زایمان طبیعی، مزایا و معایب

درد از همان ابتدای خلقت با بشر بوده است و انسان ها همیشه سعی داشته اند به طرق گوناگون با آن مبارزه کنند. یکی از شدیدترین این دردها، درد زایمان است ؛ این روزها با زیاد شدن سزارین به رغم همه عوارضی که به دنبال دارد، اغلب خانمها تنها برای رهایی از درد زایمان ، این روش را به صورت انتخابی جایگزین زایمان طبیعی     می کنند.

از سوی دیگر پزشکان معتقدند سزارین تنها در موارد عدم امکان انجام زایمان طبیعی یا مواردی که سلامت و زندگی مادر، جنین و یا هر دوی آنها در خطر است ، به عنوان روش زایمان نجات بخش است. سزارین عوارضی دارد که زایمان طبیعی ندارد. از آن جمله عفونت لگنی پس از سزارین تقریبا ۳۰ برابر بیش از زایمان طبیعی است و شخصی که یک بار سزارین شده باشد، به احتمال زیاد دیگر قادر به زایمان طبیعی نخواهد بود و باید عمل جراحی مجددی را متحمل شود.

به همه اینها باید هزینه های سنگین سزارین را نیز اضافه کرد. متخصصان زنان و زایمان معتقدند، خطر زایمان سزارین بسیار بیش از زایمان طبیعی است و از این رو سزارین نباید اولین انتخاب باشد، مگر به تشخیص پزشک متخصص. هم اکنون در کشورهای پیشرفته نیز روز به روز از میزان سزارین ها کاسته و روش زایمان طبیعی خصوصا شیوه زایمان بدون درد جایگزین آن شده است.

. بیشتر روشهای زایمان طبیعی تهاجمی نیستند و احتمال خطر یا آسیبهای جانبی برای مادر یا نوزاد کم است.

. در زایمان طبیعی بیهوشی یا بی‌حسی وجود ندارد. مادر در هنگام زایمان و تولد کودک، بیدار و هوشیار است؛ مادر می‌تواند وضعیت بدن خود را تغییر دهد و در حالتی قرار بگیرید که بیشتر احساس راحتی کند و هنگامی که زمان بیرون آمدن کودک فرا می‌رسد به انجام این کار کمک نماید.

. با انجام زایمان به روش طبیعی نیازی به تزریق سرم یا وصل کردن دستگاههای مانیتورینگ الکترونیکی به بدن مادر نیست؛ بنابراین حرکت برای مادر آسان‌تر است،بلافاصله بعد از زایمان می تواند راه برود، دوش بگیرید و در صورت امکان، از توالت فرنگی (به جای لگن بیمار) استفاده نماید.

. بیشتر خانمها به هنگام زایمان طبیعی و پس از آن احساس قدرت می‌کنند و با اینکه ناچارند درد را تحمل کنند اما بیشتر آنها می‌گویند که برای زایمان بعدی خود نیز همین روش را انتخاب می کنند. بعضی از خانمها احساس اینکه مسوولیت این امر بر دوش آنهاست سبب می‌شود تصور آنها از درد کاهش یابد.

. در بعضی از بیمارستانها شوهر زن می‌تواند همراه او باشدو به همسرش کمک کند و باعث کاهش احساس درد در همسر خود شود.

. آمار و ارقام حاکی از آن هستند که میزان مرگ و میر مادر و نوازد در زایمان طبیعی به مراتب پایین تر از سایر شیوه های زایمان است و نه تنها برای نوزاد بلکه برای مادر هم به عنوان یکی از سالم ترین گزینه های زایمان محسوب می شود. 

. مادرانی که به روش طبیعی کودکان خود را به دنیا می آورند خیلی زود تر می توانند با نوزاد انس بگیرند و با او ارتباط صمیمانه عاطفی برقرار کنند.

. از آنجایی که مادران با زایمان طبیعی سریعتر بهبودی پیدا می کنند، زودتر می توانند شیر دادن به نوزاد را شروع کنند و این مسئله خود به عنوان یکی از مهمترین مزایای زایمان طبیعی به شمار می رود.

