گزيده هايی از دستورالعمل های سياست مبارزه و ريشه کنی بيماری تب برفکی در کشور کانادا
سبب شناسی
ويروس تب برفکی يکی از اعضای خانواده Picornaviridae از گروه ويروس RNA دار می باشد.
7 سويه از ويروس تب برفکی که شامل: ( C,O,A ) و سويه جنوب آفريقا (SAT1,SAT2,SAT3 ) و آسيا يک ، همراه با تعداد زيادی تحت تيپ شناخته شده است.
مقاومت
ويروس تب برفکی ، در محيط و مکانهای آلوده بيشتر از يک سال عفونت زايي خود را حفظ می کند. بطور مثال ، در لباس به مدت 10 تا 12 هفته ، در موها به مدت يک ماه عفونت زا باقی می ماند. همچنين در منابع مختلف مدت زمان بقای ويروس در خاک 200-26 روز ، روی مقوا ، چوب يا فلز آلوده به خون 35 روز ، روی چوب آلوده به چربی 398 روز و 48 ساعت در اتاق نگهداری حيوانات آزمايشگاهی ذکر شده است. اغلب ، ويروس در درجه حرارت انجماد به طور نامحدود بقای خود را حفظ می کند و تخريب بيشتر گونه های ويروس در درجه حرارت 56 درجه سانتی گراد به مدت 30 دقيقه روی می دهد.
ويروس در 6/7-4/7= PH منحصراٌ زنده بوده ولی قدرت تکثير و تزايد را ندارد. اما در 5/9-6/7 =PH و درجه حرارت 4 درجه سانتی گراد بقای خود را حفظ نموده و توان بيماريزايي را دارد. اما همين ويروس در 5=PH يا 10=PH غير فعال می گردد.
نور خورشيد ويروس تب برفکی را نابود می کند و رطوبت نسبی 60% به بقای ويروس در هوا کمک می کند.
همه گيری شناسی
تب برفکی بشدت واگيردار می باشد و امکان دارد در مکانهای وسيع توسط تماس مستقيم مابين دامهای آلوده و حساس و يا توسط تماس غير مستقيم با تولِيدات آلوده دام ( گوشت ، شير خام ، پوست ) غذا وساير وسايل پخش شود.
ويروس قبل از شروع علائم کلينيکی ( در گاو 5 روز ، در خوک 10 روز ) در بافتها ، مواد دفعی و ترشحات شامل : شير ، خون ، منی ، ادرار و مدفوع وجود دارد.
ويروس در هنگام عبور خود در دستگاه گوارش پرندگان تغييری پيدا نمی کند.
خوک در تزايد ويروس نقش اساسی دارد. ( يک خوک برابر با 1000 تا 3000 گاو ويروس تب برفکی را دفع می کند ). خوکها عموماً آلودگی را از طريق غذای آلوده کسب می کنند. در صورتيکه گاوها بيشتر از طريق تنفس ذرات آلوده به ويروس ، مبتلا می شوند. قبل از شروع علائم کلينيکی حجم وسيعی از ويروس توسط دام آلوده به بيرون دفع می شود.
بيماريزايی
بيماريزايی تب برفکی با تنفس يا بلع ويروس آغاز می شود ، اين ويروس ابتدا در محل حلق تزايد پيدا کرده ، سپس توسط خون به ساير نقاط و غدد لنفاوی رفته و سلولهای پوششی را آلوده می نمايدسپس تاولها نمايان شده و علائم بيماری ظاهر می شود. گاو بيشتر از 3 سال ، گوسفند 9 ماه و بز 4 ماه ناقل بيماری می باشند.
دوره کمون ، درصد ابتلا و مرگ و مير
دوره کمون در يک همه گيری در يک بخش 2 تا 21 روز است ( بطور ميانگين 8-3 روز ، گاو 5-3 روز، خوک 9-4 روز ) در دامهايی که تجربه اولين برخورد با ويروس را دارند اين زمان به 24 ساعت می رسد. در مناطقی که بيماری اندميک است دوره کمون از 21 روز هم بيشتر می شود. در مناطق عاری از بيماری مثل شمال آمريکا ، 14 روز آخرين حد دوره کمون است. و استاندارد OIE نيز 14 روز می باشد. درصد ابتلا بيماری تب برفکی به 100% هم می رسد. درصد مرگ و مير دربالغ ها کم است (5%) اما در خوکهای شيرخوار و بره ها امکان دارد به 75% برسد. در اين موارد مرگ همراه با ضايعات قلبی می باشد.
تشخيص
تشخيص تب برفکی بر اساس تاريخچه ، علائم کلينيکی و تستهای آزمايشگاهی می باشد.
اين تستها شامل DAS ، ELISA ، سرولوژی ، جداسازی ويروس و تزريق به حيوانات آزمايشگاهی است. تستهای آزمايشگاهی جهت تشخيص تفريقی اين بيماری با ساير بيماريهای مخاطی می باشد.
روش نمونه گيری
ويروس تب برفکی نسبت به شرايط اسيدی بسيار حساس می باشد. يخ خشک با توليد اسيد سيتريک ويروس را از بين می برد. بنابراين جهت نمونه برداری بايستی از يخ معمولی يا ICE PACK استاندارد استفاده نمود.
نمونه های مورد نياز عبارتنداز :
در صورت امکان ، توسط يک سرنگ استريل 2 سی سی از محتويات يک تاول پاره نشده را آسپيره کرد.
2 گرم از بافت پوششی آلوده که در 5 سی سی از بافر فسفات گليسيرين ( 6/7=PH ) قرار داده شده باشد.
زخمهای بين سمها .
10 سی سی از سرم دامهای بيمار و دامهايي که دوره بيماری را گذرانده اند.
در صورت تلفات يا ذبح دام ، نمونه های مورد نظر از غدد لنفاوی پيش کتفی ، غدد فوق کليوی ، کليه ها و غدد تيروئيد تهيه می شود.
بهداشت عمومی
از لحاظ بهداشت عمومی بيماری تب برفکی ، خطرناک تلقی نمی شود . اين بيماری مشترک بين انسان و دام نبوده و در صورتيکه در انسان ضايعات تاول مانند در دستها و پا و دهان ديده شد عامل اين بيماری يک ويروس متفاوت با ويروس تب برفکی بوده و ( Coxsackie virus A16 ) ناميده می شود.
اصول کنترل
در هنگام بروز شيوع تب برفکی ، وزير کشاورزی کانادا سياست کنترل بيماری تب برفکی که شامل: معدوم نمودن و کشتار همراه با واکسيناسيون يا عدم واکسيناسيون دامها را می باشد اعلام می کند. استراتژی اوليه کشور کانادا برای کنترل تب برفکی بر اساس معدوم نمودن ( حذف ) می باشد. اين اقدام شامل : معدوم نمودن دامهای بيمار و همچنين کشتار دامهای سالم اما در مجاورت دامهای بيمار (دامهای مظنون ) می باشد. اما امکان دارد در شرايط خاص واکسيناسيون اضطراری نيز صورت پذيرد.
اما به هرصورت شناسايي کامل مکانهای آلوده جهت شناسايي و نابود کردن تمامی دامها و مواد آلوده و ضدعفونی کردن محيط و خودروها سريعاٌ و بدون هيچگونه تاخيری بايد صورت پذيرد.
NERT گروه ملی واکنش سریع 
هنگاميکه يک نمونه تب برفکی جمع آوری شده از طريق آزمايشگاه مورد تائيد قرار گرفت سريعاٌ گروه ملی واکنش سريع (NERT ) فعال می شود. دفتر مرکزی اين گروه در شهر اوتاوا قرار دارد و وزارتخانه خيلی فوری کانون بيماری را مشخص نموده و منطقه آلوده و همچنين منطقه مراقبت و منطقه محافظتی را جهت ريشه کنی و مبارزه با بيماری تب برفکی معين می نمايد. NERT شامل يک مرکز عملياتی ميدانی (FOC ) و يک مرکز اضطراری ( EC ) می باشد.
