پیوند مغز استخوان :

پیوند مغز استخوان :

پیوند مغزاستخوان یکی از روشهای منتخب در درمان برخی از ناهنجارهای خونی مادرزادی مانند تالاسمی ، بیماریهای بدخیم مانند سرطان غدد لنفاوی و میلوم مولتیپل ، انواع سرطان خون و به ندرت درموارد نقص سیستم ایمنی و سرطانهای استخوان و سینه می باشد.

انتخاب این روش درمانی در وهله اول به عهده پزشک فوق تخصص خون می باشد این تصمیم بر اساس شدت و درجه پیشرفت بیماری و شرایط بالینی بیمار گرفته می شود.

پیوند مغز استخوان به دو روش انجام می شود:

1- پیوند آلوژن (ازفرد دهنده ):

این روش جهت درمان تالاسمی و بعضی ازانواع سرطان خون به کارمی رود. دراین روش ،سلولهای مادر تولید کننده اجزا خون ازیک دهنده سالم گرفته شده و سپس تحت شرایط خاص به بیمار تزریق می شود. این روش درمانی برای افراد بالای 60سال به علت افزایش احتمال بروز عارضه پیوند علیه میزبان توصیه نمی شود اما گاهی اوقات پزشک براساس شرایط بالینی بیمار، و نه سن تقویمی وی تصمیم به انجام پیوند می گیرد. مرحله اول انجام این روش درمانی یافتن دهنده مناسب جهت بیمار می باشد. پیوند مغز استخوان تنها ازافراد درجه یک خانواده بیمار یعنی خواهر یا برادر قابل انجام می باشد ؛ بهترین دهنده مغز استخوان برای هر فرد دوقلوی همسان وی می باشد اما خواهر یا برادر غیر دوقلو و غیر همجنس با گروه خونی غیر یکسان نیز می توانند دهنده پیوند باشند ه شرطی که دهنده پیوند و بیمار از نظر کمپلکس سازگاری بافتی ((HLAبا هم کاملا" مشابه باشند هرچه شباهت دراجزاء HLA بیشترباشد خطرعارضه پیوند علیه میزبان و پس زدن پیوند کمترمی شود. تشابه HLA ازطریق انجام آزمایش خون روی بیمار و خواهر و برادرهای وی تشخیص داده می شود و از این طریق شبیه ترین فردبه بیماربه عنوان دهنده پیوند انتخاب می شود. همجنس بودن بیمار و دهنده احتمال موفقیت پیوند را افزایش می دهد . باید توجه داشت که افراد حامله و افرادی که به عفونت های خاص مبتلا هستند نمی توانند دهنده پیوند باشند.

پس ازاین مرحله بیمار و دهنده انتخاب شده ، ازطریق یکسری تستهای تشخیصی و مشاوره های مختلف کاملا" بررسی شده و سلامت کامل تمام ارگانهای آنها مورد ارزیابی قرارمی گیرد . موارد غیرطبیعی باید قبل از شروع فرآیند پیوند رمان شود . هرگونه عفونتی ازقبیل توکسوپلاسموز و حصبه دربیمار و دهنده ، قبل از شروع پیوند باید کاملا" درمان شود. درغیراین صورت انجام پیوند مغز استخوان به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

پس از اطمینان از سلامتی بیمار و دهنده ، مراحل اصلی پیوند آغاز می گردد:

روش جدید پیوند مغز استخوان که درحال حاضر در بعضی از مراکز درمانی کشورمان از جمله بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان نمازی شیراز انجام می شود به ترتیب زیر می باشد:

