زندگي نامه نويسندگان لغت نامه ها و و در مورد آنها

زندگی نامه نامه دهخدا

علی اکبر دهخدا در سال 1297 هجری قمری در تهران به دنیا آمد. پدر دهخدا، خانباباخان اهل قزوین بود و پیش از تولد وی به تهران آمده و در این شهر ساکن شده بود.

علی اکبر ده ساله بود که پدرش وفات کرد و دهخدا با سرپرستی مادر به تحصیل خود ادامه داد.

یکی از فضلای آن عصر به نام شیخ غلامحسین بروجردی تعلیم دهخدا را عهده دار بود.

دهخدا غالباً می گفته که هر چه دارد، بر اثر تعلیم آن بزرگ مرد است.

بعدها که مدرسه سیاسی در تهران افتتاح شد، دهخدا در آنجا به تحصیل پرداخت. به علت همسایگی با مرحوم حاج شیخ هادی نجم آبادی، دهخدا با وجود کمی سن از محضر آن مرد استفاده می کرد و در همان زمان به فرا گرفتن زبان فرانسوی پرداخت و سپس به اروپا رفت و در آنجا زبان فرانسه و معلومات جدید را تکمیل کرد.

بازگشت دهخدا به ایران همزمان با آغاز مشروطیت بود و در آن هنگام وی در انتشار روزنامه صوراسرافیل که از جراید معروف مشروطیت بود با میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل و میرزا قاسم تبریزی به همکاری پرداخت.

پس از تعطیل مجلس در دوره محمدعلی شاه، دهخدا با جمعی از آزادی خواهان به اروپا رفت.

در سویس سه شماره از روزنامه صوراسرافیل را منتشر کرد و سپس به استانبول رفت و در آنجا نیز در انتشار روزنامه "سروش" با آزادی خواهان همکاری کرد.

پس از خلع محمدعلی شاه، دهخدا از طرف مردم تهران و کرمان به نمایندگی مجلس برگزیده شد و به درخواست آزادی خواهان به مجلس رفت.

در دوران جنگ جهانی اول دهخدا در یکی از روستاهای چهارمحال بختیاری منزوی بود و پس از جنگ به تهران آمد و از کارهای سیاسی کناره گرفت و به خدمات علمی و فرهنگی مشغول شد و سرانجام در هفتم اسفند ماه 1334 هجری شمسی در تهران وفات کرد و در قبرستان ابن بابویه به خاک سپرده شد.

آثار دهخدا

1-امثال و حکمکه در چهار جلد شامل امثال فارسی است و در کنار آنها اصلاحات و کنایات و موضوعات فراوانی را نیز نقل کرده است.

2- ترجمه عظمت و انحطاط رومیان تألیف منتسکیو که تاکنون به چاپ نرسیده است.

3- ترجمه روح القوانین اثر منتسکیو که چاپ نشده است.

4- فرهنگ فرانسه به فارسی که شامل لغات علمی، تاریخی، ادبی، جغرافیایی و طبی است و مرحوم دهخدا معادلهای دقیق آنها را به دست داده است و این کتاب نیز تاکنون به طبع نرسیده است.

5- شرح حال ابوریحان بیرونی که همزمان با سالگرد تولد بیرونی تالیف شده و به چاپ رسیده است.

6- حاشیه بر دیوان ناصر خسرو که دهخدا در تصحیح اشعار و توضیح بعضی نکات مطالبی بر این دیوان افزوده است.

7- تصحیحاتی در دیوان سید حسن غزنوی که چاپ شده است.

8- تصحیحاتی بر دیوانهای حافظ، منوچهری، فرخی، مسعود سعد، سوزنی دارد.

9- چرند و پرند که مجموعه مقالات انتقادی دهخداست و در صوراسرافیل چاپ شده است.

10- دیوان اشعار که حاوی اشعار گوناگون دهخدا است.

11- لغت نامه که مفصل ترین کتاب لغت در زبان فارسی است و علاوه بر آن اعلام نیز با شرح و تفصیل در این کتاب آمده است.

دهخدا برای تالیف این کتاب نزدیک چهل سال وقت صرف کرده و نزدیک صد نفر با وی همکاری داشته اند.

خود درباره این کتاب نوشته است:

"مرا هیچ چیز از نام و نان به تحمل این تعب طویل جز مظلومیت مشرق در مقابل ظالمین ستمکار مغربی وا نداشت. چه برای نان همه طرق به روی من باز بود، و با ابدیت زمان نام را نیز چون جاودانی نمی دیدم پای بند آن نبودم و می دیدم که مشرق باید به هر نحو شده است با اسلحه تمدن جدید مسلح گردد، نه اینکه این تمدن را خوب می شمردم، چه تمدنی که دنیا را هزاران سال اداره کرد، مادی نبود".

