همه چیز درباره هورامان/اورامان/شعر و ادب هورامی

شعر و ادب هورامی

شعر وادب هورامی بصورت مکتوب از زمان پیر شالیاربزرگ (با کتاب ماریفه تو شالیاری)در کنار سایر مناطق هو رامان بزرگ درهورامان تخت فعالیت داشته و دارد بی شک استاد صیدی هورا مان تختی با شاهکارش(دیوان صیدی) کمک بزرگی به ادبیات هورامی کرد .اکنون شعروادبیات در هورامان تخت با شاعرانی نظیر ماموستا محمد امین مشهوربه میرزای هورامی(صاحب اثر " سه وزه ی کوسالان")دنبال میشود.

هورامان تخت شامل به ترتیب روستاهای زير می باشد که منطقه اي بسيار دلنشين و داراي مناظر زيبا از جمله هه ره را -هزارانی- بندن و... مي باشد:

1-کماله

۲-رودبر

۳-ویسیان

۴-مرکزی(هورامان تخت)

۵-سرپیر

يادگاري از دوران باستان

مراسم بزرگ عروسي پیرشالیار

" زه ماوننه و پیرشالیاری"

هر سال که 45 روز از فصل زمستان می گذرد مردم هورامان تخت راه خانه پیر شالیار را در پیش می گیرند تا در شادی جشن بزرگ پیرشالیار سهیم باشند.

شروع مراسم روز چهارشنبه است.این مراسم سه روز به طول می انجامد.از همان صبح روز اول دامدارانی که دامهای خود را برای قربانی در این مراسم نذر کرده اند دامهای خود را به جلو در خانه پیرشالیار می آورند تا به دست متولین مراسم ذبح شوند.پس از ذبح قسمتی از گوشتها را بعنوان تبرک در بین مردم پخش می کنند و بعضی از آن را هم برای غذای مراسم به داخل خانه پیر انتقال می دهند.

بعد از ظهر دفها را برای لحظاتی دیگر آماده می کنند.نزدیکی های ساعت 2/5 الی 3 مراسم شروع می شود. و نوجوانان و جوانان و پیران دست در دست هم زنجیره ای بزرگ تشکیل می دهند و با تسلسل جسم و درون اتحاد و همبستگی همیشگی خود را به نمایش می گذارند.در حین این رقص شادی (که به نوعی رقص عرفانی هم هست)عده ای دف می نوازند و عده ای به خواندن قصیده هایی در مدح پیامبر و ... می خوانند و گروه بزرگ رقص هم لفظ جلاله الله را زمزمه می کنند.در این سه روزه مردم هورامان تخت تمام کارهای خود را تعطیل می کنند و فقط و فقط وقت خودشان را در این جشن باستانی صرف می کنند.

غذای مراسم( آش جو یا "هولوشینه تشی") همان غذایی است که 950سال پیش در مراسم پیر شالیارپخت شده است.که از طعم لذیذی بر خوردار است .بعد ازخوردن غذا مردم به خانه های خود می روند و غذایی که اضافی است به خانه ها می برند تا سایر اعضای خانواده بعنوان تبرک از آن بخورند.

درروز آخر ( بر خلاف دوروز پیش از آن که تا عصر مراسم برپاست)مردم تا شب به رقص می پردازند و ساعاتی از شب را نیز در خانه پیرشالیارمیگذرانند(که به این شب (شب نشست"شه وونیشتی") گفته میشود.در این شب سخنرانان به سخنرانی درمورد پیر شالیار و بحثهای مذهبی و عرفانی می پردازند.بعد از آن سرودی یا قصیده ای خوانده می شود وپایان جلسه با دعا ختم می شود.

منشا شکل گیری این مراسم

ما از پدرانمان شنیده ایم : در قرن پنجم در این سرزمین شخصی می زیسته به نام پیرشالیار که ازهمان دوران کودکی و نوجوانی اش روح بزرگی داشته و صاحب کرامات متعددی بوده است. وی نزد عمویش پرورش یافت چون پدر و مادرش را در دوران کودکی یا نوجوانی از دست داده بود وبرای عمویش کار چوپانی و دیگر کارهای آن زمان را انجام میداد.نقل است هنگامی که عمویش متوجه کرامات او شد از اوبه خاطر کارهایی که بهش سپرده بود و در شان او نبوده معذرت خواهی کرد.پس از مدتی شهرت ریاضت و پارسایی و کرامات پیرشالیار به خارج ازمحدوده هورامان رسید .تا اینکه پادشاه بخارا از وجود چنین شخص بزرگی مطلع می شود ودخترش(بهار خاتون) را که بیماری لاعلاجی داشته و پزشکان از درمان وی عاجز مانده بودند به هورامان تخت نزد پیر شالیار می آورد.هنگامی که وارد هورامان تخت می شوند و به در دو کیلومتری خانه پیر شالیارمی رسند پیر شالیار "توجهی"به آنها می نماید و دیوی از بدن دختر جدا می شود(که هم اکنون به این مکان تنور و دیوا گفته می شود) و گوشهای دختر شنوا می شود ولالی اش برطرف می شود و شروع به تکلم می کند.بعد از آن وارد خانه پیر شالیار می شوند و وی دختر را بطور کامل شفا میدهد و پادشاه همانجا دخترش را به عقد وی در می آورد (قبلا قول داده بود که هر کس دخترش را شفا دهد به عقدش در بیاورد).و مردم جشن عروسی بزرگی برای پیرشالیار و بهار خاتون برپا میکنند که مراسمی که امروز برگزار برگزار می شود سالگرد همان روز است .

مشکلات مراسم

1-نبود اقامتگاه برای میهمانان :

بی توجهی مسئولان نسبت به جایگاه هورامان تخت از لحاظ جلب توریست به حدی است که تاکنون نیندیشیده اند اقامتگاهی برای میهمانان بسازند تا در چنین مراسمی برای گردشگران مشکل اقامت نداشته باشند وتعداد گردشگر بیشتری جذب بشوند

2-ضعیف بودن پوشش خبری مراسم:

هنوز پوشش خبری مراسم بسیارضعیف است .من گرچه امسال توضیح مراسم پیرشالیار را در دو سه تا نشریه کشوری خواندم اما باز می گویم روزنامه های کشوری و استان و شبکه های رادیو و تلویزیونی استان وظیفه دارند هر سال این مراسم باستانی پوشش بدهند

پیشنهادات به مسئولان

1-نصب تابلو بر سر در ورودی آرامگاه پیرشالیار:

اگر تابلویی زده می شد روی سر در ورودی عالی میشد و عابر غریبه ای که از آنجا میگذشت میدانست که آرامگاه چه کسی است

2-تحریر چکیده ای در باره پیر شالیاردر داخل آرامگاه:

در داخل آرامگاه گزیده ای در باره پیر شالیار نوشته شود ودر داخل قابی در داخل مقبره زده شود

3- تهیه بروشور درباره مراسم : در روز مراسم پیرشالیار بروشورهایی برای میهمانان تهیه شود تا اطلاعاتی در مورد چگونگی این مراسم داشته باشند .

