درس پژوهی

درس پژوهی: Lesson study

تعريف:

درس پژوهی يك رويكرد توسعه ی حرفه ای است كه درآن معلمان با يكديگردرتدوين طرح درس ، طراحی آموزشی ،اجرا وعملياتی كردن كليه ی عناصر تدريس ودرمشاهده ی نتايج مشاركت دارند.معلمان دراين مسيرباجمع آوری كليه ی اطّلاعات ونحوه ی رسيدن دانش آمـوزان به يادگـيری با يكديگر بحث و تبادل نظر می كنند تا نسبت به رفـع اصلاح روش ها و تدريس نا كارآمد به يك نتيـجه ی واحد رسيده و زمينه ی پيشرفت تحـصيل دانـش آموزان را فراهـم آورند .

درواقع درس پژوهی تركيبی از اقدامات يك معـلم پژوهنده ( اقدام پژوهی ) و جشنواره های الگوهای تدريس تلقی می شود.با اين تفاوت كه شناسايی تدريس ومشكل آموزشی در اقـدام پـژوهی ، به صورت فـردی صورت می گـرفت و نتايج آن قابل تعميم نبود و به عنوان يك تجربه ی موفق آموزشی تلقی می شد اما درالگوهای تدريس شناسايی نيز موضوع تدريس و مشكل ، از بالا دستی صورت می گرفت . درصورتی كه دردرس پژوهی، معلم و گروه محورشناسايی مشكل و موضوعتدريس می باشد. بنابراين درس پژوهی عبارت است از :

انتخاب موضوعی خاص از برنامه ی درسی توسط معلمان به عنوان مساله يامشكل كه درچهارچوب فرآيند واحد كار ، طراحی ، اجرا ، ارزشيابی ، نقد واصلاح به صورت مشترك ،عملياتی شده وازنتايـج آن جهت نـيـل به الگـوی مشترك تدريس استفاده می كنند.

فرآيند درس پژوهی:

1ـ تعيين اهداف ( عنوان مساله يا مشكل يا موضوع درسی در اجرای تدريس )

2- طراحی درس ( طرح ريزی يا طراحی آموزشی )

3 ـ تـدريس ،مشاهده وگـزارش (توسط معلمان وهمكاران ديگـر )

4- اصلاح وآموزش مجدد (جمع آوری شواهد،بررسی گزارش ها ومباحث منجر به تغيير درطرح درس و اجرا جهت اصلاح )

5 ــ بازتاب وتبـادل نـتايـج ازطـرف معلـمان ديـگـررا بعـد ازبه ثـبـت رسانــدن طرح درس به عنوان گزارش و ارسال به ساير معلمان و واحدهای آموزشی و مناطق ديگر.

ارزشيابی از درس پژوهی:

بعد از اجرای تدريس كليه مديران ، معاونان ، كارشناسان وحتی اوليا نيز می توانند از اجرای تدريس اعلام نظر كنند ، با توجه به اينكه در اجرای

تدريس ازطرف معلمان هم پايه ياپايه های ديگرمـورد ارزشيابـی ، نقـد و اصلاح قرارگرفته است .

بعد ازآن از طرف كارشناسان منطقه يا شهرستان مورد بررسی قرارگرفته وهمه ی پايه نقد و بررسی به همراه طرح منتخب و كـليه طرح های اجـرا شده اداره كل آموزش و پرورش استان ارسال می شود .دراين مرحله متخصصين سازمان با يك رويكرد علمی و تجربی باعنايت به موضوع درس پژوهی و فرآيند آن در اجرا ، مورد بررسی قرار داده و آن را به مقـام بـالا دستی ارجـاع می دهـد تا در اين روند درس پژوهی به ساير مناطق ديگر گسترش و تعميم داده شود. ذكر اين نكته ضروری است كه اصل مهم در اين مرحله ارزشيابی از برنامه و نتايج اهداف می باشد.

