سفرنامه یزد دیروز از دید غربیان

ای صبا با ساکنان شهر یزد از ما بگو/ که ای سر حق ناشناسان گوی چوگان شما

گرچه دوریم از بساط قرب، همت دور نیست/ بنده ی شاه شماییم و ثناخوان شما

"حافظ"

یزد دیروز

حمید رضا مشیر

1. سفرنامه جکسون: استاد دانشگاه کلمبیا ،چهل سال تدریس زبانهای هند و ایرانی ،یکی از محققان نامدار امریکا در رشته زبان و ادبیات و دین و آیین در ایران، در سال 1903 برای نخستین بار به ایران و آسیای میانه سفر کرد.

یزد شهری بسیار قدیمی است، زیرا ظاهرا نام آن به صورت"ایستیخای" در جغرافیای یونانی بطلمیوس در زمرۀ شهرهای بیابان کارمانیا[1] ذکر شده است. عوام الناس میان یزد و یزد گرد اول(420-399 میلادی)، پدر بهرام گور، رابطه ای برقرار می بینند و او را بانی دوم ،نه بانی اصلی، شهر می شمارند.

نخستین اروپایی که از آنجا دیدن کرد(1272 م.) مارکوپولو بود که از آن به صورت "شهر خوب و اعیانی یسدی" نام می برد. راهب ایتالیایی اودوریک پوردونیایی که پنجاه سال بعد از مارکوپولو بدانجا آمده از شهر یزد به صورت "گث" یا "گست" یا "یست" نام می برد. جوزافا باربارا در 1474 نام آن را "ایز" یا "یکس" می نویسد.

اهمیت شهر یزد چه در قدیم و چه بعدا به مناظر آن نیست زیرا بدون تردید هیچگونه زیبایی طبیعی ندارد.

اودوریک می گوید شهر " بارو دارد، و محیط آن هشت کیلومتر است." این سخن دربارۀ یزد فعلی نیز صادق است جز آنکه محیطش اینک باید اندکی بیشتر باشد و دیوار و باروهای آن در بعضی نقاط فروریخته است. قلعه شهر را در سال 1137 از نو با گل و خشت ساخته اند، ولی نه این قلعه و نه ارگی که مقر حاکم است امروز ارزش دفاعی ندارند. در چند قسمت از شهر میدانهای عمومی وجود دارد، و یکی از این میدانها که تا حدی گیرا و جالب است در نزدیکی کاخ حکمران می باشد. از مشخصات دیگر یزد طاقهای متعددی است که روی کوچه های باریک زده اند. تنها بنای عمومی که درخور دیدن و تماشاست مسجد جامع شهر است. این مسجد که در سال 1119(513 ه ق) به وسیله سلطان علاءالدوله گرشاسب ساخته شد، سبب گشت که یزد به لقب دارالعباده مفتخر گردد.

جمعیت یزد بطور تخمین بین سی تا چهل هزار نفر است، و با آبادیهای اطراف در حدود شست هزار نفر خواهد شد. قسمت اعظم جمعیت شهر به بافتن پارچه های ابریشمی، که یکی از صنایع عمده آن منطقه است، اشتغال دارند.

2. سفرنامه فرد ریچاردز: فرد ریچاردز، عضو انجمن نقاشان و حکاکان انگلستان، در نخستین سال های حکومت پس از قاجار، به ایران سفر کرد.

یزد از یک لحاظ خوشبخت است و آن اینست که جاده اصلی، که به کرمان و جنوب می رود، از بیرون دروازه های آن می گذرد و در نتیجه یزد به صورت یکی از جالب ترین شهرهای ایران در آمده است. لکن مسافرت به آن برای اروپاییان بسیار مشکل می باشد چه، در حاشیه این شهر غدار یعنی دشت لوت واقع شده است.

مارکوپولو از شهر خوب و اصیل یزد عبور کرد و راجع به ابریشم آن مطالبی نوشت. تاورنیه در قرن هفدهم از آن دیدن کرد این ضرب المثل ایرانی را متداول ساخت: " زن، زن یزدی؛ نان، نان یزدخواست؛ و شراب، شراب شیراز".

داستانهای زیادی از گذشته شهر یزد بر سر زبانهاست. این لکۀ ننگ، یعنی اینکه اسکندر از شهر مزبور به عنوان زندان استفاده می کرده، هنوز بر دامان این شهر نشسته است. حافظ بدین مضمون می گوید:

دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت/ رخت بر بندم و تا ملک سلیمان بروم.

آب انبارها معمولا در مجاورت مساجد واقع گردیده و طرح آنها نیز شبیه طرح مساجد می باشد. اغلب آب انبارهای یزد توسط پادشاهان سلسلۀ صفویه ساخته شده و از محل موقوفات آن تعمیر می شود. آب انبارها به وسیله 60 تا 70 قنات که در فاصله کوه و این آب انبارها قرار گرفته و از صحرا عبور می کند، فراهم می گردد. نتیجۀ یک چنین فعالیت خستگی ناپذیر، آدمی را در این اندیشه فرو می برد که ساختن حتی یکی از این آب انبارها و بناکردن خود شهر یزد در چنین مکانی، موید این شعر الساندر پوپ، شاعر و نویسنده انگلیسی، می باشد که می گوید: "امید در دل آدمیزادگان جاودانه می باشد."

شهر یزد جایگاه آتش جاودانی یزد و برج خاموشان نیز هست. ساختمان خانه اموات، محلی که میت را قبل از قراردادن در "برج خاموشان" در آن می گذراند، دارای دو در است که مظهر تولد و مرگ می باشند.

در مقایسۀ با سایر شهرها، زندگی مردم شهر یزد کمتر تغییر کرده است؛ به واسطۀ کمبود چوب و الوار در خانه های این محل قفسه زیاد یافت نمی شود، ولی هر یک از دیوارهای یک اتاق محتوی سه یا چهار طاقچه می باشد این طاقچه ها معمولا سه یا چهار پا(91 یا 120 سانتی متر) ساخته می شوند. بعضی از اوقات نیز آنها را با خرجینهای ایرانی فرش می کنند و به عنوان قفسه کتاب از آن استفاده می کنند.

مردم یزد از وجود پشه های ریزی رنج می برند. این پشه ها موجب بروز نوعی بیماری خاص است.گاه گاه نیز عقرب مردم این شهر و کرمان را مورد لطف قرار می دهد. بعضی از اوقات از رتیلهای منفور نیز باید احتراز جست.

[1] Carmania نام یونانی ایالت تاریخی و سابق ایران، در قسمت جنوب غربی کویر لوت

سفرنامه یزد دیروز از دید غربیان

مطالب مشابه :

مشهد به شيراز 1350 كيلومتر

قطار شیراز - اصفهان

روزشمار حرکت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو

معرفي روستاهاي نمونه گردشگري استان يزد

اردوی یزد

روزشمار حركت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو

سفرنامه یزد دیروز از دید غربیان

روزشمار حركت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو