پایه های مهم مرکبات

الف) رافلمون: رافلمون (Citrus jambhiri Lush) بومی شمال شرقی هند است. احتمالاً این گونه یک دورگ طبیعی است. زیرا در مقایسه با گونههای دیگر لیمو درصد چندجنینی بالایی از خود نشان داده ودر بسیاری ازکشورها به عنوان پایه‏ای سازگار با لمونها، لایمها، کامکوات، تانجلوها و نارنگی دنسی، مورد استفاده قرار می‏گیرد. مهمترین انگیزی استفاده از این پایه توسط باغداران، عادت‌پذیری این گونه به خاکهای شنی با مواد غذایی ضعیف است. ازآنجاییکه هدایت ریشه‏ای این پایه در دماهای پایین نسبتاً بالاست، لذا نسبت به پایه‏هایی مانند کاریزوسیترنج ازحساسیت بالایی به سرما برخوردار است. از اشکالات مهم این گونه حساسیت به بیماری بلایت و سرمازدگی است.

حساسیت این پایه در مقابل بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه، نماتد مرکبات، بلایت و سرما زیاد بوده ولی در برابر زایلوپوروسیس، اگزوکورتیس و تریستزا تا حدودی مقاوم است. یکی از امتیازات پایه رافلمون آن است که میوه ارقام تجارتی روی آن بزرگ بوده و برای ارقام پرتقال و گریپ فروت بیشتر توصیه میشود. این پایه برای کشت در اراضی مرطوب و با زهکش ضعیف مناسب نیست زیرا به پوسیدگی طوقهحساسیت زیادی دارد.

رافلمون یکی از پایههای خوب برای مناطق گرم با خاک شنی عمیق بوده و درختان بر روی این پایه سریع‌الرشد بوده و دارای طول عمر زیاد و پربار هستند. هر چند قدرت رشد بالا، از کیفیت میوه کاسته و TSS و TA را پایین نگاه میدارد. پایه رافلمون دارای سیستم ریشه انبوه و نسبت به خشکی، نمک و بر خاک مقاومت نشان میدهد.

ب) لیموی ولکامریانا: لیموی ولکامریانا یا Citrus volkameriana Ten &Pasq تولید درختانی بزرگ، پررشد، با محصول خیلی بالا و کیفیت پایین میکند. ارقام پیوندی روی پایه ولکامریانا نسبت به سایر لیموها، مقاوم تر به سرما بوده و حساس به تریستزا و زایلوپوروسیس نیستند. این پایه حساس به نماتد مرکبات و بلایت است. پایه ولکامریانا با اینکه نسبت به فیتوفترا (گونه پارازیتیکا) مقاومت نشان میدهد، در برابر گونه سیتروفتورا حساس است. استفاده از این پایه جهت رفع مشکل کلروز ناشی از کمبود آهن، روی و منگنز در خاکهای آهکی جنوب توصیه شده است.

ج) ماکروفیلا (آلیمو (Alemow)): گونه ماکروفیلا دورگ بین Citrus grandis × Citrus celebicaبوده و بومی فیلیپین است. این گونه به نام Citrus macrophyllaWester نامگذاری شده و از لحاظ ظاهری خیلی شبیه به لیموها و لایم است. ارقام پیوندی روی آن درختانی بزرگ، پررشد و پرمحصول، لیکن با کیفیت پایین تولید میکنند. گونه ماکروفیلا ضمن آنکه عناصر بر، کلر، و کلسیم خاک را به خوبی تحمل میکند در برابر فیتوفترا مقاوم است اما در برابر تریستزا و زایلوپوروسیس مقاومت نشان نمیدهد. اگر چه نسبت TSS به TA روی این پایه بهتر از لیموهای دیگر است لیکن نسبت به پیوندهایی که پرتقال و گریپ فروت روی پایههای نارنج، کاریزا سیترنج و سیتروملو پیوند میشوند پایین‌تر است. عیب مهم آن حساس بودن به سرما می‌باشد.

با مطالعه اثر کلرید سدیم، یون سدیم و کلر در این پایه مشخص شد که تیمار یون سدیم اثر کمتری در کاهش بیوماس شاخه نسبت به یون کلر داشت. اثر این دو عنصر در ریشه نسبت به هم معنیدار نبود. میزان کاهش رشد در شاخساره ماکروفیلا برابر ۱۶ درصد و در ریشه برابر ۱۹ درصد بود. تیمار کلراید در برگها ایجاد سمیت و سوختگی مینماید که ناشی از اثر تجمع یون کلر است. یون سدیم موجود در نهالهای ماکروفیلا، باعث کاهش انتقال یون پتاسیم به شاخهها شد که این امر به طور غیر مستقیم سرعت جذب دیاکسید کربن را کاهش داد. استفاده از این پایه با هدف رفع مشکل کلروز ناشی از کمبود آهن، روی و منگنز در خاکهای آهکی جنوب توصیه شده است. چون ریشه‌های آن با سهولت بیشتری عناصر را جذب کرده است. ماکروفیلا تنها پایه‌ای است که مقاومت pH بالاتر از ۸ را دارد و قدرت جذب آن از سایر مرکبات بیشتر است.

