كلات نادر

کلات
شهرستان کلات از شهرستانهای استان خراسان رضوی می‌باشد. مرکز این شهرستان شهر کلات است و شهرزو دیگر شهر آن است. در سال ۱۳۸۵، این شهرستان تعداد ۴۰٬۶۶۷ نفر جمعیت داشته است. این شهرستان درشمال شرقی ايران و خراسان قرار گرفته كه از شمال بوسيله تپه ماهورهای نسبتاً پست به طول ۱۸۰ كيلومتر با كشور تركمنستان همجوار است. و ازجنوب به كوه هزارمسجد و شهرستان مشهد، از شرق به شهرستان سرخس و از سمت غرب به شهرستان درگز محدود می‌شود. فاصله اين شهر با مشهد ۱۴۵ كيلومتر، با جاده‌ای كوهستانی است. اين شهرستان در منطقه نيمه معتدل كوهستانی قرار دارد و دارای زمستان های سرد و تابستان های گرم و در مناطق پست هوايی معتدل در كوهپايه‌هاست. بلندترين نقطه آن ۳۰۵۹ متر از سطح دريا در ارتفاعات هزار مسجد و پست ترين نقطه آن ۴۵۰ متر در محل خروجی رودخانه چهچه در مرز تركمنستان است

کلات نادری
کلات نادری به رغم نامش که قلعه و قصر نادر معنی می دهد، چيزی بيش از قصر است، و حتی قرنها پيش از سلطنت نادرشاه که نام خود را از آن گرفته دارای اهميت بوده است. کلات نادری فلات وسيعی است و بخشی از دشت خاوران. کلات درست در مرز شمال خراسان امروزی قرار گرفته و محدوده شمالی آن در خاک ترکمنستان است. شهر مشهد در ۱۷۰ کيلومتری جنوب غرب آن واقع شده است. دور تا دور فلات توسط کوهها و صخره های پرشيب احاطه شده و کمتر جای نفوذ به داخل دارد، از اين رو به درستی دژ طبيعی نام گرفته است.
از آنجايی که کلات در نزديکی جاده ابريشم بين شهرهای ماورا النهر(فرارود) و نواحی مرکزی فلات ايران قرار داشت از ديرباز دارای اهميت بود. اين فلات همچنين مسير عبور ارتشهای مهاجم بود. درقرن چهاردهم ميلادی( اواخر قرن هشتم قمری) قشون تيمورلنگ در آغاز گسترش سلطه خود به سمت غرب، اين فلات را محاصره و کلات را تسخير کردند. سلطان محمد خوارزمشاه در نظر داشت در اين فلات مقابل مغولها بايستد. اما در عوض به سمت غرب فراری شد.

كلات نادري شامل:
بخش زاوين سفلي , دهستان امير آباد ,دهستان جليل اباد, روستا هاي چنار, طاهر آباد, قلعه
نو, بالان, حمام قلعه, جليل آباد, قله زو ,آقداش, ژرف, دربند, گرو, چرم, برده, قره تكان,
چهچه, المتو, سر جنگل ,خواجه روشنايي ,نيشابورك ,بلغور و .....

خور(آب خور)
مننطقه اي رويايي و زيبا كه جاده انحراف كوهپايه زيبا همرا كوههاي سر به فلك كشيده مسير جاده كلات
نادري كه بين گوجگي و قهوه خانه بابا خان بسيار سرد و متنوع مي باشد.در مسیر مکان های زیبایی وجود دارد که
نشستن و استراحت كردن در اين جاها خستگي را از تن شما بيرون مي آورد بلاخص حاشيه رودخانه اي كه در بين اين كوهها جاري مي باشد.ي آن بعد از گوجگي از جاده كلات نادري جدا مي شود.

زاوين(زو):
زاوين يكي از بخشهاي كلات نادري كه در حاشيه جاده مشهد-كلات نادري در 110 كيلو متري
مشهد مقدس واقع شده است. زبان مردم اين روستا فارسي با لهجه مخصوص مي باشد شغل
مردم روستا به تعداد محدود كشاورز و دامپرور و به تعداد كثير كارمند و جوانان روستا اكثرا
جوياي كار در شهر هاي بزرگ مي باشند.
جديدا در انتهاي روستا شهرك صنعتي احداث شده كه نقش مهمي در جذب نبروي جوان داشته است.
ر حاشيه روستا رودخانه فصلي قرار دارد.
زاوين در دو قسمت تفكيك شده بنام زو سفاي و زو عليا مي باشد . زو عليا در ارتفاع تپه اي
زيبا در بالاتر از زو سفلا واقع شده است.

