روانشناسی و رواندرمانی بدن
روانشناسی و رواندرمانی بدن
پرسشها
-در روابط بدن و روان در سلامت و بیماری و درمان چگونه است؟
-روانشناسی بدن چگونه و با چه نشانههایی پیدا شد؟
-رواندرمانی بدن چگونه است؟
-منش و تحلیلمنشی در روانشناسی و رواندرمانی بدن چیست؟
چکیده
یکی از کهنترین و گستردهترین موضوعات بیان شده در تاریخ اندیشه،نسبتمندی ذهن -بدن یا ارتباط میان امر ذهنی و امر جسمانی است(گودمن،1991).در این میان اندیشمندان بسیاری،تلاش نمودند تا ماهیت این رابطه را روشن سازند.
بدینسان،رویکردهای روانشناسی،براساس ماهیت این رابطه،سامان یافته و هریک به تشریح سازوکار این رابطه پرداختند.از جامعترین و بانفوذترین رویکردهای روانشناسی،می توان به رویکرد روانکاوی فروید اشاره کرد،که پایههای روانشناسی شخصیت و ورانشناسی بالینی را شکل داد.فروید با ارائه این نظام،بسیاری از مفاهیم و سازوکارهای ارتباط ذهن-بدن را روشن ساخت،از جمله مفهوم سرکوب و سازوکار تبدیل نشانههای ذهنی(روانشناختی)به نشانههای بدنی.
ویلهلم رایش و الکساندر لوون،از شاگردان و پیروان فروید،با بهرهگیری از مفاهیم روانکاوی،به گسترش و پایهگذاری رویکرد روانشناسی بدن پرداختند.
روانشناسی بدن،با بسط مفهوم انرژی حیاتی(لیبیدو)،به تشریح سازوکار تبدیل این انرژی بین ذهن و بدن میپردازد.
واژههای کلید:روانشناسی بدن،رواندرمانی بدن،زیست انرژی،تحلیلمنش
abstract
one of the most ancient and important subjects in the history of thought,is the relationship between the mind and body.according to this relation.
one the most important and influence approaches of the psychology is, psychoanalysis approach of freud,which explain the relation of mind-body by energetic concepts.
wilhelm rich and aiexander lowen,disciples of freud,by using the concepts of psychoanalysis,founded body psychology.
body psychology by using the concept of vital energy(ki),explain the mechanism of converting this energy between mind and body.
key words:body psychology,body psychotherapy,bioenergetics,character analysis.
مقدمه
یکی از کهنترین و گستردهترین موضوعات بیان شده در تاریخ اندیشه،نسبتمندی ذهن -بدن یا ارتباط میان امر ذهن و امر جسمانی است(گودمن 1991).در این میان اندیشمندان بسیاری تلاش نمودند تا ماهیت این رابطه را روشن سازند(برای مثال نگاه کنید به مقاله مروری جوهریفرد،1384).
به اعتقاد میس(1379)یکی از خنثیترین واژهها برای توصیف رابطه ذهن-بدن مفهوم انرژی است.
نگاه انرژیابی به ماهیت روان،از دیرباز و در فرهنگهای مختلف وجود داشته است و انرژی به عنوان یک استعاره با یک پدیده بهطور گسترده در تشریح پدیدارهای ذهنی به کار گرفته شده است.بهعنوان مثال پیش از آنکه مفاهیم افسردگی و مانیا وارد فرهنگ روانپزشکی شود.در
فرهنگ عامه مفاهیمی همچون(بیانرژی)و(دیر انرژی)وجود داشته است(دزیمیدکو 1999).به طور سنتی مفهوم انرژی بهعنوان مبنایی برای درک روان و همچنین ارتباط متقابل ذهن و بدن،به کار گرفته میشده است.
شمنیسم1،که نوع خاصی از درمانگری در جوامع بدوی است،به نوعی گفتمان در حالت خلسه بین شمن(درمانگر)و روح(سیستم انرژیابی فرد)اشاره دارد.
آسیای مرکز و جنوب سیبری،احتمالا یکی از قدیمیترین و پرقدرتترین مکانهای پیدایش و گسترش شمنگرایی است و در این میان،ایرانیان در حدود چهار تا چنج هزار سال پیش با این آیین آشنا بودند(کاپلان و سادوک 1378).
در سده هجدهم میلادی،فرانتس آنتوان مسمر(1815-1734)،شروع به استفاده از مغناطیس در درمان بیمارانش کرد.وی متوجه عبور یک جریان غیرعادی در فرایند درمان شد که به سادگی و بدون استفاده از معغناطیس و تنها با کشیدن دستهایش روی بدن بیمار،صورت میگرفت. وی این نیروی ناشناخته را مغناطیس حیوانی2نامید.
نظریه آنتوان مسمر،نوعی رهیافت انرژیایی به موجودات زنده بود.و بعد جدیدی از سازوکار حیات و نیز ارتباط ذهن-بدن را پیش روی دانشمندان قرار داد(اشمن،1382)
زیگموند فروید3(1939-1856)روانپزشک اتریشی و بنیانگذار مکتب روان تحلیلگری، انرژی خاصی را در افراد فرض کرد که از آغاز زندگی در آنها وجود دارد و نیروی لازم برای اعمال حیاتی،لذتها و خواستهای فرد را مهیا میسازد.وی این انرژی را لیبیدو4نامید.فروید،نخست این واژه را در معنای انرژی جنسی به کار برد،ولی پس از تجدیدنظر در نظریهای انگیزش خویش، لیبیدو را برای تمام غرایز زندگی5استفاده نمود.به اعتقاد او،علاوه بر انرژی جسمانی،انرژی روانی6نیز وجود دارد که در فرایندهای روانشناختی همچون ادراک،یادآوری،اندیشه و تفکر به (1) shamanism
(2) animal magnetism
(3) s-freud
(4) libido
(5) eros
(6) psychic energy
کار میرود و بهطورکلی،انرژی محرک شخصیت است(کجباف،1381).این انرژی(روانی) عمدتا انرژی غریزی است و غریزه جنسی در این میان از اهمیت بیشتری برخوردار است.(هال 1348).
استعارهی انرژی به فروید امکان داد تا همارزی روانی محتواهای به ظاهر ناهمگون روانی را مسلم انگارد و از این راه شالودهی درک خود را از فرایندهای جابجایی و ادغام،که راهنمای عمل رویا دیدن1و تکون علامت هستند،پیریزد و به اینترتیب انرژیشناسی در ازای فروید، ریشه نظری مفاهیم گوناگون از جمله واپس روی2و مقاومت گردید(بوتبی،1384).
انرژیشناسی فروید بیش از مفهوم فیزیکی نیرو،به مفهوم اقتصادی ارزش3مربوط میشود. به اینترتیب،وی علت رفتار بیمار مبتلا به هیستری را وجود بار بسیار شدید انرژی در سرتاسر شخصیت و تکرارهای جبری اعمال فرد وسواسی را،تمرکز بسیار شدید انرژی(مانند گرداب)می دانست و افسردگی را کاهش انرژی(همان منبع).
اریک بزن(1910-1970)فرضیات فروید در مورد انرژی روانی یا نیروگذاری روانی را دنبال کرد.به نظر او این انرژی به سه حالت وجود دارد:انرژی محصور،انرژی غیرمحصور و انرژی آزاد.وی اصطلاح نیروگذاری فعال و خلاق را به مجموعه انرژی غیرمحصور به همراه انرژی آزاد اطلاق نمود.
اریک برن،این تعبیر و استعاره از انرژی را در نظریهی تحلیل رفتار متقابل4خود به کار گرفت.به اعتقاد وی،ساختار شخصیت از سه بخش کودک،بالغ و والد تشکیل شده است.که هر کدام دارای حصاری در اطراف خود هستند.انرژی آزاد به راحتی و سهولت میتواند از بین حصار هر حالت نفسانی به حالت نفسانی دیگر در جریان باشد.هریک از این حالات نفسانی شامل مقدار مشخصی از انرژی است که در این حصار قرار دارد.
(1) dream
(2) regression
(3) economic concept value
(4) transactional analysis
اگر این انرژی در زمان خاص خودش به کارگرفته نشود،به انرژی محصور تبدیل میشود.به این ترتیب،اریک برن نیز برای توجیهساز و کار نظریهی خویش از استعاره انرژی استفاده می نماید.
ولی در میان این نظریهپردازان،ویلهلم رایش1و شاگردانش،الکساندر لوون2،بیشترین نفوذ را در رهیافت انرژیایی و توضیحساز و کارهای ذهن-بدنی آنها دانست.
روانشناسی بدن3
ویلهلم رایش از معاصرین و پیروان فروید بود،و سلامت روانی انسانها را به تواناییشان رد عشق ورزیدن و پذیرفتن آن،مرتبط میدانست.وی علت روانآزردگیها و روان گسستگیهای کنشی4را انباشت انرژی لیبیدو در بدن میدانست(استنتون 2002).
