نقد زبان فارسی(3)عمومی کد 3/249چاپ 87(سازمان آموزش و پرورش استان فارس)

 پیش گفتار

کتاب درسی مهمّترین عامل آموزش زبان بعداز معّلم است . به همین جهت برای دست یابی به نتایج مفید آموزشی ، ارزیابی کتاب درسی نقش مهمـّی ایـفا می نماید . ارزیابی کتب درسی باعث اصلاح روند آموزش و ارتقا ء آن می گردد . در اینجا برآنیم که کتاب زبان فارسی سال سوم عمومی دوره متوسطه را بر اساس ملاکهای عمومی ارزیابی زبان ، ارزیابی نماییم . در این ارزیابی جنبـه های ظاهری و کلی کتاب و جنبه های محتوایی آن مورد بررسی قرار گرفته است و بـا توجّه به اهداف کتاب ،مبنی بر تکیه و تأکید بر مهارت های زبانی و با توجه به آمار وارقام ارائه شده , نشان داده شده است که این مهارتها در محتوای کتاب جای چندانی اشغال ننموده اند و جنبه های آموزشی دستور ونگارش و املا بیشـترمورد توجّه قرار گرفته است و به حوزه¬های کاربردی زبان که در استقلال و خودکفایی زبانی وتوسعه¬ی ارتباطات فرد کمک می نماید کمتر توجه شده است . امید است کــه این تحقیق هرچند از نقص و عیب مصون نیست ، قدمی در عرصه ی آمـوزش به حساب آید. ما معلمّان زبان فارسی مسئولیّت مهم و بسیار مشکلی را بر دوش خود حمل می نماییم . چرا که زبان فارسی در جایگاه زبان ملّی ،همواره حامل وضعیّت سهل و ممتنعی بوده است . از جهتی به جرم آنکه زبـان مادری است وهمگان توانایی تسلط بر آن را دارند ، ساده انگاشته شده و از پرداختن توجّه کافـی بدان در مقایسه با سایر درسها محروم مانده و وقت آن فدای دیگر درسها شده است . از جهت دیگر معلمّین زبان فارسی همیشه شاهدان فعّالی بر این مدعا بوده اند که عدم تسلط کافی بر زبان مادری تا چه حد بر درک و فهم سایر دروس تأثیر می گذارد و تا چه حد درک و انتقال مفاهیم در سایرعلوم ، وابسته¬ی تسلط کافی داشتن بر مهارت های زبانی است . از این جهت توجّه به زبان مادری توجّهِی شایسته تر و فراتر از آنچه امروز بدان می شود ، می طلبد . اگر این درخت خوب آبیاری نشود و در اثر بی توجهی و سهل شمردن آن ، تغذیه کافی نگردد، می خشکد و کاریاد گیری و یاد دهی سایرعـلوم نیز دچار تعّلل می گردد . برای رسیدن به یک نظر مشترک ، در ابتدا لازم است که باور کنیم تدریس زبان مادری نه فقط یک وظیفه آسان و پیش پا افتاده نیست ، بلکه از اهمّیت ویژه¬ای برخوردار است . دوم بر اساس نقدهای وسیع بر تصمیماتی که برنامه ریزی درسی بر مبنای آنها نگاشته شده است و اصول آموزشی که مواد درسی بر طبق آنها طراحی شده است درجهت رشد و ارتقاء آموزش زبان فارسی قدمی برداریم . باید در نظر داشت که درمسأله آموزش زبان، عوامل گوناگونی وجود دارند که همه¬ی آنها به هم وابسته اند، بطوریکه یک عامل به تنهایی نمی تواند عامل شکست یا موفقّیت یک برنامه آموزشی باشد عواملی چون : معلم – روش آموزش – مواد درسی – بافت آموزشی و ...همه در پیروزی یا شکست یک بر نامه آموزشی چون یک شبکه واحد عمل می نمایند . فی المثل این مهم است که روش های آموزشـی جدید و به روز شده ای در کلاس های ضمن خدمت بگنجانیم و معلّمین را با انواع روش های جدید چون همیاری آشنا نماییم ،امّا اگر مواد درسی ما گنجایش چنین روش هایی را ندشته باشد ، تا معلّمین ما انگیزه کافی برای برای یاد دادن به شیوه های جدید نداشته باشند ، تابافت آموزشی وشاگردان ما از دوره دبستان مهیّای این روش نشده باشند ، این کار جز صرف وقت و اتلاف انرژی ، نتیجه ای نخواهد داشت . در تدوین مواد وکتابهای درسی نیز عوامل مهمّی ایفای نقش می کنند که چون شبکه ای درهم تنیده و با نادیده گرفتن برخی و اهمّیت دادن به برخی دیگر کار آموزش را دچار خلل می¬کنند . فی المثل این مهم است که به فراگیران خود یاد دهیم که تلفظ یک سری از کلمات بهتراز تلفظ های دیگر است و یا جمع بستن کلمات فارسی به عربی نادرست است و یا بدین گونه بنویسیم وبدیـــن گونه ننویسیم ، امّا اینکه تا چه حد هزینه کرده ایم که فراگیران ما به روانی کلام دست یابند تا بتوانند مقاصد خود را براحتی به نگارش دربیاورند و یا در باره یک موضوع ساده چند دقیقه سخن بگویند نیز بسیار مهم است ، اگر معتقدیم که نقش اصلی زبان ایجاد ارتباط است . واگر متوجّه شدیم که فراگیران به آسانی از عهده سؤالات کنکوروآزمونـهای نهایی بر آمده اند، امّا توانایی نوشتن یک نامه اداری ساده یا تقاضای کارو... ندارند ویـا از پسِ در ک بر خی مطالب کتاب های دیگر بر نمی آیند معلوم می¬شود باید در شیــوه آموزشی خود که شامل بسیاری از عوامل از معلم و بافت فرهنگی گرفته تا فراگیــر و مواد درسی و شیوه امتحانات و ... می گردد ،تجدید نظرکنیم . یکی از راههای بررسی موفقیّت یا عدم موفقیت یک برنامه آموزشی , ارزیــــابی مواددرسی است . زیرا کتاب درسی بویژه در آموزش و پرورش ما که انتخاب کتاب بـر عهده سازمان است، نقش بسیار مهمی در بافت آموزشی ایفـــا می کند. "ارزیابی کتاب درسی معلمّین را در گیر می کند که درک کنند چرا مواددرسی بدین گونه نوشته شده و چگونه می توانند استفاده لازم در کلاس از آنهاببرند. ( مک دوناف و شاو، ٦٠ : ٢٠٠٣) "کتاب های درسی ، کانون بر نامه های خاص و اغلب نمایش قابل دیدار از آنچه در کلاس اتفاق می افتند ، هستند . اگر چه بسیاری ممکن است نظریه اُنیل O-NEILL را قبول داشته باشند که هیچ وسیله ای به آسانی استفاده از یک کتاب نیست ، واقعیت برای بسیاری از ما این است که کتاب درسی تنها انتخاب باز شده است . (همانجا ) بنابراین ارزیابی کتاب درسی شایسته ملاحظات جدی است ،چرا که به عنوان انتخاب نامناسب ممکن است اتلاف سرمایه و وقت