان سالمند و همچنین فقر غذایی در کودکان و مصرف غذای حاوی غلات فراوان باعث شیوع بیشتر سنگ مثانه در کودکان می‌گیرد.

منظور از سنگ اداری با علامت و بدون علامت چیست ؟
صرف وجود سنگ درمسیرادراری منجر به ایجاد علامت درد و ناراحتی نمی‌گردد ممکن است سال‌ها سنگی در کلیه باشد ولی هیچ‌گونه علامتی ایجاد نکند. زمانی سنگ علائم ایجاد می‌کند که انسداد در مسیر ادراری و یا عفونت و یا تحرک دیواره کلیه و یا مثانه باعث ایجاد درد و یا سوزش گردد. لذا معمولاً سنگ پس از حرکت و ایجاد انسداد دردناک می‌گردد.

علت ایجاد سنگ در سیستم ادراری چیست ؟
همانگونه که می‌دانید کلیه با تصفیه خون ، مواد زائد را از بدن دفع می‌کند ، همراه با این مواد زائد ، املاح و عناصری وجود دارد که ممکن است به دلایل مختلف رسوب کرده و با تشکیل کریستال و تجمیع و بزرگ شدن این کریستال‌ها ، ایجاد سنگ کند.

چه عواملی منجر به رسوب املاح می‌گردد ؟
هر عاملی که غلظت این املاح را بالا ببرد می‌تواند منجر به ایجاد کریستال املاح و رسوب آن گردد. مهم‌ترین عامل تغلیظ ادرار، کاهش مصرف مایعات و یا تعریق زیاد می‌باشد ، همچنین ممکن است در اثر اختلال در کارکرد کلیه نوعی از املاح بیش از حد عادی تولید یا دفع گردد و غلظت آن را در ادرار بالا برود.
بعنوان مثال اگر در فردی استعداد ترشح اسید اوریک ادرار بیش از حد نرمال باشد ، افزایش غلظت این ماده در ادرار منجر به ایجاد کریستال و تجمیع و رسوب آن و ایجاد سنگ اسید اوریکی می‌کند.

آیا مشکل کلیه و مثانه نیز در ایجاد سنگ مؤثر است؟
عامل دیگری که منجر به رسوب املاح در ادرار می‌گردد سکون و عدم تخلیه مناسب و یا تخلیه با تاخیر ادرار است. اگر در اثر عاملی مثل مشکل مادرزادی کلیه ،مثلاً تنگی مادرزادی در مسیر خروج ادرار و یا بیماری پروستات ، تخلیه ادرار از کلیه یا مثانه به کندی صورت گیرد و منجر به سکون ادرار در محل و باعث رسوب بیشتر و سریع‌تر املاح و تجمیع بیشتر آن و ایجاد سنگ می‌گردد.

مثالی برای درک بهتر موضوع
بعنوان مثال در مردان سالمند به دنبال بزرگی پروستات منجر به عدم تخلیه مناسب ادرار، و باقیماندن ادرار در مثانه ، منجر به رسوب املاح و ایجاد سنگ مثانه میگردد و یا در اثر تنگی مادرزادی یا اکتسابی در مسیر خروجی ادرار از کلیه ( تنگی محل اتصال گلنچه کلیه به حالب UPJO) منجر به عدم تخلیه مناسب ادرار از کلیه و در نتیجه گشاد کردن کلیه و رسوب املاح و در نهایت ایجاد سنگ کلیه می‌گردد.

آیا عفونت ادراری ارتباطی با سنگ سیستم ادراری دارد؟
عفونت ادراری و سنگ ، ارتباط دو طرفه با هم دارند. هم وجود سنگ می‌تواند باعث مستعد شدن شرایط برای رشد میکروب و ایجاد عفونت و مقاوم شدن عفونت به درمان گردد و هم خود عفونت ادراری ممکن است عامل اولیه منجر به ایجاد سنگ ادراری گردد.
بدین صورت که برخی انواع میکروب‌ها با قلیایی کردن ادرار و تولید ترکیباتی سرعت رسوب املاح را شدیداً افزایش می‌دهد و در مدت کوتاهی نسبت به سایر سنگ‌ها ممکن است سنگ‌های بزرگ و سنگ‌های شاخ گوزنی تولید کنند که این نوع سنگ‌ها را ، سنگ‌های عفونی ( استرویتی ) می‌نامند و در زنان بسیار شایع‌تر از مردان می‌باشد و معمولاً سنگ‌های بدون علامت را شامل می‌گردد. بدین معنی که ممکن است بدون هیچ علامت ظاهری و دردی ، به تدریج سنگ‌های بسیار بزرگ ساخته شود و کلیه به تدریج تخریب گردد.