FOC کليه فعاليتهای مربوطه به ميدان تحت نظر را انجام می دهد. EC در شهر اوتاوا قرار دارد و فعاليتهای FOC را حمايت نموده و کليه مسائل سياسی ، حقوقی ، ارتباطات ، تبادل نظر ، صنايع ، مسائل بين المللی ، ارتباط داخلی کشوری را بعهده دارد.
اقدامات اوليه در مناطق با خطر بالا
کنترل های اوليه
اعلام آلودگی منطقه.
در اين زمان سريعاٌ بايستی مکان آلوده با مستندات قانونی مشخص و اعلام گردد. تمامی دامها ، توليدات دامی و غذای دام و کود و خودروها و وسايل دامداری بايستی در مکان ثابت مانده و ورود و خروج به اين منطقه اکيداٌ ممنوع می باشد .
کنترل حمل و نقل در مناطقی که آلوده اعلام شده اند.
نقل و انتقال نشخوارکنندگان ( گاو ، گوسفند و بز و غيره ) و خوک اکيداٌ ممنوع می باشد. سگ ها و گربه ها و ساير دامهايی که بالقوه می توانند ويروسها را منتقل کنند نيز بايستی محدوديت نقل و انتقال داشته باشند. طيور و اسبها نيز الزاماٌ در محدوده قرنطينه قرار گرفته ، اما می توانند در صورت صدور مجوز طيور را به نزديکترين کشتارگاه واقع در همان استان هدايت کرد و اسبها را نيز به مکانی که هيچگونه دام حساس وجود نداشته باشد منتقل کرد.
کليه خودروها و وسايلی که امکان دارد از مکانهای مشکوک و مظنون به آلودگی عبور کرده باشند بايستی کاملاٌ تميز و ضد عفونی گردند.
اشخاصی که امکان دارد خودروی شخصی داشته باشند و از آن مکانها عبور می کنند بايستی خودروی آنها کاملاٌ تميز و ضدعفونی شود.
اين اشخاص بايستی لباس تميز پوشيده و ساير مکانهايی که دامهای حساس در آنها وجود دارد را بازديد نکنند.
اقدامهای اوليه در محيط مکانهای آلوده
تمامی مکانها تا محدوده 5 کيلومتری از مکان آلوده به ويروس تب برفکی ، منطقه آلوده اعلام گردد.
شير خام و ساير محصولات لبنی در مکانهای مشکوک ، بايستی قرنطينه شوند و حمل و نقل آنها ممنوع می باشد. جهت معدوم نمودن شير بايستی ابتدا آنرا ضد عفونی کرد که می توان در 97 ليتر شير از 3 ليتر اسيد استيک يا 500 گرم اسيد سيتريک در 240 ليتر شير يا 5/1 ليتر اسيد ارتوفسفريک در 500 ليتر شير استفاده نمود . سپس اين شير ضدعفونی شده را بايستی روی زمين ريخت تا در خاک منطقه نفوذ کرده و يا می توان آنرا دفن کرد.
کنترل حمل و نقل ( در صورت اثبات وجود بيماری تب برفکی )
اصول اساسی جهت ريشه کنی يک بيماری نوظهور ( اگزوتيک ) شامل :
جلوگيری از تماس بين دامهای حساس و عامل بيماری.
توقف توليد ويروس توسط دامهای آلوده.
افزايش مقاومت دامهای حساس.
برای ريشه کنی تب برفکی می توان :
با اعلام قرنطينه و کنترل حمل و نقل از پخش عفونت جلوگيری کنيم.
حذف عامل عفونت با کشتار دامهای آلوده و دامهای در معرض عفونت.
حذف ويروس با ضد عفونی مکانها ، خودروها و وسايل و اقلام يا معدوم نمودن اقلام آلوده.
ايجاد ايمنی با واکسيناسيون در صورت نياز.
کنترل در مکانهای آلوده
فعاليت های ريشه کنی سريعاٌ در مکانهای آلوده بايستی آغاز شود.
سگها ، گربه ها و ساير دامهايی که غير حساس به بيماری بوده اما توانايی پخش ويروس را دارند بايستی تحت نظر بوده تا اينکه ضد عفونی مکان آلوده اتمام يابد و پس از ضد عفونی مکان ، سگ ها و گربه ها در صورت انتقال بايستی قبل از حرکت توسط محلول 2 درصد اسيد استيک اسپری شود.