همايش علم و عرفان و هنر در هورامان تخت

روزنامه شرق(سه شنبه ۱۷ خرداد ۱۳۸۴ ) فرانك رستگار:

مردم اورامان هر ساله در پايان بارندگى و آغاز كوچ به منطقه ييلاقى مراسمى سنتى را با ذكر و دعاى كومسا در جوار مزار پير شاليار برگزار مى نمايند. امسال همزمان با برگزارى مراسم ياد شده همايشى تحت عنوان علم، عرفان و هنر در دبيرستان شبانه روزى پير شاليار با حضور انديشمندان، فرهيختگان، شاعران، هنرمندان و روحانيون در اورامان تخت سروآباد از توابع استان كردستان برگزار گرديد.

دهكده گردشگرى

«اورامان تخت» دهكده گردشگرى مى شود :

روزنامه ایران:سه شنبه(۱۹مهر ۱۳۸۴)گروه شهرستانها

روستاى اورامان تخت دراستان كردستان دهكده گردشگرى مى شود. على فعله گرى معاون گردشگرى اداره كل ميراث فرهنگى و گردشگرى كردستان با اعلام اين خبر گفت: اورامان تخت كه برگزاركننده مراسم «پيرشاليار » است، معمارى شگفت انگيزى داشته و ۳هزار نفر جمعيت را در خود جاى داده است. وى افزود: احيا و ترميم بافت هاى آسيب ديده، ايجاد پاركينگ در محوطه روستاها، ساخت واحدهاى پذيرايى و آماده كردن خانه هايى براى اسكان گردشگران از جمله برنامه هايى است كه اجرا خواهد شد.

دهكده «پير شاليار»

دهكده «پير شاليار» روستاي گردشگري مي‌شود :

روستاي اورامان تخت كه مراسم پيرشاليار در آن انجام مي شود به روستاي گردشگري تبديل مي‌شود :

تهران– ميراث خبر

جاذبه هاي گردشگري :روستاي «اورامان تخت» كه برگزاركننده مراسم «پيرشاليار» است به روستاي گردشگري تبديل مي‌شود. اين روستا يكي از روستاهاي سروآباد هورامان است كه درحدود 3 هزار نفر جمعيت دارد. اورامان تخت داراي معماري شگفت انگيز كوهستاني و مقبره پير شاليار است.
منطقه اورامانات بسياري از ويژگيهاي سنتي خود را حفظ كرده و دخل و تصرف چنداني در اين منطقه‌ نشده است.
«علي فعله‌گري» معاون گردشگري اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري در خصوص اقدامات لازم براي تبديل اين روستا به يك مركز گردشگري مي‌گويد: «احيا و ترميم بافتهاي آسيب ديده، ايجاد پاركينگ در محوطه روستاها، ساخت واحدهاي پذيرايي و آماده كردن خانه‌هايي براي اسكان گردشگران در اين مناطق از جمله برنامه‌هايي است كه در اين روستا اجرا خواهد شد.»

پرونده ثبت روستاي تاريخي اورامان

پرونده ثبت روستاي تاريخي اورامان تخت در فهرست آثار ملي شتاب گرفت :

ميراث استان ها _ هيچ ارگاني بر نحوه ساخت و ساز روستاي اورامانات كه قدمت آن به دوره ساساني باز مي گردد، نظارت نمي كند.
به گزارش «ميراث خبر»، روستاي پلكاني اورامانات كه مركز دهستان اورامانات در جنوب شرقي شهر مريوان قرار دارد يكي از منحصر به فردترين روستاهاي تاريخي كشور است كه همچنان در فهرست آثار ملي به ثبت نرسيده است. اين روستا با بافت تاريخي خود هر ساله گردشگران بسياري را به طرف خودش جذب مي كند و به لحاظ گردشگري نيز يكي از قطب هاي گردشگري استان كردستان محسوب مي شود.
«اقبال عزيزي»، كارشناس ميراث فرهنگي استان كردستان و رييس سابق اداره ميراث فرهنگي مريوان در خصوص روستاي تاريخي اورامانات به ميراث خبر گفت: «روستاي تاريخي اورامانات يكي از زيباترين و منحصر به فردترين روستاهاي تاريخي كشور است. قدمت اين روستا به دوره ساساني باز مي گردد. اين روستا به علت واقع شدن در دره اي شرقي _ غربي در شيب تندي رو به روي يال شمال كوه «تخت» به صورت پلكاني ساخته شده است، به شكلي كه بام هر خانه حياط خانه ديگري است.»
وي در ادامه افزود: «خانه هاي اين روستا از سنگ و اغلب به صورت خشكه چين ساخته شده اند.

معرفی کتاب :

زمــستـــــــــان در فــرهنـــــــــگ مــــــردم کـــــــــــــــرد

(wintertime in the folk culture of the kurds)

انـتـشــارات:سروش و مرکزمطالعات صدا وسیما

مـــولــف:هـــاشــم ســــلــیــمـــی

چــاپ : اول 1381

در این کتاب به آداب و رسوم کردهای ایران (از جمله هورامان) پرداخته شده است.مثلا آنجایی که به پوشاک کردها میپردازد پوشاک مختص مردم هورامان را ذکر کرده و می نویسد:مردم هورامان کیش به سر میبندند و کلاش میپوشند( که نوعی کفش ساخته شده از روده گوسفند و چرم گاو و نخ است و کفشی سبک و راحت است و هوا به داخل آن نفوذ میکند). و چوخه و رانک(ساخته شده از موی بز) و فرنجی یا فرجی یا پستک بر تن دارند.

همچنین مولف جشن های زمستانی کردها را تشریح کرده و در توضیح مراسم پیرشالیار مینویسد: در این جشن ها تنشها و کدورتها به صفا و صمیمیت تبدیل میشود همانطور که در مراسم عرفانی پیر شالیار بمدت سه روز پیر و جوان دست در دست و دوش به دوش هم کثرت در وحدت را معنا می بخشند این مراسم فارغ از وابستگی های دنیوی با چنان شور و هیجانی بر پا میشود که روح حاضران مجلس را تزکیه می کند و ایمان در قلب های آنان ریشه می دواند.