در اسپانیا از پایه ماکروفیلا به‌طور گستردهای برای لمونها استفاده میشود. تجاری بودن این پایه به دلیل اثر پیش‌رسی آن در تولید است. درختان روی این پایه ظرف مدت یک تا دو سال دارای رشدی تنومند همراه با میوهدهی سنگین بودند. اندازه میوه بزرگ است اما میوهها روی درختان جوان دارای مقادیر کمتری آب و مواد جامد محلول بوده و تمایل به خشکیدگی زودرس دارند.

د) رانگپورلایم: رانگپورلایم جزء دورگهای نارنگی است و به نام Citrus limoniaOsbeck شناخته شده است. این دورگ از گروه لایمهای ترش بوده و از حیث ساختار رشد و تولید میوه شبیه به لیموها است و غیر از برزیل در سایر مناطق مرکباتخیز دنیا گسترش چندانی نیافته است. این پایه به شوری خاک و آهک، مقاوم و به سرما تا حدودی مقاومت نشان میدهد. دو ویژگی مقاومت به تریستزا و خشکی در این پایه قابل ملاحظه است، ولی به اگزوکورتیس، فیتوفترا و نماتد مرکبات حساس است.

ه) نارنگی کلئوپاترا: یکی از پایههای مناسب مرکبات (غیر از لیمو)، نارنگی کلئوپاترا یا Citrus reshni Hort. Ex. Tan بوده که بعضی از گیاهشناسان هنوز آن را C. reticulata میشناسند. از ویژگیهای خوب این رقم مقاومت در برابر تریستزا، اگزوکورتیس، زایلوپوروسیس، شوری، سرما، خاکهای شنی و خاکهای آهکی است و بالاترین مقاومت به EC در بین مرکبات را دارد و بعد از آن ماکروفیلا می‌باشد. با آنکه این پایه میتواند جایگزین نارنج شود ولی کوچکی اندازه میوه روی این پایه و نیز دیر به بار رفتن موجب عدم گسترش آن شده است. کلئوپاترا پایه بسیار مناسبی برای نارنگیها، پرتقالهای پایناپل، هاملین و دورگ‌های تمپل است. این پایه حساس به کلراید بوده و چون یون کلراید تولید اتیلن را تحریک میکند رشد شاخهها کاهش یافته و در غلظتهای بالاتر کلروز برگی و در نهایت ریزش برگ را در پی دارد.

و) نارنج: نارنج C. aurantium L. رایجترین پایه مرکبات در مناطق مرکبات خیز دنیا بوده است. حساسیت این پایه به تریستزا موجب شده که استفاده از این پایه به کشورهای استرالیا، آرژانتین، برزیل، کالیفرنیا، اسپانیا، آمریکا و آفریقای جنوبی محدود شود. ارقام روی این پایه دارای قدرت رشدی متوسط، تاج بزرگ، سیستم ریشه وسیع و عمیق بوده و ضمن مقاومت در برابر سرما، نسبتاً مقاوم به خشکی هستند. خاکهای سنگین با زهکشی ضعیف و نیز فیتوفترا را تحمل مینماید. نارنج در برابر نماتد مرکبات و بلایت حساس است. اندازه میوه روی این پایه نسبت به رافلمون کوچکتر ولی نسبت به کلئوپاترا بزرگتر بوده، اما میزان TSS و TA میوه بالا است. همین مشخصه همراه با مقاومت به گموز و سرما سبب شده که همچنان نارنج مورد توجه باغداران باقی بماند.از نظر مقاومت به سرما، ارقام پیوند شده روی نارنج،پونسیروسو سیتروملو تقریباً یکسان هستند. ولی برتری محسوسی نسبت به پایه‏های گروه لمون و نیز سیترنج‏ها دارند. برای مناطقی که میوه برای مصرف تازه‏خوری تولید می‏شود پایه مناسبی است.

نارنج عادت پذیری خوبی در برابر pH و شوری بالا از خود نشان میدهد. زمانیکه واکنش آن به تنش شوری ناشی از کاربرد یونهای کلر، سدیم و کلرید سدیم مورد بررسی قرار گرفت، در برگها سوختگی مشاهده نشد. این مقاومت به دلیل بالا بودن محتوای آبی و یا قرار گرفتن یون کلر در واکوئل سلولهاست. همچنین پایه نارنج توانایی خارج کردن این یون را از سیتوپلاسم دارد. چنانچه کاهش رشدی هم مشاهده شود، بیشتر به دلیل اثر اسمزی هست تا اثر مستقیمی که ممکن است سمیت ناشی از شوری گذاشته باشد.