چهچه:

روستاي زيباي در مرز تركمنستان و ايران واقع شده است . رودخانه دائمي و زيباي در
حاشيه آن جاري مي باشد . منبع درآمد مردم اين روستا از طرق كشاورزي و دامپروري مي
باشد.مردم اين روستا به زبان فارسي صحبت مي كنند.براي رسيدن به اين روستا بايد 80 كيلو
متر جاده آسفالت و 27 كيلو متر جاده شوسه را طي كنيد .

چنگل زيبا و مرزي چهچه :
چنگلي انبوه و زيبا در نزديكي روستاي چهچه و مرز ايران و تركمنستان واقع شده است.جنگل چهچه از
درختان پسته و مرتع تشكيل شده است.فاصله جنگل تا روستاي چهچه حدود 5 كيلو متر مي باشد.حيوانات
وحشي همچون گرگ, روباه, خوك ,آهو ,گوزن و بتعداد محدود پلنگ هم در اين جنگل زيست مي كنند.
براي رسيدن به جنگل از كدام مسير ؟
مشهد-40 -گوجگي-30 -كافه بابا خان -10 -دوراهي امير آباد- 5 -دو راهي قره تكان(حالا وارد جاده شوسه مي شويد)- 16 -پاسگاه سنگانه-دوراهي چهچه و قره تكان(سمت راست را انتخاب كنيد)-11 -
چهچه-جنگل
قلعه نو:

روستاي خوش اب و هوا و سر سبز در حاشيه جاده مشهد-كلات نادري و 120 كيلو متري مشهد قرار دارد.زبان مردم اين روستا اكثرا كردي و محدودي هم فارسي مي باشد.
.در آمد اقصادي اين منطقه از طريق كشاورزي و دامپروري مي باشد عمده فعاليت كشاورزي اين روستا از
طريق برنج كاري مي باشد. رودخانه بسيار زيبا و پر آبي از حاشيه اين روستا عبور مي كند. از آبزيان اين
رودخانه ماهي و مار و دوزيستاني چون قورباغه و خرچنگ را مي توان نام برد.

چنار
از روستاهاي حاشيه جاده كلات –مشهد كه در ۹۹ كيلو متري مشهد واقع شده است .تامين معاش مردم اين منطقه از را دامپروري مي باشد .گويش اكثر مردم اين منطقه به زبان كردي مي باشد .مردم زحمتكش اين روستا در بهار به همراه دامهايشان به منطقه كوهستاني كوچ مي كنند.
طرح جامع گردشگری کلات نادری تدوین شد
خبرگزاري ميراث فرهنگي گردشگري سيدحسن موسوي، مدير روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري از تدوين طرح جامع گردشگري در كلات نادري مشهد خبر داد.

موسوي گفت: برنامه‌هاي توسعه گردشگري منطقه مذكور بر پايه روش راهبردي ساختاري تا سال 1400 درقالب 8 برنامه مصنوعي32 طرح و 176عنوان فعاليت پيش‌بيني شده است.
وي با بيان اينكه اين برنامه‌ها در 3 دوره سه ساله، 5 ساله ، 60 ساله انجام مي‌شود، اظهار داشت: گردشگري تاريخي، ‌فرهنگي، زيارتي گردشگري طبيعي، توسعه گردشگري و توسعه و تجهيز زيرساخت‌ها از عمده اين برنامه‌ها است.وي اهداف و راهبردهاي پيش‌بيني شده جهت توسعه گردشگري درشهرستان كلات نادري را مورد ارزيابي قرار داد و گفت: حفظ اصالت فرهنگي، اجتماعي و طبيعي منطقه آماده‌سازي و توسعه زيرساخت‌ها، نهادها،‌ تسهيلات مورد نياز مشاركت جوامع محلي در فعاليت‌هاي گردشگري منطقه از جمله اين اهداف است.موسوي ادامه داد: براساس مطالعات و بررسي‌هاي انجام شده الگوي توسعه گردشگري منطقه در چارچوب اكوتوريسم، گردشگري تاريخي و فرهنگي پيش‌بيني شده است
معاون سرمايه‌گذاري و طرح‌هاي سازمان خاطرنشان كرد: از 60 روستاي منطقه حدود 40 روستاي آن داراي آثار و جاذبه‌هاي طبيعي و فرهنگي و تاريخي شناخته شده است.
بنابراين گزارش، شهرستان كلات نادري در فاصله 155 كيلومتري شمال شهر مشهد و در يك اكوتوريسم كوهستاني با 2 شهر،‌4 دهستان و 60 روستا قرار دارد.

قصر خورشيد
معروفترين جاذبه ديدنی کلات نادری قصر خورشيد است. اين قصر از ۶۵ برش سنگی ساخته شده و دارای سه طبقه زيرزمين همکف و بالا است. گچبريها و طلاکاريهای فراوانی در درون قصر ديده می‌شود و ديوارهای آن بارها برای يافتن گنجهای نادر شکافته شده‌اند. نکته جالب در معماری اين بنا نقش پرندگانی مانند طوطی و ميوه‌هايی مانند موز و آناناس است که حکايت ازهندی بودن معماران قصر می‌کند که نادر شاه آن هارا بايد از هند آورده باشد.
روبروی قصر خورشيد مسجد گنبد کبود متعلق به دوران ايلخانان و احيا شده توسط نادرافشار ديده می‌شود که در شبستان آن يکی از سلاطين آل جلاير مدفون است. نرسيده به کلات و در ابتدای دوراهی باجگيران آبشار زيبا و پرآب قره سو قرار دارد که در ايام تابستان تفرجگاه مشهديها است.تنها راه ارتباطی کلات از طريق تونلی است که احداث آن پيش از انقلاب آغاز شده و بعد از انقلاب به پايان رسيده است. نکته عجيب درباره اين تونل اين است که ابتدای آن فراخ تر است و هر چه به انتهای آن نزديک می‌شويد تنگ تر می‌شود.بعد از تونل شهر کلات نادری به شکلی مستطيلی در کنار رود کلات ساخته شده است. همان رودی که در ادامه به دشت خاوران - قره قوم - ميرسد و پس از طی مسافتی به آمودريا می‌ريزد.
يکی ديگر از بناهای تاريخی منطقه بند نادری است که در چهار کيلومتری شرق کلات قرار دارد. اصل اين بنا متعلق به دوران سلجوقی است و در دوران نادر ترميم شده است. تاج سد در حدود ۹۵ متر ارتفاع آن ۷۰ متر و ضخامت سد بين ۲۰ تا ۲۷ متر در نوسان است. آجر و ساروج در ديواره سد و سنگ و ساروج در قسمتهای جانبی آن به عنوان مصالح به کار رفته است.
کتيبه نادری در دربند که يکی از وروديهای کلات است بر روی سنگ نوشته شده است. بيست و چهار بيت اين کتيبه در رثای نادر فرزند شمشير است که چهار بيت اول آن فارسی و بقيه ترکی درگزی است. پايان کتيبه به علت مرگ نادر رها شده است.
در کنار کتيبه نادر و بر بالای تنگه دربند برج هشت متری ارغونشاه قرار دارد. اين برج از کف رودخانه چهل متر ارتفاع دارد. ورود و خروج به حصار کلات در گذشته ازاين برج مراقبت می شده است.
در کنار اينها بايد به لوله کشی دوازده هزار متری اشاره کرد که بوسيله آن استادکاران ايرانی با تراشيدن دل سنگها با قطر يک متر و قرار دادن آنها با طولی در حدود ۳۰ تا ۶۰ سانت در کنار هم آب را از آبشار قره سو به قصر خورشيد می‌آوردند.
همچنين سيصد و شصت حوض سنگی ارتفاعات دهکده خشت که گويا نادرهر روز از يکی از آنها برای آب لشگريانش استفاده می کرده است.
درارتفاعات بالای کلات قلعه ای به نام فرود ديده می‌شود و در شاهنامه فردوسی به کلات و نبردی که در آن بين ايرانيان و تورانيان به رهبری فرود پسر سياوش در می‌گيرد اشاره شده است.
از ديرباز و در دوران نادر شاه و تا زمان رضا شاه برای جلوگيری از حمله تاتارها و ترکمنها و ازبکها از آن سوی آمو عشاير کرد، ترک، لر، عرب و فارس به اينجا کوچانده شده اند و همين باعث تنوع قومی و زبانی فراوانی در منطقه شده است.
در سراسر جنوب کلات کوههای هزار مسجد با پوشش جنگلی تنک ديده می‌شوند. سراسر اين ارتفاعات را جنگل‌های خودروی سرو کوهی يا ارس پوشانده. چوب ارس بسيار مقاوم و سازگار با آب و هوای نيمه ‌مرطوب و خاک اسيدی است. در ارتفاعات هزارمسجد غير از ارس گونه‌های مختلف زرشک، نسترن، گردو و پسته کوهی نيز ديده می‌شوند.

