علل ناکارآمدی طرحهای توسعه شهری(هادی – جامع-تفصیلی)مورد شهر بومهن

مقدمه

سابقه تهيه طرح‌‌هاي توسعه شهري در كشور به برنامه عمراني پنجساله سوم قبل از انقلا‌ب ( 1346-1342) كه طي آن تهيه و اجراي 14 طرح جامع شهري در دستور كار قرار گرفت، برمي‌گردد. چهارده شهر ياد شده عبارت بودند از: تهران، تبريز، رشت، اصفهان، كرج، قزوين، بندرانزلي، چالوس، نوشهر، بابل، بابلسر، بندرعباس و بندرلنگه اولين طرح جامع كه توسط شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران در سال 1345 به تصويب رسيد، متعلق به شهر بندرلنگه بود. در برنامه عمراني پنجساله چهارم، اقدام‌هاي مربوط به تهيه، تصويب و اجراي طرح‌هاي جامع ادامه يافت و تهيه طرح جامع براي 9 شهر ديگر مد نظر قرار گرفت. از جمله در سال 1348 طرح جامع شهر تهران، تصويب شد.‌ با تصويب قانون تأسيس شوراي‌عالي شهرسازي و معماري ايران ( اسفند 1351 ) و تحولا‌ت پس از آن، روش تهيه طرح‌هاي جامع شهري مورد بازنگري قرار گرفت و به دو مرحله يعني طرح جامع و طرح تفصيلي تفكيك شد. بر اساس اين، شرح خدمات و قرارداد طرح‌هاي جامع و تفصيلي (قرارداد همسان 12) تنظيم شد. درسال 1353 با تصويب قانون تغيير نام وزارت آباداني و مسكن به وزارت مسكن و شهرسازي طرح‌هاي توسعه شهري در ايران به سه دسته طرح‌هاي جامع، تفصيلي و هادي تفكيك و وظايف و محتواي هر كدام طبق قانون تعريف شد. بر اساس اين، طرح‌هاي هادي به منظور حل مشكلا‌ت حاد و فوري شهرهايي تهيه مي‌شود كه داراي طرح جامع نيستند و وظيفه تهيه آنها نيز برعهده وزارت كشور قرار گرفته است. بر اساس اين، آيين‌نامه نحوه بررسي و تصويب طرح‌هاي توسعه و عمران محلي، ناحيه‌اي، منطقه‌اي و ملي كه درسال 1378 به تصويب شوراي عالي شهرسازي و معماري كشور رسيده است، به منظور پوشش كامل سطح كشور 13 نوع طرح توسعه وعمران كالبدي تعريف شده است طرح‌هاي جامع در سه مرحله مطالعه وضع وجود، تجزيه و تحليل و ارايه طرح، تهيه مي‌شود كه محتواي آن شامل ساختار و نحوه توسعه شهر، جهات و حدود كلي توسعه، ظرفيت‌‌هاي محيطي، معيار‌ها و ضوابط و مقررات ساخت وساز است و طرح‌هاي تفصيلي نيز شامل تهيه نقشه‌‌هاي تفصيلي محله‌‌ها و مناطق شهري، تدوين ضوابط و مقررات نحوه استفاده از زمين و گذربندي‌ها، نوع نما و كف، ارتفاع و تعداد طبقات ساختمان‌‌هاست. اسناد و مدارك طرح‌هاي توسعه شهري شامل موارد زير است: ‌ 1 نقشه‌‌ها ‌ 2 ضوابط و مقررات اجرايي‌ 3 گزارش طرح اصلي و گزارش ‌هاي توجيهي. يكي از دلا‌يل عدم تحقق طرح‌هاي توسعه شهري به الگوي برنامه‌ريزي و شرح خدمات طرح‌ها برمي‌گردد. تهيه طرح‌هاي توسعه شهري بر اساس قرارداد همسان براي تمام شهر‌ها به صورت يكسان است كه همين موضوع خود يكي از ايرادهاي آن است، زيرا براي تمام شهر‌هاي كشور كه به لحاظ اقتصادي، اجتماعي، كالبدي، جغرافيايي هر كدام داراي ويژگي‌هاي خاصي هستند، شرح خدمات واحدي ملا‌ك عمل است. از طرف ديگر، مطالعات طرح‌هاي توسعه شهري مفصل و زمان تهيه آنها طولا‌ني است و فرآيند بررسي و تصويب طرح‌‌ها نيز مدت‌دار است. در نتيجه پيشنهاد‌هاي طرح در بسياري از موارد از تحولا‌ت و روند‌هاي واقعي شهر عقب مي‌افتد. اشكال ديگر، ‌‌‌‌ روش‌شناسي تهيه طرح‌هاست. در شرح خدمات از مشاور خواسته مي‌شود، بر اساس شناخت و پيش‌بيني انبوهي از شاخص‌‌ها، چون وضع توليد در بخش‌‌هاي مختلف اقتصادي، خدمات، جمعيت، فعاليت و ساير موارد به برآورد نتايج بپردازد. در نتيجه، گروه تهيه كننده طرح بعد از انجام مطالعات تفصيلي درمورد وضع موجود شهرها، بدون امكان قطعيت در پيش‌بيني ها، به تهيه نقشه كاربري اراضي برمبناي سقف جمعيتي و اشتغال در بخش‌‌هاي مختلف مي‌پردازد. نتيجه چنين مطالعاتي اين است كه كليت شهر، كه صورت كاملي از تقابل نمود‌ها و ابعادمختلف چند وجهي است به مجموعه‌هايي از شاخص‌‌هاي كمي تقليل مي‌يابد، بدون آنكه ساختار مفهومي‌رابطه بين آنها لحاظ شود. به عبارتي غني‌ترين وجه شناخت (بررسي روح حاكم بر اجزا) درمطالعات توسعه شهري انجام نمي‌گيرد. در روند تهيه طرح‌هاي توسعه شهري توجه به شهروندان و نظرات آنها و امكانات مديريت شهري مورد توجه قرار نمي‌گيرد. درنتيجه طرح در اجرا با مشكلا‌تي مواجه خواهد شد و بسياري از پيشنهادها عملياتي نمي‌شوند و در زمينه هايي موجبات نارضايتي شهروندان را نيز به دنبال خواهد داشت.