انرژی هسته ای از معدن تا نیروگاه

انرژی هسته ای از معدن تا نیروگاه

استفاده از انرژی هسته‌ای برای تولید برق روشی پیچیده اما كارامد برای تامین انرژی مورد نیاز بشر

است. به طور كلی برای بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای در نیروگاه‌های هسته‌ای، از عنصر اورانیوم غنی

شده به عنوان سوخت در راكتورهای هسته‌ای استفاده می‌شود كه ماحصل عملكرد نیروگاه، انرژی

الكتریسته است. عنصر اورانیوم كه از معادن استخراج می‌شود به صورت طبیعی در راكتورهای نیروگاه‌ها

قابل استفاده نیست و به همین منظور باید آن را به روشهای مختلف به شرایط ایده عال برای قرار گرفتن

درون راكتور آماده كرد. اورانیوم یكی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است كه نماد آن ‪ Uو عدد اتمی آن ‪ ۹۲است. این عنصر دارای دمای ذوب هزار و ‪ ۴۵۰درجه سانتیگراد بوده و به رنگ سفید مایل به نقره‌ای، سنگین، فلزی و رادیواكتیو است و به رغم تصور عام، فراوانی آن در طبیعت حتی از عناصری از قبیل

جیوه، طلا و نقره نیز بیشتر است.

عنصر اورانیوم در طبیعت دارای ایزوتوپهای مختلف از جمله دو ایزوتوپ مهم و پایدار اورانیوم ‪ ۲۳۵و اورانیوم ‪

۲۳۸است. برای درك مفهوم ایزوتوپهای مختلف از هر عنصر باید بدانیم كه اتم تمامی عناصر از سه ذره اصلی پروتون، الكترون و نوترون ساخته می‌شوند كه در تمامی ایزوتوپهای مختلف یك عنصر، تعداد

پروتونهای هسته اتمها با هم برابر است و تفاوتی كه سبب بوجود آمدن ایزوتوپهای مختلف از یك عنصر

می‌شود، اختلاف تعداد نوترونهای موجود در هسته اتم است. به طور مثال تمامی ایزوتوپهای عنصر

اورانیوم در هسته خود دارای ‪۹۲ پروتون هستند اما ایزوتوپ اورانیوم ‪ ۲۳۸در هسته خود دارای ‪ ۱۴۶نوترون (‪ (۹۲+۱۴۶=۲۳۸و ایزوتوپ اورانیوم ‪ ۲۳۵دارای ‪ ۱۴۳نوترون(‪ (۹۲+۱۴۳=۲۳۵در هسته خود است.

اورانیوم ‪

۲۳۵مهمترین ماده مورد نیاز راكتورهای هسته‌ای(برای شكافته شدن و تولید انرژی) است اما مشكل كار

اینجاست كه اورانیوم استخراج شده از معدن تركیبی از ایزوتوپهای ‪ ۲۳۸و ‪ ۲۳۵بوده كه در این میان سهم ایزوتوپ ‪ ۲۳۵بسیار اندك(حدود ‪ ۰/۷درصد) است و به همین علت باید برای تهیه سوخت راكتورهای هسته‌ای به روشهای مختلف درصد اوانیوم ‪

۲۳۵را در مقایسه با اورانیوم ‪ ۲۳۸بالا برده و بسته به نوع راكتور هسته‌ای به ‪ ۲تا ‪ ۵درصد رساند و به اصطلاح اورانیوم را غنی‌سازی كرد.

درون راكتورهای هسته‌ای، هسته اورانیوم ‪

۲۳۵به صورت كنترل شده شكسته شده كه در این فرایند مقداری جرم به انرژی تبدیل می‌شود. همین

انرژی سبب ایجاد حرارت(اغلب از این حرارت برای تبخیر آب استفاده می‌شود) و در نتیجه چرخیدن

توربینها و در نهایت چرخیدن ژنراتورهای نیروگاه و تولید برق می‌شود.