چگونگی پیدایش این مراسم ، زندگینامه پیرشالیار، داستان مشهور" شمشال پیر و جمع شدن هیزم" و داستان شفا یافتن دختر شاه ایران توسط پیرشالیار در این کتاب با بیانی شیوا تحریر شده و همچنین از هفته های قبل از مراسم یعنی "خه به ر" گرفته تا خود مراسم و کلاروچنی و مراسم کومسا همه را دقیقا شرح داده است.در پایان مولف می افزاید داستانهایی مثل قصه شمشال پیرشالیار باید مورد عنایت پژوهشگران قرار گیرد .

ادبیات کردی و لهجه هورامی

لهجه هورامی در زبان کردی"ماچو"ودر ترکی "زازا" و در فارسی "گورانی"خوانده می شود.این زبان،زبان شعر دربار امیر اردلان و بابان سلیمانیه بود آن را صیقل یافته تر و مهذب تر از دیگر لهجه های کردی می دانستند. امروزه قزلباشهای ترکیه و کاکه ای های عراق و مردم هورامان ایران و ساکنان نواحی مرکزی زاگرس تا جنوب شاهراه خانقین – کرمانشاه به این زبان تکلم می کنند.

لهجه هورامی درادبیات کردی سایقه طولانی دارد. بخش اعظم ادبیات آن شعر است که متاثر از سنت های قومی است . وسیله انتقال شعر عامه،سنت شفاهی است. اما ادبیات مکتوبی هم هست که قدمت آن زیاد است . مثلا در سده دوازدهم میلادی در سلیمانیه پوستی پیدا شد که بر آن ابیاتی مربوط به حمله عربها به ایران بود:

هورمـــزگان رمــــان، آتران کـــــــژان

ویشان شارده وه گروی گه وره کان

شـــــــنو وکــــنیان وه دیــــل بشینا

مــــــیر آزا ملــی وروی هــــــــویـــنا

روشت زردسستره مانه وه بیــکس

بــزیکا نیکا هورمـــــزو هـــیوچــکس

برای مطالعه بیشتر ر.ک به کتاب "کرد و سرزمین آن" نوشته درک کینان و ترجمه ابراهیم یونسی.

مجتمع توریستی اقامتی هورامان تخت

به گزارش وبلاگ http://www.avadan.blogfa.com این مجتمع کاملا مجهز به رستورانت وسوئیت های مهمانان واتاقهای زیاد با سازه معماری روز دنیا و مصالح سنتی ساخته میشود.قرار است تمامی وسایل مورد نیاز را از قبیل مبلمان ،تختخواب سقف و کف آن از بهترین چوب (چوب گردو و توت و...) ساخته شود توسط استادان بومی که دراین کار تبحر خاصی دارند و در ساخت مسجد هه ورامان تخت آنرا به اثبات رسانده اند.در ضمن قرار است در قسمتی ازاین مجتمع نمایشگاه صنایع دستی مناطق هه ورامان تخت برای همیشه آغاز به کار کند.این مجموعه تا پایان سال 85 کار ساختمان سازی آن به پایان میرسد و در اواسط سال 85شروع به پذیرش گردشگران و میهمانان عزیز مینماید.

روستای پلکانی

هورامان تخت روستاهایی پلکانی با ۳۵۹۶ خانوار ۱۸۹۶۹ نفرجمعيت تابع بخش سروآباد شهرستان مريوان مي باشدکه به شیب تند خانه هاو سختی کوههای بلند پر از برف و دره های عمیق مشهورگشته است.اين دهستان از سمت غرب با كشورعراق و از سمت جنوب به پاوه و كوه شاهو و از طرف شمال به مريوان و در طرف شرق به روستاهاي ژاورود و شهرستان سنندج همسايه است . كوه تخت با ۲۷۷۰ متر در غرب اين دهستان واقع شده است. یک شاخه مهم رودخانه سيروان ازاين دهستان سرچشمه گرفته و پس از تلاقي اين دو رودخانه با يكديگر در خاك كردستان عراق به درياچه دربنديخان مي ريزد .مرکز دهستان با ۴۴۹ خانوار ۲۱۴۸ نفر جمعيت در فاصله ۷۵ كيلومتري جنوب مريوان و اقع شده است.
هورامان تخت شامل به ترتبب روستاهای کماله.رودبر.ویسیان.مرکزی(هورامان تخت)و سرپیرمی باشد که منطقه اي بسيار دلنشين و داراي مناظر زيبا از جمله هه ره را .هزارانی.بندن و... مي باشد .
اماکن زیارتی هورامان تخت
پیر شالیار و پیره وه ت و پیر محمد غیبی و پیر خالد و پیر کومسایی وپیر محمد رستم در مرکز هورامان تخت . ماموستا صیدی سرپیر . باباشیخ حسین رودبر . بابا بیدو و شیخ روح الله در غرب کماله . صحابی هه وار دول و...
از نظر اقتصادي بيشتر مردم از طريق كشاورزي مختصر وباغداري و اندك صنايع دستي امرارمعاش مي كنند البته درآمدبسيار كم آن باعث مهاجرت به شهر ها و خالي شدن روستاهاگرديده است .
محصولات هورامان تخت عبارت اند از:در درجه اول گردو و انگور و محصولاتی از قبیل توت . آلوچه وانار و...

گذری بر تاریخ هورامان

برزان مرادی

درباره‌ي تاريخ منطقه‌ي هورامان منبع كاملي در دسترس نيست ......... بزرگترين كشف کردها در عرصه كشف سه قباله‌ي باستاني در اورامان كردستان ايران بود كه خبر آن به سال 1913 ميلادي از سوي پروفسور ايليس منس در نشريه‌ي مطالعات عصر هلني منتشر شد. پس از تحقيقات مستمري كه پيرامون اين اسناد انجام گرفته به نظر مي رسد كه سومين قباله از قباله هاي مذكور كه به زبان آرامي (اورامي قديم) دستكاري شده تحرير گشته، به عنوان كهنترين سند مكتوب مكشوفه‌ي زبان كرد مورد شناسايي قرار مي گيرد.