. زایمان طبیعی هزینه بیهوشی و جراحی در بر ندارد و لازم نیست مادر و فرزند برای مدت زمان طولانی در بیمارستان بستری شوند. طبق برآوردهای اخیر زایمان طبیعی چیزی در حدود %50 الی 75% (بسته به نوع بیمارستان) از هزینه های جانبی خانواده را کاهش می دهد.

. درد زایمان طبیعی فقط زمان وضع حمل ایجاد شده و مادر پس از وضع حمل درد چندانی احساس نمی کند به تدریج بهبود می یابد. این در حالی است که درد زایمان های غیر طبیعی برای هفته ها باقی می ماند. چیزی که بیشتر خانواده ها از آن بی اطلاع هستند این است که تصور می کنند با بیهوشی می توانند خود را از درد کشیدن در زمان وضع حمل رها سازند. این در حالی است که در زایمان غیر طبیعی درد مادر پس از بیهوشی شروع می شود و پس از آن هم باید دوران نقاهت خود را سپری کند و هم از نوزاد مراقبت و نگهداری بعمل آورد.

. کودکانی که به صورت طبیعی به دنیا می آیند سریعتر با محیط ارتباط برقرار می کنند، هشیار تر هستند، و واکنش های بیشتری از خود نشان می دهند.

. کودکانی که به صورت طبیعی و بدون استفاده از دارو به دنیا آمده اند، احتمال استفاده از دارو در آینده زندگی آنها نیز به مراتب کاهش پیدا می کند.

. پزشکان و پرستارانی که متخصص در زایمان طبیعی هستند طوری آموزش دیده اند که پیش از ایجاد مشکل از وقوع آنها جلوگیری بعمل آورند به این ترتیب که پیش از زایمان، در حین وضع حمل، و پس از آن، آسیب های احتمالی را پیش بینی کرده و از وقوع آنها جلوگیری بعمل می آورند. این در حالی است که پرستاران و پزشکانی که متخصص در امر سزارین هستند اینطور آموزش دیده اند که منتظر می مانند تا مشکلی پیش بیاید و سپس برای رفع آن اقدام می کنند و با اتکا شیوه های تکنولوژیک امروزی برای مرتفع ساختن مشکلات مادر و نوزاد تلاش می کنند.

. مدت بستری شدن و  توانایی بازگشت به کارهای عادی و روزمره بعد از زایمان طبیعی خیلی کمتر از سزارین است و مادرانی که زایمان طبیعی داشته اند زودتر به خانواده خود ملحق می شوند.

. حجم خونی که مادر طی زایمان طبیعی از دست می دهد تقریباً نصف یک عمل سزارین است لذا خطر خونریزی و کم خونی، در یک زایمان طبیعی خیلی کمتر از زایمان به طریق  سزارین می باشد.

. درصد ابتلاء به عفونت در بین مادران سزارین شده بیشتر از مادرانی است که زایمان طبیعی نموده اند.

. مادرانی که زایمان طبیعی داشته اند در دادن آغوز به نوزاد خود موفق تر هستند چرا که خوردن آغوز یا کلستروم  به عنوان اولین واکسن برای  کودک منافع  بسیاری دارد.

. بطور متوسط  مدت اقامت مادران سزارینی در بیمارستان 2.5 برابر مادرانی است که زایمان طبیعی داشته اند.

. پس از زایمان طبیعی، مادران با انجام ورزشهای مناسب ، به مراتب سریعتر از زمانی که سزارین می شوند، می توانند تناسب  اندام خود را بدست آورند.

. در مقایسه با زنانی که از بی‌حسی موضعی (اپی دورال) استفاده می نمایند،در زایمان طبیعی احتمال کمتری وجود دارد که فرد به استفاده از روشهای کمکی برای القاء یا تسریع زایمان از قبیل پیتوسین- واکیوم - فورسپس یا سونداژ مثانه نیاز داشته باشد.

. مهم‌تر از اين موارد سرحالي و شادابي مادر پس از زايمان طبيعي است.