باشد ،گذشته از تأثیر دلسرد کننده ای که بر فراگیران و معلمین ممکن است داشته باشد . خوشبختانه در سالهای اخیرسازمان تهیّه و تدوین کتب درسی بویژه پس از تحوّل از دستور های سنتی و تجویزی به دستور های معیار ، تا حدی از نظریات اصلاحی معلمّین بـهره جسته است . گرچه باید همواره در نظر داشت که هیچ کتاب درسی نمی تواند کامل باشد وارزیابی کتابهای درسی یک فعالیـّت تجربی است که فرمول منظمی ندارد . الف-چگونه اارزیابی کنیم : سه عامل مهم در آموزش زبان را می توان بدین گونه بر شمرد : الف – معلم ب- کتاب درسی پ – بافت آموزشی (ریاضی، 54: 2003) بعد از معلّم ،عامل مهم در آموزش زبان ، کتاب درسی است . کتاب، قابل دسترس ترین و کار آمد ترین عاملی است که قابلیّت اارزیابی دارد . بهمان گونه که نقد آثار ادبـی باعث تشخیص سره از ناسره می گردد و به رشد و تعالی ادبی کمک می نماید ، نقد وارزیابی کتب درسی نقش اساسی در رشد مواد آموزشی ایفا می نماید . امّا سؤال این است که چه ملاک هایی برای نقد و ارزیابی داریم و کدام ملاک ها دردرجه اول اهمیّت قرار دارند و کدام ها در اولویت نیستند . ارزیابی کتاب ها را می توان طبق یک نظر ( دوناف و شاو، ٦٤ :2003 ) به دو قسمت بیرونی و درونی تقسیم نمود . غالب تقسیم بندی های سه دهه اخیر به گونه ای ،این تقسیم بندی را شامل می گردد . ارزیابی بیرونی شامل یک نظر مختصر از مواد درسی از خارج آن است (جلد – مقدمه - نمایه - چاپ ...) این ارزیابی ,ارزیاب را قادر می سازد که ارزیابی کند کتابها در باره خودشان چه می گویند و متعاقب آن ارزیابی درونی که ارزیابی دقیق تر و مشروح تری است از محتوای کتاب ، و اینکه ادعاهای کتاب تا چه حد در محتوای آن تحقق یافته است . این مقاله در صدد است با جمع آوری مجموعه ای از ملاک های قابل تبیین بر کتاب درسی زبان فارسی سال سوم ، جمع آوری شده از مآخذ مختلف ، نمونه ای از ارزیابی کتاب زبان فارسی به عنوان زبان اول ارائه دهد . در اینجا طبق نظریه "مک دوناف و کریستوفر شاو " ارزیابی را به دو قسمت درونی و بیرونی تقسیم نموده وسپس ملاکهای آن را در ترکیبی از نظریات " دوناف – شاو و اِر - عرضه کرده ایم . برای آنکه این ملاک ها با آموزش زبان فارسی به عنوان زبان اول ورسمی تطبیق یابد ، تا آنجـا که لازم بوده است ، این ملاکها جرح و تعدیل شده است . مثلا در آموزش زبـان دوم اهداف عام کتاب ، شامل تدریس زبان برای هدفهای عمومی و رشد فرهنگ وتسلط بر زبان دوم و .. مورد توجه قرار می گیرد و اهداف خاص شامل دست یابی به زبان به منظور مثلا گرفتن مدرک خاص برای استخدام – مسافرت به مکانی که زبان دوم در آنجا رایج است و غیره می گردد . در ارزیابی زبان اوّل ، مقصود از اهداف خاص در مورد آمـوزش زبان فارسی به عنوان زبان اول جنبه تخصصی آن مثل تحلیل متون ادبی-تشخیص دستور تاریخی از معیار و .. در حیطه رشته های انسانی مورد توجه قرار گرفته است. ارزیابی بیرونی ملاکهای ارزیـــــــابی: از مقدمه کتاب چنین شر ح هایی انتظار می رود : ۱- کتاب باید به منظور سن خاصی طرح ریزی شده باشد و در ارتباط با سطح خاصی از دانش و مهارت تعلیم گیرنده باشد . ٢- نیاز است که در مقدمه کتاب های آموزشی بویژه آموزش زبان مطرح گردد که برای چه مقاصدی تنظیم شده است ؟ این مسأله چشم انداز تدریس و حجم و گســترش مطالبی که باید آموزش داده شود را روشن می نماید . ونیز باید تعیین نماید که بــرای مقاصد عام است یا خاص؟ مقصود از اهداف عام آشنایی فراگیر به منظوریاد گــیری عمومی است و مقصود از مقاصد خاص در اینجا یاد گیری زبان به منزله کاربرد آن برای هدف های خاص مثل هدفها¬ی تخصصی و دانشی است . مثلاً آن میزانی که رشته های علوم انسانی نیاز به ارائه مطلب بطور خاص و در ارتباط با متون ادبی دارند رشته های تجربی و ریاضی ندارند . ٣- برای چه مدت زمان و برای چند واحد درسی کتاب تدوین شده است؟ لازم است در مقدمه کتاب ذکر گردد که مواد درسی چند واحد درسی را در برمی گیرد وبرای چه مدت تنظیم شده است. ٤- نظریات نویسنده در باره روند یادگیری و زبان نظریات نویسنده در باره یاد گیری و ماهیّت زبان در روند آموزش زبان و طـــرح درس تأثیر دارد . فی المثل چنانچه نویسنده نظریه های جدید زبان شناسی را در باب زبان و فراگیری قبول نداشته باشد ، در روش ارائه درس به گونه ای متفاوت عمل می کند تا نویسنده ای که زبان را محملی برای اندیشه و برای طرح افکار و ایجاد ارتباط می داند. اگر نویسنده ای معتقد به دیدگاه رفتار گرایانه در زبان باشد مسلماً در آموزش زبان بـر اساس تقلید وتکرار تکیه می کند در حالیکه در دیدگاه نقشی ، نقش ارتباطی زبان مرکز توجه قرار می گیرد و در این حالت گفتمان ارزش خاصی می یابد. ٥- آیا کتاب شامل لغت نامه و نمایه و نمودارهای لازم است ؟ لغت نامه و نمایه در پیشرفت شاگردان بسیار مؤثر است . بویژه در برخی بافـتهای آموزشی فراگیر ممکن است امکان دسترسی به لغت نامه نداشته باشد .در محیط آموزش و پرورش ایران که کتاب درسی ، سراسر کشور ، از دهات دور افتاده تا شـهر های بزرگ را پوشش می دهد و یا ممکن است فراگیر بخواهد منفردانه مبادرت به فراگـیری نماید ، بخش ضمیمه لغات با تلفظ های آوای ،فهرست افعال بی قاعده ، افعالی که متمم می گیرند و...)می¬تواندراهبرد های خوبی در کمک به فراگیر باشد . ٦- مطالب دیداری مثل عکسها جدول ها و نمودارها چه نقشی دارند ؟ آیا صرفا ارزش زیبایی شناختی دارند یا اینکه با متن هم سو گردیده اند. کیفیت عکسها چگونه است؟ ۷-آیا مواد درسی در بر دارنده تعصب فرهنگی خاصی است؟ گاه ممکن است که متنها وتمرینها خودآگاه یا ناخودآگاه بر قشر یا طبقه خاصّی صحّه بگذارند و برعکس ، قشر اجتماعی دیگری را ناچیز بشمارند . ارزیابی درونی : ملاکهای ارزیابی ۱- طریقه ارائه مطالب چگونه است آیا چهار مهارت زبانی پوشش داده شده است ؟ با چه نسبتی ؟ ٢ - توازن میان جنبه های مختلف زبان (دستور – زبان شناسی – املا - نگارش ) چگونه است ؟ ٣ - انگیزش - تاچه حد مطالب کتاب وتصاویر وسر فصل ها، فراگیر را جلب می نماید؟ ٤ - محتوای کتاب از جهت دانشی – محتوای کتاب از جهت دانشی باید درست باشد یعنی کتاب ممکن است از یک مدل تحقیقی ویا تعلیمی استفاده نماید که دارای توضیح روشن باشد .و آن نظریه در تجربه زمانی مشمول حذف نشده باشد . ٥ - توالی درس ها و خلاصه نکات مهم ، طرح مناسب جملات کلیدی و اصلی، خلاصه نکات مهم از جوهره اصلی موارد تعلیمی ، به فراگیر کمک می نماید که نظریات کلیدی در ذهن بر جسته تر گردد و مقصود اصلی از کل مطالب را درک نماید . توالی درس هابه گونه ای باید باشد که درفراگـیر ایجاد خلل ننماید تا در درسهای بعدی این خلل جبران گردد . یعنی معمولا باید از ساده به مشکل باشد . ٦- سبک های یاد گیری : با توجه به اینکه فراگیران متکی به یک سبک یاد گیری واحد نیستند ، برخی وابسته به متن و برخی مستقل از متن هستند بر خی شیـــوه های استقرایی و برخی شیوه های قیاسی را ترجیح می دهند ، و برخی کارگروهی و علاوه بر این هر واحد درسی ممکن است برای خودش شیوه خاصی را بطلبد مثلادر آموزش نگارش که نوعی انشا است نمی توان از همان روش تعلیم دستور استفاده نمود. ۷ - تمرین ها در سطوح مختلف ارائه شده باشد . ب- تطبیق ملاک ها با کتاب درسی زبان فارسی سال سوم (عمومی) ارزیابی بیرونی ۱- کتاب باید به منظور خاصی طرح ریزی شده باشد و در ارتباط با سطح خاصّی از دانش و مهارت باشد. کتاب زبان فارسی سال سوم خود عنوان زبان فارسی ٣ را به همراه دارد و کتاب در سراسر کشور برای سال سوم متوسطه تدریس می گردد ،در این دوره دانش آموزان دو دوره مقدماتی مشروح درسالهای اوّل و دوم متوسطه را پشت سرگذاشته اند . اما لازم است که در مقدمه کتاب بطور واضح مطرح گردد که کتاب برای سطحی از فراگیران است که تاکنون صاحب دانش واطلاعات خوبی از ساخت زبان فارسی با توجه به دوره های گذارنده درسالهای اوّل و دوم هستند. مقدمه کتاب برای هرسه دوره سال اول و دوم و سوم مشترک چاپ شده است در هیچ یک از مقدمه ها به سطح مهـارت فراگیر اشاره نشده است . سطح علمی وسن فراگیر را تنها ازعنوان کتاب و شماره گذاری آن می توان دریافت . ٢- ذکر اهداف ومقاصد این کتاب برای آموزش رشته های غیرانسانی تدوین شده است، پس هدف آن عام است .اما در مقدمه کتاب هدف عام و خاص یکی شده است .مثلاً تشخیص و شناخت قواعد دستور تاریخی وامروزی و در متون کهن وامروزی که مربوط به اهداف رشته انسانی می گردد با بقیه اهداف عام کتاب یکی شده است که جوهره آن رشد و تقویت مهارت های زبانی ذکر شده است . تقسیم بندی دیگر از اهداف در مقدمه ذکر گردیده است: اهداف کلی و اهداف جزئی . اهداف کلی بر اساس نظر" بنجامین بلوم"(١۹٥٦) به سه حوزه دانشی و شناختی - نگرشی و ارزشی - مهارتی تقسیم نموده است . برای تطبیق ملاکها با اهداف کتاب در اینجا اهداف کتاب را عیناً (صص۷-۸ ) ذکر می نماییم : الف- حوزه دانشی و شناختی انتظار می رود دانش آموزان با مطالعه این کتاب با مسائل و موضوعات زیر آشنا شوند: ١-زبان فارسی معیار و نقش آن در زندگی ٢- قواعد و فرایندهای زبان فارسی ٣- شیوه ها و قواعد درست خوانی و درست نویسی ٤- ساختار صرفی و نحوی زبان فارسی ٥- ساختمان کلمات و انواع آن در زبان فارسی معیار ٦-ساختمان جملات و انواع آن در زبان فارسی معیار ب- حوزه ی نگرشی و ارزشی انتظار می رود که دانش آموزان در پایان یاد گیری ، به موضوعات زیر علاقه و نگرش مثبت پیدا نمایند : ١- طرح افکار و اندیشه ها در قالب گفتار و نوشتار مناسب ٢- کاربرد درست زبان فارسی در زندگی روز مرّه ٣- پاسداری از زبان فارسی و تلاش برای گسترش آن ٤- مهارت های چهار گانه زبان فارسی پ—حوزه مهارتی انتظار می رودکه در پایان یاد گیری ،توانایی های ذهنی و عملی زیر در دانش آموزان تقویت شود مهارت های ذهنی ۱ - تشخیص راه های گوناگون پرورش معانی ٢-تشخیص واحدهای زبر زنجیری گفتار ٣-تشخیص ساختار صرفی و نحوی زبان فارسی ٤-تشخیص انواع نوشته ها در زبان فارسی ٥- تشخیص قواعد درست نویسی ٦- تشخیص جایگاه درست علایم نگارشی ۷- مقایسه و استدلال در مباحث دستور زبان فارسی مهارت های عملی ١- به کار گیری درست مهارت های زبانی ٢- درک و فهم متون زبانی و ادبی ٣- به کار گیری قواعد املایی و نگارشی ٤- مهارت در نگارش نوشته های رایج در زبان فارسی ٥- به کار گیری راه های پرورش معانی در نگارش ٦- ویرایش متون مختلف زبانی و ادبی ۷- به کار گیری قواعد دستور تاریخی و امروزی در متون مختلف ۸- مهارت در استفاده درست از منابع تحقیقی ٣- مدت زمان وواحد درسی در نظر گرفته شده برای کتاب درسی در مقدمه کتاب در قسمت توصیه هایی برای تدریس، ذکر شده است که هردرس برای یک جلسه تدریس قرار داده شده است. بنابراین ٢٥درس موجود در کتاب برای ٢5جلسه ٥ / ١ساعته است .