چگونگي كشف قباله هاي اورامان

در اين زمينه رواياتي چند در لابه لاي منابع تاريخي و مآخذ زبان شناسي ثبت گرديده است :مؤلف تاريخ مردوخ در مورد چگونگي كشف و قرائت اين قباله ها چنين مي نويسد: « ... چنانكه سه فقره اجاره نامه در سال 1328 هجري قمري سيد حسين نامي از شيخ علاء الدين در نواحي اورامان در ميان خمره‌ي پر ارزن پيدا كرده و بالاخره قباله هاي مذكور توسط پروفسور براون به دست پروفسور ميس متخصص زبان يوناني رسيده . . . . » در همين مورد، سي. جي. ادموندز كارگزار بريتانيا در عراق در كتابي تحت عنوان ((كردها ، ترك ها و عرب ها)) چگونگي كشف قباله هاي اورامان را چنين بازگو مي كند: «سه قباله‌ي نوشته شده بر پوست آهو كه دو تاي آن به زبان يوناني و سومي به زبان پارتي بوده. دكتر سعيد خان كردستاني در سال 1913 به انگلستان آورد و مدتي بعد موزه‌ي بريتانيا آنها را از وي خريداري نمود. به گفته‌ي دكتر سعيد خان، اين قباله ها در غاري واقع در كوه (سالمان) در نزديكي شهر اورامان پيدا شده است در حالي كه در كوزه اي دربسته نگهداري مي شده اند.»

همچنین در سال 1370 در نزدیکی شهر«موان» در هرمزگان چهار بیت شعر که به زبان اورامی نوشته شده بود، پیدا شده است. این شعر بر روی پوست آهو نوشته شده و موضوع آن، هجوم سپاه اسلام به منطقه‎ي اورامان به فرماندهی ابوعبید انصاری و عبدالله بن عمر می باشد که بعداً در منطقه‎ی اورامان پیروز می‎شوند و دین اسلام را به ساکنان این منطقه می قبولانند و در اینهجوم، ابو عبید انصاری شهید می شود که آرامگاه ایشان اکنون در حلبچه‎ی عراق است.

معنی واژه‎ی هورامان

1) واژه‎ی (هور- آمان) که در زبان سورانی به معنی«روَژ هه‎لَاتن» یا بیرون آمدن و طلوع خورشید است.

2) واژه‎ی (هه‎ور- آمان) جمله‎ای‎ست خبری به معنای آمدن ابر در آسمان و بارندگی.

3) واژه‎ی (هاواری- آمان) به معنی طلب پناه دادن آمده است.

4) واژه‎ی (هه‎واری- آمان) به معنی خانه و پناهگاه محافظت شده و آرام است. چون هورامان منطقه‎ای است کوهستانی و امن.

5) به نظر محمدامین هورامی، واژه‎ي هورامان، از کلمه‎ی «ئوروموَن» استخراج شده است. صیدی شاعر هورامانی در در شعرهای خود از کلمه‎ی «ئوروموَن» استفاده کرده است.

عقیده بر این است که در زمان زندگانی صیدی، مردم از این کلمه استفاده کرده اند.

6) عده‎ای هم نظرشان این است که واژه‎ي «هورامان» از «ئوورامه‎ن» استخراج شده‎است که نام یکی از آهنگ‎های قدیمی کرد در دوران پیش از اسلام است.

7) در فرهنگ «برهان قاطع» در مورد اين واژه، نوشته شده كه «ئوورامان» به معني خانه و پناهگاه سخت و محكم است. اين واژه، از دو قسمت «ئوورا» به معني قلعه‎ي محكم و سخت و «مان» به معني خانه و محل اقامت درست شده است.

8) تعدادي از صاحب‎نظران واژه‎ي هورامان را به «هوورئاماي» بر مي‎گردانند كه به معني بالا‎آمدن و صعود كردن است. چون هورامان هم مكاني سخت و مرتفع است كه براي رسيدن به آن از هر طرف بايد از ارتفاعات عبور كرد.

مناطق هورامان

آشكار است كه اورامان به كلي منطقه‎اي يكپارچه نيست و تعدادي از روستاها و مناطق آن، به دليل مرزهاي قراردادي، از هم جدا شده‎اند. مناطق هورامان، بين دو كشور ايران و عراق تقسيم شده‎است. بخش اعظم اورامان دركردستان شرقي مي باشد. در تقسيم و نام‎گذاري مناطق اورامان، اتفاق نظر وجود ندارد. نويسندگان و محققان در تأليفات خود، اورامان را به چند شيوه، كه در زير آنها را توضيح مي دهيم، تقسيم كرده‎اند:

محمد بهاءالدين ملا صاحب در تأليف خود، اورامان را به دو منطقه‎ي بزرگ به صورت زير تقسيم مي‎كند:

* هورامان تخت

* هورامان لهون

اما در تقسيم بندي ديگري، رشيد هورامي، اورامان را به پنج منطقه تقسيم مي‎كند:

* هورامان تخت

* هورامان شاميان

* هورامان جوانرود ‌‌‌‎‎‎‎

‎* هورامان ژاورود

* هورامان لهون

مناطق اورامان در تقسيم بندي محمد امين هورامي به شرح زير است:

* هورامان لهون

* هورامان دزلي

* هورامان تخت

* هورامان رزاب

* هورامان جوانرود

* هورامان كندوله

اورامان ؛ بهشت زیبای گمشده

حسام ملکی

چه بنامم این اورامان را،این دلبر آرمیده در قلب دوستداران آن و در قلب کوههای سر به فلک کشیده شاهو وکوهسالان

طبیعت عمومی اورامان به ویژه در اردیبهشت ماه كه براستی بهشت ماه می باشد و با همگونی با بهشت اورامان مستی را می افزاید. از چه چیز آن بگویم از كرامت بزرگان آن (پیرشالیار، پیر اسماعیل اسپریز، زیارتگاه كوسه هجیج) از آبشار معدنی بل كه گواراترین آبی است كه تا اكنون نوشیده ام از چشمه آب معدنی گول گولین كه ماهی های رودخانه سیروان بر سر آن در رقابتند تا بتوانند لحظه ای در آن بیاسایند از آتشكده اورامان معماری صنایع دستی از منظره زیبای اورامان و مردمان با فرهنگ و مهمان نواز این دیار.
آری به راستی طبیعت مادر زندگیست، هوای معتدل كوهستانی در این دیار 70 هزار نفری چه غوغایی می كند. شور و شعف به پا می كند و چشمه های فراوان زایش هر لحظه را گونه ایی به تصویر ذهن می كشاند كه هرچه از دیدن آن حظ ببری و پرشوی هنوز احساس خلاء می كنی و عطش برای سیراب شدن از سراب آن دارای درختان پهن برگ بلوط و پسته وحشی و نیز از گونه های بسیار زیبای طبیعت را بر لوح این سرزمین حك كرده است. گونه های جانوری بسیاری مشاهده می شود و زیباتر از همه سنجاب ایرانی كه در سكوت متین جنگل با شیطنت هایش شور كودكی را یادآور می شود گل های نیلوفر زردرنگ در كنار سراب ها خیال بیننده را تا جنون زیبا دوستی پیش می برد. اورامانات را هزار ماسوله نیز می نامند این محل اصالت خود را حفظ كرده در كنار طبیعت زیبای آن مدنیت و شهرنشینی منطقه زیبایی خاص به هزار ماسوله داده است. آری سرزمین من زیباست ای خدا این میهن را دوست دارم ای خدا مرا یاری كن تا خوب باشم و شایسته این سرزمین.
در مورد اورامان گفتارهای زیادی شده است كه مهم ترین آنها به شرح زیر است.
1- اور به معنی ابرومان به معنی خانه كه اشاره به .......................مردم معتقدند اورامان تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مركزیتی خاص داشته است به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا (مركز حكومت) ناحیه ای اورامان یاد می كرده اند به غیر وضعیت خاص روستا و از نظر معماری موقعیت چشمه های پرآب مراسم خاص و آداب و رسوم وجود مقبره و مسجد پیرشالیار بویژه جمعیت و تعداد سكنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانی است پوشاك كردی آمیزه ای از رنگ و نقش است در كجا و چگونه می توان زیباترین رنگ های دنیا را در كنار هم دید. لباس مردم اورامانات كردی است كه پیش از ورود پارچه و پای افزارهای مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته شده است.

