نگاهی به تئاتر پوچی در برخورد تراژدی و کمدی

مهدی مشهور

آنچه به طور قطع مشخص است، خنده به هر شکل مخاطب را بیشتر آشفته می کند. غم و اندوه به بهترین وجه زایل می شود و از حشو و زاید احتمالی جلوگیری می گردد و نیز پس از خنده انسان همواره با ابهام روبرو می شود و در جامعه ای عاری از معنی قرار می گیرد. منتقدین حاضر همگی بر این عقیده هستند که تراژدی و ملودرام به عنوان نوعی از هنر دچار تغییرات اساسی شده است. عده ای شروع این تغییرات را نیمه نخست قرن بیستم می دانند و برخی این دگرگونی را تا زمان راسین به عقب می کشانند. به هر صورت آنچه مشخص است از اوایل دهه شصت تئاتر جدیدی شکل گرفت که سقوط و زوال تراژدی و ملودرام را اعلام نمود و آن را به سرخوردگی و یاسی نسبت داد که از دل مسائل و مشکلات انسان معاصر بیرون زده بود. تئاتر پوچی پس از شکل گیری و رد آنچه ما به عنوان تئاتر کلاسیک می دانیم تغییرات اساسی در ساختار درام، شخصیت پردازی و نوع رابطه بین انسانها و پرسوناژها و بطور کلی مفهوم زندگی بشر، ایجاد نمود.

در ادبیات پوچی بیهوده بودن تلاش آدمی برای زندگی، نه تنها موقعیتی تراژدی و غم انگیز نیست، بلکه به خودی خود یک کمدی و مضحکه محض است. همه رفتار و اعمال انسان مدرن در برخورد با مسایل بیهوده و پوچ زندگی، اعم از مسائل عمیق فلسفی و جامعه شناسی گرفته تا مسائل اعتقادی و روزمره ، ما را به سمت مفهوم یک واژه سوق می دهد. « بی هویتی».

آن چه موقعیت فاقد هویت انسان مدرن را با انسان قبل از دوران مدرن متمایز می سازد، یک معناباختگی عمیق در تعاریف وی برای زندگی است.

صورت این مسئله به خودی خود آنقدر حزن انگیز و تراژدی است که برای برخورد با آن لاجرم چاره ای جز خندیدن پیدا نخواهیم کرد. بدون شک مضحکه در آثار ابزورد نویسان با آنچه ما بعنوان کمدی و طنز به شکل کلاسیک خود می شناسیم، تفاوت آشکار دارد. گرچه نوع پرداخت مضحکه در آثار بکت یا پینتر ، آلبی و یونسکو متفاوت است، اما با کمی تعمق در خواهیم یافت منشا کمدی و ضد تراژدی در تئاتر پوچی از یک آبشخور است: وضعیت اسفناک زندگی انسان مدرن.

در واقع موقعیت خنده که در کمدی کلاسیک بطور شاخص توسط پرسوناژها صورت می گیرد، رنگ عوض کرده و موقعیت اشخاص نمایش در زمان و مکانی ناشناخته و در عین حال حزن انگیز خود، مضحکه را رقم خواهد زد آن چه تماشاگر را به خنده وا می دارد، دیدن موقعیت تلخ و معناباخته خود به روی صحنه نمایش است. بدین ترتیب مضحکه در تئاتر پوچی دیگر خنداندن و سرگرم کردن نیست، بلکه تفکر است و تفکر. عبث بودن تلاش آدمی برای زندگی، در عمق خود یک تراژدی غم انگیز است؛ اما این تکنیک و ظرافت نویسنده است که تراژدی و کمدی را با هم می آمیزد، پس این دو یکدیگر را دفع کرده و بر ملا می سازند. آیا این دو نیروی اعظیم –تراژدی و کمدی- در برخورد با یکدیگر ایجاد درام نمی کنند؟ پاسخ این است که نقطه برخورد تراژدی با تعریف ما از تراژدی انسان مدرن و کمدی با تعریف ما از کمدی انسان مدرن ، ایجاد یک تنش پر تحرک می کند؛ اما درام حاصل، نه تنها شکل درام کلاسیک و خوش ساخت و... نیست بلکه به شدت درام ما قبل خود را نفی می کند. بدین ترتیب می توان دریافت که پرداخت پوچی نویسان به تراژدی و جراحی دردهای بشر توسط آنها، بوسیله یک ترفند زیرکانه صورت می گیرد. «مضحکه».