انواع مدل های درس پژوهی در واحدهای آموزشی:

نخست ) پايه های اول ، دوم ، سوم ، چهارم ، پنجم وششم در يك واحد آموزشی :

يعـنی مـدارسی كه تعـداد كـلاس برای هر پايه فـقـط يك كـلاس تشكيل شده باشد. تمام معـلمان ، مديران ومعاونان ، كارشناسان و حـتی اوليای يك واحـد آمـوزشی به صـورت همـزمان در يك درس پژوهی شركت می كنند.مناطق تحت پوشش : كليه مدارس.......

دوم ) معلمان و آموزگاران پايه های نزديك به هم ،همراه با مدير و معاون آموزشی وپرورشی و اوليای پايه های اول با دوم ، دوم با سوم ، سوم با چهارم ، چهارم با پنجم ، پنجم باششم. مناطق تحت پوشش : كليه مدارس.........

سوم ) معلم يا آموزگار هر پايه به صورت مجزا در يك يا چند واحد آموزشی با همكاری ونظارت مقطعی مدير و معاونانمناطق تحت پوشش : كليه مدارس........

چهارم ) واحدهای آموزشی كه چند پايه دارند با همكاری كارشناسان اداره ، راهنمای آموزشی و سرگروه های آموزشی و ساير افراد متخصص.

شهر و مناطق تحت پوشش :دهستان های نزديك به هم ........

ملاك موضوعی و مفهومی پيشنهادی در پروژه های درس پژوهی:

حل مساله :

} پايه اول : حل مساله در خصوص جمع و تفريق اساسی نوع اول

} پايه دوم : حل مساله در خصوص جمع و تفريق اساسی نوع اول و دوم

} پايه سوم : حل مساله در ضرب و تقسيم :

} تقسيم : دو رقم بر يك رقم و يك رقم بر يك رقم

} ضرب : دو رقم در يك رقم و يك رقم در يك رقم

} پايه چهارم : حل مساله در چهارعمل اصلی مبحث عدد نويسی تا شش رقمی و....

} پايه پنجم : حل مساله در اشكال هندسی در مبحث مساحت و محيط

} شايان ذكر است حل مساله مي تواند در ساير مباحث عنوان شده به عنوان ملاك مفهومیدرس پژوهی قرار گيرد.

مثلا در پايه چهارم می تواند مباحث مربوط به اندازه گيری ، حجم ياغيره باشد.همچنين می تواندسايرمباحث به عنوان مشكلات درطرح درس پژوهی مطرح شود.

آنچه معلمان در جلسات درس پژوهی درباره آن صحبت می كنند:

1. مسئله ای كه درس با آن آغاز می شود ، شامل جزئياتی مانند اين كه دقيقا از چه كلمات وعددهايی بايد استفاده شود ، می باشد.

2. لـوازمی كه بايـد به دانش آموز داده شـود تـا بـرای حـل مسئله از آن استفاده كنند.

3. پيش بينی تفكرات و جواب هايی كه دانش آموزان احتمالا در جريان تلاش برای حل مسئله، آن ها را توسعه می دهند.

4.انواع سوالاتی كه برای پژوهش درتفكردانش آموزان درطی ارائه ی درس بايد پرسيد.

5. چگونگی استفاده از وسايل و تجهيزات آموزشی.

6. چگونگی استفاده و توجه از تفاوت های فردی دانش آموزان.

7. چگونگی ارزشيابی ، توجه و استفاده ی ويژه از لحظات كليدی زمان آموزش و يادگيری.

مراحل اجرای درس پژوهی:

1ــ تبيين مساله و انتخاب موضوع

} دانش آموزان در درك كدام مباحث و دروس مشكل دارند؟

} مساله می تواند روشی را برای انتقال يك مفهوم جديد در كلاس درس ارائه دهد.

} مساله می تواند يك سوال جزئی باشد.

مانند: بهبود فهم دانش آموزان را از چگونگی جمع كردن كسرهايی با مخرج های نامساوی ارائه دهد.