در نیروگاه‌های غیر هسته‌ای، از سوزاندن سوختهای فسیلی از قبیل نفت و یا زغال سنگ برای گرم كردن

آب و تولید بخار استفاده می‌شود كه یك مقایسه ساده میان نیروگاه‌های هسته‌ای و غیر هسته‌ای،

صرفه اقتصادی قابل توجه نیروگاه‌های هسته‌ای را اثبات می‌كند.

به طور مثال، برای تولید ‪

۷۰۰۰مگاوات برق حدود ‪ ۱۹۰میلیون بشكه نفت خام مصرف می‌شود كه استفاده از سوخت هسته‌ای برای تولید همین میزان انرژی سالیانه میلونها دلار صرفه جویی به دنبال دارد و به علاوه میزان آلایندگی

زیست محیطی آن نیز بسیار كمتر است.

كافی است بدانیم كه مصرف این ‪ ۱۹۰میلیون بشكه نفت خام برای تولید ‪ ۷۰۰۰مگاوات برق، ‪ ۱۵۷هزار تن گاز گلخانه‌ای دی اكسید كربن، ‪ ۱۵۰تن ذرات معلق در هوا، ‪ ۱۳۰تن گوگرد و ‪ ۵تن اكسید نیتروژن در محیط زیست پراكنده می‌كند كه نیروگاههای هسته‌ای این آلودگی‌ها را ندارند. پس از آشنایی با مفاهیم كلی

انرژی هسته‌ای و مزایای آن، ابتدا با مراحل مختلف چرخه سوخت هسته‌ای آشنا می‌شویم و سپس

نحوه استفاده از سوخت هسته‌ای درون راكتور را مرور می‌كنیم.

چرخه سوخت هسته‌ای عبارت است از: ‪ -۱فراوری سنگ معدن اورانیوم ‪-۲ تبدیل و غنی‌سازی اورانیوم ‪ -۳تولید سوخت هسته‌ای ‪ -۴بازفرآوری سوخت مصرف شده.

در حال حاضر چند كشور صنعتی جهان هر كدام در یك، چند و یا همه چهار مرحله یاد شده از چرخه

سوخت هسته‌ای فعالیت می‌كنند.

هم اكنون به لحاظ صنعتی، كشورهای فرانسه، ژاپن، روسیه، آمریكا و انگلیس دارای تمامی مراحل

چرخه سوخت هسته‌ای در مقیاس صنعتی هستند و در مقیاس غیرصنعتی، كشورهای دیگری مثل

هند نیز به لیست فوق اضافه می‌شوند.

كشورهای كانادا و فرانسه در مجموع دارای بزرگترین كارخانه‌های تبدیل اورانیوم(مرحله پیش از غنی‌سازی ) هستند كه محصولات آنها شامل ‪UO3,UO2,UF6 غنی نشده می‌باشد و پس از آنها به ترتیب كشورهای آمریكا، روسیه و انگلستان قرار دارند. در زمینه غنی‌سازی نیز، دو كشور آمریكا و روسیه

دارای بزرگترین شبكه غنی‌سازی جهان هستند.

آمریكا هم اكنون بزرگترین تولیدكننده سوخت هسته‌ای(مرحله بعد از غنی سازی) در جهان است و پس از آمریكا، كانادا تولیدكننده اصلی سوخت هسته‌ای در جهان محسوب می‌شود. پس از آمریكا و كانادا،

كشورهای انگلیس، روسیه، ژاپن، فرانسه، آلمان، هند، كره جنوبی و سوئد از تولیدكنندگان اصلی

سوخت هسته‌ای جهان هستند. آمریكا بیشترین سهم بازفراوری سوخت مصرف شده هسته‌ای در

جهان را داراست و پس از آن فرانسه، انگلیس، روسیه، هند و ژاپن قرار دارند. درحال حاضر بین

كشورهای جهان سوم، هندوستان پیشرفته‌ترین كشور در زمینه دانش فنی چرخه سوخت هسته‌ای است.