سبک دهخدا

دهخدا در ادبیات عهد انقلاب مشروطهمقامی ارجمند دارد، او باهوشترین و دقیق ترین طنزنویس این عهد است.

او با نثر ویژه ای که در نوشتن مقالات انتقادی صوراسرافیل به کار برد نمونه ای از نثر طنز و انتقادی فارسی را ابداع کرد. دهخدا هر حادثه ای را دستاویز قرار می داد تا به استبداد بتازد.

نکته مهم در طنزهای دهخدا عشق و علاقه و دلسوزی به حال مردم خرده پا است. دهخدا با نمایاندن جهات تاریک زندگانی، جهت روشن و امیدبخش آن را هرگز فراموش نمی کرد. او به بطالت و تنبلی و بی شعوری می تاخت. مقالات طنزآمیز او با امضای "دخو" انتشار یافت.

اشعار دهخدا

اشعار دهخدا را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

نخست اشعاری که به سبک متقدمان سروده، بعضی از این سروده ها دارای چنان استحکامی است که تشخیص آنها از گفته های پیشینیان دشوار است.

دوم اشعاری که در آنها تجدد ادبی به کار رفته است. مسمط "یاد آر ز شمع مرده یار آر" از بهترین اشعار جدید فارسی به شمار می آید.

سوم اشعار فکاهی او که به زبان عامیانه سروده شده است.

دهخدا جزو معدود شاعران دوره مشروطیت است که جهان بینی و جهان نگری روشنی دارد. هرگز دچار احساسات نمی شود و شعار نمی دهد.

دهخدا اشعارش را در قالبهای معهود مثنوی، غزل، مسمط، قطعه، دوبیتی و رباعی سروده است.

مضامین اشعار او: وطن پرستی، دادخواهی، رسوا کردن ظالمان و حاکمان نالایق و مبارزه با ریاکاری و دورویی است.

یکی از ویژگیهای شعر دهخدا طنز تلخ و گزنده اوست که با تحلیل قوی و سرشارش همراه می شود.

نمونه ای از شعر دهخدا

این شعر را دهخدا در سوگ جهانگیرخان صوراسرافیل سروده است:

یاد آر ز شمع مرده یار آر
ای مرغ سحر، چو این شب تار
بگذاشت ز سر سیاهکاری
وز نفحه روح بخش اسحار
رفت از سر خفتگان خماری
بگشود گره ز زلف زر تار
محبوبه نیلگون عماری
یزدان به کمال شد پدیدار
و اهریمن زشتخو حصاری
یاد آر ز شمع مرده یار آر
ای مونس یوسف، اندر این بند
تعبیر عیان چو شد تو را خواب
دل پر ز شعف، لب از شکر خند
محسود عدو به کام اصحاب
رفتی بر یار و خویش و پیوند
آزاد تر از نسیم و مهتاب
زان کو همه شام با تو یک چند
در آرزوی وصال احباب
اختر به سحر شمرده یاد آر
چون باغ شود دوباره خرم
ای بلبل مستمند مسکین
وز سنبل و سوری و سپرغم
آفاق نگارخانه ی چین
گل سرخ و به رخ عرق ز شبنم
تو داده ز کف قرار و تمکین
زان نوگل پیش رس که در غم
ناداده به نار شوق تسکین
از سردی دی، فسرده یاد آر

گرفته شده از سايت رشد

..........................................................................................

