شناخت اجمالی عقربهای ایران

در تمام دنيا،عقرب گزيدگي از مسائل مهم بهداشتي درماني است.تمام عقرب هاي شناخته شده مي توانند سم توليد کنند.آنها سم را در کيسه ي سمي ذخيره و هنگام نيش زدن به بدن طعمه وارد مي کنند.سم تعدادي از عقرب ها ازنظرپزشکي خطرناک است و باعث علائم و عواض متنوعي در فرد آسيب ديده مي شود.از بين اين عقرب ها، مي توان به خانواده هاي بوتيده اشاره کرد که سم نوروتوکسيک و هموليتيک خطرناکي توليد مي کنند و موجب مرگ افراد به ويژه کودکان کمتر از 6 سال مي شوند.
پراکندگي عقرب ها درمناطق مختلف دنيا از نظرجنس و نوع سم (خطرناک يا بي خطر)متفاوت است.يکي از گونه هاي خطرناک که سم کشنده اي توليد مي کند بوتوس (ليروس)(1)درهندوستان و خاورميانه است. در برزيل و ترينيداد جنس تيتيوس (2)و درمکزيک و صحراهاي جنوب غربي آمريکا گونه ي خطرناک سنترورئيد (3)هستند.
در ايران و به خصوص خوزستان عقرب هاي خانواده ي اسکورپيونيده (4) و بوتيده سم خطرناکي توليد مي کنند.که بيشترين آمار مرگ ومير کودکان مربوط به آنهاست.ازبين اين عقرب ها، عقرب هميسکرپيوس لپتوروس (5)ياعقرب گاديم همه ساله مرگ و ميرو عوارض زيادي را براي ساکنان منطقه ي جنوب غربي ايران در پي دارد.اين عقرب متعلق به خانواده ي اسکورپيونيده است.
دو عقرب مهم نيز درخانواده ي بوتيده وجود دارد.
1-عقرب سياه بزرگ (آندرکتنوس کراسيکودا)(6)به دليل داشتن نيش بزرگ،درهنگام نيش زدن درد شديدي ايجاد مي کند.حتي ممکن است آسيب ديده از درد زياد گريه کند.به همين دليل،درهمان ساعت اول گزش به مراکزبهداشتي درماني مراجعه مي نمايد.

درصورتي که افرادي را که عقرب هميسکرپيوس لپتوروس نيش مي زند،به علت کوچک بودن نيش دردي حس نمي کنند.درنتيجه، هنگامي که سايرعلائم و عوارض سم عقرب ايجاد شده به مراکز بهداشتي درماني مراجعه مي نمايند.

2-عقرب زرد خالدار(مزبوتوس اوپوس)(7)که از عقرب هاي خانواده ي بوتيده است و در تمام دنيا و همچنين،خوزستان بسيار پراکنده است.سم اين عقرب فقط علائم تحريک موضعي و گاهي علائم خفيف سمپاتيک يا پاراسمپاتيک ايجاد مي کند که درادامه به آنها اشاره خواهد شد.

عقرب ها گوشتخوار هستند و از حشره ها،کرم ها، بندپايان، مارمولک ها و حتي نوزاد موش تغذيه مي کنند.مقاومت اين جانوران در برابرگرسنگي زياد است و قادرند تا چند ماه و حتي يک سال بدون غذا زنده بمانند.عقرب ها به تعقيب شکار نمي روند،آنها دريک محل درانتظار آمدن تصادفي شکارباقي مي مانند.
عقرب هاي مرطوب زي درکنار رودخانه ها و جويبارها و مکان هاي جنگلي و يا ارتفاعات پوشيده از برف زندگي مي کنند.
عقرب هاي خشک زي درمناطق خشک کوهستاني و صحرايي درزيرسنگ ها، کلوخ ها يا حفره هاي کوچک زندگي مي کنند و به طورعمده درشب هاي فصل هاي گرم به فعاليت مي پردازند.عقرب ها براي شکارحشره ها شب ها از لانه ي خود بيرون مي آيند و درمحيط اطراف به جستجو مي پردازند.