بیمار دربخش پیوند بستری شده و به مدت 8-7 روز تحت شیمی درمانی خاص براساس نوع بیماری خود قرارمی گیرد. همزمان به دهنده پیوند داروی محرک تولید سلول های مغز استخوان (GCSF)به صورت سرپایی تزریق می شود( هر دوازده ساعت یک آمپول به صورت زیرجلدی). این تزریق ها به مدت 5 روز ادامه خواهد داشت این دارو باعث تحریک مغز استخوان جهت تولید زیاد سلول های مادر و سرازیرکردن آنها به جریان خون محیطی می شود. روزانه با انجام یک آزمایش خون ساده ازدهنده ، این سلولها شمارش شده و زمانی که تعداد این سلول های بنیادی به حد قابل قبول رسید سلول های بنیادی به روش بسیار ساده توسط دستگاهی به اسم سل سپراتور که جدا کننده سلولهای خونی می باشد، ازجریان خون دهنده جدا سازی شده دریک کیسه شبیه به کیسه های خون جمع آوری می شود و بلافاصله به بیمار تزریق می شود.

دربعضی ازموارد مانند سن کم دهنده پیوند و یا شرایط دیگر با صلاحدید پزشک به روش قدیمی سلول های پیوندی ازدهنده جدا سازی می شود. به این ترتیب که دهنده پیوند تحت بیهوشی عمومی قرارمی گیرد و در اتاق عمل توسط سوزنهای مخصوص مغز استخوان ازاستخوان لگن فرد دهنده کشیده شده و در کیسه های مخصوص جمع آوری شده و سپس به بیمار تزریق می گردد.

دهنده مغز استخوان چه در روش جدید و چه درروش قدیمی ، دچار عوارض خاصی نمی گردد و جز دردهای خفیف استخوان در روش جدید و درد درناحیه لگن در روش قدیمی (به مدت چند روز) مشکل دیگری را تجربه نمی کند. دهنده مغز استخوان به مدت سه ماه باید قرص آهن و اسید فولیک مصرف کند تا سلول های اهدا شده هرچه سریعتر بازسازی شود.

احتمال بروز واکنشهای آلرژیک به صورت تب ، لرز و تنگی نفس درفرد گیرنده پیوند وجود دارد. تجویز داروهای ضد حساسیت ونیز با کنترل مستقیم پرستار بخش شدت این عوارض را به کاهش می دهد .

مرحله اصلی و حساس پیوند دوره های پس ازتزریق سلولهای پیوندی می باشد. درطول 1-3ماه اول پس از پیوند ، تحت تاثیر شیمی درمانی های قبل از پیوند، بیمار ازنظر سیستم ایمنی شدیدا" دچارنقصان شده و خطر ابتلا به عفونتهای مختلف دراین دوران بسیارزیاد است . بارعایت اصول کنترل عفونت و بهداشت فردی توسط بیمار و خانواده وی و نیز پرسنل تیم درمان ، خطر ابتلابه این عفونت ها به حداقل رسانیده می شود و درصورت بروز عفونت ، داروهای آنتی بیوتیک کمک کننده هستد.

عارضه دیگر پیوند، بیماری پیوند علیه میزبان می باشد که باعلائمی از قبیل قرمزی ،خارش پوست ، پوسته ریزی ، بالا رفتن آنزیم های کبدی ، یرقان ، اسهال ، استفراغ ، تهوع و سوء تغذیه خود رانشان می دهد. درمان این عارضه به صورت دارویی و اقدامات حمایتی می باشد. تا یکسال پس ازانجام پیوند خطر بروز این عارضه وجود دارد.

کاهش وزن ،التهاب مخاط دهان ، خونریزی ، التهاب دیواره مثانه و ریزش مو از عوارض دیگر شیمی درمانی مربوط به پیوند می باشد که برای تمامی عوارض فوق اقدامات درمانی ، حمایتی و مراقبتی درطول مدت بستری بودن بیمار لحاظ می گردد.

2- روش اتولوگ ( از خود فرد بیمار):

این روش درموارد سرطان غدد لنفاوی ومیلوم مولتیپل و بعضی ازانواع سرطان خون کاربرد دارد. انتخاب روش انجام پیوند (آلوژن یا اتولوگ) به عهده پزشک فوق تخصص خون می باشد در این روش نیازی به یافتن دهنده نمی باشد.