‌ مورد بعدي كه در تهيه طرح‌هاي توسعه شهري مورد بي‌مهري قرار گرفته و توجهي به آن نشده، طراحي شهري است. در عمل مشكلا‌ت فراواني در شهر‌هاي ما به دليل عدم توجه به مبحث طراحي شهري به چشم مي‌خورد كه نياز به راهكار‌هاي اساسي دارد.با توجه به موارد ياد شده مي‌توان گفت مشكلا‌ت روش‌هاي تهيه طرح‌هاي توسعه شهري به طور خلا‌صه عبارت‌اند از: تهيه طرح‌هاي توسعه براي شهر‌هاي مختلف براساس قرارداد‌هاي همسان انجام مطالعات مفصل و پراكنده و بي ارتباط با پيشنهاد‌هاي طرح طولا‌ني شدن روند تهيه طرح‌ها و بي ارزش شدن برخي پيشنهادها تأكيد بيش از حد برمعيار‌هاي كمي و يكسان‌سازي الگوها عدم توجه به مشاركت شهروندان و توانمندي شهرداري‌‌ها عدم توجه به طراحي شهري در طرح‌هاي توسعه شهري عدم توجه به بازتاب‌هاي اقتصادي برنامه ‌هاي آتي شهر تقليل برنامه‌ريزي جامع شهري به برنامه‌ريزي كالبدي عدم توجه به لزوم تلفيق اهداف كالبدي با اهداف محيطي، اقتصادي و اجتماعي عدم پويايي و انعطاف پذيري طرح‌ها طرح مسئله بابررسی طرح های جامع وتفصیلی مصوب شده که به شهرهای مختلف ابلاغ گردیده است واز طرفی بابررسی شکل بافت ناموزون کالبی شهرها وهمچنین معضلات موجود درشهرها از قبیل موضوع ترافیک وحمل و نقل درون شهری وتعدادکم اماکن عمومی جهت کاربریهای فرهنگی واجتماعی وضعیت سیستم جمع آوری آبهای سطحی وفاضلاب و پارکینگ خودروها وهمچنین تداخل ماموریتهای سازمانهای خدمات رسان با ماموریت شهرداری به عنوان متولی اصلی شهر وازطرفی پراکندگی ها وبعضا فشردگی وتراکم واحدهای ساختمانی وهمچنین ساخت وسازهای غیرمجاز ،حاشیه نشنی وعدم لحاظ ویا عملی نشدن موضوع شهری وتاثیرات متقابل شهرهابه یکدیگروعدم توجه به مزیت نسبی وعلل بوجودآمدن شهرها وموضوع مهاجرپذیری یامهاجر فرستی مناطق شهر،آلودگی صوتی وناموزون بودن و تنش زابودن سیماومنظرشهرونداشتن معماری تعریف شده برای مستحدثات همگی مسائلی است که باوجودطرح های جامع وتفصیلی مبتلابه جوامع شهری ایران بوده ومشکل کمی طرح های مذکور تفاوت چندانی با آنچه که طی نیم قرن اخیر صورت گرفته نداشته است ضمن آنکه همچنان به شهر به عنوان مجموعه ای از اهن وفولادنگریسته می شود ودر آن کمتری برای اصلی ترین بازیگران حیطه یعنی شهروندان قائل شده وموضوعات نیازهای فرهنگی،اجتماعی،رفاهی تنها ازبعد لحاظ سرانه های کاربری زمین توجه شده وبه طور کلی به زمین شهربیش از فضای شهر اهمیت داده شده است واز طرح توسعه شهری توسعه انسانی کمتر مدنظرقرار گرفته است و دراین مجال سعی شده به دلایل عدم پاسخگویی طرحهای مذکور درشهر بومهن به عنوان نمونه موردی پرداخته شود اهمیت وضرورت موضوع صرف نظر از هزینه های تحمیل شده به مراکز ذی ربط وصرف بودجه های متعدددر خصوص بررسی وتحلیل وتهیه طرح های شهری ،انحراف صورت گرفته از طرح های مذکور اگرچه درظاهر درقالب بناهای مختلف تظاهری از آبادانی است اما در حقیقت احداث بنا ومعابر نابجاخود هزینه های چند برابر وبعضاچندصد برابر رابرای هرگونه اصلاح یاطرح جایگزین به مجموعه های مدیریت شهر وشهرسازی تحمیل خواهد نمود وبعضابه لحاظ ایجاد حقوق مالکانه وانبوهی حقوق ایجاد شده هرگونه تغییرغیرممکن نمودکرده و تازمانی که نقاط مذکور کاملافرسوده شوند بامعضلات عدیده اجتماعی ،اقتصادی،فرهنگی روبرو خواهند بودوقدرت ما نور طرح های بعدی رابه شدت تضعیف نموده واز طراحان انعطاف غیرممکن راانتظارخواهندداشت ولاجرم مدیریت اجرایی شهری رابه سمت گسترش محدوده قانونی جهت احداث شهرک های استانداردبرده تاویزگی های مورد نظر رااعمال و ایجاد نمایند ودرنهایت درآیندهای نه چندان دور در قلب شهرها و یا درون شهرها مناطقی با ویزگی های حاشیه نشنی امابعضاوظاهرامدرن مواجه خواهیم شدازطرفی بعضا جانمایی وموقع شهر علی رغم مباحث کارشناسی متعدد دستخوش ملاحظات اقتصادی و سیاسی ومشکلات اجتماعی شده ودر نقاطی ایجاد می شوند که از همان ابتدا هزینه های انرزی و مشکل هدایت آبهای سطحی و دفع پسماند های شهری و استهلاک سریعتر تاسیسات و ثروت شهروندان وثروت ملی رازمینه ساز بوده و هر روز فاصله شهرهای کشور را از شهر آرمانی بیشتر مینماید رشد سریع جمعیت و افزایش سطح تحصیلات شهروندان و افزایش سطح انتظارات از شهر و شهرداری ومدیریت شهری رابه دنبال داشته و موضوعات اخیر الذکر کما وکیفا مسولیت های سنگین تری رامتوجه تهیه کنندگان ومجریان طرح نموده است اهداف اصلی ترین اهدافی که از بررسی ها