کوله پشتی

دیشب و پریشب، گفتگوی سردار رادان و فرزاد حسنی از برنامه "کوله پشتی" پخش شد. از نکات جالب بحث، زبان بدن دو طرف گفتگو بود! حسنی با حرکات پردامنه دست، حرکت تناوبی سر و نیمه بالایی بدن به جلو وعقب، فضای پرتحرکی را در شعاع حرکتی بدن خود ایجاد می کرد. و سردار رادان با ثبات بدن، حرکات کم دامنه و آرام دست ها، و حرکات انگشت برای نوشتن، شیوه نشستن خود را متمرکز و متوجه، تنظیم نموده بود.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

با توجه به سهم قدرت واقعی هرکدام، می توان زبان بدن هریک را چنین تفسیر کرد:

فرزاد حسنی به عنوان مجری برنامه(طرف گفتگو) تقسیم نابرابرانه قدرت در برابر دوربین/«چشمهای ناظر» را به رخ سردار می کشد، و تفهیم می کند که عرصه های متفاوت جامعه، رتبه بندی های متفاوت قدرت را در خود جای می دهند. و عرصه قدرت نیروی پلیس را، یکی از عرصه های جامعه نشان می دهد و بر مطلق بودن آن خلل وارد می کند. تا اینجا، سردار رادان با پذیرش شرکت در گفتگو، این تنوع عرصه ها را می پذیرد و متواضعانه(واقع بینانه) نقش خود را در تکثر نقش های قدرت، وارد بازی برابر می کند.

از اینجا می توان گفت رسانه در چنین برنامه هایی، فقط کانال جریان اطلاعات نیست، بلکه خود، محملی می شود برای مشروعیت. رسانه دراین حالت، عرصه ای برای پرسشگری با مصونیت خاص است که البته این مصونیت همیشه بحث انگیز و قابل مجادله است. یعنی حسنی، در مرکز توجه و مصونیت رسانه ای هم که نشسته، در اوج بحث می گوید:"من باید فکر بیرون رفتن از اینجا را هم بکنم"!

و این جمله دو معنی دارد. یکی اینکه اینجا جلوی صحنه است. در پشت صحنه، قواعد دیگری حاکم است. و دوم آنکه جلوی صحنه به مجری دستبند نمی زنند، چراکه چشمهای بیننده، مراقبت از ما را انجام می دهند. او بار مراقبتی و اهمیت آگاهی و نظارت مردم را بازنمود می کند. و در نهان آرزو می کند: ای کاش پشت صحنه هم ناظرانی همیشگی و آگاه داشت. یا ای کاش چشمهای ناظران پشت صحنه را هم درنوردد.

زبان بدن سردار رادان، آرام و شنونده و خدمتگزار می نمود. گویی در برابر مافوق خود نشسته. اما حالت تمرکز و توجهش، و پاسخگویی دقیق اش، یک گفتگوی مهم و عملیاتی و حساس را در ذهن زنده می نمود. بدین ترتیب، سردار داوطلبانه حداقل قدرت بیرونی خود را در بحث به جریان می انداخت، تا نیروی استدلال و دلیل آوری تعیین کننده بحث باشد.

اما حسنی، علاوه بر دلیل آوری در بحث، شمه ای از قدرت متفاوت «مرد رسانه ای» که متکی به چشم ناظران است را به نمایش می گذارد. او علاوه بر کنش ارتباطی، به کنش نمایش پردازانه هم می پردازد. بدین سان برنامه، هم نمایش نوعی کنش ارتباطی نسبتاً آزاد، بین نماینده «چشم ها» و سردار رادان، مجری طرح ارتقای امنیت اجتماعی بود، که هردو طرف خود را ملزم به گوش کردن و متقاعد ساختن و دلیل آوری می دانستند، و هم نوعی نمایش قدرت داوری «چشمها» بود. چشمهایی که مصونیت می بخشند _ ولو مصونیت نمادین و موقت و محدود_ و محکوم می کنند.

اما رفتار ضابطه مند و منظم و کم تحرک، اما متمرکز سردار، به نوعی در تقابل با کنش نمایشی حسنی هم تفسیر می شد. زبان بدن رادان می گفت که این نمایش ها ضرورتی ندارد. "ما با کسی تعارف نداریم" جمله ای بود که بر عملگرایی، در برابر حرف زدنهای نمایشی انگشت تاکید می گذاشت. و مدعی بود عرصه ارتباط صادقانه تر با مردم، عرصه عملگرایی ست. لذا او نیز بطور ضمنی، عرصه قدرت رسانه را محدود می ساخت.