سفر به کلات نادری
دژ تسخیر ناپذیر نادرشاه افشار
در روزهای پایانی مرداد ماه امسال (1385) فرصتی دست داد تا به اتفاق خانواده راهی مسافرتی دیگر شویم این بار البته استان خراسان مشهد امام رضا(ع ). واقعیت این است که جاذبه های گردشگری بی نظیری در این استان وجود دارد که با توجه جدی مسولان می تواند درآمد فوق العاده سرشاری را نصیب کشور مان نماید.اما افسوس و صد افسوس .....
بر این باور عقیده راسخ دارم که جزء به جزء و گوشه به گوشه سرزمین وسیع مادریم ایران آنچنان از جاذبه های بالای توریستی و فرهنگی برخودار است که کشت .و گذار در این پهنه وسیع را همواره به دوستان و هم میهنانم توصیه کرده ام .
وسایل مان را شب قبل آماده کردیم تا صبح ساعت 6 راهی مسافرتی شویم به سمت دژ طبیعی و تاریخی-اسطوره ای کلات،مشهور به نادری که در فاصله 145 کیلومتری شمال شهر مشهد در مرز ایران و ترکمنستان قرار دارد.
کلات نادری شامل رشته کوهی مرتفع و غیرقابل تسخیر به صورت حصاری بیضی مانند به اقطار 26*36 کیلومتر با دو در بند ورودی، خروجی در جنوب و شمال به نامهای((دربند ارغون شاه)) و ((نفته)) است.فضای داخلی حصار کلات شامل رودخانه و دشت باریک حواشی آن است بدین سان هرگاه گروهی در آن پناه می گرفتند و از آن مواظبت به عمل می آوردند، هیچ لشکر انبوه و جراری قادر به فتح آن نبوده است، این موقعیت کاملا استثنایی کلات را از سپیده دم تاریخ ایران مورد توجه حکام و باغبان قرار داده و نام آن را به اساطیر ایران گره زده شد.

بناهای تاریخی-فرهنگی کلات اختصارا به این شرح است:

عمارت خورشید - مسجد کبود گنبد - دربند ارغونشاه - حمام نادری - چاه نادری قله زو - آب انبار خشت نادری - كتیبه نادری - بند نادری – قلعه فرود - تأسیسات آبرسانی قره سو به شهركلات
مناطق تفريحی شهرستان كلات آبشار قره‌سو - بند نادری - آبشار ارتکند و غار آبی ارتكند - آبشار آبگرم - رودخانه بابا رمضان - دره‌های عميق روستای قله زو -جنگل پسته خواجه - جنگل ارس در لاين
آبشار قره سو، درجنوب غربی شهرستان کلات نادری و در فاصله 5 کیلومتری آن و در 1 کیلومتری جاده لاین از سمت کلات واقع شده است. طبیعت زیبا وآب و هوای ییلاقی، وجود آبشارهای بلند با دره های تنگ، موقعیت قره سو را ممتاز می کند.وجود 8 آبشار و چشمه های خنک و نردبان های فلزی تعبیه شده برای رفتن به بالای آبشار، از عواملی هستند که مسافران را به طرف خود جلب می کتد. ارتفاع متوسط این منطقه از سطح دریا حدود 1190 متر می باشد. آبشارهای مذکور پس از نمایش رقص زیبایی خود در آبشارهای هشتگانه، به مصرف باغات و آب شرب اهالی در پایین دست می رسد.
نامطلوب بودن آب داخل کلات، نادر شاه افشار را بر آن داشت تا با استفاده از توان مهندسان خود، آب شیرین و گوارای قره سو را که حدود 5 کیلومتر با عمارت خورشید فاصله داشت را به آنجا هدایت نماید
الف- در بند ارغون شاه و کتیبه نادری: دربند دره ای تنگ با دیواره های بلند در جنوب کلات واقع است و رودخانه ژرف در میان آن جاری است که اصلی ترین ورودی کلات می باشد. نادرشاه نیز دستور داده تا در این محل در وصفش اشعاری برتخته سنگی به ارتفاع 15 متری از کف رودخانه حک شود که به کتیبه نادری شهرت دارد.
ب-عمارت خورشید: بنایی ساخته شده از آجر با نمای سنگی به ارتفاع 25 است ، در قسمت تحتانی بنام سردابی وجود دارد و بر روی سرداب در فضایی هشت ضلعی به قطر 34 متر است که در طبقه اول بنا با ایوانهایی در اطراف آن ساخته شده ، در میانه این فضا هم برجی استوار با بدنه مزین به 66 نیم ستون سنگی محور اصلی عمارت را تشکیل داده است ، برروی سنگهای پیرامون بنا تصاویری شامل گل و برگ و میوه های گرمسیری،چون موز و آناناس توسط هنرمندان هندی تراشیده شده که در بعضی قسمتها ناتمام مانده و حکایت از آن دارد که با قتل نادرشاه رها شده است .لوله کشی آب از طریق لوله های سفالینه به این عمارت و شهر کلات از آبشار غره سو از عجایب این منطقه است . .می گویند نادرشاه عمارت خورشیدرا بعنوان مقبره برای خود ایجاد نموده بود که البته با کشته شدنش بدست یکی از سردارانش این بنا تکیل نهایی نگردید و ابتدا جسد بدون سر وی را در مشهد و سپس تهران و مجددا" در زمان قوام السلطنه به آرامگاه فعلی آن در مشهد انتقال داده اند.

ج-مسجد کبود گنبد: این مسجد نامش را از رنگ گنبد خود گرفته در انتها و شرق خیابان اصلی شهر کلات واقع است و هسته اصلی و اولیه مسجد را تشکیل می دهد،که از نوع دو پوششه است و بر فراز فضایی هشت ضلعی که طول هر ضلع آن بالغ بر چهار متر است استوار گردیده ، در زیر گنبد دو سنگ قبر قرار دارد که یک از آنها متعلق به صید محمد خان جلایر است.
د)بندنادری و در بند نفته : حدودا چهار کیلومتر بعد ازقفسه گبودگنبد بندی در پیش رودخانه از سنگ و آجر و ساروج به ارتفاع هفتاد متر ساخته شده است.در پنج کیلومتری بندنادری روستایی به نام خلج قرار دارد که ساکنین 25 خانواده آن همگی اردلان هستند. دو کلیومتر پس از خلج قریه ای به نام نفته واقع است که چون در محلی نفت خیز است به این نام خوانده شده است.
ه- روستاهای کلات و آثار تاریخی آنها : به جز قصبه کبود گنبد کلات حدود هشت روستا در داخل دره و ارتفاعات مشرف بر آن وجود دارند که هر یک دارای ویژگی تاریخی-فرهنگی خاص خود هستند. مهمترین این روستاها به شرح زیرند : روستای گرو : مستهور به ((ارگ فرود)) است و همان دژی پنداشته می شود که در شاهنامه فردوسی به مناسبت نبرد توس و فرود از آن یاد شده است. روستای خشت : چون دیواره های حصار کلات در محل خشت تا حدودی قابل دسترسی و تردد است. نادرشاه در آن محل پادگان و تاسیساتی احداث کرده و برای رفع بی آبی نظامیان،در شبکه های مشرف به قریه خشت با بستهایی آبهای باران را مهار کرده، همچنین در ارتفاعات آن آسیاهای بادی ساخته شده که اینک اثر اندکی از آن باقی مانده است.
سرزار، قله زو، آقداش : سه روستای دیگر کلات اند که در دامنه ها و ارتفاعات شرقی قصبه کبود گنبد قرار دارند. ویژگی این سه روستا تنوع قومی آنهاست. کلات نادری با این همه ویژگی طبیعی ، جغرافیایی،تاریخی و فرهنگی یکی از منحصر به فردترین نقاط ایران است. ارتباط نادرشاه با دژ و حصار هم شهرت آن را جهانی کرده است تنوع قومی کرد و ترک و بلوچ و غیره در این منطقه نکته جالب و قابل تاملی است که موجب امنیت کامل این منطقه مرزی کشور شده است .این قومیتهای متنوع گوشه ای از ارتش وسیع نادری را نشان می دهد.