معالعات این مجموعه موردانتظار است عبارتند از: 1-خارج کردن طرح های توسعه شهری از حالت غیرقابل اجرا 2-فراگیر کردن بررسی هاوطرح های ارائه شده به لحاظ نیازهای انسانی از قبیلآموزش،رفاه،بهداشت،درمان،اشتغال وتولید ثروت3-اتخاذ تدابیر لازم جهت تضمین منافع شهروندان و جبران هر گونه خسارتاحتمالی برای شهروندان به دلیل اجرای طرح 4-خوداتکاکردن شهرداریهابه عنوان مسول اجرای طرح به واسطه ایجاد مزیتهای لازم درطرح های توسعه شهری اختصاصا برای شهرداریها 5-ملزم نمودن سایر ادارات ومراکز خدمات رسان درجهت همسو کردن برنامه های توسعه ای ورعایت الزامات طرح های توسعه شهری 6-توسعه فرهنگی و اجتماعی طرح های توسعه شهری ودر حقیقت لازم وملزم دانستن این دو 7-اعمال اصلاحات لازم درقوانین و مقررات وبخشنامه ها وآئین نامه های اجرایی درجهت رفع موانع اجرای طرح های توسعه شهری مربوط به کلیه دستگاههای خدمات رسان از جمله شهرداریها ادارات آب وبرق و گاز وتلفن 8- الزامات سازمان های خدمات رسان به تهیه طرح های سالانه در راستای طرح های شهری 9-تهیه طرح های توسعه شهری بابسترهای انگیزشی لازم جهت سرمایه گذاری و توجه به مزیت نسبی نقاط شهری مختلف 10-رعایت شرایط جغرافیایی فرهنگی اجتماعی سیاسی شهرهای مختلف 11-ملزم کردن دستگاه های تهیه کننده طرح به همسو کردن طرح های توسعه شهری با طرح های بالادستی نظیر طرح توسعه شهرستان طرح های مجموعه شهری همکار طرح های توسعه ناحیه ای و منطقه ای 12-تاکید خاص بر زمان اجرای طرح 13-تاکید خاص به توجیه اقتصادی طرح ها 14-ملزم کردن طرح اقتصادی بودن وصرفه جویی درمباحث انرزی وحفظ حداکثری سرمایه های ملی –حفظ محیط زیست –ایجاد زمینه سرمایه گذاری 15-تعریف بهترین پوشش گیاهی با لحاظ عمر طولانی ونیاز به حداقل آب و بهترین همخوانی با وضعیت جغرافیایی وآب وهوایی محل اجرای طرح 16-معرفی بهترین مصالح ساختمان و نما 17-تعریف الزامات ترافیکی بر اساس افزایش جمعیت و خودرو شرایط خاص جغرافیایی وآب و هوایی پیشینه تحقیق شکل گیری مفهوم برنامه ریزی سابقه دیرینه ای در تفکرات بشری دارد. در واقع تلاش بشر برای شناخت محیطپیرامون و چگونگی برخورد با آن نوعی برنامه ریزی بشمار می رود که از پیدایش اولین انسانها بر روی کره خاکی تا به امروز تداوم داشته است. همراه با پیچیده تر شدن شرایط زندگی و افزایش تعداد ساکنان کره زمین و درمقابل ثابت ماندن منابع این برنامه ریزی شکلهای متفاوتی به خود گرفته است. شکل گیری اولین سکونتگاههای بشری بنا به ضرورتهای اجتماعی، اقتصادی، دفاعی، مذهبی و غیره نمود اصلی فعالیت برنامه ریزی بشر برای غلبه بر محدودیتها و بهره برداری بهینه ازمنابع است.از شروع انقلاب صنعتی شهر به طور روزافزونی ذهن آدمی را به عنوان یک موضوع مورد مطالعه به خود مشغولساخته است و بدون شک همانگونه که شهرها به توسعه خود ادامه می دهند پدیده شهر نیز توجه زیادی را به خود معطوف خواهد کرد. رشته هایی از قبیل انسان شناسی، اقتصاد، جغرافیا، علوم سیاسی و جامعه شناسی علاقه خاصی به تحقیق و تمرکز بر روی جوامع شهری پیدا کرده اند(چاپین، 7،1965 ).تاثیرات انقلاب صنعتی در شهرهای اروپایی سبب گسترشبی سابقه آنها می شود. این توسعه به مرور زمان مشکلاتی برای این شهرها ایجاد می کنند و از این زمان به بعداندیشه برنامه ریزی و طرح ریزی برای شهر به طور جامع شکل می گیرد که ایجاد اندیشه های آرمانشهری همانند فوریه و اون و بعدها هاوارد و دیگران را می توان پیامد نارساییهای محیط شهری دانست.به طور کلی سیر تحول نظریات و روشها و تجربیات طرح ریزی شهری در کشورهای اروپایی را می توان به چهاردوره تقسیم کرد:الف: مرحله اول از اوایل قرن نوزدهم تا اواخر این قرن را در بر می گیرد که مراحل اولیه شکل گیری شهر معاصر اروپای غربی در این دوره است. در این دوره بخش اعظم توسعه شهرها بدون اتکا به هر نوع طرح و برنامه ای صورت می گیرد. در این زمان شهرسازی به مثابه یک حرفه هنوز وجود ندارد و نظریاتی که درباره توسعه شهرها مطرح می شود عمدتاً از زبان نظریه پردازان مسائل اجتماعی است.ب: مرحله دوم که یک دوره زمانی را از اوایل قرن بیستم تا اوایل دهه 1950 میلادی در برمی گیرد. در این دوره اصول نظری شهرسازی مدرن پایه ریزی می شود که در عمل صرفاً در مقیاسی محدود به کار می آید ج: مرحله سوم یک دوره 20 ساله را در بر می گیرد که از دهه 1950 آغاز می گردد و تا اواخر دهه 1960 ادامه می یابد. در این دوره تغییر مهمی در اصول نظری شهرسازی مدرن که در نیمه اول قرن کنونی شکل گرفته، رخ نمی دهد. اما در تجربه عملی برخلاف مرحله قبل از طرحهای شهری در مقیاس وسیع برای توسعه و بازسازی شهرهای بعد از جنگ استفاده میشود.