رایش با تلاش در تحلیل بیماران و مشاهدات بالینی و آزمایشگاهی دقیق،کوشید تا نظریهای جدید در پیوند میان ذهن و بدن و نقش این ارتباط در آسیبها و رواندرمانی عرضه کند.حاصل تلاش وی و شاگردانش،از جمله الکساندر لوون،مبانی روانشناسی بدن را بنیان نهاد.
روانشناسی بدن،باپیشفرض رابطه ذهن-بدن،به بررسی سازوکار این رابطه و روشهای درمانی میپردازد.از دیدگاه روانشناسی بدن اساسا دوگونه حافظه در انشان وجود دارد:حافظه آشکار5و حافظه ضمنی6.
حافظهی آشکار با سطح هوشیار ارتباط دارد و نیازمند زبان گفتاری است و شامل مفاهیم، واقعیتها،رخدادها،توصیفها و فکرها است.در حالیکه،حافظه ضمنی،با سطح ناهوشیار مرتبط است و شامل هیجانات،احساسات،حرکات و فرایندهای خودکار است.جایگاه هردو گونه حافظه در مغز است،با این تفاوت که در حافظه ضمنی،ارتباطی بین مغز و سیستمهای عصبی بدن مانند (1) w.riech
(2) a.lowen
(3) body psychology
(4) functional psychosis
(5) explicit memory
(6) implicit memory
اعصاب خودکار،حسی و بدنی به وجود میآید و مغز،رخدادهای هیجانی را در سیستم ماهیچه ای بدن حفظ میکند و به این ترتیب علاوه بر حافظه ذهنی(یا به عبارت دیگر حافظه آشکار) حافظه بدن1(یا حافظه ضمنی)شکل میگیرد(استنتون 2002).رخدادهای هیجانی توسط تنش و انقباضات مزمن عضلات ماهیچهای جذب شده و جزیی از تاریخچه زیستشناسی فرد میگردد (میس،رایش 1382)این انقباضات ماهیچهای را،زره عضلانی2نامیده.وی در سال 1933 فرضیه ای در باب وحدت کارکردی بین ذهن و بدن ارائه داد.به اعتقاد او،عمل اساسی و زیستشناختی انقباض و انبساط در هر بخش از ذهن وبدن وجود دارد.تحقیقات و آزمایشها نشان میدهند که تحریکات و حسهای مختلف،توسط اعصاب ایجاد نمیشوند،بلکه توسط آنها منتقل میشوند.در حقیقت،تحریکات و حسهای زیستشناختی گوناگون،در موجودات زنده وجود دارند و مدتها قبل از تکوین و سازمان یافتن اعصاب،ایجاد شدهاند،موجودات تک سلولی همان اعمالی را از خود نشان میدهند که موجودات پرسلولی و این در حالی است که هنوز سلسله اعصاب در آنها سازمان یافته است(رایش 1382).
پژوهشها نشان میدهد که همواره در محلهایی از بدن که انبساط و انقباض صورت می گیرد،اعصاب پاراسمایتک و سمپاتیک،که جزو اعصاب خودکار میباشند،عمل میکنند.دستگاه اعصاب پاراسمپاتیک در جهت انبساط و گسترش،جهتگیری به سمت بیرون،شادی،شعف و غمگینی است.به عبارت دیگر،فرایند حیات شامل تناوب مداوم انبساط و انقباض است و به این ترتیب،به نقطه وحدت عمل بالاترین سطح احساسات روانشناختی(ذهنی)با عمیقترین لایههای زیستشناختی(بدن)میرسیم.اگر نوسان زیستی در یک جهت(انبساط)و یا در جهت دیگر (انقباض)مختل شود،مثلا حالت انبساط یا انقباض بر حالت دیگر نفوق یابد،تعادل زیست شناختی تمام بدن مختل خواهد.
به این ترتیب سرکوب هیجانات و احساسات در زمانی از گذشته زندگی فرد،از طریق سلسله اعصاب خودکار(نباتی)،تبدیل به یک گرفتگی عضلانی شده و در حافظه بدن ذخیره (1) body memory
(2) armor
میگردد.به عبارت دیگر،انقباض عضلانی،جنبه بدنی فرایند سرکوب هیجانات و خواست روان شناختی و پایه تداوم آن است.
هیچگاه یک عضله به تنهایی منقبض نمیشود.بلکه انقباض در گروهی از عضلات که از نظر نباتی و کنشی یکی هستند،رخ میدهد.مثلا هرگاه احساس گریستن سرکوب شود،تنها لب زیرین منقبض نمیشود،بلکه کلیه عضلات لبها،دهان آروارهها،و هم چنین عضلات حلق منقبض میگردند.این زره عضلانی همچنین از طریق فرهنگها نمادها،و نظام تعلیم و تربیت در کودکان شکل میگیرد.بهعنوان مثال ضربالمثلهای تجویزی مانند:(مرد باید بر خود مسلط باشد)و(خودت را جمعوجورکن)(رایش 1382).