نتیجه می گیریم، گفتگوی رسانه ای حسنی و رادان، تنش و رقابت بین دو حیطه قدرت (نیروی انتظامی و رسانه) بر سر نفوذ فرهنگی و کارایی عملی در «رابطه با مردم» را آشکار می ساخت. علی الخصوص که نماینده نیروی انتظامی، به ناکارآیی و مکفی نبودن فرهنگ سازی در گذشته نیز، اشاره صریح نمود. چیزی که کارکرد اصلی صداوسیما و به طور کلی رسانه ها، تعریف شده است. سردار با جمله "ما عرصه را برای فرهنگ سازی آماده می کنیم" پیش فرض گفتگویی خود را نه نفی کارکردی رسانه، بلکه تکمیل کارکرد آن قرار داد، و حسنی نیز با پذیرش اینکه مصادیق بدحجابی جرم هستند، برخورد مجازاتی نیروی انتظامی را پذیرفت و بحث خود را بر شیوه های انجام طرح متمرکز ساخت.

به این ترتیب، دو کنشگر، یک کنش راهبردی استراتژیک با هدف تایید و حفظ و تقویت قوانین و نهادهای موجود را نیز ترتیب دادند.

رسانه که می تواند ضامن و نگاهبان آزادی در جامعه باشد، محدود ساختن آزادی ها را بی تردید صحه می گذارد، و نیروی انتظامی که عملا مرتکب ارعاب و اخلال فرهنگ عمومی شده است، اهمیت فرهنگ سازی صداوسیما را گوشزد می کند.

عده ای که این وجه کنش را پررنگ و بارز می بینند، تمام وجوه استدلالی کنش ارتباطی را هم بخشی از نمایش (کنش نمایشی) طبقه بندی می کنند. و اصطلاح «جنگ زرگری» را برای اینگونه مباحثات بکار می برند.

عده ای نیز پایبندی بر اصل استدلال قوی در مباحثه را خیلی برتر از هدف های کنش نمایشی می دانند. و اصولا روی آوردن به این کنش را، موجب دورشدن بحث از نتیجه واقعی و صادقانه و عقلانی می شمارند. یعنی معتقدند، چنانکه حسنی توان و وقت برنامه را مصروف نمایش هیجانی و داستان پردازی استادانه خود نمی کرد، احتمال آنکه بتواند رادان را به پذیرش بخشهای مهمتری از حقوق و آزادی فردی نزدیک کند، بیشتر بود.

علاوه براینکه، قرار مباحثه آزاد، دست طرفین را در استفاده از ابزارهای دیگر _ غیر از استدلال_ می بندد، و پایبند نبودن یک طرف، به هر میزان که باشد، تقلبی در بحث محسوب می شود. که احیانا برای تبری جستن از تهمت تقلب هم که هست، حسنی به احتمال عدم امنیت خود پس از برنامه، اشاره می کند. به این ترتیب توجهات را به ماهیت متقلبانه حضور استدلالی سردار جلب کرده و به آن اشاره تلویحی دارد. یا بهتر بگوییم، بیان می کند که اگر امنیت من پس از برنامه تامین نشود، پس تو متقلبانه در بحث آزاد ظاهر شده ای. و از این گروکشی، تامین امنیت می کند و خصلت متزلزل امنیت اجتماعی را بازنمود می کند.

چنانکه این تفسیر پذیرفتنی باشد، این برنامه تزلزل و بی امنیتی عاملان اجتماعی در عرصه بیان و انتقاد را بازنمود کرد. دقیقا در برابر طرحی که نیروی انتظامی با نام "ارتقاء امنیت اجتماعی" اجرا نموده است!

پس گسترش و باز کردن معناهای متفاوت و اصیل امنیت اجتماعی، کارکرد اصلی برنامه به شمار می رفت. در حالیکه در آن، طرف گفتگوی وابسته به رسانه، که خود را به خاطر چشم ناظر مردم مصون نیز می دانست، گاهگاه اعلام می داشت که به خاطر بیان بی پرده انتقادات خود نسبت به طرح امنیت اجتماعی، ممکن است دچار ناامنی قضایی شود. و با این بیان، نوک پیکان ایجاد ناامنی که در فضای بحث باید به سمت بدحجابان و اراذل و اوباش، ثابت شده باشد را از آن سو برمی داشت و ضامن آنرا رها می کرد و می چرخاند و گاهی به سوی دستگاه قضایی و پلیس هم نشانه می رفت. البته با رعایت حدود و ضوابطی که قوانین و نهادهای موجود را دچار چالش جدی و اساسی نکند.

کوله پشتی

مطالب مشابه :

مسئله 14 (کوله پشتی)

سفرنامه ویتنام (سایگون 1)