آیا منطقه جغرافیایی محل زندگی در بروز سنگ ادراری تأثیری دارد؟
منطقه جغرافیایی هم از طریق عادات غذایی و هم نژادی و ارث می‌تواند در تولید سنگ ادراری مؤثر باشد. ولی مهم‌تر از آن مسئله‌ی آب و هوایی است که شیوع سنگ در مناطق جغرافیایی گرم و خشک بیشتر است و دلیل آن همان مسئله‌ی تغلیظ ادرار و استعداد بیشتر رسوب املاح در ادرار می‌باشد.

نوع آب مصرفی در هر منطقه چه تأثیری در ایجاد سنگ ادراری دارد؟
مهمترین عامل ، حجم آب مصرفی و در نتیجه غلظت ادرار می‌باشد و نوع آب تأثیر کمتری دارد. براساس نوع و میزان املاح، آب را به دو نوع نرم و سخت تقسیم می‌کنند که تأثیر اصلی که ممکن است نوع آب در استعداد سنگ‌سازی داشته باشد اثر نوع آب بر روی ایجاد تمایل در مصرف آب است. بدین صورت که آب سخت (آب سنگین) معمولاً پس از نوشیدن یک لیوان آن، فرد احساس سنگینی کرده و تمایل فرد به مصرف بیشتر آب کم می‌گردد ولی پس از مصرف آب نرم (آب سبک) فرد احساس سنگینی کمتری داشته و تمایل بیشتری به مصرف آب دارد.
بدین صورت نوع آب از طریق تأثیر در تمایل فرد به مصرف آب بیشتر، مؤثر است نه صرفاً جنس خود آب و میزان املاح موجود در آن.
جهت درک بهتر مطلب می‌توان نوع آب اصفهان را با تهران مقایسه کرد که آب اصفهان سخت و آب تهران نرم می‌باشد و مصرف آب تهران سنگینی بسیار کمتری نسبت به مصرف آب اصفهان در فرد ایجاد می‌کند.

رژیم غذایی چه تأثیری در ایجاد سنگ ادراری دارد؟
رژیم غذایی در صور مختلف بر پروسه سنگ‌سازی تأثیر می‌گذارد. در دوره شیرخوارگی اگر مصرف غذای حاوی غلات زیاد، و فاقد شیر و پروتئین حیوانی باشد منجر به ایجاد سنگ مثانه در کودک می‌گردد که در مناطق با فقر تغذیه ای شایع‌تر دیده می‌شود.
در بقیه موارد خود نوع غذا به تنهایی در فردی که استعداد سنگ‌سازی ندارد تأثیر چندانی در ایجاد سنگ ندارد . ولی در بیماران با زمینه‌ی سنگ‌سازی نوع رژیم غذایی مؤثر است که بسته به نوع سنگ متفاوت است. لذا بهتر است ابتدا انواع سنگ ادراری توضیح داده شود.

انواع سنگهای ادراری

همانگونه که قبلاً توضیح داده شد نوعی سنگ در اثر عفونت ادراری ایجاد می‌گردد به نام سنگ‌های عفونی (استرویتی) که در این نوع سنگ رژیم غذایی تأثیر زیادی ندارد.گرچه مصرف دارو یا موادی که PH ادراری را افزایش دهد و قلیایی شدن ادرار را تشدید کند سرعت سنگ‌سازی را بیشتر خواهد کرد.

