زبان وگویش های مردم استان ایلام 2

پس از اسلام دو سلسله از خاندانهاي كرد به نامهاي « آل حسنويه» و « بني عيار» در فاصله سالهاي 348تا507 هـ .ق در ايلام حكومت كردند. مؤسس سلسله حسنويه، حسنويه پسر حسين، از رؤساي طايفه كرد برزيكاني بود كه در حدود سال 348هـ .ق در كردستان قدرتي به هم رسانيد و به حدود دينور ، كردستان، همدان، ماسبذان و لرستان فعلي حكومت كرد. باني بني عيار، ابوالفتح محمد بن عيار از كردان شاذنجان(شاذيجان، شانجان) بود.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

آن چه تحت عنوان «زبان كردی» از آن نام برده مي‌شود، در واقع گويش‌هاي مختلفي است كه گاه اختلاف آنها بدان حد است كه سخن همديگر را در نمي يابند اما اگر در ساختار و ريشه مورد ارزيابي قرار مي‌گيرند، مشخص مي‌شود كه همه داراي اساسي واحد هستند. شايد علت اين همه اختلاف، پراكندگي كردها و دوري‌شان از هم و همجواري‌شان با ملل ديگر بوده است . گستردگي و گوناگوني گويش‌هاي كردي بسيار بيشتر از آن است كه بتوان گويشي را از آنها به عنوان معيار برگزيد چه هر يك از اين گويش‌ها ، گويشوران بسيار، و قابليت‌هاي لازم زباني و ادبي را داراست.

استان ایلام از نظر تنوع گویشها ی رایج در آن از موقعیت قابل توجهی برخوردار است ،

كردها ، جمعيت اصلي و عمده استان ايلام هستند. آنان در شهرهای ايلام، ايوان، مهران، شيروان، چرداول، بدره، بخشهايی از دره‌شهر، آبدانان و دهلران ساكن هستند. جز كردها، لرها – كه پيوستگي تنگاتنگي با كردها دارند و در سطور بعد بدان اشاره خواهد شد- در بخشهايي از شهرهاي دره‌شهر ، آبدانان و دهلران به سر مي‌برند. . همچنین در برخی از نواحی شهرستان شیروان و چرداول لهجه لکی رایج است .درصدي از جمعيت استان را در مناطق موسيان و دشت عباس شهرستان دهلران را نيز عربها تشكيل مي‌دهند.

زبان کردی و گویش های آن:

زبان کردی یکی از زبانهای هند و ایرانی است که زبان شناسان آن را در زمره زبانهای ایرانی شمال غربی قرار داده اند.آن چه که امروزه کردی نامیده می شود در واقع گویش های مختلفی است که گاه اختلاف آنها چنان زیاد است که گویشوران سخن همدیگر را در نمی یابند،اما اگر دقیق مورد مطالعه قرار گیرند مشخص می شود که همگی دارای اشتراکات فراوان هستند.شاید بتوان گفت که دلیل اختلاف زیاد گویش های کردی،زیستن در مناطق مختلف جغرافیایی و همسایگی با اقوام مختلف باشد که در شکل گیری این گویش های متنوع بی تاثیر نبوده است.

وجود گویش های مختلف زبان کردی از یک سو و پراکندگی گویوشران آن در کشورهای مختلف از سوی دیگر باعث شده است تا تقسیم بندی های مختلفی درباره آنها ارائه شود.

ظاهر سارایی گویش های کردی را بر حسب موقعیت جغرافیایی به شرح زیر تقسیم کرده است:

1-کردی شمال غربی:که شامل گویش کرمانجی و فروع آن است.این گویش در مناطق کرد نشین ترکیه،سوریه،بخش های از کردستان عراق،آذربایجان ایران و شمال خراسان،مناطقی از جمهوری های شمالی مانند ارمنستان،آذربایجان،گرجستان و ترکمنستان رایج است.

2- کردی شمالی:که شامل گویش سورانی و شعبات آن است و در کردستان عراق و ایران و بخش هایی از استان کرمانشاه و آذربایجان غربی بدان تکلم می شود.

3-کردی مرکزی:که شامل گویش هورامی است و گویشورانش در اورامانات ایران و عراق پراکنده اند.

4-کردی جنوبی:که شامل کلهری،ایلامی و لکی است.