د: مرحله چهارم که از اواسط دهه 1960 آغاز می شود نقطه عطفی در سیر تحول نظریات و روشهای عملی طرح ریزی شهری بشمار می رود. در این دوره دیدگاه جدیدی که دیدگاه سیستمی نامیده می شود شکل می گیرد و موجب تحول اصول نظری و روشهای عملی رایج تا آخر این دهه می شود.(شارمند،1382،24)به طور کلی فرایند تهیه طرحهای توسعه شهری از گرایش کالبدی و فیزیکی صرف در ابتدای شکل گیری اندیشه طرح ریزی برای شهرها به سوی تلفیق اهداف اجتماعی، سیاسی ، اقتصادی و کالبدی پیش می رودو با توجه به پیچیده تر شدن محیط های شهری و گسترش متغیرها و عوامل دخیل در رشد و توسعه شهرها و تغییرات و دگرگونی های وسیع در علوم ، نظریات و اندیشه ها و رشد آگاهیهای اجتماعی مردم و بالتبع در محیط انسانی نظریات و گرایشهای برنامه ریزی در جهان به سوی نگرشهای ساختاری- راهبردی، برنامه ریزی گام به گام و برنامه ریزی مشارکتی و... در جهت مقابله با تغییرات ناگهانی و ایجاد طرحهای سیال و انعطاف پذیر حرکت می کند.در ایران با وجود گذشت چهار دهه از تهیه و اجرای این طرحها، اما در عمل مبانی نظری این طرحها بر پایه الگوی گدس (شناخت/ تحلیل/ طرح) استوار است و تکیه بر اهداف فیزیکی و کالبدی و ارائه طرحهای کالبدی محتوای اصلی اندیشه تهیه این طرحها را در بر می گیرد. البته در چند ساله اخیر تلاشهایی در جهت اصلاح نارساییهای این طرحها و همگامی با تحولات زمان از سوی سازمانهای تهیه کننده ( وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت کشور، مهندسین مشاور) همانند بازنگری در شرح خدمات طرحها صورت گرفته اما به دلیل مشکلات زیر ساختی همانند مشکلات سازمانی، قوانین و مقررات، مشکلات اجتماعی و سیاسی مربوط به درک متقابل مردم و حکومت در فرایند مشارکت در تهیه و اجرای طرحها این اقدامات نتوانسته اند کاملاً موفق باشند فرضیات وسوالات فرض این پژوهش بر این اساس می باشد که ضمن ناکارآمد تشخیص دادن طرح های توسعه شهری در ایران و خصوصا شهر بومهن حداکثر 40درصد از طرح های شهری هادی جامع و تفصیلی دارای قابلیت اجرا میباشند. روش تحقیق در این پژوهش بر اساس داده ها و اطلاعات به دست آمده از مطالعه منابع کتابخانه ای و اسناد و مدارک مربوطه سعی شده است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی وروش پرسشنامه ای که سوالات به صورت نظرخواهی بسته و شیوه تحقیق توسط آزمون کی دو و آزمون دو جمله ای و آزمون کالماگورف-اسمیرنوف انجام پذیرفته و داده ها و اطلاعات گردآوری شده بانرم افزار spss موردتجزیه وتحلیل قرار گرفته است ودرنهایت نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد برای اصلاح نارساییها پرداخته شده است . شاخص های طرح شاخص های در نظر گرفته شده برای متغیرهای این تحقیق عبارتند از: 1-میزان هماهنگی سازمانهای خدمات رسان و ارگان های سطح شهر 2-میزان اطلاع شهروندان از طرح های توسعه شهری 3-میزان مشارکت شهروندان در طرح های توسعه شهری 3-میزان آمادگی شهروندان به لحاظ اقتصادی متغیرها متغیرهای تحقیق بر اساس آزمون کی- دو وآزمون دو جمله ای- و آزمون کالماگورف-اسمیر نوف انجام شده است آمارپاسخ های به دست آمده را که به صورت جواب (بله یا خیر)بوده استخراج و با استفاده از این روش ها میزان کارآیی طرح های توسعه شهری رامشخص نموده وتفاوت آن ازفرض آزمون رابررسی میکند. محدوده و قلمرو پژوهش طی بررسی های به عمل آمده واطلاعات واصله از شهرداری بومهن طی سالهای 88 و89 و90آمار ساخت وسازها به طور کلی درسطح شهر افزایش یافته که در این بین متاسفانه علی رغم پیگیریها و مقاومت ها بعضا درگیری های با برخی شهروندان تعداد ساخت وسازهای غیر مجاز که در آنها هم کاربری وهم تراکم مغایر با طرح هادی و طرح جامع و طرح تفصیلی شهر بوده وحتی ساخت و سازهایی در خارج از محدوده قانونی در منطقه ای به نام (کرشت)صورت گرفته است که فاقد کاربریهای مشخص شده درطرح های مربوطه بوده وبیشتر به صورت صنعتی,تجاری,مسکونیوتراکم نامنظم بدون نقشه معابر تفصیلی بوده وخود حکایت از ناکارآمد بودن طرح های توسعه شهری یا عدم هماهنگی قوانین ,ضوابط و