کليه وسايل و خودروها در صورت انتقال از مکان آلوده بايستی بطور کامل تميز و ضدعفونی شوند.
اقدامات اوليه در محدوده مکانهای آلوده
الف) تا شعاع 5 کيلومتری از مکان آلوده ، منطقه آلوده اعلام گردد.
ب) اطلاع رسانی به عموم و آغاز کنترل حمل و نقل دام.
ج) آگاهی به عموم از طريق:
1- اخبار ( تلويزيون ، راديو ، روزنامه و نشريات ).
2- تماس با بخش کشاورزی هر استان ، دانشکده های دامپزشکی ، جامعه دامپزشکی شامل: دامپزشکان بخش خصوصی ، مراکز تلقيح مصنوعی ، جامعه دامداران .
3- ارتباط با صاحبان مراکز عرضه دام ، چوبداران ، باغ وحش ها و نمايشگاهها.
بخش بررسيها
1) واحد تشخيص
واحد تشخيص مسئوليت تمامی تماسهايی که در خصوص اعلام موارد مظنون به بيماری است را بعهده دارد و با توجه به توانايی کارشناسان و بدست آوردن آخرين اطلاعات از مکانهای آلوده بايستی اين مکانها هرسه روز يک بار مورد بازديد قرار گيرند.
۲) گشت مراقبت
هنگامی که يک کارشناس ( بررسيها ، قرنطينه ، صدور مجوز ) مظنون به يک مکان آلوده در منطقه می شود سريعاً بايستی مقامات ارشد خود را مطلع سازد تا گروه کارشناسی تشخيص به مکان اعزام گردد. تشخيص اين گروه براساس ، علائم کلينيکی و يافته های اپيدميولوژيکی و کالبدگشايی می باشد.
پس از تاييد آلودگی مکان ، سريعاً برنامه ريشه کنی براساس دستورالعملها بايستی انجام گيرد. از آنجائيکه مردم و فعاليت های روزانه آنها باعث انتقال مکانيکی ويروس تب برفکی می گردد در مکانهايی با خطر بالا بايستی کارشناسان ضمن رعايت دقيق شرايط ضدعفونی فاصله زمانی 48 ساعت مابين دوبازديد را دقيقاً رعايت نمايند. در خصوص افرادی که در تماس مستقيم با دامهای بيمار می باشند دستورالعمل ضدعفونی به قرار ذيل است:
تعويض کامل لباس.
شستشوی کامل بدن به مدت يک دقيقه با صابون و سپس آبکشی کامل حداقل به مدت 2 دقيقه.
ضدعفونی کفش و چکمه. 
ايجاد مناطق کنترلی
با اعلام وزارت کشاورزی مبنی بر بروز بيماری تب برفکی سريعاٌ سه منطقه کنترلی معرفی خواهد شد.
منطقه آلوده( Infected Zone )
منطقه مراقبت ( Surveillance Zone )
منطقه محافظتی ( Buffer Zone )
برای مرزبندی اين سه منطقه ذکر شده که در برنامه ريشه کنی از اصول اوليه می باشد. توجه به نکات ذيل الزامی است :
موانع طبيعی و مرزبندی سياسي مناطق ( استان ، شهر ) .
وجود راهها ، دهکده ها ، شهرها .
شرايط آب و هوايی ( بخصوص جهت باد ).
الگوی حرکت دام ها .
گونه های درگير بيمار ( دام اهلی ، وحوش ) .
طبيعت شيوع بيماری ( عمومی ، منطقه ای ) .
منطقه آلوده
متعاقب اعلام وزارت کشاورزی مبنی بر آلوده بودن مکانهايی به ويروس تب برفکی کليه اين مناطق تا شعاع حداقل 5 کيلومتر آلوده اعلام می گردد. حمل و نقل دام اکيداٌ در اين منطقه ممنوع می باشد.