گونه های کردی جنوبی

کردی جنوبی به گونه های زیر تقسیم می شود:

1-کردی کلهری:که در کرمانشاه و مناطقی از استان ایلام،از جمله شهرستانهای ایوان و شیروان چرداول و بخش چوار رایج است و با گویش کردی ایلامی(فیلی) اندکی تفاوت دارد.

2-کردی ایلامی(فیلی): گویش کردی ایلام یکی از گویشهای زبان کردی است و به عنوان گونه ای از گویش کردی در کنار گو نه های کلهری ،سنجابی و لکی قرار دارد .این گویش را (فیلی) نیز می نامندو گویش عمده مردم استان ایلام از جمله طوایف عمده و قدیمی آن است که با اندک اختلافاتی در شهرهای ایلام،مهران،سرابله،بدره،بخش های عمده ای از نواحی جنوبی استان مانند دهلران،دره شهر،آبدانان و مناطقی از کشور عراق نظیربدره، مندلی و خانقین بدان تکلم می شود.

3-لکی:این گویش در سطح نسبتاً گسترده ای در استان های لرستان،کرمانشاه،همدان و بخشهای از ایلام گویوشران بسیاری دارد.این گویش اغلب به اشتباه لری یا شعبه ای از آن قلمداد شده است.

نظام آوایی،واژگان و نحو و نیز سنتهای فرهنگی و بسیاری از ويژگی های دیگر نشان می دهد که لکی گویشی اصیل و برجسته از کردی است.

جستاری در باب کردی ایلامی

اما دلیل نا شناخته ماندن گویش کردی فیلی چیست. عواملی که بر نا شناخته ماندن گویش کردی فیلی تاثیر گذاشته است اول اینکه قرار گرفتن ایلام د ر آخرین مناطق کرد زبان و دوم اینکه بعد از شکست حسنویه کرد (حاکمی که تقریبا در قرن پنجم بر مناطق کرد نشین حکومت میکرد)اتابکان لر ،برپشتکوه (ایلام) حکومت کردند و چون حکام لر بودند همین امر باعث شد که زبان ایلامی را لری به حساب اورند . محمد امين زكي محقق نامدار كرد و نويسنده كتاب كرد و كردستان است. او به سال 1916 ميلادي (1295 هـ .ش) به حكم يك مأموريت رسمي به پشتكوه (ايلام فعلي) يا به زعم خود به لرستان كوچك سفر مي كند، او ضمن اقامت ده روزه، در باب زبان و قوميت«لرها»مطالعه مي نمايد و از اين كه مي‌بيند زبان اهالي پشتكوه(ايلام کنونی) اينقدر به كردي نزديك است ، اظهار شگفتي مي‌كند.
او فاصله گويشي آنان را با كردي سليمانيه كمتر از اختلاف گويشي كردي باديناني با كردي سليمانيه مي‌يابد.
او كه يكي از بزرگان قضيه كرد پژوهي است، توجه نداشته است كه براي مطالعه زبان و قوميت «لرها» يك منطقه كردنشين را انتخاب كرده است و البته طبيعي است كه از اين همه نزديكي زباني و قومي شگفت‌زده شود

وجه تسمیه فیلی چیست.

کردی ایلامی که گاه آن را «فیلی» نیز نامیده اند،در بیشتر مناطق استان ایلام رایج است.واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد.این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام،رواج داده اند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است(سارایی)

دستگاه واجی گویش کردی ایلام متشکل از 35 واج همخوان و 8 واج نیز واکه هستند

گویش فیلی دارای لهجه های گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از :

1-ملکشاهی:در شهرستان های ایلام و مهران

2-خزلی:در بخش های از شهرستان شیروان چرداول

3-آبدانانی:در شهرستان های آبدانان،دهلران و دره شهر

4-ایلامی:در شهرستانهای ایلام،مهران،شیروان چرداول

5-بدره ای:در بخش بدره از شهرستان دره شهر

منابع:

بنیاد ایرانشناسی شعبه ایلام

سایت /kord.persianblog.ir

سایت: www.ilamtoday.com

زبان وگویش های مردم استان ایلام 2

مطالب مشابه :

ایلام - فرشته بیابانی

ایلام 6/2/91

زبان وگویش های مردم استان ایلام 2

نمرات درس حقوق بازرگاني گروه 2 رشته حسابداري دانشگاه علمی کاربردی ایلام 2 نیمسال اول 89-88

جاذبه های گردشگری استان ایلام

جدول جام حذفی 94-93