مقررات,بخشنامه ها,آئین نامه ها و دستورالعمل های مربوط به سازمان های خدمات رسان مختلف ویاعدم رعایت قوانین توسط سازمانهای مربوطه. موقعیت شهر بومهن شهر بومهن در بخش مرکزی تهران و شرق پایتخت در فاصله 25 کیلومتری از آن با وسعتی در حدود 5 هزار هکتار و ارتفاع متوسط از سطح آب های آزاد جهان در حدود 1711 متر می باشد. دارای جمعیتی تقریبی حدود 70 هزار نفر است که از شمال با لواسانات از جنوب با شهرستان ورامین از غرب با شهر پردیس و از شرق با رودهن همسایه است و این شهر (بومهن) به همراه پردیس و 54 آبادی روستا و مزرعه بخش مرکزی تهران را تشکیل می دهند. پست ترین نقطه شهر بومهن با ارتفاع 1500 متر در بستر رودخانه سیاهرود و بلندترین نقطه آن در شمال شهر با ارتفاع حدود 2000 متر می باشد منطقه مذکور دارای اقلیم نیمه سردسیری بوده و میانگین بارش سالانه آن حدود 350 میلی متر است. با توجه به موقعیت جغرافیایی شهر بومهن و وقوع آن بر سر راه دو جاده مهم ترانزیتی هراز و فیروزکوه و مجاورت آن با پایتخت و در واقع مدخل ورودی استان های شرقی و شمالی کشور و وجود پتانسیل های طبیعی موجود، آب و هوای مناسب، نقش ییلاقی منطقه در گذشته های بسیار دور، وجود رودخانه و باغات سرسبز اماکن زیارتی وتاریخی و روستاهای قدیمی و زیبا شهر بومهن را از اهمیت ویژه ای برخوردار نموده است. با راه اندازی آزاد راه تهران- پردیس فاصله این شهر تا تهران به 20 کیلومتر تقلیل یافته است و با راه اندازی کمربندی های جنوبی و شمالی شهر حجم ترافیکی درون شهری نیز کاسته می گردد. قطار بین شهری (مترو) از دیگر امکانات است که تا چند سال آتی در جهت سهولت تردد پایتخت ایجاد می گردد. از دیگر موارد مهم است که می شود به آن اشاره کرد هم چنین وجود ایستگاه های زمینی ارتباطات ماهواره ای در مجاورت این شهر اهمیت ویژه ای به این منطقه داده است. اما با وجود مزیت های مختلف طبیعی (آب و هوا) و گردشگری و ترانزیتی و حمل و نقل و بعضا صنعتی و قرار گرفتن در بخش مرکزی تهران با جمعیتی حدود 21500 نفر که به نوعی تعریف کننده ظرفیت های اقتصادی این شهر است و وجود اقوام مختلف آذری زبان، مازندرانی، غیره که اکثرا مهاجر بوده و عمدتا از اواخر دوره قاجار و ابتدای دوره ی پهلوی به این منطقه مهاجرت را آغاز کرده اند و قرار گرفتن در کنار کلان شهر تهران نیز تأثیرات مهاجرتی خود را به روی آن گذاشته و روی هم رفته اقتصاد متنوع و فرهنگ های متنوعی را ایجاد کرده این شهر به لحاظ قرار گرفتن در منطقه گسل فعال مشا به فشم نیازمند توجه خاص به لحاظ شهرسازی و معماری و استحکام ساختمان ها بوده و پیش بینی های لازم در خصوص تأمین فضاهای عمومی و سرانه های مختلف بهداشتی درمانی و فضاهای لازم جهت مراکز خدمات دهنده در مواقع اضطراری اعم از آتش نشانی، هلال احمر و همچنین فضاهای آموزشی لازم جهت آموزش و پرورش و تعلیم و آماده نمودن شهروندان در صورت بروز هر گونه زلزله یا رانش زمین و حتی بروز سیل در مناطق سیل گیر و مسیل ها و حاشیه رودخانه سیاهرود را می طلبد که بستر همه پیش بینی ها و پیش گیری ها و توجهات اخیرالذکر تهیه طرح های توسعه شهری فراگیر، جامع، منعطف و در بسیاری موارد بومی شده است. بروز سرماهای شدید و بارش قابل توجه برف و باران که بعضا دمای این شهر را به کمتر 15 درجه ... صفر دوم می رساند و ساخته شدن برخی ساختمان ها در سینه کش تپه ها و ارتفاعات همه و همه حکایت از شرایط خاص این شهر دارد. از سوی دیگر با توجه به آنکه عمده زمین های واقع در شهر بومهن و حاشیه آن از نوع قولنامه ای است و شهرداری معمولا متقاضیان چنین زمین های پروانه ساخت و ساز نمی دهد عمدتا شهروندان به ساخت و سازهای غیرمجاز رو آورده و بدین ترتیب زمینه ساخت و ساز غیر اصولی فراهم گردید و در صورت بروز هر گونه زلزله و جابجایی زمین تلفات حادثه را چند برابر خواهد کرد. آخرین زلزله در 28/5/91 به بزرگی 8/3 درجه در مقیاس ریشتر در مختصات جغرافیایی 83/35 درجه عرض شمالی و 88/51 درجه طول شرقی بوده است. بومهن در سال 1375 به عنوان شهر اعلام شده است که از تجمیع چهار منطقه به نام های ده بومهن، سیاه بند، شهرآباد و روستای لوران به وجود آمد و هر کدام از مناطق مذکور تا قبل سال 1375 به روستا اداره می شدند. بحث اصلی از مجموعه پاسخ های شهروندان می توان نتایج ذیل رااستخراج کردکه به تفصیل در بخش نتیجه گیری به آن پرداخته شده