البته این امکان هم وجود دارد که شما برای یک زایمان طبیعی برنامه ریزی کرده باشید اما متخصصان مجبور شوند که نوزاد را از طریق جراحی خارج کنند.

. حمایت : خانم هایی که حمایت و پشتیبانی بیشتری را از اطرافیان خود دریافت می کنند از نظر روحی راحتتر می توانند خودشان را آماده زایمان طبیعی کنند. بهترین فردی که می تواند در این شرایط حامی خانم باشد پدر نوزاد است. این امر همچنین به استحکام پیوند های خانوادگی کمک می کند و سبب می شود که پدر نیز از همان ابتدا با جنین اخت بگیرد.

. آموزش مناسب : می بایست اطلاعات کاملی در این زمینه بدست آورید تا بتوانید ریسک خطرات احتمالی را به حداقل میزان خود کاهش دهید و تصمیم درست را اتخاذ نمایید.

تغذیه دوران بارداری، نرمش، جلوگیری از دردهای غیر ضروری، مرحله اول و دوم درد، روش های برقراری ارتباط، برنامه ریزی برای زایمان، تفاوت دردها، عوارض احتمالی، مراقبت های پس از وضع حمل، شیردهی، مراقبت از نوازد از مهمترین مطالبیست که بهتر است راجع به آنها تحقیق کنید.

. انتخاب پزشک متخصص : به حرفهای دلتان گوش دهید. اگر با یک پزشک احساس راحتی نمی کنید می توانید به متخصص دیگری مراجعه کنید. تحمل درد در صورتی برایتان مقدور می شود که به متخصص خود اعتماد داشته باشید و از نظر روحی احساس آرامش داشته باشید.

به پاسخ های مبهم بسنده نکنید. اگر مسئله ای را متوجه نمی شوید روی آن پافشاری کرده و بخواهید توضیحات دقیقتری را در اختیار شما قرار دهند.

سعی کنید از خانم های دیگری که قبلاً وضع حمل طبیعی موفقیت آمیزی داشته اند در این زمینه سوال کنید.

. محل زایمان : سعی کنید پیش از زایمان از محلی که قرار است در آن وضع حمل نمایید دیدن کنید. با این کار استرس شما کاهش پیدا می کند.

. آب : سعی کنید پیش از فرارسیدن زمان وضع حمل آب فراوانی بنوشید. در مصاحبه ای که با بسیاری از خانم هایی که به صورت طبیعی وضع حمل کرده اند داشتم آنها اظهار می داشتند که میزان بالای مصرف آب درد حین وضع حمل را تا حد بسیار زیادی کاهش می دهد.  برخی منابع معتقدند که آب اثر بخشی نظیر داروهای مسکن را دارد.

. فن ماساژ و جابجا کردن ستون فقرات : با یک متخصص ستون فقرات مشورت کنید تا شما را راهنمایی کند. او توضیحات لازم در این زمینه که بهترین وضعیت قرار گرفتن در حین زایمان چگونه است را در اختیار شما قرار خواهد داد. همچنین ماساژ و طب سوزنی هم می توانند تا حد زیادی تحمل درد را برای مادر آسانتر کنند. این موارد را جایگزین داروهای شیمیایی کنید.

. تغذیه : یک رژیم متعادل بدون غذاهای مصنوعی، افزودنی ها ی مجاز، رنگ های خوراکی، نگهدارنده های شیمیایی، و مواد تصفیه شده بهترین گزینه برای مادران محسوب می شود. سعی کنید مصرف روزانه پروتئین خود را حداقل به 80 گرم برسانید. با پیروی از این الگوی غذایی در تمام طول بارداری سالم می مانید.