رواندرمانی بدن1
رایش برای رهسازی فرد از(زرههای عضلانی)که متاثر از سیستم اعصاب نباتی بودند، شیوه درمان نباتی2را پیشنهاد کرد(استنتون 2002).
یکی از اصول رواندرمانی بدن،چنانکه رایش بیان نموده بود،درمان از طریق دستگاه اعصاب نباتی یا درمان نباتی است.در این شیوه درمانی،تنشها و گرفتگیهای عضلانی برای رهایش ذهن،آزاد میشوند و میتوان آن را شیوه تداعی آزاد از طریق بدن نامید.به عبارت دیگر، با کاهش تعارض فرد و شل شدن زره عضلانی انرژی حیاتی فرد آزاد شده و وی میتواند به زندگی سالم و طبیعی بازگردد(همان منبع).
همانطور که پیشتر بیان شد،بخشی از حافظه فرد،در بدن او از طریق دستگاه اعصاب نباتی در سیستم عضلانی او،حفظ شده است.در طی فرآیند درمانی نباتی،علاوه بر شل شدن در حالت گخشک عضلانی و رها شدن نیروی نباتی،هیجانات،احساسات و بهطور کلی خاطرات فراموش شده فرد که در عضلات وی ضبط شده بود،یادآوری میشود،به این ترتیب دیگر لازم نیست که تنها به تفسیر رویاها و تداعی معانی بپردازیم،زیرا ترجمهی زره عضلانی و به عبارت بهتر زبان (1) body psychotherapy
(2) vegeto therapy
بدن خود گویای تجربههای آسیبزای دوران کودکی است و در یک برداشت کلی،ساختار روانشناختی(ذهن)همان ساختار زیستشناختی(بدن)و سازوکار این رابطه،سلسله اعصاب نباتی است(رایش 1382).
بهطور کلی،درمان نباتی(رواندرمانی بدن)بر فرضهای زیر استوار است:
1-تحریک و تداوم روانی از نظر کنش،معادل با تحریک و تحریک بدن است.
2-تداوم تحریک و تهییج روانی،به علت برقراری و تداوم حالتی خاص در سلسله اعصاب نباتی به وجود میآید.
3-حالت نباتی متغیر،باعث تغییر در عملکرد اندام میشود.
4-مفهوم روانشناختی نشانههای بدنی چیزی جز حالتی بدنی نیست.که یک وضعیت روانشناختی را در آن متجلی میکند.ازاینرو جدانشدنی و با یکدیگر برابرند.
5-وضعیت روانشناختی شخص،تحت تاثیر حالت نباتی است.
در واقع،تن و روان(ذهن و بدن)در این دیدگاه از نظر نیروی حیات به صورت دو سیستم متعامل و یکپارچه عمل میکند(رایش 1382).
شیوه رواندرمانی بدن،در رهیافت زیست انرژیابی الکساندر لوون(لوون و لوون،1382).از طریق تمرینات ویژه بدنی صورت میگیرد که،باعث رها شدن تنشهای عضلانی و آزاد شدن بلوکهای انرژی در سطح بدن میشود.
به عبارت دیگر،شیوه زیست انرژیابی لوون،رهیافتی بالینی و عملی برای درک و شناخت شخصیت انسان به وجود آمده است.اساس این رهبانیت تحلیلی و شناختی را،بدن و فرآیندهای انرژیابی بدن تشکیل میدهند(لوون و لوون 1382).
تحلیلمنش
درمان بدنی حالتهای عضلانی،تنها نیمی از رویکرد روانشناسی بدن محسوب میشود.نیم دیگر به بررسی خصوصیات(رگههای)شخصیتی فرد در قالب تحلیلمنش میپردازد.
نظریهی تحلیلمنش،نخستینبار توسط فروید ابداع و پایهگذاری شد و روشی از روان تحلیلگری است که اساس آن بر تسلسل افکار و تداعی معانی بیمار قرار دارد.رایش بین سالهای
1952-1933 روش جدید تحلیلمنش را ابداع کرد و آن را به روش روان تحلیلگری فروید افزود.در روش تحلیلمنش رایش،کاوش در روان بیمار فقط از طریق تسلسل افکار و تداعی معانی صورت نمیگیرد،بلکه رفتارهای غیرکلامی و حالتهای هیجانی و عاطفی بیمار نیز بررسی و تحلیل میگردند.به اعتقاد رایش،تحلیلمنش،بخش مکمل درمان نباتی است و همانگونه که درمان نباتی در حیطه عملکرد زیستی فیزیکی(جسمانی)به تحلیل و آزادسازی زره عضلانی می پردازد،تحلیلمنش در حیطه عملکرد روانی،به تحلیل زرهمنش خواهد پرداخت و این دو،از نظر عملکرد یکسان و مکمل یکدیگرند.به اعتقاد رایش(1382)منحصر کردن درمان به یکی از این دو طریق،کاری ناقص است و باید تواما صورت گیرد.