اورامان ، بهشت پنهان كردستان

اورامان كه مركز روستاي اورامانات در جنوب شرقي شهر مريوان است، در دره اي شرقي _ غربي و در شيب تندي رو به روي يال شمال كوه تخت شده است .
خانه هاي روستا كه به طور كلي از سنگ و به صورت خشكه چين ساخته شده، پلكاني كوهستاني را ايجاد كرده كه در زير هر پله مردماني تندرست و شاداب جاي گير شده اند و معني زندگي را با لذت درك مي كنند.

به گزارش سرويس نگاهي به وبلاگ‌هاي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در وبلاگ "هورامان شناسي" به نشاني http://hawramantakht.blogfa.com در معرفي "هورامان تخت" مي‌خوانيد: روستاهايي پلکاني با 3هزار و 596 خانوار 18 هزار و 969 نفرجمعيت تابع بخش سروآباد شهرستان مريوان است که به شيب تند خانه‌ها و سختي کوه‌هاي بلند پر از برف و دره هاي عميق مشهور شده است.

در ادامه آمده است :‌ اين دهستان از سمت غرب با كشورعراق و از سمت جنوب به پاوه و كوه شاهو و از طرف شمال به مريوان و در طرف شرق به روستاهاي ژاورود و شهرستان سنندج همسايه است . كوه تخت با 2 هزار و 770 متر در غرب اين دهستان واقع شده است. يک شاخه مهم رودخانه سيروان ازاين دهستان سرچشمه گرفته و پس از تلاقي اين دو رودخانه با يكديگر در خاك كردستان عراق به درياچه دربنديخان مي‌ريزد. مرکز دهستان با 449 خانوار، 2 هزار و 148 نفر جمعيت در فاصله 75 كيلومتري جنوب مريوان واقع شده است.

«انجمن سبز اورامان» يا به اختصار «اسا»، يك انجمن زيست محيطي و غيردولتي است كه با گردهمايي عده يي از داوطلبان، دهم ارديبهشت ماه ۱۳۷۸ به منظور تلاش در جهت حفظ محيط زيست طبيعي و انساني منطقه اورامان تشكيل شد منطقه اورامان از مناطق كرمانشاه و كردستان است كه از شمال به مريوان، از جنوب به جوانرود و روانسر، از شرق به ارتفاعات «شاهو» و از غرب به كردستان عراق محدود مي شود. طبيعت زيبا و بكر اورامان با تنوع گياهي و جانوري قابل توجه، هنوز آنطور كه بايد كارشناسي نشده است و به علت كم توجهي در معرض انهدام و تخريب است. آلودگي آبها و استفاده بهينه شدن از آنها، شكار و چراي بي رويه، حفاظت ناكافي از جنگلها و مراتع و گونه هاي كمياب جانوري و گياهي منطقه از نمونه هاي بارز مشكلات زيست محيطي طبيعي موجود در منطقه است. معضلات خاص محيط انساني همچون مشكل زباله هاي شهري و خانگي، مشكل فاضلاب هاي شهري و روستايي، آلودگي هاي مختلف ديداري و صوتي رانيز مي توان به ساير مشكلات زيست محيطي منطقه افزود. با توجه به اين معضلات و براي كمك به رفع مشكلات زيست محيطي شهرستان پاوه اين تشكل غيردولتي فعاليت خود را با اهداف زير دنبال مي كند:
ـ تلاش در حفظ محيط زيست طبيعي منطقه
ـ تلاش در ارتقاي كيفيت محيط زيست انساني منطقه
ـ شناساندن امكانات و زيبايي هاي طبيعي منطقه با مردم ساير نقاط كشور
ـ تلاش در فراهم آوردن زمينه اكوتوريسم از اين طريق كمك به ارتقاي رفاه عمومي مردم منطقه
ـ همكاري و همفكري با ساير ارگانهاي دولتي و غيردولتي براي تدوين برنامه هاي حفظ محيط زيست
ـ ايجاد ارتباط با ساير مجامع و اشخاص طرفدار محيط زيست و استفاده از تجارب آنها
«انجمن سبز اورامان» بيش از ۲۴۰عضو دارد و با وجود نوپا بودن، تاكنون فعاليتهاي مفيدي در منطقه دارد كه از آن ميان مي توان به: طرح پاكسازي محله يي پاوه با همكاري شهرداري، ساير سازمانهاي مربوط و مردم شهر، برگزاري نمايشگاه عكس تحت عنوان «زيبايي هاي طبيعي اورامان»، همكاري با ديگر سازمانهاي زيست محيطي، صدور اطلاعيه هاي هشداردهنده و حاوي توصيه هاي عملي براي عموم مردم در جهت محافظت از محيط زيست و دست آخر به شركت در همايش هاي زيست محيطي اشاره نمود. يكي از طرحهاي آتي كه در دستور كار انجمن قرار دارد، طرحي است كه شكارچيان منطقه آموزش مي بينند تا از شكار بي رويه، (يكي از مشكلات منطقه است) خودداري كنند. چاپ بولتن هاي داخلي، اطلاعيه ها و بروشورهاي آموزشي ـ تبليغاتي و نيز انتشار كتاب از جمله فعاليتهاي ديگر اين انجمن مردمي است.
فرهاد رضايي