چند تکنیک مرسوم برای مبارزه با درد به صورت طبیعی :

. تمرینهای تنفسی و تجسمی زایمان: بیشترکلاسهای زایمان روش های تنفسی و تجسم را آموزش می‌دهند. الگوهای خاصی برای تنفس به شما داده می شود تا آنها را تمرین کنید و مربی ممکن است شما را برای تجسم (مثلاً تجسم جایی که به شما آرامش می‌بخشد یا تجسم زایمان ساده و تولد نوزاد سالم تان) راهنمایی کند تا به شما کمک کنند تا با درد کنار بیایید. گاهی تکنیکهایی مانند ریلکسیشن پیش‌رونده یا کنترل‌شده را به شما یاد می دهند در این تکنیکها ابتدا تمرکز می‌کنید، سپس یکی از ماهیچه‌ها را منقبض می‌کنید و بعد آن را رها می‌کنید و این کار را آنقدر تکرار می‌کنید که آن ماهیچه تا حد امکان شُل و رها شود؛ این کار سبب از بین رفتن تنش می‌شود

ریلکسیشن روشی برای کنترل انقباضات عضلانی است مخصوصا اگر فرآیند زایمان همانطور که پیش‌بینی شده به صورت نرمال پیش برود ممکن است به خوبی جواب بدهد. اگر تا کنون یوگا، هنرهای رزمی یا مدیتیشن کار کرده باشید ممکن است تمرینهای لازم برای تنفس مناسب در زمان حاملگی را انجام داده باشید. همچنین ممکن است متوجه شوید که اگر یک چیز خاص (مثلا یک عکس) و همچنین یک موسیقی آرام‌بخش را با خود ببرید می‌تواند به شما کمک کند تا آرام‌تر شوید.

. قرار گرفتن در موقعیت مناسب و حرکت کافی: زمانیکه دارو استفاده نمی کنید و دستگاههای الکترونیکی نیز به شما وصل نیست، می‌توانید موقعیت و وضعیت بدنی خود را به هنگام زایمان تغییر دهید. مثلا بایستید، بنشینید، زانو بزنید و یا در حالت چهاردست‌وپا قرار بگیرید. گاهی ممکن است تحرک تا حدی درد را آرام‌تر کند.کمی راه رفتن می‌تواند به شما این احساس را بدهد که کنترل اوضاع را در دست دارید و در نتیجه درد و اضطراب شما را کاهش می دهد.زمانیکه نوزاد می‌خواهد از رحم شما خارج شود، نشستن در حالت عمودی می‌تواند به نوزاد کمک کند که راحت‌تر به طرف پایین حرکت نماید. زانو زدن یا چمباتمه زدن نیز می‌تواند کمک کند که دریچه لگن شما بازتر گردد. انواع وضعیتها را امتحان کنید و آنهایی را که سبب می‌شوند آرامش و راحتی بیشتری داشته باشید انتخاب نمایید.

. کمک نفر به ‌نفر در زمان زایمان: اگر کسی را در کنار خود داشته باشید که به شما آرامش روحی بدهد و نیز به شما کمک کند تا در شرایط فیزیکی مناسبتری قرار بگیرید، این کار می‌تواند از مقدار استرس و اضطراب شما تا حد زیادی بکاهد و به شما کمک کند که مراحل دشوار و سنگین زایمان را بدون استفاده از دارو طی نمایید.

. هیدروتراپی یا آب‌درمانی در زایمان: آب‌درمانی یعنی استفاده از آب برای کاهش دردها و ناراحتی‌های زایمان می باشد. قرار گرفتن در وان حمام در زمان شروع درد زایمان یک نمونه از آب‌درمانی محسوب می گردد. در ایران تعدادی از بیمارستانها به تازگی شرایط زایمان در آب را فراهم کرده اند. آب ‌درمانی مانند سایر روشهایی که در آنها از دارو استفاده نمی‌شود به شما این  امکان را می دهد که در طول فرایند زایمان هوشیار باشید. آب به دلیل داشتن اثر آرامش‌بخش و نقشی که در کاهش فشارها دارد می‌تواند ریلکس بودن ماهیچه‌ها را افزایش دهد و درد، اضطراب و نیاز به استفاده از دارو را کاهش دهد.البته  مطالعات نشان داده اند که قرار گرفتن طولانی و مداوم در وان حمام در زمان آغاز دردهای زایمان می‌تواند فرآیند زایمان را کمی کُندتر کند.بنابراین برخی از پزشکان معتقدند که استفاده از وان در مراحل اولیه دردهای زایمان ممکن است روند زایمان را آهسته کند و توصیه می کنند که زمان دوش گرفتن تا وقتی که دردهای زایمان کاملا شروع شود، بهتر است کوتاه باشد. همچنین ابتدا مطمئن شوید که دمای آب وان برابر با دمای بدن (۳۷ درجه سانتی گراد) یا کمتر از آن است چون دمای بالاتر از این مقدار می‌تواند دمای بدن شما (و در نتیجه دمای بدن کودک شما و ضربان قلب او) را افزایش دهد.

. هیپنوتیزم در هنگام زایمان: هیپنوتیزم  باعث می شود که درد کمتری را در طول زایمان احساس کنید. برای استفاده از روش خودهیپنوتیزمی باید پیشاپیش تمرین کرده باشید تا یاد بگیرید که چگونه می‌توانید بر عضلات خود تمرکز کنید و آنها را رها و شل کنید.

زایمان بدون درد کاملا علمی و یک کار تیمی است که باید مدتها قبل از زایمان در این ارتباط با بیمار کار شده باشد، تا بیمار از لحاظ انجام زایمان آمادگی کامل را داشته باشد. از این رو در این تیم پزشکی متخصصان زنان و زایمان ، متخصصان بیهوشی و نیز روان پزشکان باید حضور داشته باشند. استفاده از این شیوه زایمان یکی از روشهایی است که در آینده ای نه چندان دور در کشور ما نیز جایگزین مناسبی برای پیشگیری از عوارض ناشی از سزارین ها و دردهای زایمان طبیعی خواهد بود. با شناخت کامل ، این روش به طور قطع انتخاب اول زنان برای زایمان به شمار می رود.

نگرش اغلب افراد نسبت به زایمان بدون درد یک نگرش توام با ترس و دلهره یا به تصور برخی ترس از فلج شدن به دلیل تزریق در مایع نخاعی است حال آنکه در چارچوب بی هوشی میزان دارویی که در زایمان بی درد استفاده می کنیم ، بسیار کمتر از میزان دارویی است که برای سزارین به کار می رود و احتمال ایجاد عوارض وابسته به بی هوشی ، در سزارین خیلی بیشتر از زایمان بدون درد است.

در این روش متخصصان بیهوشی در مرحله پایین آوردن و خروج جنین از رحم و در آغاز مرحله فعال زایمان ، شروع به انجام مراحل بی دردی بیمار می کنند که این بی دردی می تواند به روشهای مختلف روان درمانی و هیپنوتیزم با روشهای غیرتهاجمی مثل استفاده از ترکیب گازهای بیهوشی - استفاده از داروهای هوشبری تزریقی - بی حسی اپیدورال یا تزریق داروهای مسکن انجام شود که بسته به شرایط مرکزدرمانی و نیز تجربه و علاقه افرادی که این کار را انجام می دهند و یا انتخاب بیمار، روشهای مختلفی برای ایجاد بی دردی انتخاب می شود.

در بی حسی اپیدورال بی حسی تقریبا کامل ایجاد می شود و روی جنین نیز اثر نامطلوبی نخواهد داشت که البته انجام این روش نیاز به تجربه و مهارت دارد. اگر این روش کاملا کنترل شده باشد و توسط افراد با تجربه انجام شود، هیچ خطری برای بیمار نخواهد داشت ؛ ضمن آن که برای جنین نیز کاملا بی خطر است.

 به هنگام شروع درد چه باید کرد ؟

1.خونسردی خود را حفظ کرده و عجله نکنید.

2. مرتباً راه بروید و وضعیت خود را تغییر بدهید.

3. فقط به پشت دراز نکشید. حرکاتی را انجام دهید که از درد شما می کاهند.

4. برای کمتر شدن درد می توانید دوش بگیرید یا درون وان پر از آب دراز بکشید.