است. الف) شاخص همکاری ارگان ها جدول شماره 1 همکاری ارگانها فراوانی درصد فراوانی بله 40 54.5% خیر 60 36.4% بدو ن جواب 10 9.1% یکی از مهمترین شاخص های مطرح شده میزان هماهنگی سازمانها و ارگان های خدمات رسان است که از نظر شهروندان ای هماهنگی بسیار کم ارزیابی شده است که نتایج جدول شماره 1 حاکی از آن است که بین همکاری ارگان ها و ادارات دولتی و علل ناکارآمدی طرح های توسعه درشهر بومهن رابطه قوی و معنی داری وجود داردکه بنا به اظهار 5/54٪ازپرسش شوندگان ارتباط وتاثیرگذاری این شاخص برروی کارایی طرح های توسعه در بومهن مؤثر مینمایدبا توجه به نتایج حاصله از آزمون کی دو بااعلام نتیجه 046/0این شاخص در رتبه بعد از اطلاع و آگاهی شهروندان با نتیجه 057/0قرار میگیرد و نیز با استفاده از آزمون دو جمله ای (binomial (که نتیجه همکاری ارگانها و ادارات دولتی رادر علل ناکارآمدی طرح های توسعه در بومهن 057/0به دست میدهد و با توجه به اینکه اگر داده ها از 05/0بزرگتر باشد فرض مسئله پذیرفته میشود این شاخص در آزمون دو جمله ای (binomial ( مورد پذیرش بوده و سطح معنی داری آن نشانگر این است که این گویه ی مربوط به متغییر تحقیق معنی دار است . ب) شاخص اطلاع و آگاهی شهروندان جدول شماره 2 اطلاع وآگاهی شهروندان فراوانی درصد فراوانی بله 45 40.9% خیر 65 59.1% بدون جواب 0 0 درخصوص شاخص سنجش اطلاع و آگاهی شهروندان از چگونگی طرح های توسعه شهری (هادی-جامع-تفصیلی)باید به این مهم توجه نمود که ضعف آگاهی و اطلاع شهروندان از طرح های توسعه یکی از عوامل مؤثر و مهم در عدم کارایی ودر کل ناکارآمدی طرح های توسعه شهری به حساب می آید وبنا به اظهار نظر شهروندان بومهنی طرح و برنامه ای که تغییرات اساسی به همراه داشته باشد عملا در شهر پیاده نشده است وبعضا درخصوص اجرای چنین طرح هایی در شهر اظهار نگرانی مینماندکه 59.1 ٪درصد شهروندان از وجود طرح های شهری در شهر خود اظهار بی اطلاعی نموده اند که بر طبق آزمون کی دو اطلاع و آگاهی شهروندان 057٪بدست آمده است که بزرگتراز0.05است و لذافرض مسئله مورد پذیرش واقع شده و رابطه معنی داری بین این شاخص و عدم کارایی طرح های توسعه در شهر بومهن وجود دارد . همچنبن با توجه به آزمون دو جمله ای (binomial ( نتیجه این شاخص 0.07 حاصل شده است که نمایانگر پذیرفته شدن فرضیه با روایی بالا میباشد(در صورت بزرگتر بودن داده ها از 0.05 فرض مسئله مورد قبول است) پس رابطه معنی داری بین این شاخص و ناکارآمدی طرح های توسعه درشهر بومهن وجود دارد . پ)شاخص مشارکت شهروندان جدول شماره 3 مشارکت شهروندان فراوانی درصد فراوانی بله 35 31.8% خیر 55 50% بدون جواب 20 18.2% برطبق آزمون کی دو نتیجه آمار مشارکت شهروندان در طرح های توسعه در شهر بومهن 0.035 حاصل شده است ونبز آزمون دو جمله ای (binomial ( مشارکت شهروندان را0.045 ارزیابی نموده است که طبق این دو روش آماری به جهت کوچکتر بودن نتیجه از 0.05 این عامل تاثیر بانسبه کمتری از شاخص های همکاری ارگان ها و اطلاع و آگاهی شهروندان در ناکارآمدی طرح ها برعهده دارد د)شاخص آمادگی اقتصادی شهروندان جدول شماره 4 آمادگی اقتصادی شهروندان فراوانی درصد فراوانی بله 15 13.6% خیر 80 72.8% بدون جواب 15 13.6% به منظور سنجش شاخص آمادگی اقتصادی شهروندان میزان پاسخ مثبت شهروندان به این شاخص 15با درصد فراوانی 6/13 و پاسخ منفی 80 با درصد فراوانی 72.8٪این عامل را در رتبه پایین عوامل ناکارآمدی طرح های توسعه در بومهن قرار میدهد که طبق آزمون کی دو باضریب معنی داری 000/0 و نتایج حاصله از پرسشنامه ها نشانگر تاثیر کمتر این شاخص میباشد که این نتیجه در آزمون دو جمله ای (binomial ( نیز با میزان 000/0 اثبات شده است لذا این شاخص در رتبه پایانی این تحقیق قرار میگیرد نمودار شاخص های طرح های توسعه در شهر بومهن نتایج آزمون کی دو جدول شماره 5 همکاری ارگانها مشارکت شهروندان اطلاع وآگاهی شهروندان آمادگی اقتصادی شهروندان 0.046 0.035 0.057 0 اگر داده های بالا از 0.05 بزرگتر باشد فرض مسئله پذیرفته میشود درآزمون کی دو اطلاع واگاهی شهروندان از 0.05 بیشتر است نتیجه میشود که اطلاع وآگاهی شهروندان در علل ناکارآمدی طرح های توسعه شهری موثر است نتایج آزمون دو جمله ای (binomial) جدول شماره 6 همکاری ارگانها مشارکت شهروندان اطلاع وآگاهی شهروندان آمادگی اقتصادی شهروندان 0.057 