در روش اتولوگ درحالی که بیماری فرد تحت تاثیر شیمی درمانی های انجام شده ، در مرحله خفته به سرمی برد در بخش پیوند بستری می شود. داروی GCSF جهت تحریک تولید سلولهای بنیادی و سرازیر شدن آنها به سمت گردش خون محیطی به فرد تزریق می شود تزریق این دارو همان گونه که قبلا گفته شد به صورت زیرجلدی هر12ساعت به مدت 3-7 روز انجام می شود. این دارو سلولهای مادر مغز استخوان را که در حالت خفته بیماری به سرمی برد (سلولهای طبیعی ) تحریک کرده و باعث تولید زیاد آن می شود پس از ایجاد شمارش قابل قبول این سلولها درخون بیمار، توسط دستگاه سل سپراتور، سلولهای تولید شده موجود درخون جمع آوری شده و پس از ذخیره شدن درکیسه مخصوص، دریخچال مخصوص فراورده های خونی نگهداری می شود. پس ازاین مرحله شیمی درمانی خاص جهت سرکوبی کامل مغز استخوان و سلولهای توموری باقیمانده دربدن بیمار انجام می شود و24 ساعت بعد ازاتمام این شیمی درمانی سلولهای جمع آوری شده به وی تزریق می گردد. این سلولها به سمت محیط مغز استخوان حرکت کرده و درآن جایگزین شده و شروع به فعالیت می کنند.

دراین روش پیوند نیز احتمال بروز عوارضی چون مشکلات گوارشی ، ریزش مو و التهاب مخاط دهان ناشی از شیمی درمانی و نیز کاهش سطح ایمنی تا زمان فعال شدن پیوند وجود دارد . ولی درکل با توجه به اینکه آغاز فعالیت سلولهای پیوند شده دراین روش درمقایسه با روش آلوژن سریعتر رخ می دهد، بهبودی نیز سریع تر رخ می دهد و در کل عوارض این روش درمقایسه با روش آلوژن ازشدت کمتری برخوردار می باشد و این بیماران اغلب 3-5هفته پس ازانجام پیوند مرخص می شوند این در حالی است که مدت زمان بستری بودن در روش آلوژن 4-6هفته پس از پیوند می باشد.

بیمارانی که تحت درمان با پیوند مغز استخوان قرارگرفته اند پس از ترخیص به مدت 3-12ماه بنا به نظر پزشک مورد معاینه قرارمی گیرند و نتیجه پیوند و عوارض آن دربیمار مورد بررسی قرارمی گیرد. این بیماران اغلب به مدت 3-12ماه تحت درمان با داروهای خوراکی خاص قرار خواهند داشت.

این روش درمانی تنها درمان موجود برای بیماران تالاسمی و بسیاری از بیماری های بدخیم خون می باشد و درصورت وجود شرایط بالینی مناسب و نیز در صورتی که درمراحل اولیه بروز بیماری ، پیوند انجام شود از نتایج موفقیت آمیزی برخوردار خواهد شد.

گردآوری : زهرا نوبخت - کارشناس پرستاری – فروردین 1387

بازبین : دکتررضا وجدانی- متخصص داخلی و فوق تخصص خون و آنکولوژی

منبع :

1- بیماری های خون ، هاریسون 2005

2- پرستاری داخلی جراحی بلاک ، بیماری های خون و سرطان 2005

پیوند مغز استخوان :

مطالب مشابه :

پزشکان متخصص کودکان و نوزادان شهر اهواز

دکتر غدد: دکتر روستا + دکتر کاویانی

جناب استاد دکتر مسجدی زاده فوق تخصص گوارش گاستریت و کانسر معده

متخصص ها را تکمیل کنید!

گفت و شنیدی با دکتر" رضا یعقوبی " پزشک نمونه ی کشوری در رشته پوست :

چه کسانی می توانند به کودک فلج مغزی کمک کنند؟

استخدام هيات علمي در دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور اهواز

پیوند مغز استخوان :