به تدریج بر آن همت گماشته بودند. از جمله این فرهنگها میتوان از دو فرهنگ به زبان پهلوی (فرهنگ اوستا و پهلوی) از دوره ساسانی، پهلویك معین در سال 1293 شمسی در شهر رشت به دنیا آمد. در خردسالی پدر و مادرش را از دست داد و پدربزرگ وی، شیخ محمد تقی معین العلما كه از جمله علمای روحانی رشت بود به تربیت وی همت گماشت. پس از پایان تحصیلات ابتدایی و بخشی از دوره متوسطه در رشت، به تهران رفت و دوره دوم متوسطه را در دبیرستان دارالفنون در رشته ادبی به پایان رسانید. در طی این سالها استعداد خاصی در ادبیات و عربی از خود نشان داد. پس از اخذ دانشنامه لیسانس در سال 1314 به سمت دبیر در دبیرستان شاهپور اهواز شروع به كار كرد و پس از سه ماه با سمت ریاست دانشسرای عالی شبانه روزی اهواز به كار ادامه داد. در همین ایام به وسیله مكاتبه از آموزشگاه روانشناسی بروكسل در بلژیك روانشناسی عملی و دیگر شعب آن از قبیل خط شناسی و مغز شناسی را فرا گرفت. محیط آرام اهواز فرصت مناسبی برای این دانش پژوه جوان بود كه به یك سلسله مطالعات ادبی دست بزند. او حافظ را برای اینكار انتخاب كرد و در مدت چهارسال یك رساله تحقیقی جالب درباره او به رشته تحریر در آورد. در همین زمان عده ای باستانشناس فرانسوی كه برای حفاری به شوش میرفتند وارد اهواز شدند. آشنایی معین با این گروه مسیر تازه ای در پیش پای استاد جوان برای مطالعات و تحقیقات ادبی باز كرد. او خود در این باره مینویسد:«یك روز رئیس هیئت كه پیرمردی دانشمند و آشنا به تمدن باستانی ما بود، ضمن صحبت به من گفت: لهجه های محلی ایرانی كم كم دارند مغلوب لهجه های مركزی میشوند. شاید دیری نپاید كه دیگر اثری از این لهجه ها باقی نماند و آن وقت... او حرفش را برید. یك لحظه در چشمان من نگاه كرد و سپس چنین ادامه داد: وظیفه شما جوانهاست كه یادگارهای لهجه های محلی را حفظ كنید.» این توصیه راه معین را روشن كرد. او تصمیم گرفت كه زندگی خود را وقف ادبیات سرشار و غنی ایران كند و اصطلاحات، لغات، امثال و حكم زبان فارسی را در چهارگوشه مملكت جمع و تدوین نماید. چند سال بعد كه به تهران آمد، در دوره دكترای ادبیات فارسی نام نویسی كرد. آشنایی او به زبانهای پهلوی، پارسی باستان و اوستا اشتیاق وی را در این زمینه افزون كرد و پایان نامه دكترای خود را درباره مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات فارسی نوشت. جالب توجه است كه معین اولین كسی بود كه در ایران در رشته ادبیات فارسی دكترا گرفت.
در طول حیات خود، معین همكاری های وسیعی با خاورشناسان در زمینه های مختلف داشت. كتاب «جامع الحكمتین» ناصر خسرو برای نخستین بار توسط هانری كربن خاورشناس فرانسوی و دكتر معین تصحیح و به چاپ رسید و از طرف ACADOMIE DES INSCRIPTIONSET LETTERS فرانسه به دریافت جایزه نائل شد. از نتایج دیگر این همكاریها انتشار یك سلسله كتب عربی و فارسی به فارسی و فرانسوی بود.
به عنوان یك محقق، معین فردی واقع بین و امانتدار بود و همیشه جانب اعتدال را رعایت میكرد و از غرض ورزی به شدت دوری میكرد. این خصیصه وی باعث شد كه بسیاری از بزرگان ادب ایران همچون علامه دهخدا و نیما یوشیج ادامه جمع آوری، تدوین و چاپ آثار خود را به دست وی سپردند. نیما یوشیج در وصیت نامه اش تاكید كرد كه به جز معین كه نمونه صحیح علم و دانش است، هیچكس حق ندارد به آثار او دست بزند و او را قیم اشعار خود قلمداد كرد.
علامه دهخدا نیز در زمره كسانی بود كه در زمان حیات از معین برای تدوین لغتنامه اش یاری جست و همینطور تدوین ادامه آن را پس از وفات خود به معین سپرد. دهخدا در وصیت نامه اش قید میكند كه زحمتی كه برای معین در تدوین لغت نامه به جای گذاشته اقلا معادل نصف تالیف است. معین بخش بزرگی از عمر خود را صرف تدوین ادامه این لغتنامه كرد و در مقدمه آن بدون ذكر زحمات خویش نوشت:«.... لغتنامه دهخدا محصول مطالعات مداوم و كوششهای خستگی ناپذیر چهل و پنج ساله استاد دهخدا و گروهی از یاران اوست...»