گذری بر تاریخ هورامان

درباره‌ي تاريخ منطقه‌ي هورامان منبع كاملي در دسترس نيست تا بتوان اين تاريخ را به دقت مشخص كرده و مورد بررسي قرار دهيم اما در چند منبع ديده شده است كه اورامان از نظر تاريخي نسبت به ديگر مناطق كردستان از اهميت بيشتري بر خوردار است. پژوهش هاي اورامان شناسي كه از جنبه هاي زبان شناختي، باور شناختي و قوم شناسي در مجموعه‌ي كردشناسي انجام مي گيرد، با كشف قباله هاي اورامان (كهن ترين سندهاي كردي به زبان هاي يوناني و پارتي كه زبان ايران ميانه‌ي شمالي است) در سال هاي 1919ـ1913 به اوج خود رسيد. در سال هاي آغازين سده هاي بيستم، يكي از مهمترين رويدادهاي فرهنگي جهان به وقوع پيوست كه در نوع خود به عنوان بزرگترين كشف در عرصه‌ي تاريخ و زبان قوم كرد تلقي مي گردد. اين واقعه‌ي فرهنگي همانا كشف سه قباله‌ي باستاني در اورامان كردستان ايران بود كه خبر آن به سال 1913 ميلادي از سوي پروفسور ايليس منس در نشريه‌ي مطالعات عصر هلني منتشر شد. پس از تحقيقات مستمري كه پيرامون اين اسناد انجام گرفته به نظر مي رسد كه سومين قباله از قباله هاي مذكور كه به زبان آرامي (اورامي قديم) دستكاري شده تحرير گشته، به عنوان كهنترين سند مكتوب مكشوفه‌ي زبان كرد مورد شناسايي قرار مي گيرد.

چگونگي كشف قباله هاي اورامان

در اين زمينه رواياتي چند در لابه لاي منابع تاريخي و مآخذ زبان شناسي ثبت گرديده است كه به طور خلاصه ارائه مي گردد. گويا پيش از جنگ جهاني اول، يكي از مريدان شيخ علاءالدين نقشبندي به نام صوفي عبدالله در روستاي بياره از قراء اورامان به شيخ اطلاع مي دهد كه بر تخته سنگي بر فراز قله‌ي كوهي در اورامان، نقش مردي را ديده است كه تيري به دست دارد. به فرمان شيخ، صوفي ياد شده مأمور مي گردد كه پيرامون تخته سنگ مذكور تحقيق كند. سپس صوفي به همراه تني چند از مريدان شيخ به قله‌ي كوه مي روند. جهت تيري كه در دست مرد منقوش بر سنگ است، آنها را به سوي غاري در آن حوالي رهنمون مي شود. مريدان شيخ پس از كاوش در غار، كوزه اي گلين و پر از ارزن پيدا مي كنند و بدين گونه در ميان ارزن سه طغري قباله‌ي باستاني اورامان كشف مي گردد. اين اسناد نزد شيخ علاء الدين نگهداري مي شوند. در اوايل قرن بيستم، هنگامي كه دكتر سعيد خان كردستاني براي معالجه‌ي چشم عباسقلي خان به مريوان عزيمت مي كند، اسناد ياد شده در اختيار دكتر سعيد خان قرار مي گيرند. قباله هاي سه گانه‌ي اورامان هم اكنون در موزه‌ي لندن نگهداري مي شوند.

همچنين مؤلف تاريخ مردوخ در مورد چگونگي كشف و قرائت اين قباله ها چنين مي نويسد: « ... چنانكه سه فقره اجاره نامه در سال 1328 هجري قمري سيد حسين نامي از شيخ علاء الدين در نواحي اورامان در ميان خمره‌ي پر ارزن پيدا كرده و بالاخره قباله هاي مذكور توسط پروفسور براون به دست پروفسور ميس متخصص زبان يوناني رسيده . . . . » در همين مورد، سي. جي. ادموندز كارگزار بريتانيا در عراق در كتابي تحت عنوان ((كردها ، ترك ها و عرب ها)) چگونگي كشف قباله هاي اورامان را چنين بازگو مي كند: «سه قباله‌ي نوشته شده بر پوست آهو كه دو تاي آن به زبان يوناني و سومي به زبان پارتي بوده. دكتر سعيد خان كردستاني در سال 1913 به انگلستان آورد و مدتي بعد موزه‌ي بريتانيا آنها را از وي خريداري نمود. به گفته‌ي دكتر سعيد خان، اين قباله ها در غاري واقع در كوه (سالمان) در نزديكي شهر اورامان پيدا شده است در حالي كه در كوزه اي دربسته نگهداري مي شده اند.»

شكل ظاهري، موضوع، رسم الخط، تاريخ و زبان قباله هاي اورامان

هر يك از قباله هاي ياد شده بر پايه‌ي سنتي كهن داراي دو متن است: متن اول در نيمه‌ي فوقاني قباله و به شيوه‌ي طغراست كه با ريسماني كه از ميان تومار مي گذرد پيچيده شده و مهر گرديده است. بخش تحتاني قباله، باز و هميشه آماده‌ي رؤيت بوده است. موضوع قباله هاي سه گانه‌ي اورامان درباره‌ي اجاره‌ي يك تاكستان است و علي الظاهر هر سه قباله مربوط به‌يك باغ انگور است. شيوه‌‌ي اجاره نيز به خودي خود، شايان توجه است و حاكي از نوعي مالكيت مشروط است. بر پايه‌ي تحقيقات متخصصين زبان شناسي، قباله‌ي يكم به خط و زبان يوناني نگاشته شده و تاريخ آن به سال 87 تا 88 پيش از ميلاد و عصر فرمانروايي مهرداد دوم اشكاني باز مي گردد. قباله‌ي دوم نيز به خط و زبان يوناني به رشته‌ي تحرير در آمده است و به سال 21 تا 22 پيش از ميلاد و عصر فرمانروايي فرهاد چهارم پسر پاكوس اشكاني تعلق دارد و اما قباله‌ي سوم به الفباي آرامي دست كاري شده تحرير گشته و مربوط است به سال 11 تا 12 پيش از ميلاد و عصر امپراتوري فرهاد چهارم اشكاني. به نظر پروفسور كاولي قباله‌ي سوم اورامان به زبان پهلوي پارتي است در حالي كه پروفسور مينس آن را به زبان كردي نزديك دانسته است.