} الزامات تبيين مساله:

} طرح مبانی نظری موضوع .

} بهره گيری از يافته های پژوهشی .

} توجه به ويژگی ها و شرايط خاص مساله .

}

2 ــ برنامه ريزی درس پژوهی :

ضرورت و اهميت پرداختن به موضوع از طريق درس پژوهی:

} اهداف

} كاربردهای عملی و نظری

} تهيه و تدوين الگوی طرح درس مبتنی بر روش های فعال تدريس

} (تعيين اعضای گروه،وظايف و مسئولت ها و نقش هر يك،امكانات مورد نياز مجری درس، زمان انجام،فيلمبردار، تعيين دبير تيم و ...تهيه طرح درس توسط گروه)

آموزش درس و اجراء:

1. تهيه درس در گروه

2. برای تدريس تاريخی معين گردد.

3. هنگام تدريس، معلمان ناظردرعقب كلاس حضور داشته باشند.

4. شرح وظايف نفرات آخر كلاس:

الف : نفر ناظر به تدريس،طرح درس،زمان،اهداف،چينش های كلاسی از قبل تعيين شود.

ب : نفر ناظر و يادداشت برداري از واكنش هاي دانش آموزان

ج : نفر ناظر بر مراحل اجرای تخصصی از قبيل ارزشيابی كه در طرح درس درج شده است.

د : نفر به عنوان مجری و تداركات فيلمبرداری و ياری رسان

هـ : نفر به عنوان ناظر به حواشی،پارازيت های اجرای تدريس.

ذكر اين نكته ضروری است همه ی اعضا می تواند در نقش ها ی نفرات ديگر، نقش پشتيبان راداشته باشند.درارزشيابی دربرنامه ريزی مجدد درس بايدتمركز بر درس داشت نه برمعلم.اين پروژه محصول گروهی است و همه ی اعضا در مورد نتيجه برنامه خود،احساس مسئوليت می كنند.در واقع آنها از خود انتقاد می كنند و خود را مورد نقد و بررسی قرار می دهند.

5 ــ تجديد نظر در تدريس:

معلمان گروه درس پژوهی با توجه به مشاهدات و بازخوردها دردرس تجديد نظر می كنند.(تجديدنظر در موارد مواد آموزشی فعاليت ها،سوال ها،و ...)

يك سوال اساسی در اين بخش وجود داردو آن عبارت است از:

ــ چگونه می توان برنامه را بهتر اجراكرد؟

دراين مرحله با توجه به مشاهدات و يادداشت های معلمان،واكنش های دانش آموزان ونظرات معلم مجری،طرح درس تجديد نظرمی شود. ممكن است روش تدريس،فعاليت ها،سوال ها، مسائل مطرح شده،مواد و رسانه انتخاب شده يا همه اجزای درس تغيير كندتابعددرتدريس دوم نتايج بهتری عايد شود.

6 ــ آموزش درس تجديد نظر شده يا (تدريس نهايی)

دراين مرحله درس تجديد نظر شده يك بارديگـر بارفع نواقـص و براساس اصلاحات انجام شده تدريس می گردد.

(تدريس نهايی) :

اين تدريس ممكن است درهمان كلاس يا كلاس ديگرباشد و می تواندتدريس توسط همان معلم يا يكی ديگر ازاعضای گروه باشد.دراين مرحله اعضای شورای معلمان درتدريس حضور دارند. ممكن است تعدادمعلمان واعضای حاضربيشترازتعداددانش آموزان باشد . (به ويژه در مدل آموزشی شماره 4 )

7ــ ارزشيابی و بازانديشی:

چه چيزی ازدرس پژوهی واجرای آن آموخته شد؟

اين سوالی است كه دراين مرحله درجلسه درس پژوهی مطرح مـی شود.

يادگيری وفهم دانش آموزان ومساله ای كه به خاطرآن پژوهش انـجام شددر اين مرحله بررسی می شوندوتيم ازخود می پرسد،تا چه اندازه خـوب عـمل كرده ايم.بطور كلی ميزان تحقق اهداف بيان می شود.