جايگيري اتفاقي آنها داخل لباس ها يا کفش ها به گزيدگي منجر مي شود.با توجه به اينکه عقرب ها درشب فعال هستند،بيشتر گزيدگي ها نيزدرشب اتفاق مي افتد.
عقرب ها فقط به دليل دفاع ازخود اقدام به نيش زدن مي کنند و هرگزبه قصد حمله ازنيش خود استفاده نمي کنند.ممکن است عقرب ها درنزديکي هاي صبح داخل کفش ها يا لباس ها پناه بگيرند و فرد را هنگام پوشيدن آنها نيش بزنند به دليل زاد و ولد عقرب ها در ماههاي اول سال و وفورعقرب هاي جوان، بيشتراين عقرب ها باعث عقرب گزيدگي مي شوند.ولي چون توان و ظرفيت عقرب هاي جوان براي ساختن سم کم است، نيش آنها باعث عوارض و آسيب کمتري مي شود.

گونه هاي عقرب در ايران

عقرب غيرحفار بوتتوس سولسي (8)

پراکندگي دراستان هاي خوزستان، آذربايجان غربي (چالدران و سردشت)، لرستان، کرمانشاه (جوانرود، سرپل ذهاب، قصر شيرين و پاوه)،هرمزگان (جزاير خليج فارس)،ايلام (مهران، دهلران و ايوان)،سيستان و بلوچستان، کردستان (بانه و مريوان)، کهگيلويه و بويراحمد،فارس، اصفهان (کاشان)، کرمان و اردبيل.

عقرب غيرحفار مناطق خشک هميسکرپيوس لپتوروس

پراکندگي دراستان هاي خوزستان (اهوار،ايذه، مسجدسليمان، رامهرمز و شوش)، سمنان، فارس (شيراز)، کردستان (مريوان)، هرمزگان (بندعباس)، بوشهر، ايلام (مهران، ايوان و دهلران)، لرستان (پل دختر و اليگودرز)و کرمانشاه (جوانرود، سرپل ذهاب، قصرشيرين و پاوه).

عقرب حفار اسکرپيوموروس (9)

پراکندگي در استان هاي خوزستان، کردستان (بانه و سقز)،گيلان، فارس، آذربايجان غربي (اشنويه)، قزوين، تهران (کرج)، لوشان، رودبار، سمنان (شاهرود)، اصفهان، بوشهر، کرمانشاه (جوانرود و سرپل ذهاب)و ايلام (دهلران و ايوان).

عقرب غيرحفارمزبوتوس اوپوس

پراکندگي دراستان هاي خوزستان (شوش، ماهشهر و آبادان)،هرمزگان (بندرعباس)،گلستان (گرگان)،تهران (ورامين و کوههاي برغان)، کردستان (سقز، مريوان و بانه)،کرمانشاه (سرپل ذهاب، قصرشيرين و پاوه)،ايلام (دهلران، ايوان و مهران)، آذربايجان غربي (چالدران ،پيرانشهر، سردشت، سلماس، ماکو، خوي، اشنويه و اروميه)و خراسان (قوچان، درگز، سرخس، نهبندان، بيرجند، قائن، خواف، تايباد و تربت جام).

عقرب حفار اُدنتبوتوس دُريا (10)

پراکندگي دراستانهاي کرمان (کرمان و شهداد)، يزد،اصفهان (اصفهان، کاشان، شهرضا، مبارکه، شاهين شهر و نائين)، مرکزي (اراک)، قزوين، تهران(بيابانهاي اطراف تهران، شميران، ورامين و کرج)، سمنان (گرمسار)،آذربايجان غربي (اروميه)، کرمانشاه، بوشهر(برازجان)، همدان و هرمزگان (بندرعباس)و بيشتر مناطق ايران.

عقرب غيرحفارآندرکتنوس کراسيکودا

پراکندگي وسيع درنواحي شمال کشور تا استان هاي جنوبي خليج فارس و تمام استان هاي کرمان، بوشهر، سمنان، خوزستان (اهواز، اميديه، بستان، سوسنگرد،ماهشهر، خرمشهر و آبادان)، ايلام (دهلران، مهران و ايوان)، آذربايجان غربي (چالدران، خوي، ماکو، اشنويه و اروميه)، کردستان (مريوان)،خراسان (تايباد، خواف، قائن، بيرجند و نهبندان)و کرمانشاه (جوانرود، سرپل ذهاب و قصرشيرين).

اُدنتبوتوس ادنتوروس (11)

پراکندگي دراستان هاي خوزستان (رامهرمز و مسجد سليمان)، فارس (کازرون)، بوشهر،کرمانشاه (قصرشيرين، ايلام و دهلران).

عقرب غيرحفاربتتوس ساچ (12)

پراکندگي در استان هاي خوزستان، لرستان، هرمزگان و بلوچستان.