چرخه سوخت هسته‌ای:

‪-۱استخراج اوانیوم از معدن و تهیه كیك زرد(مرحله فراوری سنگ معدن اورانیوم) عنصر اورانیوم در طبیعت به صورت تركیبات شیمیایی مختلف از جمله اكسید اورانیوم، سیلیكات اورانیوم و یا فسفات اورانیوم و به

صورت مخلوط با تركیباتی از عناصر دیگر یافت می‌شود.در میان كشورهای مختلف جهان، استرالیا دارای

بزرگترین معادن اورانیوم است و كشورهای قزاقستان، كانادا، آفریقای جنوبی، نامیبیا، برزیل و روسیه نیز

از معادن بزرگی برخوردارند.

مواد معدنی حاوی اورانیوم با استفاده از روشهای معدن‌كاوی زیرزمینی و یا روزمینی استخراج شده و

سپس طی فرایندهای مكانیكی و شیمیایی موسوم به “آسیاب كردن” و “كوبیدن” از دیگر عناصر جدا

می‌شوند.

اورانیوم پس از استخراج تفكیك، كوبیده، خرد و به شكل پودر درآمده و سپس برای تولید ماده موسوم به

“كیك زرد” (‪ (YellowCakeمورد استفاده قرار می گیرد.

كیك زرد در واقع محصول فراوری سنگ معدن ارونیوم است و به تركیباتی از اورانیوم گفته می‌شود كه

ناخالصی‌های معدنی آن به میزان زیادی گرفته شده و حاوی ‪ ۷۰تا ‪ ۹۰درصد اكسید اورانیوم از نوع ‪ U3O8است.

‪ -۲فراوری كیك زرد و تولید هگزافلورید اورانیوم و آغاز غنی‌سازی (مرحله تبدیل و غنی‌سازی ) كیك زرد در این مرحله هنوز دارای ناخالصی‌هایی است كه توسط روشهای مختلف این ناخالصی‌ها كاسته شده و

پس از طی فرایندهای شیمیایی نسبتا پیچیده، از شكل معدنی ‪ U3O8به ‪UO3(تری اكسید اروانیوم) و سپس ‪ UO2(دی اكسید اورانیوم) در می‌آید كه این تركیب آخر نیز به دو روش موسوم به روش تر و روش خشك برای تولید ماده مورد نیاز در فرایند غنی‌سازی، یعنی هگزافلورید اورانیوم(‪ (UF6به كار گرفته می‌شود. در صنعت به این دلیل عنصر اورانیوم را به صورت تركیب هگزافلورید اورانیوم(‪ (UF6در می‌آورند كه ماده مذكور بهترین تركیب اورانیوم برای استفاده در روشهای مهم غنی‌سازی اورانیوم محسوب

می‌شود. در روشهای مرسوم غنی‌سازی اورانیوم، باید از حالت گازی تركیبات این عنصر استفاده كرد و

هگزافلورید اورانیوم در دمای ‪

۵۶درجه سانتیگراد به راحتی تصعید شده و از حالت جامد به حالت گاز در می‌آید كه این گاز برای

دستیابی به درصد بالاتر ایزوتوپ ‪ ۲۳۵اورانیوم، قابل غنی‌سازی است.

پس از مراحل استخراج اورانیوم، تولید كیك زرد و در نهایت هگزافلورید اورانیوم، نوبت به غنی‌سازی این

عنصر می‌رسد.

روش‌های مختلف غنی‌سازی

به طور كلی اورانیوم را به چندین روش مختلف می‌توان غنی‌سازی كرد كه این روشها عبارتند از:

“سانتریفوژ گازی”، “پخش گازی”(‪،(Gaseous Diffusion “جداسازی اكلترومغناطیسی”، “تبادل شیمیایی”(‪،(Chemical Exchange “فتویونیزاسیون و فتودیساسیون لیزری”، “نازل جداسازی”(‪(Separation Nazzle و “جداسازی ایزوتوپ رزونانس سیكلوترونی”. از بین تمامی این روشها هم‌اكنون تنها دو روش

“سانتریفوژگازی” و “پخش گازی” است كه در مقیاس تجاری اهمیت داشته و كاربردهای عملی وسیع

پیدا كرده‌اند .