برای پیبردن به چگونگی ارتباط زرهمنش با زره عضلانی مثالی میآوریم:
احساس خطر مترادف است با تشدید عملکرد اعصاب سمپاتیک این عملکرد به نوبه خود اضطراب را تشدید میکند.تشدید اضطراب باعث ایجاد زرهمنش میشود که این زره نیز به نوبه خود مترادف است با جذب و ادغام انرژی نباتی در عضلات زره عضلانی زره عضلانی نیز باعث اختلال در رها شدن انرژی میشود و در نتیجه فشار و تنش را بالا میبرد و این چرخهی معیوب به همین صورت ادامه مییابد.
منابع
-اشمن،جیمز(1382)انرژی پزشکی،ترجمه ناهید میر شاهزاده،نسیم رومینا و فرزاد گلی،اصفهان:انتشارات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
-بوتبی،ریچارد(1384)فروید در مقام فیلسوف،ترجمه سهیل سمی،تهران انتشارات ققنوس.
-جوهری فرد،رضا(1384)روانشناسی در عمق،ترجمه استپان سیمونیان،تهران:انتشارات رشد.
-کجیاف،محمد باقر(1381)روانشناسی رفتار جنسی،تهران نشر روان.
-کاپلان،ه،ا.وسادوک،ب.ج(1387)روشهای درمانی غیرمتعارف،ترجمه رضا جمالیان،تهران انتشارات عطایی.
-لوون،الکساندر لوون،لسی(1382)تپش گرم حیات،سلامت و تن و روان با تمرینات بیوانرژیتیک،ترجمه پریوش صفایی،تهران:انتشارات رشد.
-میس کارولین(1379)کالبدشناسی روح:مراحل هفتگانه قدرت و شفاء ترجمه مرجان فرجی،تهران:نشر ناژین.
-هال،کالوین(1384)روانشناسی فروید،ترجمه ایرج نیآیین،انتشارات غزالی.
references
-dziemidho,h.e.(1999).the complete book of energy medicine,gaia books limited. -goodman,a(1919).organic unity theory:the mind-body problem.revisited american journal of psychiatry,148:5.
-staunton,tree(2002).body psychotherapy,new york:brunner-rutledge
مطالب مشابه :
«body language» (زبان حرکات بدن ) چیست ؟
«body language» (زبان حرکات بدن ) چیست ؟ یکی از مهم ترین خصوصیات انسان که او را نسبت به سایر موجودات
روانشناسی حرکات بدن
روانشناسی حرکات بدن خلاصه: بعضی از حرکات در صورت، دست ها، پاها و دیگر اعضای بدن می تواند به
روانشناسی حرکات بدن
روان شناسی - روانشناسی حرکات بدن - مهارت زندگی ,تحصیلی,شغلی,زناشویی و
body language زبان حرکات بدن
روانشناسی - body language زبان حرکات بدن - روانشناسی یکی از مهم ترین خصوصیات انسان که او را نسبت
10- روانشناسی حركات بدن
مقالات هتلداری - 10- روانشناسی حركات بدن - هنر نهفته در انسان که می بایست براساس بعضی از یافته
روانشناسی حرکات بدن
مشاوره و راهنمایی - روانشناسی حرکات بدن - راز زندگی این است: هم چون بید خم شو و هم چون بلوط
زبان حرکات بدن body language
پرسونا(روانشناسی) - زبان حرکات بدن body language - مطالب روانشناسی ، تست روانشناسی ، مشاوره
چهره خوانی.روانشناسی چهره.زبان .حرکات بدن....(قسمت اول)
روانشناسی بالینی دانشگاه شاهد ورودی 91 - چهره خوانی.روانشناسی چهره.زبان .حرکات بدن
زبان بدن...
روانشناسی - زبان بدن کننند ،می توانند با وضعیت و حرکات بدنشان با هم ارتباط برقرار
زبان بدن
روانشناسی - زبان بدن شما با دقت در حرکات طرف مقابل می توانید به حقایق زیادی دست یابید.
برچسب :
روانشناسی حرکات بدن