ارزش و اهميت قباله هاي كهن اورامان

بررسي اسناد اورامان از ديدگاه هاي زبان شناسي، تاريخ مناسبات اجتماعي، اقتصادي و مطالعه‌ي اديان و باورهاي كهن در حوزه‌ي جغرافيايي خاورميانه و به ويژه منطقه‌ي اورامان كردستان، حائز اهميت است. اين قباله ها از زواياي مبهم و گوشه هاي ناشناخته و ناسفته مجموعه‌ي فرهنگي قوم كرد را روشن مي سازد. از نظر پژوهش هاي كردستان شناسي نيز كشف و شناسايي قباله هاي باستاني اورامان، اطلاعات و آگاهي هاي بسيار جالب و ارزنده اي از زبان، خط، دين و آيين، اعتقادات و روابط اجتماعي و اقتصادي سرزميني كه در روند دراز دامن تاريخ، اورامان كردستان نام گرفته است، به دست مي دهد كه اين يافته هاي پر اهميت را به طور عمده مي توان در گرايش هاي مطالعاتي متنوعي در زمينه هاي تاريخي، پيشينه‌ي روابط اقتصادي، مناسبات كهن حقوقي، اعتقادات ديني و زبان شناسي مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار داد.

1) آيين ها و باورهاي كهن:

در سراسر قباله هاي سه گانه‌ي اورامان، مجموعه اي از واژگان و به خصوص اسامي اشخاص به چشم مي خورد كه از آيين ها و اعتقادات باستاني دامنه نشينان رشته كوه زاگرس نشأت گرفته است. حتي برخي از نام هاي افراد در قباله ها، هم اكنون در ميان كردها رايج و بر سر زبان هاست. در لا به لاي واژگان قباله هاي كهن اورامان، نشانه هاي آيين مهر پرستي (ميترائيسم) آشكار است. مجموعه‌ي واژگاني همچون: رشنو، ميرابندك، اروقت، ميثراپادي نشانگر عصر مهر پرستي در ميان ساكنان اورامان، كردها و ساير ايرانيان است. مهر يا ميترا/ميثرا به معناي دوستي و محبت است. به باور ايرانيان باستان، ميترا فرشته‌ي پيوند دهنده‌ي آفريدگار با آفريدگان بوده است. در آيين زردتشت، مهر به معناي عهد و پيمان و وعده آمده است. در اوستا، مهر يكي از آفريدگان اهورامزدا است. در قباله هاي اورامان، واژگاني همچون آراماست، آردين، آرشتت و دادباگا باگ از روزگار مزدا پرستي و آيين مزديسنان (ستايشگران اهورامزدا) در اين منطقه حكايت دارد. اين آيين از همان روزگاران پيشين در ميان اقوام و قبايل آريايي گسترش يافته و سراسر ايران و هند را در بر گرفته است.

2) زبان و رسم الخط:

مجموعه‌ي قباله هاي باستاني اورامان از منظر زبان شناسي به عنوان سند تاريخي و كهن و اثر فرهنگي ارزشمندي تلقي مي گردد. بر اساس قباله‌ي سوم اورامان، در دو هزار و اندي سال پيش از اين در ميان نياكان كردهاي امروزي نوعي رسم الخط ويژه رايج بوده كه اين خط با الفباي آرامي نوشته شده و در آن عصر براي تحرير قباله ها و اسناد رسمي به كار رفته است. زبان شناساني كه براي نخستين بار قباله‌ي مزبور را قرائت نموده اند، آشكارا اذعان كرده اند كه زبان متن قباله‌ي سوم به كردي امروز نزديك تر است. اما متأسفانه از آنجايي كه بر زبان كردي مسلط نبوده اند زبان قباله‌ي مزبور را پهلوي اشكاني ناميده اند. در حالي كه زبان شناسان كرد بهتر از هر كس مي دانند كه بسياري از واژگان قباله‌ي سوم هم اينك در ميان كردها رواج دارد و با گستردگي بر سر زبان هاست.

3) مناسبات كهن اقتصادي، اجتماعي و حقوقي در اورامان:

اين اسناد نشان مي دهد كه در آن زمان در ميان ساكنان اورامانات روابط حقوقي منسجمي برقرار بوده است و به منظور اجاره كردن تاكستاني در منطقه‌ي اورامان، قرارداد در برابر شاهدان تنظيم شده و نماينده‌ي حكومت آن را تأييد و مهر كرده است. همچنين اين اسناد نشان مي دهند كه مناسبات كشاورزي و امر آباد ساختن زمين در آن روزگار از اهميت خاصي برخوردار بوده و اداره نمودن قطعه زميني آن قدر مهم بوده كه اگر اجاره گيرنده قادر به فعاليت كار و مثمر ثمر بر روي زمين نمي بود و محصول زمين از بين مي رفت، مي بايست تاوان و غرامت سنگيني بابت اين قصور و اهمال، به صاحب زمين و فرمانروا مي پرداخت.

4) بازتابي از روابط كهن اجتماعي و اطلاعات تاريخي در قباله ها:

اين اسناد از اين منظر، بسياري از ابهامات و نادانسته هاي تاريخي سرزمين قوم كرد و فلات ايران را هويدا مي سازد. براي نمونه اين قباله ها اطلاعاتي درباره‌ي فرمانروايي يوناني ها در اين سرزمين و نيز تأثير فرهنگ هلنيستي بر مردم و نحوه‌ي تقسيمات كشوري آن عصر در اورامان و نواحي اطراف آن را در بر دارد.

به نظر مي رسد آيين ميترا پرستي در سرزمين باستاني كردها پيشينه اي دراز آهنگ داشته و آثار آموزه هاي اين كهن آيين، در فرهنگ باستاني قوم كرد و ديگر اقوام خاورميانه و نيز ساير اقوام و ملل هند و اروپايي ريشه دوانيده است.

البته تأثير فرهنگ يونانيان متجاوز و استعمارگر بر فرهنگ و تمدن ايراني انكار ناپذير است. اما قباله هاي باستاني اورامان بيشتر حاكي از آنند كه فرهنگ هلنيستي يوناني در روزگار تقرير قباله هاي مزبور، نتوانسته است آثار آيين هاي باستاني سرزمين كردها و ساير نقاط فلات ايران را ريشه كن نمايد. از سوي ديگر، روزگار نوشته شدن قباله هاي ياد شده عصر اوج ميترائيسم و طليعه‌ي مزداپرستي در ميان ساكنان اورامان بوده است. در ‌آن عصر آيين ستايش مزدا در سراسر فلات ايران و از جمله سرزمين باستاني كردها گسترش داشته و در بسياري از نقاط اين سرزمين آتشگاه مزديسنان بر پا بوده است و نياكان كردهاي امروزي در آنجا به ستايش و پرستش اهورامزدا پرداخته اند. در اين برهه، به ويژه اورامان از مراكز اصلي مزداپرستي بوده و آتشكده‌ي پاوه از ستايشگاه هاي مشهور باستاني كردها به شمار آمده است. بدين سان قباله هاي كهن اورامان بيش از آن كه منعكس كننده‌ي فرهنگ هلنيستي باشند، جلوه هاي آثار و آيين هاي مهر پرستي و مزديسنا را نمايان مي كنند. فرجام سخن آنكه در دو هزار و اندي سال پيش از اين، نياكان كردهاي امروزي در كنار زبان رسمي حكومتي، از زبان و الفبا و رسم الخط مخصوص به خود نيز برخوردار بوده اند.