0.045 0.07 0 اگر داده های بالا از 0.05 بزرگتر باشد فرض مساله پذیرفته میشود درآزمون دوجمله ای همکاری ارگانها واطلاع وآگاهی شهروندان از 0.05 بیشتر است نتیجه میشود که همکاری ارگانها واطلاع وآگاهی شهروندان در علل ناکارآمدی طرح های توسعه شهری موثر است. نتایج آزمون کالماگورف-اسمیرنوف(Kolmogorov-smirnov) جدول شماره 7 همکاری ارگانها مشارکت شهروندان اطلاع وآگاهی شهروندان آمادگی اقتصادی شهروندان توزیع نرمال (normal) 0 0 0 0 توزیع یکنواخت (uniform) 0 0 0 0 توزیع پوآسون (poisson) 0.706 0.818 0.595 1 توزیع نمایی (exponential) 0 0 0 0 ازجدول بالا نتیجه میگیریم داده ها دارای توزیع پوآسون هستند. تحقیق با استفاده از نرم افزار spss انجام شده است. مسلما موارد اخیرالذکر کافی است که با وجود طرح های مذکور شاهد وضعیت نابسامان شهری ازحیث تامین شاخصهای مورد نظر باشیم وبدون تغییر روش در تهیه واجرای طرح های مذکور مطالب و ایده آلهای مطرح شده درطرح های مذکور از حد نوشتار فراتر نخواهد رفت. طبعا میزان مثبت یا منفی بودن پاسخ های شهروندان که نوعا حداقل دارای تحصیلات دیپلم بوده اند در تامین شاخص های پایداری تاثیر مثبت یا منفی خواهد داشت که با توجه به آمار به دست آمده و محاسبه میانگین تجربی به این نتیجه می رسیم که با توجه به اینکه در9/79درصد موارد پاسخ شهروندان منفی بوده در 8/71درصد موارد طرح های توسعه شهری کارایی نداشته و به عبارتی 2/28درصد به طور کلی کارایی دارد که طبعا می بایست نسبت به تغییر شرایط ارجاع –تهیه-اجرای طرح ها ومراکز قبولی این امر اقدام عاجل معمول نمود که در بخش نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات خواهد آمد. بامستندات بدست آمده از تحقیق میدانی و تکمیل پرسشنامه از سوی شهروندان بومهنی (که 110نفر اقدام به تکمیل پرسشنامه نمودند)فرض این پژوهش که عبارت بود از :40درصد طرح های توسعه شهری قابلیت اجرا دارند با آمار بالاتری به اثبات رسید. پیشنهادات راهبردی و توصیه راهکارهاو نتیجه گیری با در نظر گیری درس های گرفته شده از سیاستها و برنامه های گذشته و همجنین توجه به چالشهای موجود پیشنهادات راهبردی به شرح ذیل ارائه میگردد: انسجام بخشی و ایجاد همگرایی در سیاستهای توسعه شهری، برنامه ریزی هماهنگ در توزیع و استقرار جمعیت شهری با الویت به سیاست توسعه درونی (استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود در نظام توسعه شهری)، کاهش نقش تصدی گری دولت - تاکید بر نقش دولت در سیاست گذاری، برنامه ریزی، هدایت، نظارت، حمایت و تشویق امر بهسازی بافتهای نابسامان شهری بویژه از طریق بخش غیر دولتی، ارتقا؛ جایگاه و نقش مدیریت شهری و اصلاح و تقویت ساز و کارهای موجود با تاکید بر ضرورت ایجاد مدیریت واحد و توانمند شهری افزایش نقش نظارتی دولت مرکزی تفویض اختیارت به شهرداری ها و شورایاری های محلی پرهیز از از اقدامات صرفا "شرکت محور" و غفلت از "اجتماع محور" و مشارکت پذیر کردن برنامه ها بویژه برای ساکنان و مالکان محلی حمایت از شرکت های سرمایه گذاری خرد محلی اعتمادسازی و شفاف سازی اقدامات و اطلاع رسانی به موقع و به روز درگیر کردن نهادهای تخصصی بومی و عمومی در امر توسعه و بهسازی مناطق نابسامان تشکیل صندوق های محلی و تعاونی های مسکن و حمایت مالی و اعتباری از آنها برنامه ریزی جامع به منظور اسکان اقشار کم درآمد و توزیع عادلانه خدمات و امکانات شهری تنظیم اسناد، تدوین قوانین و تهیه طرح های منعطف در ایجاد همگرایی و هماهنگی بین دستگاهی، تنظیم روابط و تعدیل تقابل های حقوقی-ساختاری توجه به اصل مشارکت مردم به ویژه ساکنان و مالکان و ایجاد بسترها و ابزارهای مناسب و اعمال روش برد برد در مواجهه با شهروندان هنگام بررسی تهیه و اجرای طرحهای توسعه شهری بستر سازی دولت مرکزی جهت توانمندسازی و خود اتکایی شهرداریهای کشوربه جای کمکهای موردی از محل اعتبارات دولتی با توجه مزیت نسبی هر شهر و نقش هر شهر در منطقه با تاکید بر شناسایی و استفاده از ظرفیت های موجود و عدم اتکا؛ بر درآمد های عمومی دولت لزوم همکاری بین وزارت مسکن و شهرسازی، مشاور و شهرداری در جریان برنامه ریزی و تهیه طرح جامع و مطالعات آن. برنامه ریزی شهری در رویکردهای جدید فرایندی مستمر است که با تهیه طرح به اتمام نمی رسد بلکه اجرا و مدیریتتغییرات محیطی نیز بر عهده برنامه ریزان گذاشته شده استوجود