ضمن انجام تعهد بزرگی كه معین در قبال لغتنامه دهخدا داشت، شخصا نیز به دنبال آرزوی دیرینه اش كه تدوین و چاپ فرهنگ فارسی بود رفت و سرانجام پس از بیست سال كار و كوشش بدین آرزو جامه عمل پوشید. در طی تدوین فرهنگ، معین، رعایت امانتداری را به حدی رسانید كه مثلا اگر از مستخدم خود لغتی عامیانه میشنید كه مفید به نظر میرسید، آن را به نام وی ضبط میكرد و در آثار خود میاورد.
اهمیت تدوین لغتنامه دهخدا و فرهنگ معین و امثال آنها زمانی روشن میشود كه توجه كنیم كه ادبیات اروپایی بخشی از تحول بعد از رنسانس خود را مدیون فرهنگها و دائره المعارف هایی است كه در این زبانها به وجود آمد و ادبیات وسیع و دیرپای فارسی تا قبل از دهخدا از داشتن یك فرهنگ واقعی بی نصیب بود. تا پیش از آنكه علامه دست به كار تنظیم لغتنامه دهخدا شود، ماخذ و منابع لغت پارسی فرهنگهایی بود كه یا در هندوستان نوشته شده بود یا تركان پارسی زبان برای رفع مشكل خویش (فرهنگ پهلوی)، دو فرهنگ فارسی كه اثری از آنها نمانده (اولین فرهنگ فارسی به قلم جراح ایرانی در قرن چهارم و فرهنگ ابوحفض سغدی)، صحاح الفرس (تالیف نخجوانی) در قرن هشتم و فرهنگ فخر قواس (تالیف در هندوستان) از قرن هفتم هجری نام برد. بعضی از این فرهنگها شامل لغات فارسی و فاقد لغات عربی «مستعمل در زبان فارسی» هستند، بعضی دیگر همه لغات فارسی و عربیمستعمل را ضبط نكرده اند و در ضبط تلفظ صحیح بقیه لغات موجود هم اشتباه وجود دارد و یا از معانی متعدد یك لغت، به یك دو سه معنی اكتفا كرده اند. برخی از فرهنگها از ذكر شواهد و امثله خودداری كرده اند و آنها هم كه شاهد آورده اند برای برخی از معانی بعضی لغات شاهد نقل كرده اند و غالب شواهد نیز از شعر است، نه از نثر. در تطبیق معنی لغت و مفهوم اشعار هم دچار لغزش شده اند و از طرفی فرهنگهای متاخر بیشتر اشعار شاعران عهد انحطاط ادبی را نقل كرده اند. مقصود اینكه تا قبل از دهخدا اثر جامعی در لغت فارسی كه آینه تمام نمای تحول زبان فارسی در قرون گذشته باشد وجود نداشت كه احتیاجات طالبان علم و ادب را برآورد. كسانی كه با تحقیقات ادبی سر و كار داشتند مشكلات بسیاری در یافتن یك لغت نسبتا مهجور داشتند؛ دسترسی به كتابخانه، تعدد فرهنگهایی كه هر یك بر اساس متفاوتی تنظیم شده بود، عدم وجود تلفظات دقیق در این فرهنگها و... لغتنامه دهخدا قدمی بزرگ در راه مقابله با این مشكلات بود. اما استفاده از یك لغتنامه بزرگ برای استفاده های كوچك و روزمره آسان نبود. لغتنامه دهخدا از نوع دائره المعارف های بزرگ است و در زبان فارسی تا قبل از معین فرهنگ كوچكی كه با مراجعه به آن بتوانیم به سرعت و به آسانی و از روی یك شیوه درست معنی یا ریشه یا یكی از تركیبات لغوی واژه ای را بیابیم وجود نداشت. معین در طی بیست سال تلاش و در حالی كه تواما به ادامه تدوین لغتنامه دهخدا مشغول بود، تدوین و چاپ فرهنگ معین در شش جلد را به پایان رسانید. این فرهنگ شامل لغات ادبی، علمی، هنری، حقوقی، فلسفی، عرفانی و لغات مربوط به پیشه های مختلف است و حاوی لغات ایرانی (اوستایی)، پارسی باستان، پهلوی، دری قدیم، سعدی ...) و لغات سامی، تركی، مغولی، یونانی، لاتینی و..... لغات فصیح و عامیانه و لغات فرهنگستانی است. در این فرهنگ همچنین از منابع و عناصر زبان فارسی سخن گفته شده و از زبانهای ایرانی كهن، ایران میانه، و ایران كنونی مثال آورده شده است. از مزایای دیگر این فرهنگ، مصور بودن آن است. هزارها نقش سفید و سیاه و رنگین، این فرهنگ را جاندار و گویا كرده است.
در آذرماه 1354، معین دچار سكته مغزی شد و پس از آن به مدت چهار سال و نیم در حال اغما در بیمارستان بسر برد. تلاشهای گوناگون برای نجات وی به نتیجه ای نرسید و وی در سیزدهم تیرماه 1350 چشم از جهان فرو بست. یادش گرامی باد.

منبع سايت مخابرات

زندگي نامه نويسندگان لغت نامه ها و و در مورد آنها

مطالب مشابه :

تحولات مطبوعاتی تاکستان

معرفی دکتر مهدی حمیدی شیرازی

تعریف و شرایط اعطای پروانه نمایندگی بیمه

لیست تعدادی از ایرانیان موفق مقیم خارج از کشور

20 داستان كوتاه از زندگي شهيد رجايي و باهنر

زندگي نامه نويسندگان لغت نامه ها و و در مورد آنها