مقدمه هیچ صراحتی به اختصاص دادن مطالب کتاب به یک دوره تحصیلی یکساله ٢ واحدی ندارد و فراگیران درفهرستهای درسی خود از طریق مشاورین، متوجه تعداد واحد درس می شوند . معلمّین نیز از طریق شاگردان به تعداد واحد آن پی می برند . عملاً اختصاص دادن هردرس به یک جلسه یک و نیم ساعته مشکل بر انگیز است ، چراکه بر خی درس ها به دلیل تازگی یا مشکل بودن نیاز به وقــــت بیشتری دارند ، مثل مبحث دستوری وابسته های وابسته وانواع متمم های اجباری و اختیاری و قواعد ترکیب و برخی به دلیل آشنایی فراگیر با مطلب در سالهای گذشته ، تدریس تنها حکم یک دوره کردن ساده را دارد مثل نگارش تشریحی و ویرایش . چنانچه از ۹ ماه تحصیلی، هفت و نیم ماه را به دلیل تعطیلات نوروزی و امتخانات و غیره مفید بحساب آوریم مجموعاً سی جلسه یک و نیم ساعته برای تدریس زبان فارسی داریم که طبق تذکر کتاب ٢٥جلسه برای تدریس و پنج جلسه برای تمرین و فعالیت ها که جنبه های عملی آموزش را بویژه در نگارش و انشا و املا در برمی گیرد ، می ماند . ٤ -- نظریات نویسنده در باره روند یاد گیری و زبان از آنجا که کتاب های اخیر زبان فارسی با تکیه بر دستور زبان فارسی معیار نگارش یافته است و از دستور سنتی به سمت دستور معیار و تبیین آن بر اساس نظریات جدید زبان شناسی تحول یا فته است ،صاحب یک نگرش مثبت وعلمی گردیده است. گرچه این تحوّل و نگرش در ابتدای کار مخالفتهای بسیاری از دستوریان سنتی را بر انگیخت در حوزه آموزش در مقدمه کتاب نویسندگان تصریح دارند که دبیران محترم در تدریس این کتاب از شیوه های رایج و گوناگون تدریس استفاده کنند (ص ٥)و در کتابهای راهنمای معلم روش هاو الگوهای تدریس شامل الگوی همیاری پیش سازمان دهنده –دریافت مفهوم -استقرایی و... را توضیح داده است . از این جهت روش های گوناگون یاد گیری را مد نظر قرار داده است در زمینه نظریه مؤلف در باره زبان در مقدمه اظهار می دارد که کتاب بر اساس روش ساخت گرایی -(ساخت و صورت ص٢) نوشته شده است . ٥-آیا کتاب شامل لغت نامه و نمایه و....است ؟ کتاب از لغت نامه بر خوردار نیست. اگرچه لغت نامه ها در پایان کتاب ادبیات فارسی آمده است ، اما کتاب زبان فارسی علاوه بر لغات موجود در املاها در منابع دیگر خود از قبیل نگارش ، کلمات دخیل در املای فارسی ،بیاموزیم ها ، لغاتی دارد که نیاز به معنی کردن و بویژه آوا نویسی دارد. کلماتی چون علی هذا – الغرض و... بویژه مباحث حقوقی حتما نیاز به یک واژه نامه تخصصی دارد کلماتی چون فسخ – اقامه دعوی – مشاع – کان لم یکن – استعلامیه – مفاصا – ممیزی – جمله های عربی در فارسی چون شرف المکان بالمکین الجار قبل الدارو... برای مباحث دستوری هیچ فهرستی موجود نیست . فهرست هایی چون صورت افعال بی قاعده – افعالی که متمم می گیرند با حرف اضافه اختصاصی شان .(که بسیار مختصر در متن در س آمده و بایددر پایان کتاب بطور مقصل تر وار د شود .) کتاب فاقد فهرست اعلام است تنها فهرست موجود ،فهرست منابع و مآخذ است . ٦- نقش مطالب دیداری در سراسر کتاب جز رنگ سفید و سیاه و خاکستری رنگی دیده نمی شود .در چند سال اخیر کیفیّت چاپ ُُُُُُُ پایین تر آمده و رنگ سفید کاغذ ها هم تبدیل به رنگ کاهی شده است . شش عکس و یک کاریکاتور ، تمام محتویات دیداری کتاب را تشکیل می دهد :عکس ها شامل خانم های برنج کار در شالیزار - عکس چوپان و گوسفندانش در یک کوچه باغ – تصویر یک رایانه ، عکس تعدادی فلاپی و دو CD و یک کاریکاتور که برای نوشتن انشای طنز چاپ شده است..همه ی عکس ها سیاه و سفید هستند و معلوم نیست دانش آموز تا چه حد باید قوه تخیل خود را بکار اندازد تا رنگ سیاه شالیزار را سبز و لباس سیاه زنهای شمالی را رنگین گوسفندان سیاه و سفید را مثلا کرمی درختان سیاه را سبز یا زرد پاییزی و کوچه باغ را ......تصور کند .وتازه معلوم نیست بتوان چنین انشایی را ادبی یا تشریحی بحسا ب آورد .تصویر زنان برنج کار در جای خود بکار نرفته ا ست . زیرا از دانش آموزان خواسته شده در باره آن یک بند ادبی بنویسند . اما درس آشنایی با نوشته های ادبی را بعداً د ر درس پانزدهم آورده است. تصویر بعدی شامل نقاشی یک قلم است که برگ و ساقه از آن روییده و زنبور ها یا حشراتی بدور آن در حال پرواز هستند. تصویر بیشتر شایسته یک بند ادبی است تا طنز زیرا طنــــــز بزرگ نمایی مشکلات و نابسامانی هاست در حالیکه نقش مثبت قلم و نویســـندگی بارز شده است، بهتر بود از یک کاریکاتور واقعی برای طنز استفاده می شد . عکس پشت جلد تنها عکس رنگی و جالب کتاب است : کوزه سحر آمیزی که کلمات و عبــــارات از درون آن بیرون ریخته است . سراسر مباحث بیاموزیم ها رنگ خاکستری است که از پیش نوعی کسالت را به ذهـــــن دانش آموز القا می نماید . ۷- آیا مواد درسی در بر دارنده تعصب خاصی است ؟ مثالها یی که در متن کتاب و در تمرین ها مورد استفاده قرار گرفته نشان دهنده توجه بیش از حد نویسندگان کتاب به جنس مذکر است . و زنان چه در عرصه ی نامها و چه در عرصه ی قهرمانان داستانها و چه به عنوان انتخاب نویسنده و شاعر مورد بی مهری قرار گرفته اند : مثال های استفاده شده در تمرین ها ی کتاب با توجه به جنسیت : ص ١٣ - امیر کبیر دولتی دبیرستان ص٣۱ - حسن به برادرش گفت که مقاله اش منتشر شده ص٥۷ - اگر مرد یا زن در انجام وظایف خود کوتاهی کند .. ص ٥۷ - مردان (علامت جمع ) ص ١١۸ – در باره مادر ... قطعه ای ادبی بنویسید . متن ها و بیاموزیم ها: ص٢٥ – انیشتین پس ار بیست و دو سال زندگی در شهر پرینستون آمریکا در گذشت. ص٣٤ – علی به خانه می رود . ص٤٢ – در زمان قدیم مرد تنگدستی در سرزمینی دور با وضع پریشانی زندگی می کرد. ص ٤٦ – حسن آمد ص٦۱ –مادر دست کودکش را گرفت ص٦٢ - منوچهر روی تخت دراز کشید ص ۷٥– منوچهر با اتوبوس آمد ص۷٥ – منوچهر با اتوبوس از مدرسه به خانه رفت ص۷٥ - منوچهر آمد ص ۷٦ علی به خانه رفت ص۷٦ - علی با دوستش رفت ص ۷٦ – علی به پدرش می نازد ص ۷٦ - محسن از ....