آیا دیدن انسانهایی که بطور مکانیکی در رفت و آمد غریزی هستند، مصیبت عدم ارتباط بین پرسواناژها، معنی و مفهوم روابط انسانی در عمق بی ثباتی و سستی، اغراق و بزرگنمایی شخصیتها برای فرار از گذشته و حا ل غم انگیز و تراژدی خود، ابزار شدن آدمها در جامعه مدرن، تصویر انسانهایی فاقد تفکر، ایدولوژی و هویت و از همه مهمتر، دانستن اینکه روزی به دنیا خواهیم آمد و روزی از دنیا خواهیم رفت، کافی نیست تا دچار یک اضطراب و بیهودگی همیشگی باشیم؟ و آیا برای بیان این همه تراژدی و مسائل حزن انگیز، زبان کمدی و مضحکه مناسب ترین زبان نیست؟ حتی بخواهیم تراژدی اطراف خویش را نشان دهیم، در واقع خود دچار مضحکه شده ایم، زیرا که عمق فاجعه و درک آن در دنیای عدم قاطعیت که حتی ساده ترین مسائل علمی را در بر گرفته، کاری است بیهوده و عبث؛ پس لاجرم چاره ای جز خندیدن به آن نداریم که دیگر روابط دیالکتیکی برای بیان و تحلیل مسائل، رابط ای مسخره و مضحک می نماید. واقعیت این است که طنز و کمدی در تئاتر پوچی شیوه معتبری است برای روحیه انتقادگری و تنها کمدی است که به ما این امکان را می دهد تا تصویر روشنی از وضعیت تراژیک خود دریافته و به درون فاجعه و عمق آن رهنمون شویم. لذا تلفیق تراژدی و کمدی در تئاتر پوچی نه فقط به لحاظ محتوا بلکه بطور کلی در اساس و پایه شکل گیری ساختار تئاتر پوچی، امر است اجتناب ناپذیر. اما آنچه را نباید نادیده گرفت این است که تلفیق تراژدی و کمدی در ساختار، ایجاد درام می کند؛ ولی در محتوا و مفهوم نمی توان به تلفیق –تراژدی وکمدی- با عنوان و تعریف آن چه از تلفیق می دانیم نگاه کرد، بلکه کمدی در تئاتر پوچی از دل تراژدی بیرون زده و بطور شاخص مضحکه طغیانی است علیه تراژدی حاکم بر زندگی بشر. بنابراین قیام کمدی علیه تراژدی و تلفیق آن دو در محتوا و ساختار نمایش، ایجاد نوع جدیدی از درام می کند که با درام ما قبل خود تفاوتی فاحش دارد. همان گونه که تلفیق شاعرانه و عامیانه، واقعیت و خیال و... ایجاد شالوده ای برای ادبیات جدید می نماید.

تئاتر پوچی طغیان است و مبارزه علیه آن چه ما بعنوان قانون و قاعده در زندگی خود جدی گرفته ایم، که این طغیان و مبارزه به هیچ شکل، به غیر از مضحکه و کمدی امکان پذیر نمی باشد.

منابع:

مرگ تراژدی، آنت روپی، انتشارات سروش

نگاهی به تئاتر پوچی در برخورد تراژدی و کمدی

مطالب مشابه :

تئاترهای کمدی موزیکال

تئاتر های کمدی موزیکال ۹۲

دانلود (Download)

تئاتر کمدی: جایی که پیاده رو تموم میشه

تئاتر کمدی و فوق خنده دروغ چرا

کمدی

ادبیات نمایشی

کمدی داماد دیوانه

نگاهی به تئاتر پوچی در برخورد تراژدی و کمدی

تئاترهای کمدی موزیکال