در هریک از این پایگاههای تاریخی این منطقه خدمات مطلوبی به توریستها ارائه نمی شود.دریغ از حتی یک بروشور که توضیحاتی در مورد عمارتها بدهد ،همچنین تابلویی که خلاصه ای ازتاریخچه های بنا و معرفی دوره تاریخی واقع شده درآن وجود ندارد. ضعف اطلاع رسانی به شدت وجود دارد. .
واقعیت این است که سازمانهای میراث فرهنگی در استانهای کشور از کارایی چندانی برخوردار نیستند و نیازمند تحولات ساختاری و اساسی می
باشندتا بتوانند خدمات مطلوب تری را ارائه دهند.
امیدوارم اگر گذرتان به مشهد افتاد یک روز تمام وقتتون رو به بازدید از این دژ بپردازید

سیزده بدر در کلات نادری :
مردم ايران زمين در هر گوشه آن كه باشند مراسم سيزده بدر را برگزار مي‌كنند. از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب درسرما و گرما اين رسم تاريخي همچون نوروز هميشه و همه جا برگزار مي‌شود.
كلات نادري در منتهي الهيه شمالشرقي ايران و در صدو پنجاه كياومتري مشهد و در يكصد كيلومتري مرز ايران و تركمنستان هم يكي از نقاط ايران است كه در آن عشاير ترك و كرد و تركمن در كنار يكديگر زندگي مي‌كنند.
غلامعلي غلامي معروف به دايي اكي يكي از عشاير ترك كلات نادري است كه عضو شوراي شهر هم اكنون همگام با گله‌هاي خود در نزديكي مرز در روستاي خشت هستند و مراسم سيزده بدر را در كنار چادرهايشان برگزار مي‌كنند .
او مي‌گويد: مردم كلات كه ميزبان قصر خورشيد نادر شاه هستند در روز سيزده بدر به كوهها و باغهاي اطراف مانند بند نادري كه در نزديكي آنها قرار دارد مي‌روند.
دايي اكي در ادامه مي‌گويد: امسال به علت كمبود بارندگي در خراسان منطقه خيلي سرسبز نيست اما در مدت نوروز ميهمانسراي كلات و خانه‌هاي مردم مملو از مسافران نوروزي مشهدي است كه به خاطر آب و هواي خوب كلات به اينجا مي‌آيند.
مشهدي ها در سيزده بدر هم به جاده كلات_ مشهد مي‌آيند و از جمله در كنار آبشار زيباي قره سو و اورتكند_وسط روستا_ در نزديكي زاوين كه در صد كيلومتري مشهد و پنجاه كيلومتري كلات قرار دارد اتراق مي‌كنند.
او در پايان مي‌گويد:در اين مناطق شما شاهد خيل عظيم افرادي هستيد كه از صبح به اينجا آمدند تا با پهن كردن سفره خود همراه با خانواده و دوستان و آشنايان مراسم سيزده بدر را برگزار كنند و سپس به مشهد باز می گردند ا

كلات نادر

مطالب مشابه :

گزارش برنامه صعودبه قله گنو!

كلات نادر

واژه های ایرانی در زبان انگلیسی

شناخت ناحیه کوهستانی ایران

ای وطن ای مادر تاریخ ساز ...

وضعيت تاريخي شهرستان گناباد

تاجیکان، آریاییها و فلات ایران

جاده دزپارت؛پلكان ورود به تاريخ

نگاهی به ارقام گندم نان ایرانی(بخش اول)

7- نخستین زیستگاه بشری ایران زمین