تشخيص عقرب گزيدگي

در ابتدا،مهم است که تشخيص عقرب گزيدگي فرد آسيب ديده درست باشد و فرد توسط حشره ها و بندپايان ديگر گزيده نشده باشد.
اين مسئله،با توجه به اين که دربعضي موارد تأخير درتشخيص واقدام مناسب ممکن است باعث عوارض خطرناکي براي آسيب ديده بشود،اهميت فراواني دارد.
به طورکل، ممکن است تشخيص عقرب گزيدگي برمبناي موارد زير باشد:
*محل زندگي آسيب ديده از نظر وجود عقرب؛
*فصل سال؛
*پيدا کردن عقرب درمحل زندگي آسيب ديده؛
*علائم موضعي و عمومي؛
*عوارض موضعي و عمومي.
محل زندگي فرد،ازنظراين که در آن مکان عقرب وجود دارد يا خير و قبلاً آسيب ديده با آن مواجه شده است يا خير، کمک زيادي به تشخيص عقرب گزيدگي مي کند.عقرب ها معمولاً به طور فراوان در درز ديوارها، درون ويرانه ها،زيرتوده هاي خاک و خاشاک، سوراخ هاي اطراف درختان و بوته هاي باغچه ها و جاهاي خاکي اطراف خانه هاي شهري ديده مي شوند. بنابراين،ازفرد که با تشخيص نيش خوردن مراجعه مي کند،پرسش درباره ي محل زندگي و محيط اطراف آن حائز اهميت است.اکثرعقرب گزيدگي ها در فصل هاي گرم اتفاق مي افتد و با گرم شدن هوا موارد عقرب گزيدگي افزايش مي يابد.درفصل زمستان و هنگام سرد شدن هوا اين جانوران در گوشه اي آرام و افسرده و بدون حرکت مي مانند و با شروع گرما فعاليت خود را از سر مي گيرند.البته درفصل سرما هم تحريک شوند، حرکت مي کنند و حتي نيش هم مي زنند.گاهي در فصل زمستان نيز، افراد آسيب ديده که معمولاً علائم و عوارض خطرناکي هم دارند،براي مداوا به بيمارستان ها آورده مي شوند.
بسياري مواقع ديده شده است که افراد خانواده صبح،هنگام جمع کردن رختخواب، متوجه وجود عقرب درخانه شده اند و با بررسي فردي که در آن رختخواب خوابيده،اثرهاي نيش را روي بدن او ملاحظه کرده اند.اين مسئله در باره ي عقرب گاديم که نيش کوچکي دارد و درد کمي ايجاد مي کند، بيشتر از ساير عقرب ها صادق است.
مهم ترين يافته اي که به تشخيص عقرب گزيدگي و نوع عقرب کمک مي کند، علائم باليني موضعي و عمومي است که هرکدام توضيح داده خواهد شد.

پي نوشت ها:

1-(Buthus (leirus
2-Tetyus
3-Centruroides
4-Scorpionide
5-Hemiscorpius Lepturus
6-Androctonus crassicauda
7-Mesobuthus eupeus
8-Buthotus sulcyi
9-Scorpio maurus
10-Odontobuthus doriae
11-Odontobuthus odonturus
12-Buthotus schach

منبع:کتاب راهنماي درمان عقرب گزيدگي

دکتر مهرداد حلوائی

متخصص فیزیولوژی جانوری و کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوآی چین

Mehrdad halvaei

Phd & Eng Animal Physiology of china Tsinghua University

شناخت اجمالی عقربهای ایران

مطالب مشابه :

بازدید دانشجویان رشته حسابداری از فرودگاه آبیک

تبریک

سمینار بازسازی وبهسازی بافتهای فرسوده

برگزاري سمينار طراحي بنايي پايدار دربافتهاي فرسوده

کسب عنوان انجمن علمی- دانشجویی برگزیده در بخش اختراع ، توسط انجمن علمی دانشجویی برق در هفتمین جشنوار

كسب رتبه‌های برتر در دومین جشنواره درون دانشگاهي حركت توسط مركز آموزش علمي كاربردي علوم و فنون قزوين

آغاز ثبت نام کارشناسی ناپیوسته پودمانی ومدارک لازم ثبت نام

شناخت اجمالی عقربهای ایران

راهنمای انتخاب رشته کاردانی به کارشناسی 89 رشته کامپیوتر - قسمت دوم

نمونه تجربیات خلاق