سلسله مراتبی از سطوح برنامه ریزی به طوری که سطح بالای برنامه ریزی، برنامه ریزی سطوح پایین را هدایتکند و خود با برنامه ریزی سطوح پایین محدود شود. به عبارتی بهتر پیروی از الگوی ساختاری- راهبردی در جهت مدیریت تغییرات که شامل سه سطح برنامه ریزی می باشد: الف: تهیه طرح (برنامه) ساختاری- راهبردی در مقیاس کلان با دیدگاه سیاستگذاری بلند مدت و فراگیر؛ ب: تهیه برنامه ها و طرحهای محلی با دیدگاه سیاستگذاری اجرائی برای بخشی از شهر یا تمامی سطح شهر؛ ج: تهیه طرحهای موضوعی و موضعی برای موضوعات خاص و نواحی ویژه از شهر که نیاز به برنامه ریزی عملیاتی واجرایی خاص دارند مانند بافتهای فرسوده شهری.وظایف طرحهای ساختاری- راهبردی شامل موارد زیر می شود 1-تلفیق سیاستهای ملی و منطقه ای؛2- تعیین خط مشی های عمومی توسعه؛ 3- ارائه پیشنهادهای کلی در مورد نظارت بر توسعه؛ 4- شناسائی محدوده هایی از شهر که به مداخله مقام تصویب کننده نیاز دارند ؛5- تشکیل بنیادهای برنامه ریزی برای تهیه طرحهای محدوده عمل 6- تشکیل کمیته هماهنگی با نهادهای جمعی؛ 7-سیاستگذاری در مورد مناطق شهر از جمله مرکز شهر8-تدوین خط مشی حمل و نقل شهری.در چارچوب طرح ساختاری- راهبردی که الگوی کلی ساختار و سازمان کالبدی شهر را شکل می دهد، دهها تقسیم بندیدیگر نیز صورت می گیرد: محدوده تاریخی، فرهنگی، مناظر و فضاهای طبیعی، محدوده های روستا شهری، محدودهمراکز شهری، صنعتی و یا هر نوع محدوده کارکردی دیگر مشخص شده و اولویت برنامه ریزی عمل و سیاست برخورد باآنها تعیین و ارائه می شود. بنابراین در طرحهای ساختاری- راهبردی محدوده های مختلف بخشهای شهری جنبه کاربردی یافته و طرحهای عمل برای طراحی شهری و اقدامات عمرانی به صورت راه حلهای بدیل مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته و در حقیقت به عنوان راهبرد و راهنمای شهرسازی در اختیار نهادهای شهرسازی و شهرداری قرار می گیرند تا بر حسبضرورتها و فوریتهای شهری در کوتاه مدت طرحها و برنامه های اجرائی به فراخور خصوصیات آنها تهیه شود.این سطوح به خصوص با توجه به محدودیت منابع سازمان اجرائی طرح در ایران و همچنین تعدد نیازها و مشکلاتمی تواند بسیار مفید باشد؛ چرا که در این صورت هر شهری بر اساس اولویتهای خاص خود در برخورد با مشکلات می تواند به برنامه ریزی واجراباتوجه به توانمندیهای مالی وفنی خود اقدام نماید منابع وماخذ 1-احمدیان ،رضا،1382،طرح های توسعه شهری تحقق ناپذیر وناکارآمد،ماهنامه شهرداریها،سال پنجم،شماره50 2-آزادارمکی،تقی،1379،اندیشه نوسازی در ایران،انتشارات دانشگاه تهران 3-اسدی ،ایرج،1380،نقد مبانی نظری طرح های جامع شهری،رساله کارشناسی ارشد،دانشکده هنرهای زیبا 4-تشکر،زهرا،1379،طرح های توسعه شهری ناکارآمدی در اجرا،ماهنامه شهرداریها،سال اول ،شماره 12 5-رضائیان،راحله،1383،علل عدم تحقق طرح های شهری در مرحله اجرا(نمونه موردی طرح جامع قائمشهر) 6-رهنمایی،محمد تقی وشاه حسینی،فاطمه،1383،فرایند برنامه ریزی شهری ایران،سمت 7-سعید نیا،احمد،1382،مفاهیم ومحتوای طرح های ساختاری-راهبردی،آبادی،سال سیزدهم،شماره 39 8-سعیدنیا،احمد،1374،اندیشه های خام شهرسازی،هنرهای زیبا،شماره اول 9-سعیدی،نوید،رضوانی،کاظمیان،1380،امکان سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری ها،ماهنامه شهرداریهای کشور 10-سعدنیا،احمد،1382،کتاب سبز شهرداریها،جلد پنجم،طرح های شهری درایران،سازمان شهرداریهای کشور،چاپ دوم 11-غمامی،مجید،1371،بررسی و نقد اجمالی طرح های جامع شهری،آبادی،سال دوم،شماره 7 12-مطالعات راهبردی-تطبیقی شهرهای جهان،شرکت پردازش وبرنامه ریزی شهری 1382 13-مهدیزاده ،جواد،1382،برنامه ریزی راهبردی توسعه شهری،مرکز تحقیقات شهرسازی ومعماری ایران 14-شارمنومهندسین مشاور،1382،شیوه های تحقق طرح های توسعه شهری درایران،جلد اول سازمان شهرداریهای کشور،چاپ دوم

علل ناکارآمدی طرحهای توسعه شهری(هادی – جامع-تفصیلی)مورد شهر بومهن

مطالب مشابه :

علل ناکارآمدی طرحهای توسعه شهری(هادی – جامع-تفصیلی)مورد شهر بومهن

طرح های جامع

روشهای اجرائی پروژه ها

طرح پایش مشارکتی جنگل- حوزه آبخیز صفارود رامسر (روستاهای: بامسی، دیسر، گاورمک، مازولنگه، میان لات، و

خلاصه تاریخ شهرسازی و شهرنشینی در ایران

مناقصات تاریخ 1391/03/27

طول و عرض جغرافیای شهرهای مهم در ایران:

طراحی زمین گلف