می رنجد ص۷٦ - محسن از ...به ... تا ... به سوی خانه می رود ص۸۸ - مرد جهان دیده ای به اوگفت ، باز گردانی مصراع : جهاندیده ای گفتش ای بلهوس - ( سعدی ذکر نکرده جهان دیده حتماً مرد بوده است ) ص۹٠ - به بیوه زنان و یتیمان نیز رحم نمی کنند ص۹٠- بازگردانی شعر : مردی از او می پرسد اکنون چه جای شکر گزاری است ( سعدی ذکر نمی کند که جهان دیده ، مرد است ) ص۹٠ – مرد می داند که ص۹۹ –دیروز حسن آمد ص ١٠٠ – سعید بُرد ( چهار بار تکرار شده است ) ص ١٠۷ – عمو جواد ص١٠۸ – احمد و رضا آمدند - احمد و رضا را دیدم – به احمد ورضا گفتم - احمد آمد – احمد برادر علی آمد - احمد برادر رضا را دیدم - احمد آمد – احمد آمد احمد - از احمد بپرس احمد ص١٢٠- کیف پسر همسایه ص۱٢٠ –کتاب پسر بزرگتر ص١٢٠ – کتاب این مرد ص ١٣٥- مثال برای تکیه : مردانه – مردانگی- مردان - مردانگی ها ص١٣٥- پسر دایی ص١٣٦ – پسر دایی ص١٣٦- راد مرد در جمع آوری نمونه های بالا این موارد محسوب نشده است : ١-اسامی خاص مردان که درمثال گزیری از آن نبوده است مانندحافظ را لسان الغیب می خوانند – چنگیز از ریختن خون بیگناهان سیر نشد . ٢- شاخص ها مثل آقا برادر – خواهر و... ٣—مثال هایی که برای روشن شدن در س لازم بوده است مثل واو معدوله در کلمه ی خواهر. نویسندگان و شاعران انتخاب شده برای کتاب به ترتیب عبارتند از است : صادق چوبک – ایرج افشار – نادر ابراهیمی - زرین کوب – محمد کاظم کاظمی – سعدی – نیما یوشیج - لوول تامس -مولوی - مهدی آذر یزدی - نظامی – پروین اعتصامی – قیصر امین پور - صائب – ناصر خسرو – مهرداد اوستا –رسول پرویزی - محمود دولت آبادی– ویکتور هوگو - بهاء الدّین خرمشاهی – ارنست همینگوی – خسرو شاهانی – جمال زاده – عبید زاکانی – برخی نویسندگان و شاعران چندین بار تکرار شده اند یا آثار مختلف از آنها آورده شده مثل مولوی – سعدی – حافظ - فردوسی داستانها : در داستان های نمونه قهرمانان همه مرد هستند فقط یک مورد (بینوایان ) زن نقش داردکه قهرمان آن دخترک بیچاره ای بنام "کوزت " است . به این ترتیب از بیست و دو مورد نویسنده و شاعر تنها یک مورد از میان زنان انتخاب شده است ( پروین اعتصامی ) و داستانها هایی که بعنوان مثال ونمونه آورده شده تنها یک مورد قهرمان زن دارد . شرح حال قهرمانان از میان مردانی چون گاندی – مولوی – ملا صدرا و بهاءالدین خرمّشاهی انتخاب شده است. بنابراین : در متن ها و تمرین ها ٤۹مورد مذکر و ٣ مورد مؤنث است . در نویسندگان و شاعران انتخابی : ٢٣ مورد مذکر و ۱ مورد مونث ( بدون موارد تکراری ) در شرح حال بزرگان :٤ مورد مذکر و هیچ مورد مؤنث قهرمان داستان : همه مذکر ١مورد مؤنث *در نمونه های ارائه شده از نویسندگان وشاعران قبول است که تعداد نویسندگان و شاعران مطرح مذکر بیش از مؤنث است، اما نسبت یک به بیست و سه نیز غیر منطقی است . مقدمه کتاب اصرار بر ارجحیت زبان فارسی معیار بر سایر گویش ها دارد . از آنجا که کتاب درسی ،حوزه های آموزشی سراسر کشور را در بر می گیرد و با توجه به حضور اقوام مختلف کرد – لر – بلوچ -ترک نیاز است که بادید وسیع تری به مسأله آموزش زبان نگاه کرد و یا حداقل در کنار زبان رسمی کشور یعنی گویش معیار در هر منطقه کتابی برای آموزش گویش آن منطقه در کنار کتاب فارسی تهیه و تدویــن گردد. این مسأله در راستای و به منظور حفظ گویش ها که بخش بزرگـی از سرمایه زبانی و فرهنگ ایرانی را تشکیل می دهند، لازم به نظر می رسد . همانطور که در در س جغرافیا برای هرمنطقه علاوه بر جغرافیای عمومی ، کتابی مخصوص آن منـطقه تدوین گشته است . ارزیابی درونی ١ - طریقه ارائه مطالب : آیا چهار مهارت زبان پوشش داده شده است .؟با چه نسبتی این تناسب برای محتوا مناسب است؟ همانگونه که گفته شد در مقدمه کتاب در موارد مختلف سخن از مهارت های زبانی است بی آنکه از آنها صریحا یاد کند . اما در بررسی اهداف کلی کتاب این مباحث را واضح تر بیان می نماید. مثلا از اهداف کتاب( " طرح افکار و اندیشه ها در قالب گفتار و نوشتار مناسب است " ص ۷) که تکیه بر مهارت زبانی گفتار و نوشتار دارد و " شیوه ها و قواعد درست خوانی و درست نویسی "ص ۷ که مهارت خواندن و نوشتن مورد نظر است و "کاربرد درست زبان فارسی در زندگی روز مره " ص ۷ کـــه مهارت گفتار مورد نظر است.و "و یرایش و به کار گیری قواعد املایی و نگارشی "ص۸ که نوشتار مورد نظر است . از آنجا که شنیدن بیشتر در فراگیری زبان دوم نقش عمده بازی می کند، از مهارت شنیدن نامی برده نشده است . هرچند تقویت ایـــن مهارت در فراگیران قدرت تمرکز و درک فراگیر را بالا می برد ،در ارزیابی درونی باید دید تا چه حد اهداف کتاب بوسیله خود کتاب برآورده شده و محتوای آن با چـــــه تدارکی در صدد است این نیاز ها را بر آورد . الف - مهارت خواندن خواندن به معنای خواندن و درک کردن است . پس اگر کسی توانست معنی لغات را بفهمد اما کلام را درک نکند ، عمل خواندن صورت نگرفته است .درست خواندن در درک معنی مؤثر است و لازم است که به آن پرداخته شود . مــــواردی که که کتاب خواندن را تشویق می نماید چنین است : فعالیت ها : از میان ٣٣ فعالیت درون درس ها ، ٢ فعالیت ( صص٣٣ و ٣٦ ) درس واحدهای زبر زنجیری فعالیت خواندن دارد. بیاموزیم : از ۱۷ مورد ٥ مورد به خواندن تشویق شده است: ص۱٣۷ فرایند آوایی -ص١٦٠ حذف همزه – ص ۱٦٥ ِ" میانجی - ص ١۷۸ ابدال -ص ۱۸۹ ادغام در این مباحث بطور ضمنی به فرایند خواندن توجه شده است .