سنگ اکسالات کلسیم :
شایع‌ترین نوع سنگ علامت‌دار، سنگ اکسالات کلسیم است. ترکیبات اکسالات و کلسیم منجر به بروز کریستال غیرمحلول در آب به نام کریستال اکسالات کلسیم می‌گردد. اگر این ترکیب در روده صورت گیرد منجر به عدم جذب آن و دفع اکسالات کلسیم کرده ولی اگر ترکیب در ادرار صورت گیرد منجر به رسوب آن در ادرار و استعداد ایجاد سنگ گردد.
غذاهای حاوی اکسالات شامل کاکائو، قهوه، نوشابه گازدار و چای و برخی سبزیجات می‌باشد. همچنین نوع سوخت و ساز پروتئین در بدن تولید اکسالات می‌کند ولی بیشترین منبع اکسالات دریافت آن از طریق مواد غذایی است.
باید توجه داشت اکسالات چند برابر کلسیم قدرت سنگ‌سازی و رسوب دارد به همین دلیل امروزه تأکید بیشتر بر پرهیز از مصرف مواد غذایی حاوی اکسالات می‌باشد و کمتر پرهیز غذایی از کلسیم توصیه می‌گردد مگر مواردی که ثابت گردد جذب بیش از حد کلسیم از روده عامل مؤثر سنگ‌سازی باشد و حتی مصرف مقادیر متوسط کلسیم نیز توصیه می‌گردد. چون کلسیم با ترکیب به اکسالات در روده می‌تواند منجر به دفع اکسالات از روده و کاهش میزان آن در خون و ادرار و کاهش ایجاد کریستال اکسالات کلسیم در ادرار گردد.
شاهد این مطلب این‌که در مطالعات انجام شده دیده شده که افرادی که روزانه یک لیوان شیر مصرف می‌کنند کمتر از افرادی که اصلاً مصرف شیر ندارند شانس سنگ‌سازی در سیستم ادراری دارند.

آیا امروزه پرهیز غذایی از لبنیات در رژیم غذایی پیش‌گیری از سنگ‌سازی توصیه می‌گردد؟
جواب این ‌که : البته در مواردی که در بررسی‌ها و آزمایشات ، مشخص گردد که بیماری زمینه‌ای افزایش جذب کلسیم از روده وجود داشته باشد. در چنین فردی میزان کلسیم دریافتی از مواد غذایی عامل اصلی سنگ‌سازی خواهد بود و چنین بیماری لازم است میزان کلسیم موجود در رژیم غذایی در حد خاصی کنترل گردد. در غیر این صورت میزان مصرف متوسط لبنیات به بیماران دارای زمینه‌ی سنگ‌سازی توصیه می‌گردد.که تا 3 لیوان مصرف لبنیات را مجار میدانند.
همچنتین مصرف زیاد نمک باعث دفع بیشتر اکسالات و کلسیم از ادرار و بالا رفتن غلظت املاح در ادرار و استعداد بیشتر سنگ‌سازی می‌گردد. لذا پرهیز از مصرف نمک نیز در بیماران با استعداد سنگ‌سازی توصیه می‌گردد.

سنگ اسید اوریکی :
نوع دیگر سنگ سیستم ادراری سنگ اسید اوریکی است که از نظر شیوع در رده بعدی قرار دارد. اسید اوریک نیز از املاح ادراری است که با افزایش غلظت آن در ادرار منجر به رسوب آن و ایجاد کریستال نامحلول اسید اوریکی و تجمع کریستال‌ها باعث تشکیل سنگ اسید اوریکی می‌گردد.

منبع ایجاد سنگ اسید اوریک در بدن از کجاست؟
اسید اوریک از سوخت و ساز پروتئین در بدن ایجاد میگردد . پس میزان مصرف پروتئین در رژیم غذایی در میزان اسید اوریک خون و ادرار تأثیر مستقیم می‌گذارد. همچنین در بیماری نقرس اختلالات آنزیمی در سیکل سوخت و ساز پروتئین و یا در بیماری‌های مزمن که منجر به تحلیل بافت عضلانی بدن گردد منجر به افزایش اسید اوریک خون و سپس ادرار و ایجاد سنگ اسید اوریکی در سیستم ادراری می‌گردد.

چه رژیم غذایی در موارد سنگ اوریکی توصیه می‌گردد؟
جهت کاهش میزان اسید اوریک خون و ادرار ، کاهش میزان مصرف پروتئین در رژیم غذایی 24 ساعته را به کمتر از 100 گرم توصیه می‌گردد. در مواردی که بیماری خاصی عامل افزایش اسید اوریک باشد همانند بیماری نقرس علاوه بر رژیم غذایی احتیاج به مصرف دارو نیز می‌باشد تا میزان اسید اوریک را در خون و در نتیجه در ادرار کاهش داد.

www.drhaghighat.ir

سنگ‌های سیستم ادراری - دکتر مجید حقیقت [ متخصص کلیه و مجاری ادراری ]

مطالب مشابه :

کتاب سیستم های عامل - دکتر حقیقت

دانلود Voice و نمونه سوالات ارشد

سیستم های توزیع شده (ِِDistributed Systems)

سیستم عامل

کتاب سیستم های توزیع شده - دکتر حقیقت

رتبه 13شبکه و 15 تجارت