ز) نارنج سه برگ: نارنج سه برگ (PoncirustrifoliataRaf.) تنها گونه خزانکننده مرکبات بوده و به عنوان پایه برای نارنگی ساتسوما و پرتقال در کشورهای ژاپن، چین، آرژانتین، استرالیا و ایران استفاده میشود. قبل از آن که ویژگیهای مطلوب این پایه به خوبی شناخته شود، به عنوان پایه پا کوتاه برای ارقام استفاده میشد. برخی نژادهای اگزوکورتیس بر پاکوتاهی این پایه میافزاید. ارقام پیوندی روی پونسیروس قدرت رشد کمتری نسبت به پایههای نوع لیمو داشته و میزان محصول نیز کمتر از هنگامی است که از پایههای رافلمون، رانگپورلایم و نارنج استفاده شده است.

این پایهبه ویروس تریستزا، زایلوپروسیس و نماتد مرکبات مقاوم اما به بلایت حساس است. این پایه به میزان زیادی به پوسیدگی طوقه و خاکهای سنگین با زهکش ضعیف مقاومت دارد و اندازه استاندارد خود را حفظ میکند. نارنج سه برگ دارای سیستم ریشه سطحی است و در خاکهای شنی خیلی زود دچار تنش خشکی میشود. همچنین در خاکهای شور، خاکهای با pH بالا و آهکی رشد مطلوبی نداشته و قدرت رشد و مقاومت در برابر سرما را کاهش میدهد. معمولاًً میوه‏های پیوندی روی آن از اندازه کوچکی برخوردار هستند و احتمالاً دلیل آن بالا بودن میزان تشکیل میوه حتی در شرایط خشک است که منجر به کوچک شدن اندازه میوه‏هامیشود. مقدار TA میوه روی پونسیروس نسبت به پایههای دیگر بویژه نارنج بیشتر است و همین قابلیت، موجب تأخیر در رسیدن میوه میشود.

ح) فلائینگ‌دراگون: فلائینگ‌دراگون رقمی از نارنج سه برگ بوده و به عنوان یکی از پایههای پاکوتاه کننده و ایجاد کشتهای متراکم در مرکبات مورد استفاده قرار میگیرد. پایه پونسیروس در برابر گموز، تریستزا، زایلوپوروسیس و نماتد مقاومت نشان میدهد ولی احتمالاً در برابر بلایت حساس است. اندازه میوه روی این پایه به نوع خاک بستگی دارد. بعضی منابع گزارش از بزرگی میوه داده و برخی دیگر آن را به طور نسبی کوچک دانستهاند. حالت اخیر ممکن است در موقع محصول بالا با شرایط خشکی خاک بروز نماید. آب میوه روی این پایه کیفیت بسیار عالیتری را نسبت به سایر پایهها نشان میدهد. مقدار TA میوه روی پونسیروس نسبت به پایههای دیگر و نارنج بیشتر است و همین قابلیت، موجب تأخیر در رسیدن میوه میشود. تنظیم کنندههای رشد نقش مهمی در عادات رشدی گیاه داشته و مکانیزم پاکوتاهی نیز بوسیله آنها القاء میشود. اینکه چه رابطه زیستی بین قسمت بالایی و ریشه در یک ترکیب پیوندی پایه – پیوندک وجود دارد اهمیت دارد. نوع پایه مرکبات در رشد پیوند تاثیر داشته ولی اینکه چگونه باعث تنومندی و یا پاکوتاهی پیوندک میشود دقیقاً روشن نشده است. در پژوهشی سه پایه فلائینگدراگون (پایه پاکوتاه کننده)، سوئینگل سیترملو (پایه قوی) و نارنج سه برگ (شاهد) همراه با پیوندک لیمو اورکا بکار رفت. بعد از ۸ ماه با اندازهگیری مواد خشک قسمتهای جوان مشخص شد که حداکثر وزن خشک مربوط به درخت با پایه سیتروملو و کمترین مربوط به فلائینگدراگون بود اما تفاوت زیادی در رشد ریشه پایهها وجود نداشت. میزان اسید ایندول استیک و اسید آبسزیک درونی در شاخههای جدید و ریشههای فیبری اندازهگیری شد. میزان IAA در شاخههای جدید سوئینگل سیتروملو حداکثر و در فلائینگ‌دراگون حداقل بود. بر عکس میزان ABA که یک بازدارنده رشد است در شاخههای جدید فلائینگ‌دراگون حداکثر و در سوئینگل حداقل بود. هر دو این هورمونها در ریشههای فیبری فلائینگ‌دراگون بیشتر از سیتروملو بود.