یعنی بیشتر مبحث لغـــــــت خوانی داریم تا متن وکلام . تمرین ها: از میان ۸۹ تمرین ۷مورد خواندن را تشویق کرده است تمرین نامطابق های املایی و تفاوت آوایی واملایی ص ۸۷ تمرین ص ١٠٥ تشدید تمرین دو تلفظی ص ١۱٢ همه موارد بالا لغت خوانی است و می تواند بصورت خاموش نیز انجام گردد . در بیشترین موردی که عمل خوانش هم مفید است انجام گردد و هم فضای آماده دارد یعنی املا ها هیچ خوانش انجام نمی گیرد در واقع خوانش از طرف معّلم است .در ویرایش ها و متون ادبی که در نگارش آمده در هیچ موردی از فراگیر دعوت به خوانش نمی شود . (مقصود از خوانش فعّال ، خواندن متن با صدای بلند است در مقایسه با خواندن خاموش که بدون صدا صورت می گیرد .) ب-مهارت نوشتن از اهداف کتاب زبان فارسی در حوزه نگارش تسلط بر شیوه ها و قواعد درست خوانی و درست نویسی - طرح افکار و اندیشه ها در قالب گفتار و نوشتار تشخیص قواعد درست نویسی - بکار گیری قواعد املایی و نگارشی - مهارت در نگارش نوشته های رایج زبان فارسی پرورش معانی در نگارش – ویرایش متون زبانی و ادبی است. نگارش را می توان به دو بخش : ا لف – درست نویسی املایی و ب- درست نویسی نگارشی تقسیم نمود که اولی با ظاهر و ساخت کلام مربوط است و دومی به جنبه های خلاقیّت و درست بکار بردن کلام و خوش ساختی مطالب به زبان آشنا تر وساده تر مهارت نوشتن شامل دو مبحث املا و انشا می گردد. الف – املا شامل درس : ٤ درس از ٢٥ درس بیاموزیم : ٤ مورد از ۱۷ مورد (مربوط به درس های ٢-٣-۸-١٣) تمرین : ٥ مورد از ۸۹ مورد(صص٢۱-٤۱-۸۷-١٠٥-۱۸٢) فعالیت : ٥ مورد از ٣٣ مورد (صص-٣۹—۸٥ -۸٥-١٤٣) درس های اختصاص داده شده به نگارش شامل : درس: ۸درس از ٢٥درس (درسهای ٣-۷-۹-۱٢-۱٥-۱۷-٢٠-٢٣) فعالیت :٢مورد از ٣٣مورد(صص۹٠و۹٢) بیاموزیم :٢ مورد از ٣٣مورد(مربوط به درس ۹و۱٠) تمرین : ٢٤مورد تمرین از مجموعه ی ۸۹ تمرین کتاب به نگارش اختصاص داده شده است : ص٢۱ درباره تصویر زیر یک بند ادبی بنویسید ص٣۱ جمله های زیر را ویرایش کنید ص٥۷ تمرین ١و٢ تشریح محل زندگی –نقد و بررسی نوشته تشریحی ص ٦٤ تمرین ٤ یک مطلب تشریحی در باره تصویر ص ۷٢ تمرین ١و٢ طرحی برای نگارش زندگی نامه – نویسنده از چه شیوه ای در نوشته زیر بهره گرفته است؟ ص۸٣ تمرین ٣ گسترش عبارات ص۹۸ تمرین ۱-٢-٣ بازگردانی و باز نویسی اشعار ص۱٠٥تمرین ۷باز نویسی حکایت ص۱۱۸تمرین۱ پیدا کردن عناصر زیبایی در نوشته –تمرین نوشتن قطعه ادبی –تمرین ٣کردن واژه مناسب متن ٢ ص ۱٣٢تمرین نوشتن مطلب طنز آمیز١-تمرین پیدا کردن شیوه طنز٢ ص۱٣۹تمرین ٣نوشتن طنز در باره کاریکاتور ص۱٥٤تمرین ١و٢ گزارش نویسی - یادداشت برداری – ص ۱٦٥نوشتن یک بند درباره ارتباط زبان و فکر ص ١۸١تمرین ١ و تمرین ٢ - نوشتن گزارش وقول نامه و وکالت نامه ص۱۹٠تمرین ٣ تهیه صورت جلسه دو نتیجه ای که از این بررسی بدست می آید : الف- عملاً معلوم می گردد که کتاب برای جنبه های خلاق نگارش شامل کاربرد صحیح کلمات در بافت جمله - انشا نویسی اهمیت بیشتری قائل است . ب- در آموزش این مهارت به جنبه های آموزشی بیشتر اهمیّت می دهد تا جنبه های کاربردی آن . مجموعاً برای مهارت نگارش (املا و انشا ) این آمار را داریم : ١٢درس از ٢٥درس (تقریباً نصف درسها) ۷فعالیت از ٣٣ فعالیت (تقریباً یک پنجم فعالیت ها) ٦بیاموزیم از۷ ١ بیاموزیم (تقریباً یک سوم) ٢۹تمرین از ۸۹ تمرین( یک سوم تمرین ها) به این ترتیب آموزش نوشتار(املا و انشا) تقریباً نیمی از حجم آموزشی کتاب را اشغال نموده است و موارد تمرینی که جنبه های کاربردی زبان در مهارت نوشتن را تقویت می کند به ترتیب یک سوم و یک پنجم از تمرینها و فعالیتها را اشغال کرده است . درحالیکه اهداف ذکر شده در مهارت نگارش به نوعی مربوط به جنبه های کاربردی نگارش می گردد. پ- مهارت گفتن مهمترین فعالیّت زبان، فعالیّت گفتاری است زیرا اصولا انسان زبان می آموزد تا بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند . در آموزش زبان فارسی چه به عنوان زبان اول وچه در ارتباط با زبان دوم سخن گفتن نقش مهمی را ایفا می کند .اهداف مربوط به گفتار در مقدمه کتاب شامل : طرح افکار و اندیشه ها در قالب گفتار - کاربرد درست زبان در زندگی است ، فعالیت های مربوط به به این امر شامل : فعالیت های ص -۱٠- ۱۱ -٣٢—٣٢-٤٣- ٥۸-٦١—٦٢- ۸٥- ۹٢ –(نام بردن )- -۱٠۱- ۱٢۱ – ۱٢۱ -۱٣٤-۱۸٦ تقسیم بندی درس ها بر اساس دستور – زبان شناسی - نگارش و املاست . از این جهت چنانچه از شیوه های مربوط به همیاری در کلاس استفاده گردد جای گفت و گو وابراز نظر برای فراگیران باز می ماند که با توّجه به وقت اختصاص داده شده به آنها ، اجرای این شیوه بعید به نظر می رسد . بیشترین مکان گفت و گو متعلق به فعالیتّ هایی است که گفت و گو را تشویق می نماید .از بین ٣٣ فعالیّت، ١٥ فعالیّت ، گفت و گو را تشویق می نماید و البتّه باید در نظر داشت که صریحا تکلیفی خواسته نمی شود . در تمرین ها هیچ اثری از گفت و گودیده نمی شود و هیچ تمرینی توضیح شفاهی نمی خواهد .اگر قرار باشد هدف کتاب یعنی طرح افکار و اندیشه ها در قالب گفتار تحقق پذیرد و کلاس ها مکانی برای تمرین کاربرد درست زبان برای فراگیران باشد ، باید بخشی از تمرین ها به این امر اختصاص یابد . این مسأله بویژه در حوزه تمرین های نگارش امکان پذیرتر است . ت- مهارت شنیدن هیچ فعالیت و مبحثی که فعالیت شنیدن را بیازماید و پرورش دهد وجود ندارد.