موسیقی در نمایش کودک و نوجوان

برخی ویژگی های موسیقی در تئاتر کودک و نوجوان

موسیقی در نمایش کودک مانند دیگر عوامل آن دارای ویژگی های خاص است. در کنار عوامل رنگین و پر حجم و زرق و برق دار کار کودک همچون چهره پردازی (گریم) و لباس و غیره که برای برقراری هر چه بیشتر ارتباط با کودک شکل می گیرد، موسیقی نیز باید دارای آهنگی متفاوت باشد، چرا که مخاطب کودک است.

برای اثر گذاشتن بر روی کودک طبیعی است که اول باید مخاطب را شناخت و به ویژگی هایش آشنا بود. کودکان دارای خصوصیاتی هستند که بدون در نظر گرفتن این ویژگی ها نمی توان کار هنری موفقی ارائه داد. یکی از این ویژگی های مهم محدود بودن دامنه تمرکز در کودکان است. هیچ کودکی نمی تواند به طور طبیعی بر روی یک موضوع خاص بیشتر از چند دقیقه تمرکز کند. کودکان بازیگوشند و از هر مسئله که باعث شود آنان را به سکون و بی حرکتی بکشاند، گریزان می شوند. از هیچ کودکی نمی توان تقاضای دنبال کردن داستانی طولانی را داشت. قدرت تمرکز رفته رفته و با افزایش سن شکل می گیرد و با آن رابطه معکوس دارد.

استغاده بجا و و مناسب از قطعات موسیقی در نمایش یکی از راههای ایجاد تمرکز است و به راحتی می تواند مخاطب بازیگوش نمایش را که در صندلی خود نا آرام تکان می خورد، دوباره به تماشای نمایش بکشاند و با نمایش همراه کند. موسیقی همراه با ریتم حرکت آن قدر تأثیر گذار است که می تواند به راحتی جایگزین کلاهم نمایش شده و در انتقال معنا به مخاطب فعال گردد.

انتخاب موسیقی باید با دقت صورت گیرد. در اغلب نمایش های امروزی در جای جای نمایش کودک استفاده از موسیقی به منظور شاد و جذاب کردن نمایش صورت می گیرد. در کنار وظایف موسیقی در انتقال فضا به وسیله موسیقی، دادن علایم شناسایی متن (مثل صدای جیرجیرک برای اعلان شب یا افکت های زدن ضربه برای تشدید حرکت و صدای باران) و شناسایی شخصیت های نمایش (مثل استفاده از ملودی های محلی برای نشان دادن و پررنگ کردن یک شخصیت) موسیقی می تواند شادی بخش باشد، اما این شادی بخش بودن نباید روی کل نمایش اثر نامطلوب بگذارد و آن را از اعتدال خارج کند و به سمت ابتذال بکشاند. صرف ریتمیک بودن بعضی ملودی ها و نواها نمی تواند دلیل مناسبی برای استفاده در کار نمایش باشد. حجم زیاد و طولانی بودن قطعه موسیقی نیز می تواند به راحتی مخاطب را از وی گرفته و بدین ترتیب همراه کردن کودکان برای ادامه تماشای نمایش بسیار سخت و دشوار خواهد شد.

کودکان معمولا آن چه را می فهمند، اجرا می کنند و بالعکس، یعنی آنچه را فهمیده اند بازگو می کنند. تجربه نشان می دهد اگر از کودک بخواهیم یک قطعه موسیقی پر از فواصل کوتاه نیم پرده ای فواصل کروماتیک و تحریرهای ربع پرده ای در موسیقی ایرانی را اجرا کند، مطمئنأ در اجرای آن موفق نخواهند بود و آن را به صورت ناقص اجرا می کند، کودکان موسیقی بدون تحریر را بهتر می فهمند، چون آن را بهتر اجرا می کنند. قطعات آوازی ساده برای بچه ها دلچسب تر است. این بحث در مورد سازها هم مصداق پیدا می کند. سازهایی مانند فلوت و سازهای دیگر که به ارف معروف اند و محبوب بچه ها هستند، به راحتی نواخته و شنیده می شوند و برای بچه ها جذاب ترند.