ط) سیترنجها: شامل گروهی از دورگهای پرتقال و پونسیروس تریفولیاتا است که به عنوان پایه مورد استفاده قرار میگیرد. از بین سیترنجها، ارقام ترویر، کاریزا،راسک، مورتون، ساویج و بنتون دارای برخی مشخصات خوب باغبانی هستند. مقاومت در برابر نماتد مرکبات، سرما، تریستزا، فیتوفترا و توانایی رشد روی خاکهای مختلف از مهمترین مشخصههای این پایه محسوب میشوند. ارقام پیوندی روی اغلب سیترنج‏ها با حمله ویروئید اگزوکورتیس از رشد بازمی‏مانند ولی تحت تأثیر ویروس تریستزا و یا زایلوپروسیس قرار نمی‏گیرند. میزان توقف رشد در این پایه بستگی به نوع ویروئید اگزوکورتیس دارد.

درختان پیوندی روی ترویر و کاریزا مشابه پونسیروس دچار کمبود روی و منگنز میشوند ولی در هر حال کیفیت میوه در سطح بسیار مطلوب حفظ خواهد شد. مورتون دورگ دیگر سیترنجها بوده که استفاده از آن میتواند موجب پرباری و کیفیت بالای آب میوه در رقم پیوندی شده ونسبت به سرما، تریستزا، فیتوفترا مقاومت نشان دهد. درصد چند جنینی تقریباً در تمام دورگهای دهگانه سیترنج بالاست و بین ۹۰ تا ۱۰۰ درصد گزارش شده است.

ی) سیتروملو: سوئینگل سیتروملو دورگ گریپ فروت و نارنج سه برگ است که با همکاری سوئینگل و وبر در دهه ۱۹۰۰ به دست آمد. این پایه تا دهه ۱۹۴۰ ناشناخته بود تا اینکه پیوند گریپ فروت و پرتقال روی این پایه عملکرد و کیفیت برتری از میوه را در مقایسه با پایه نارنج و کاریزوسیترنجنشان داد. ارقام پیوندی روی پایه سیتروملو همچون نارنج به سرما کاملاً مقاوم بوده و مقاومتر از انواع رافلمون یا کاریزو سیترنج هستند. سیتروملو به تریستزا، اگزوکورتیس و زایلوپروسیس متحمل ولی نسبت به پوسیدگی طوقهو بلایت دارای قدرت تحمل متوسط تا خوبهستند. در خاکهای شنی ریشههای فراوانی تولید نمیکند بلکه سیستم ریشه متراکم دارد. در خاکهای رسی آهکی درختان کلروز شدیدی را روی سیتروملو نشان میدهند. میزان تحمل سیتروملو نسبت به شوری و خشکی متوسط است. در اراضی رسی یا شور به خوبی نارنج عمل نمی‏کنند و برخلاف کاریزوسیترنج به نماتد حفار متحمل نیست.

ل) پرتقال: علت استفاده از پایه پرتقال در گذشته، مربوط به تشکیل میوه مورد رضایتبخش و قابلپسند بوده است. مقاومت نسبی به بلایت و تریستزا و امکان رشد مجدد از ناحیه ریشه پس از آسیب شدید یخبندان، از ویژگیهای این پایه محسوب میشود. کیفیت میوه پرتقال والنسیا روی این پایه مشابه پایههای کلئوپاترا، نارنج و گریپ فروت است. استفاده از پایه پرتقال به لحاظ حساسیت به خشکی و پوسیدگی ریشه محدود شده است مگر آن که امکان بهرهگیری از آبیاری قطرهای و یا قارچ کشهای سیستمیک فراهم باشد. در یک مطالعه، وقتی از پرتقال والنسیا به عنوان پایه برای گریپفروت مارش استفاده شد به دلیل حساسیت به فیتوفترا، ۶۶ درصد این درختان از بین رفتند و میوهها از کمترین میزان مواد جامد محلول برخوردار بودند.

در زمین‌های مرطوب و سنگین، نارنگی– زمین‌های شنی، سنگلاخی و خشک، لیمو ترش– در مناطق گرو و مرطوب واجد خاک‌های شنی، لیمو خارکی بهترین پایه برای مرکبات می‌باشند.

منبع: گل و گياه

پایه­ های مهم مرکبات

مطالب مشابه :

آفات وبیماریهای مرکبات و روش های مبارزه با آن

فصل هفتم (هرس و افات مرکبات)

مرکبات

مدیرت باغ مرکبات

توليد نهالهاي پيوندي ليموترش

آموزش پرورش مرکبات و کلیاتی درباره پرتقال

پرتقال