در ذکر بیان اهداف مقدمه کتاب حالت دوگانه ای در این امر دیده می شود . از یک طرف چندین بار پافشاری بر تقویت مهارت های زبانی می شود که شامل چهارت مهارت (شنیدن گفتن – خواندن – و نوشتن) می گرددو از طرف دیگر از مهارت شنیدن هیچ نامی نمی برد . بهرحال از این مهارت در تمرین ها وفعالیت ها صرف نظر شده است . درحالیکه همانطور که گفته شد ،مهارت شنیدن به تقویت تمرکز ویادگیری کمک می نماید . توازن میان جنبه های مختلف زبان مباحث کتاب شامل الف – زبان شناسی ب- دستور - پ – نگارش – ت – املا است. کتاب چه در ارزش گذاری نمره ای و چه در حجم درس ها بیشترین امتیاز را برای دستور قائل شده است . طبقه بندی مباحث بدین گونه است : الف دستور (۸نمره ) : ۹درس (درس های٢-٦-۸-۱٠-١٤-١٦-۱۸-٢١-٢٥) ب-نگارش (٥نمره) : ۸ درس (درس های ٣- ۷-۹-١٥-١۷-٢٠) -بیاموزیم ٣ نمره (سه مبحث پس از درس های۷-۸-١٠) پ-زبان شناسی (٤نمره) ٤ درس (١-٤-١٣-٢٢ ) بیاموزیم ۸ مبحث(مبحث های هم آوایی – صامت میانجی – فرایندهای آوایی ) ت- املا ٤درس درس های (٥-١١-١۹--٢٤) و چهار املای تقریری – بیاموزیم ٣ مورد (مربوط به درس های درست نوشتن و تشدید ) املا و بیاموزیم ها بر روی هم٣نمره دارد که عملا ۱نمره متعلق به املا است و ٢ نمره متعلق به بیاموزیم ها وچون فقط ٣مورد از بیاموزیم ها املا است ، مهارت درست نوشتن در نمره گذاری به حداقل کاهش یافته است .و با احتساب نیم نمره برای سه "بیاموزیم " حداکثر یک و نیم نمره از ٣ نمره را شامل می گردد. هرکجا مبحثی کامل بیان نشده در بیاموزیم ها جبران گشته است . مثلا مباحث دستوری در بیاموزیم ها استفاده نشده است، زیرا دستورها حجم بیشتری را در کتاب اشغال نموده اند. کمبود درس زبانشناسی در بیاموزیم ها جبران شده است به این ترتیب یک تعادل نسبی از جهت توضیح مطالب میان مباحث مورد نظر ایجاد گشته است. اما از نظر میزان وقت و ارزش گذاری نمره ای ، این تعادل وجود ندارد. زیرا دقیقا هر درس یک جلسه را در بر نمی گیرد و در بیشتر اوقات مبحث املا قربانی مباحث دیگر کتاب بویژه مباحث دستوری می شود . این مسأله ناشی از نمره گذاری نیز می گردد و آموزش امـلا را بی اهمّیت می نماید. انگیزه وجود مطالب جالب و سرفصل های مناسب می تواند بر انگیزنده دانش آموزان باشد و امر فراگیری را تسهیل نماید . کتاب در مباحث نگارشی خود بااستفاده از داستانهای جالب معرفی شخصیتها در قالب زندگی نامه و داستان و سرفصل های گیرایی چون طنز ، زندگی نامه نویسی ، موفق بوده است. در مبحث دستور که سرفصلها نمی توانند دخالتی در بر انگیختن انگیزه داشته باشند ، باید از مثالهایی یاری گرفت که با زندگی روز و سن وسال وطبع فراگیر مناسب باشد .مثلا بجای یافتن هسته عباراتی چون (ابزارهای گوناگون – اجرام آسمانی و....) میتوان از عبارات کتاب ادبیات فارسی بویژه مطالبی که بیشتر جلب نظر می کند مثل داستانها استفاده نمود . در قسمت زبان شناسی بویژه مطالب انتخاب شده در بیاموزیم ها مثل فرایندهای آوایی از آنجا که شیوه های گفتاری رایج بررسی می گردد توجه بر انگیز است .در قسمت املا مباحث بسیار خسته کننده هستند . بویژه املای تقریری که شامل تعداد بی شماری کلمات عربی است چون گروه کلمات در بافت تدریس نمی گردد ، اصولا توجه فراگیر را جلب نمی نماید وبیشتر جنبه حفظ کردن ییدا می نماید . دانش آموز اگر با کلماتی چون غازه - مضیف – غنا – غمزه در بافت درسی روبرو شود ، بهتر شیوه نوشتن و معنی آنرا بخاطر می سپارد تا به صورت گروه کلمات . وجود عکس های رنگی کاریکاتور های مناسب پس از هر درس کتاب را از مردگـــــی بیرون می آورد. محتوای کتاب از جهت دانشی کتاب های سه دوره اول و دوم وسوم دبیرستان بر اساس نظریه علمی ساخت گرایی بویژه در بخش زبانشناسی و دستور نگارش یافته است .تبین این نظریه در مقایسه با دستورهای سنتی و تجویزی حاکم بر آموزش و پرورش قبل از سال ۷٤ بسیار پیشرفته و تحّولی مثبت به سمت علمی شدن مطالب دستوری است ، امّا پاسخ گوی ابهامات و مشکلات زبانی ودستوری نیست . با آنکه در مقدمه کتاب بر اساس این نظریه تصریح می نماید که " توصیف بر اساس ساخت و صورت است –ص٢)در توصیف و تحلیل برخی مباحث این نظریه پاسخ گونیست. مثل جمله های دومفعولی که بر اساس توصیف ساختـاری (مریم پروین را لباس پوشاند) چون پروین بعداز حرف "را"آمده مفعول به حساب می آید در حالیکه شم زبانی فرا گیر، "را" درمعنی" به" حرف اضافه تعبیرمی نماید . و یا فعل مرکب که سالهاست ملاک گسترش پذیری معلم و شاگرد را دچار سر در گمی کرده است و خود کتاب هم برای توجیه این ملاک دست به دامن ملاک سومی شده است که باید افعال در جمله بررسی گردند . دریک جمله فعل "مطالعه کرد" ساده و در جمله ای دیگر مرکب است . (نگاه شود به دستور سال دوم مبحث فعل مرکب ) در تشریح و توصیف مطالب وضوح و روشنی به چشم نمی خورد یعنی شاگرد بدون معلم قادر نیست بطور مستقل از کتاب استفاده نماید .مثلا به دلیل عدم وضوح تعریف واژه و گروه و تمایز آنها تا مدتها در باره اینکه در عبارت "داستانهای جن و پری " ،"جن و پری" یک واژه به حساب می آید یا سه واژه بحث بسیاربود ، یا در قبول اینکه کسره اضافه چگونه یک واژه مستقل و یک واژه بحساب می آید ، در حالیکه مستقلا بکار نمی رود ، باز توضیح واضحی وجود ندارد در کتابهای راهنما (آقای عمرانی وسبطی -ص٣۷) بدلیل داشتن مفهوم مالکیت آن را یک واژه گرفته و بر خلاف تأکید بر ساخت و صورت به معنی گریز زده اند و در جای دیگر همین واژه را جزء تک واژهای وابسته بحساب آورداند.(ص٤٠)در حالیکه با باز نمودن مبحث "واژه بست " تکلیف این نوع مباحث (نقش نمای اضافه و ضمایر متصل ) روشن می شد . برخی مباحث ناقص رها شده است و در راهنمای معلم توضیح کافی داده شده است . مثلا در تعریف آهنگ کلام فقط دونوع جمله خبری و پرسشی بررسی شده است در حالیکه انواع دیگر جمله به عنوان علامت سؤال در ذهن خواننده باقی می ماند .