دراين مرحله ممكن است ازافرادديگری مانندمعلمان مجرب،مولفان كتب درسی ، اساتيد دانشگاه ، انجمن های علمی مرتبط با موضوع درس پژوهی دعوت به عمل آيد. همه اعضای شورای معلمان به همراه يك فرد متخصص خارج از مدرسه تدريس را نقد و بررسی و ميزان تغييرات را پيشنهاد می كنند.

8 ــ سهيم شدن در نتايج و دستاوردها:

ـ نوشتن گزارش پايانی: (تشريح فرآيند درس پژوهی ويافته هاهمراه بامستندات،گزارش ها،فيلم ها وعكس هاصورت جلسات،نقطه نظرات معلمان ودانش آموزان و اوليا)

- بازديدهای افراد متخصص و مسئولين.

- بازديدهای معلمان از مدارس يكديگر.

- تبادل تجربيات.

- پيشنهادات.

گروه درس پژوهی:

} نكات مهم:

1ـ پايين ترين تعداد اعضای گروه 5 نفرمی باشدكه حداقل دونفرازاعضاازمعلمان باشند.

2ــ مديرواحد آموزشی يا درهمه گروه هاوتيم های درس پژوهی مركزمربوطه عضو يت داشته باشنديادرهيچكدام. بديهی است

انتظارمی

رودمديران باحضور درهمه تيم هاموجب افزايش غنای طرح های درس پژوهی باشند.

3 ــ ساير نيروها ازجمله سرپرست آموزشی،دبير راهنما،مشاور ونيروهای توانبخش ی به عنوان كارشناس يا فرد مجرب می توانند در

چند تيم عضو باشند.

4 ــ مدارسی كه فاقـد نيروهای متخصص يا كـارشناس يا افرادمجـرب هستند می تـواننداز نيروهای ساير مراكز استفاده نمايند.

5 ـ معلمان فقط مجاز به عضويت در يك تيم در مركز آموزشی مربوطه هستند.

6ــ عضويت معاون در يكی از تيم ها بلامانع است.

7ـ عضويت همكاران بدون داشتن نقش مهم و قابل توجه در گروه موجب كسر امتياز كلی خواهد شد.

8 ـ گزارش نهايی درس پژوهی شامل هشت بخش به شرح ذيل می باشد:

1. تبيين مساله و انتخاب موضوع

2. برنامه ريزی درس پژوهی

3. آموزش درس

4. ارزشيابی تدريس و بازتاب تاثير آن در برنامه ريزی مجدد درس

5. تجديد نظر در تدريس

6. آموزش درس تجديد نظر شده

7. ارزشيابی و بازانديشی

8. ضمائم و مستندات

9ـ دوجلد گزارش نهايی طرح پژوهی(تايپ شده با جلد) همراه بايك حلقه دیوی دی ياسی در شامل فايل گزارش نهايی،عكس ها و فيلم

(شامل فيلم مرحله سوم و ششم ) حداكثرتا تاريخ ..........به اداره آموزش و پرورش استان ارسال گردد.

10ـ تهيه وتدوين الگوی طرح درس مبتنی برروش های فعال تدريس واجرای مطلوب آن از امتياز ويژه اي برخوردار خواهد بود.

11ـ مدت زمان تدريس 40 دقيقه می باشد.

12ـ ازاعضای گروه های برترومنتخب به صورت شايسته تقديربه عمل خواهد آمد.

تهيه كننده :رجبعلي قربان نياي درگاه

كارشناس آموزش راهنمایی ومتوسطه

درس پژوهی

مطالب مشابه :

درس پژوهی- lesson syudy -دکتر ابوالفضل بختیاری

درس پژوهی چیست ؟

درس پژوهی- علوم

درس پژوهی 2

درس پژوهی

نمونه طرح درس پژوهی