در غنی‌سازی اورانیوم به روش مرسوم‌تر “سانتریفوژ گازی”، در عمل هگزافلورید اورانیوم (‪ (UF6را وارد دستگاه سانتریفوژ با سرعت دوران بسیار بالا می‌كنند. در سرعت دورانی بسیار زیاد، آن دسته از

مولكولهای هگزافلورید اورانیوم كه اورانیوم موجود در آنها از نوع ایزوتوپ ‪ ۲۳۵است از آنجا كه در مقایسه با مولكولهای هگزافلورید اورانیوم با ایزوتوپ اورانیوم ‪

۲۳۸جرم كمتری دارند، در نزدیك محور سانتریفوژ تراكم بیشتری نسبت به ناحیه خارجی دستگاه پیدا كرده و در مقابل مولكولهای سنگین‌تر هگزا فلورید اورانیوم ‪

۲۳۸در ناحیه خارجی تراكم بیشتری نسبت به ناحیه نزدیك محور پیدا می‌كنند .

بدین ترتیب گاز هگزافلورید اورانیومی كه از نزدیك محور دستگاه سانتریفوژ گرفته می‌شود از نظر درصد

اورانیوم ‪ ۲۳۵از غنی شدگی بیشتری نسبت به نواحی دیگر سانتریفوژ برخوردار است. در این روش برای رسیدن به درصد مورد نیاز اورانیوم ‪ ۲۳۵باید مرحله به مرحله از تعداد بسیار زیاد سانتریفوژ به صورت

زنجیره‌ای استفاده كرد.

روش “سانتریفوژ گازی” برای غنی‌سازی اورانیوم به دو علت در مقایسه با روش “پخش گازی” از مزایای

بیشتری برخوردار است. اول آنكه این روش كارایی بیشتری داشته و دوم آنكه انرژی لازم در این روش

غنی‌سازی حدود یك دهم مقدار انرژی لازم در غنی‌سازی با “پخش گازی” برای حصول همان میزان محصول می‌باشد.

این عوامل باعث شده كه غنی‌سازی اورانیوم به روش سانتریفوژ هزینه كمتری را شامل شده و اقتصادی‌تر باشد.البته باید به خاطر داشت كه هزینه تعمیرات و نگهداری تجهیزات مورد استفاده در

غنی‌سازی به روش سانتریفوژ اندك نیست.

‪ -۳تولید سوخت هسته‌ای(تبدیل ‪ UF6غنی شده به ‪ UO2غنی شده): برخی انواع راكتورهای می‌توانند به طور مستقیم از هگزافلورید اورانیوم غنی شده به عنوان سوخت هسته‌ای استفاده كنند اما برای

تهیه سوخت هسته‌ای بسیاری انواع دیگر راكتورها لازم است كه هگزافلورید اورانیوم غنی شده را به

شكل به اصطلاح “میله‌های سوختی” از دی اكسید اورانیوم غنی شده(‪ (UO2و یا در موارد معدود، به اورانیوم غنی شده فلزی(‪ (Uتبدیل كرد.

تبدیل ‪ UF6غنی شده به ‪ UO2غنی شده نیز خود به دو روش شیمیایی موسوم به خشك و تر انجام می‌گیرد كه پرداختن بدانها از حوصله این بحث خارج است.

در پایان این مرحله سوخت هسته‌ای آماده قرارگرفتن در راكتور و آغاز تولید انرژی است. حال كه سوخت

هسته‌ای با درصد مورد نیاز اورانیوم ‪۲۳۵(حدود ‪ ۲تا ‪۵ درصد) به منظور استفاده در راكتور هسته‌ای آماده شد، عملكرد یك راكتور هسته‌ای را نیز به صورت خلاصه بررسی می‌كنیم.

تهیه و تنظیم : علی صالحی کلاس دوم ۵ شیفت معلم

انرژی هسته ای از معدن تا نیروگاه

مطالب مشابه :

ازمون ورودی مدرسه انرژی اتمی 90

نمونه سوالات آزمون ورودی دبیرستان انرژی اتمی با پاسخهایش

انرژی هسته ای از معدن تا نیروگاه

ازمون های ورودی دبیرستان انرژی اتمی از سال ۷۳تا 80

اوربیتال مولکولی 1

سوالات تستی اجتماعی اول دوم و سوم از کل کتاب

اشعه ی گاما چیست؟؟؟؟؟؟