5. در هر ساعت حداقل یک مرتبه ادرار کنید.

6. از پاره شدن کیسه آب به صورت مصنوعی خودداری کنید.

7. بدن خود را ریلکس کنید. روی نفس کشیدن خود تمرکز کنید و نفس های بریده نکشید.

تبعات زايمان براي مادر

. كلا بارداري باعث بروز مشكلات و اختلالاتي در سيستم ادرار و مدفوع مي‌شود. مشكلاتي مانند افتادگي مثانه و به دنبال آن تكرر و مشكلات ادراري و از طرفي ديگر مشكلات مدفوع. البته اين مشكلات هميشه در زايمان طبيعي به وجود نمي‌آيد، اگرچه به دنبال زايمان طبيعي اين عوارض بيشتر است.

افتادگي مثانه به معني تغييراتي است كه در بافت ناحيه مثانه ايجاد شده و مادر را در سال‌هاي آينده دچار مشكلات ادراري به شكل بي‌اختياري ادرار مي‌كند. البته اين حالت ممكن است در كساني كه حتي زايمان نكرده‌اند نيز پيش بيايد، ولي در ميان كساني كه تعداد حاملگي‌هاي بيشتري داشته باشند (4 و 5 دفعه زايمان) شايع‌تر است، بخصوص اگر زايمان‌ها به صورت طبيعي باشد.

. عفونت و خونريزي از ديگر مشكلات زايمان طبيعي است.

. پارگي محل زايمان يا پارگي مسير دفع مدفوع نيز از ديگر عوارضي است كه ممكن است به علت زايمان طبيعي روي دهد.

البته اين مشكلات بندرت پيش خواهند آمد و بسيار نادر هستند. در حقيقت مي‌توان گفت چند ماه پس از زايمان طبيعي مشكل خاصي براي سلامت مادر پيش نمي‌آيد.

چند نکته مهم :

. برای اطمینان از سیر طبیعی حاملگی و تامین سلامتی خود و نوزادتان  حتماً بطور مستمر در دوران بارداری به مراکز بهداشتی درمانی ، ماما و یا پزشک مراجعه و به توصیه های بهداشتی آنان، عمل نمائید.

. انجام معاینه داخلی ( توسط پزشک ) در سه ماهه آخر دوران بارداری می تواند به آنها کمک کند تا درمورد نحوه زایمان شما آسانتر تصمیم بگیرند.

. رعایت برنامه تنظیم خانواده و فاصله گذاری مناسب بین حاملگیها از نکات حائز اهمیتی است که می تواند در داشتن زایمان ایمن موثر باشد.

. استفاده از تکنیکهای پیشرفته مانند سونوگرافی برای ارزیابی وضعیت جنینی و مادر گاهی ضروری است لذا طبق توصیه پزشک حتماً باید آنرا انجام داد.

. به منظور کسب اطلاعات بیشتر در مورد حاملگی و زایمان و حل مشکلات خود به افراد مجرب و آموزش دیده در مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید . آنها قادر خواهند بود شما را راهنمائی کنند.

. بخاطر داشته باشید در صورتی باید زایمان شما بوسیله سزارین انجام شود که امکان زایمان طبیعی برایتان وجود نداشته باشد.

. به پزشک یا مامای خود اعتماد کنید و به او اجازه دهید در مورد نحوه زایمان شما تصمیم بگیرد . هرگز به دلیل ترس از درد زایمان که یک امر طبیعی است . سزارین را به زایمان طبیعی ترجیح ندهید.

. در زایمان طبیعی اگر در دوران بارداری اصول راه رفتن صحیح و ورزش‌های مناسب این دوران انجام شود هم درد زایمان و هم عوارض بعد از آن کمتر می‌شود. از طرفی نوزاد هم وقتی این شرایط به دنیا بیاید تنفسش طبیعی‌تر است.

. بعضی زنان افتادگی رحم را به طبیعی یا سزارین شدن فرد نسبت می‌دهند در حالی که در بیشتر موارد علت آن غلط راه رفتن، غلط نشستن و گودی کمر فرد است.