معنی واژه‎ی هورامان

هورامان یکی از مناطق قشنگ و دل‎ربای کردستان است که به سختی کوه‎ها، جنگل‎ها، قله‎های پربرف و دره‎های سرسبز مشهور است. در دامن این کوه‎های بلند و مناظر دیدنیش، چندین شاعر مشهور مانند: بیسارانی، صیدی هورامی، کاردوخی، ملا خدري رواری، میرزا عبدالقادر پاوه‎ای و ... و همچنین هنرمندانی همچون: عثمان هورامی، محمدحسین کيمنه‎ای، جمیل نوسودي و ... زاده و پرورده شده‎اند.

مرز جغرافیایی منطقه‎ي هورامان در شرق، شهرستان سنندج، در غرب، منطقه‎ی شهرزور عراق، در شمال، شهرستان مریوان و در جنوب، شهرستان جوانرود است.

در مورد واژه‎ی هورامان معانی مختلفی وجود دارد و هر صاحب نظری در مورد ریشه و اساس این کلمه، به اندازه‎ی توانایی و فهم خود، بحث کرده است. بعضی محققان توانسته‎اند در مورد کلمه‎ی هورامان تحقیقاتی را انجام دهند و ریشه‎ی تاریخی آن را پیدا و تجزیه و تحلیل کنند. برای اینکه از معنی واژه‎ی هورامان چیزی دستگیرمان شود، لازم است بعضی از این نظریات را به اختصار توضیح دهیم:

1) واژه‎ی (هور- آمان) که در زبان سورانی به معنی«روَژ هه‎لَاتن» یا بیرون آمدن و طلوع خورشید است.

2) واژه‎ی (هه‎ور- آمان) جمله‎ای‎ست خبری به معنای آمدن ابر در آسمان و بارندگی.

3) واژه‎ی (هاواری- آمان) به معنی طلب پناه دادن آمده است.

عقیده بر این است که در زمان زندگانی صیدی، مردم از این کلمه استفاده کرده اند.

مناطق هورامان

محمد بهاءالدين ملا صاحب در تأليف خود، اورامان را به دو منطقه‎ي بزرگ به صورت زير تقسيم مي‎كند:

* هورامان تخت

* هورامان لهون

اما در تقسيم بندي ديگري، رشيد هورامي، اورامان را به پنج منطقه تقسيم مي‎كند:

* هورامان تخت

* هورامان شاميان

* هورامان جوانرود ‌‌‌‎‎‎‎

‎* هورامان ژاورود

* هورامان لهون

مناطق اورامان در تقسيم بندي محمد امين هورامي به شرح زير است:

* هورامان لهون

* هورامان دزلي

* هورامان تخت

* هورامان رزاب

* هورامان جوانرود

* هورامان كندوله

و...

به غير از آنچه در بالا ذكر شد، تقسيمات بهتر و پخته‎تري از طرف بهرام ولدبيگي ارائه شده كه مي توان گفت از بقيه‎ي تقسيمات پسنديده‎تر است، چون توانسته است اورامان را به شيوه‎اي زيربنايي و كارآمد از نظر جغرافيايي تقسيم كند و سپس شهرها، روستاها و مرزهاي‎شان را تعين كند. در اين تقسيم بندي، مناطق اورامان عبارتند از:

هورامان لهون:

آن منطقه از كردستان جنوبي (عراق) كه از دو شهر تاريخي بياره و تويله و چندين روستاي اطراف آن شامل: نارنجله، گولپ،گه‎چينه، سه‎رگه‎ت، خارگيلان، احمد آباد، خرپاني، هيلامپي و ... تشكيل شده است. منطقه‎ي ديگر آن در كردستان شرقي (ايران) شامل پاوه، نودشه، نوسود و روستاهاي اطراف آن شامل: هانه‎گرمله، كيمنه، بيرواس، هجيج، دره هجيج، شيخان، هيروي و ... تشكيل شده است.

اورامان تخت:

از بخش اورامان تخت و چند روستاي اطراف آن مانند: سرپير، كاله، رودبر، بلبر، ژيوار، ناو، نوين و ... تشكيل شده است.

اورامان دزلي و شاميان:

شامل روستاهاي دزلي، بهرام آباد، زكريان، قلعه‎جي، قلعه‎گا، تازه‌ آباد و ... مي‎باشد.

اورامان رزاب:

شامل رزاب، دوزناب، دگاگا، خانگا و چندين روستاي ديگر است.

اورامان ژاورود و گاورود:

اين منطقه هم از روستاهاي پلنگان، باينگلان، بيساران، چشميه‎ر، هرسين، تفين، گلين و ... تشكيل شده است.

گويش اوراماني

براي شناساندن و مشخص كردن گويش اورامي، بايد به تقسيم‎بندي اصلي زبان كردي برگرديم:

امير شرف خان بدليسي در تقسيم‎بندي خود، گروه‎هاي اصلي را به چهار بخش تقسيم مي‎كند:

* كرمانج

* لر

* كلهر

* گوران

همچنين گويش گوران را يكي از گويش‎هاي اصلي زبان كردي مي‎داند، اما مينورسكي در تقسيم‎بندي خود، زبان كردي را به سه لهجه به صورت زير تقسيم كرده است:

* لهجه‎ي جنوبي (باشوور) كه از لهجه‎هاي كرمانشاهي و سنندجي به وجود آمده است.

* لهجه‎ي شرقي (روژ هه‎لات) كه ازلهجه‎هاي سليماني و مهابادي تشكيل شده است.

* لهجه‎ي غربي (روژئاو) كه در اكثر مناطق كردستان ديده مي شود.

دلايل

همه چیز درباره هورامان/اورامان/شعر و ادب هورامی

مطالب مشابه :

همه چیز درباره هورامان/اورامان/شعر و ادب هورامی

تاثیر خاک در معماری ۱

آمایش سرزمین(شهرستان کوهبنان)