قطعات موسیقی ای که در آن از این سازها استفاده می شود نیز برای کودکان محبوب است. استفاده از این سازها در قطعات موسیقی کودکان به قدری رایج است که با نواختن تک ملودی با این سازها بلافاصله شنونده در می یابد که این کار برای کودک ساخته شده است.

اگر قبول کنیم که انتقال معنا با فرهنگ مخاطب، رابطه مستقیم دارد و در کار کودکان آموزش فرهنگی یکی از اهداف اصلی است، با توجه به اینکه نمایش کودک بضاعت و توانایی این را دارد که ارزشی، اخلاقی و آرمان های فرهنگی را به کودکان منتقل کند، استفاده از نواها و سازهای محلی و بومی بسیار بجا و زیباست.

موسیقی و نواهایی برخاسته از فرهنگ و قومیت ها که از بدو تولد به همراه ما است و کودکانمان نیز به راحتی آن را شناخته و با آن مأنوسند در نمایش کودک کآرایی فراوانی دارند.

ریتم و موسیقی لالایی ها و بازی ها بسیار سریع توسط کودکان دریافت می شوند، اکثر بازی های کودکان با شعرهای ریتمیک و آهنگین اجرا می شود و جالب اینجاست که به راحتی حفظ هم می شود، حتی اگر بی معنی باشد مثل بازی اتل متل توتوله، گاو حسن چه جوره،نه شیر داره نه پستون، گاوشو بردن هندستون که در آنها بیشتر ریتم است که اهمیت دارد تا اینکه معنی خاصی مد نظر باشد، ولی اکثر این نواها و ملودی ها در کنار بازی برای کودکان بسیار جذاب است. در ایران در مورد ترانه ها و نغمه های مخصوص کودکان تلاش های ارزشمندی شده، کسانی چون احمدی و ثمین باغچه بان، مصطفی رحماندوست و خیلی های دیگر برای بچه ها شعر سروده اند و آهنگ سازان بزرگی چون حسین دهلوی، روح اله خالقی، بابک بیات، ناصر نظر برای شعرهای کودکان موسیقی ساخته اند. موسیقی بسیار دقیق و تکنیکی که در آن از فواصل ساده و اکثرأ بزرگ Aguement استفاده شده است. و اکثرأ در ماژور، رها، پر شور، پر انرژی و شاد اجرا می شود.از مینورها بیش تر برای لالایی ها استفاده شده و فواصل ساده و دلنشین در عین شادی بخش بودن لطافتی به خصوص در آن جاری کرده به لطافت همان دوران کودکی، این ترانه ها که بارها از رادیو در برنامه های کودک پخش می شد امروزه در مهد کودک ها استفاده می شود و می توان گفت که کودکی نیست که با این ترانه ها و نغمه ها آشنا نباشد.

سخن آخر اینکه یادمان نرود در کار کودک، مخاطب همچون صحفه سفیدی است که نگاشته های ما بر روی آن حک می شود. هر چه بنویسیم، چه سیاه و چه سفید بر آن می ماند و با او بزرگ می شود. نمایش کودک، علاوه بر فراهم کردن لحظاتی شاد، وظیفه دیگری هم دارد و آن انتقال همه خوبی هاست.

نویسنده: نگین صادقی پور

سرچشمه: انجمن تئاتر کودک و نوجوان خانه تئاتر http://teatrekodak.blogfa.com/

دانلود: برای دریافت نسخه PDF مطلب و پرینت آن اینجا کلیک کنید.

نوشته های وابسته:

تئاتر کودکان

نمایش و نمایشنامه کودک و نوجوان

کارگردانی تئاتر کودک و نوجوان

تولید و تبلیغات تئاتر كودك

نمایش عروسکی

نمایش خلاق

کارگردانی تئاتر