با این حال در راهنمای معلم وضع آنها را روشن نموده است در حالیکه در مقدمه اصرار شده است که از ذکر مطالب اضاقی خود داری گردد. در مبحث تکیه در ص ٣٤ اشتباه تصحیح نشده است . کتاب می گوید تکیه"بهاره "روی هجای اول در معنی بهار و روی هجای دوم در معنای اسمی است درحالیکه می دانیم تکیه روی هجای اول، اسم را در حالت منادایی در می آورد ودانش آموز با تجربه خود این مورد را حس می نماید . برخی نامگذاری ها گیج کننده است : درنگ میان واژه ای و پایان واژه ای موردی ندارد زیرا درنگ چه در وسط و چه در پایان باشد ، در پایان یک واژه است : او هــــر ،روزنامه ای می خواند – او هر روز، نامه ای می خواند . ص-٤٣ وجود کلمه (عزاداران ) در کمانک ایجاد ابهام می کند که آیا دسته در معنی عزاداران با فعل مفرد می آید یا اگر همراه با کلمه ی عزاداران قرار گرفت فعل آن مفرد است . دسته آمد – دسته ی عزاداران آمد (آمدند) ص٤۷ – جای باز گویی صامتهای میانجی " و "(مثل بانوان ) و د (مثل بدین ) خالی است با توجّه به اینکه در تمرینها مورد سؤال قرار گرفته است . ص٦۱ " ساختمان فعل "کتاب می گوید اگر تک واژهای بر – باز – فرو – فرا – وا و.... پیش از فعل ساده بیاید فعل پیشوندی می شود . نقطه چین هارا چه تکواژهایی پر می نماید ؟ "باطنی" کلماتی چون پس و سر و پیش .. را جزء پیشوند بحساب می آورد (ص۱٢٦) و برخی آنها را قید . ص۹٦ مباحث بیاموزیم دریک ردیف صورت درست کلمات و در طرف دیگر صورت نادرست در ستون مقا بل نوشته شده است . نوشتن صورت نادرست در ذهن فراگــــیر نقشی در حافظه وی باقی می گذارد وگاه صورت نادرست را به اعتبار اینــــــکه در کتاب دیده است ، درست تصور می نماید .نمونه های صص۹٦- ۱ ۱٣ زبان شناسی ص ۱٠۱ به رابطه های ترادف و تضاد و تضمن و تناسب فقط اشاره شده است وبا توجه به اینکه مثالها آورده شده ،لازم است توضیح داده شود. درکتاب راهنما تضمن را با شمول معنایی یکی گرفته است در حالیکه تضمن نوعی نشان داری است که با شمول معنایی تفاوت دارد . ص۱٠۷ - مبحث شاخص معین نکرده است که شاخص اگر بعد از اسم قرار بگیرد باز هم شاخص است ومثال ها را محدود به شاخص های قبل از اسم نموده است . ص۱٦٦- اسناد ونوشته های حقوقی شامل نمونه های اسناد و طریقه قول نامه وکالت و...است که سرشار از لغات حقوقی است که گاه معلم نیز از پس آنها بر نمی آید مثل وجه التزام – اقامه دعوی – حق توکیل – ترخیص – پاسادان – رؤیت عین – متصرف قبض – مفاصای عوارض متعهدله ص۱۸٢ کلمات دخیل در املای فارسی : بر خی عبارات در فارسی رایج نیستند با آوردن آنها بر میزان عبارات و کلمات غیر فارسی می افزاییم .برای پاسداشت زبان فارسی بهتر است حذف گردند مثل الاکرام بالتمام –لم یعقل –ولوبلغ مابلغ و... طرح مناسب جملات اصلی خلاصه نکات مهم – توالی درس ها خلاصه نکات مهم از جوهره اصلی موارد تعلیمی کمک می ئماید که نظریات کلیدی در ذهن فراگیر بر جسته تر شود و مقصود اصلی از کل مطلب را درک نماید . درکلیه درس های کتاب نکات کلیدی برجسته شده است ، امابهتر بود که چکیده مطالب و مفاهیم اصلی هر درس در ابتدای در س ها ذکر می گردید . این مسأله در کتاب راهنما رعایت شده است اما کتاب راهنما ، قابل دسترسی در همه مدارس سراسر کشور نیست . توالی درس ها بگونه ای است که مثل زنجیره ای به یکدیگر متصل هستند مثلا پس ار تعریف واژه و تک واژ و جمله واژه های هم آوا آورده شده ، این مسأله بیشتر درباره دستور و "بیاموزیم ها" صادق است . بخش نگارش از قابلّیت انعطاف بیشتری برخوردار است. بخش املا باید از جهت زمانی با کتاب ادبیات تنظیم گردد. سبکهای یاد گیری در مقدمه کتاب توصیه شده است که معلمین از سبکهای مختلف استفاده نمایند ودر کتاب معلم برای هرکدام از درس ها یک نوع سبک آمورشی را توصیه نموده است . کتاب معلّم براحتی در دسترس کلیه معلمین کشور قرار نمی گیرد و به دلیل کمبود وقت و نا آشنا بودن معلمّین به روش های آموزشی و نداشتن انگیزه کافی ، این توصیه ها غالباً در حد توصیه می ماند. تمرینها در سطوح مختلف در حیطه های شناختی مثل دانشی کاربردی تجزیه و تحلیل آورده است . کتاب هیچ تمرینی که مهارت شنیداری گفتاری فراگیر را بیازماید وبالا برد وجودندارد مثل شرح شفاهی داستانی که خوانده اند یا بنای تاریخی که دیده اند ، .تمرینها در حوزه تقویت گفتار وخوانش نیز ناقص است. نتیجه گیــــری : محتوای کتاب در باره ی چهارمهارت زبانی بسیار ضعیف عمل می¬نماید ، در مهارت شنیدن از آموزش و تمرین بطور کلّی صرف نظر شده است . در مهارتهای گفتاری و خواندن هیچ نوع تمرینی وجود ندارد که عملاً این مهارتها را تقویت نماید. بیشــتر محتوای کتاب صرف مهارت نوشتاری (املا و انشا) و دستور شده است و در مــــهارت نوشتاری نیز جنبه های عملی و تمرینی نسبت به آموزشی کمتر است . به نظر می رسد این روند یعنی نادیده گرفتن مهارتهای شفاهی و تأکید بر روش ساخت گرایی در دستور، روشی است که در تمام حوزه های آموزش زبان در آموزش و پرورش حاکــم باشد .زیرا نتایجی که از بررسی کتابهای آموزشی زبان انگلیسی در مدارس کشـور بدست آمده ( تحقیقات انصاری بابلی – خیبری – یارمحمدی ) حاکی از ایــن است که درسها بر اساس نظریه ساخت گراییism structural است ،توجه کمی به مهارتهای گفتاری مــی شود و از مهارتهای شفاهی صرف نظر شده است بطور کلّی کتابهای درسی از روش ارتباطی که حاکم بر جهان امروز است بدور مانده است. پیشنهادها : برای آنکه اهداف مطرح شده در مقدمه بیشتر ب