منطقه مراقبت
منطقه ای که بلافاصله دورتادور منطقه آلوده را می پوشاند را منطقه مراقبت می گويند. برای تب برفکی حد اين منطقه بايد حداقل 10 کيلومتر از محل آلوده باشد. بطور عمومی فاصله قابل پذيرش برای توزيع هوايی اين ويروس امکان دارد تا 60 کيلومتر هم برسد که اين فاصله بستگی به اپيدميولوژی و شرايط آب و هوايی دارد. در اين منطقه مجوز واکسيناسيون وجود ندارد. حمل و نقل دام ممنوع می باشد.
منطقه محافظتی
منطقه ای است که دام ها بصورت سيستميک تحت پوشش واکسيناسيون قرار می گيرند. حمل و نقل دام در اين منطقه بايستی تحت کنترل باشد.
منطقه آلوده
دامپزشکان ، ماموران تلقيح مصنوعی ، توزيع کنندگان علوفه دامی ، کارگران و تمام افرادی که در منطقه آلوده فعاليت می کنند بايستی نظارت دقيق بر روی کارشان وجود داشته باشد و آئين نامه های مربوط به بروز بيماری تب برفکی را دقيقاٌ رعايت کنند.
يک دامپزشک هنگاميکه در منطقه آلوده فعاليت می کند بايستی :
حداقل وسايل را با خود حمل کرده و داروهای مورد نياز را در خودروی شخصی خود داشته باشد.
از داروهايی که احتياج به تکرار تزريق دارند حداقل استفاده را نمايد.
از وسايل يک بار مصرف استفاده کند و اگر امکان دارد ساير وسايل را در محوطه دامداری باقی گذاشته و از جابجايی وسايل خودداری کند.
بعلاوه کليه کسانيکه در دامداری فعاليت دارند بايستی :
قبل از ترک محل کليه لوازم را تميز کرده و در مواد ضدعفونی غوطه ور سازند.
خودروی خود را خارج از محل دامداری پارک نمايند.
دائماٌ خودروی خود را بشويند.
از چکمه و لباس يک بار مصرف استفاده کنند که تهيه اين لوازم بعهده صاحب دامداری می باشد.
درغيراينصورت برای هر دامداری بايستی لباس و چکمه جداگانه استفاده شود.
شايان ذکر است در منطقه آلوده کليه اعمال انتقال جنين ، تلقيح مصنوعی و اسپرم گيری اکيداٌ ممنوع می باشد.
حمل کود بعلت اينکه کود بطور 100% آلوده به ويروس تب برفکی است اکيداٌ ممنوع می باشد. بايستی کود در محل دپو شده و توسط اسيد ضدعفونی گردد.
تمام مراکز فروش دام ، نمايشگاه ها ، باغ وحشها ، حراجی های دام بايستی تعطيل گردد.
تعطيلی مکانهای خاص با دامهای موجود در آن بايستی با مديريت ذيل انجام گيرد:
اگر دامها علائم بيماری تب برفکی را نشان می دهند بايستی حذف ( معدوم ) گردند.
اگر دامها علائم را نشان نمی دهند اما با عامل بيماری در تماس بوده اند يا بايستی معدوم گردند ( سوزاندن - دفن ) يا تحت مجوز مستقيماٌ به کشتارگاه اعزام گردند.
اگر دامها علائم بيماری را نشان نمی دهند و در معرض عامل بيماری هم نبوده اند بايستی تحت مجوز به مقصد معين انتقال يابند( به طور مثال کارخانجات صنايع تبديلی ).شايان ذکر است بايستی 72 تا 96 ساعت قبل از حرکت هيچگونه علائمی از بيماری را نشان ندهند.
وحوش حساس در اين منطقه بايستی با همکاری آژانس منطقه ای حمايت از وحوش و شکارچيان کشتار شوند.
منطقه مراقبت
با توجه به امکان انتقال ويروس توسط جريان باد ، منطقه مراقبت که دورتادور منطقه آلوده را بصورت دايره وار می پوشاند. حداقل بايستی 10 کيلومتر شعاع داشته باشد. شرايط زمان شيوع بيماری: شامل سرعت باد ، جهت باد ، رطوبت نسبی ، درجه حرارت ، نور آفتاب ، طبيعت جغرافيايی محل ، وجود واحدهای پرواربندی خوک ، شعاع اين منطقه را تغيير می دهند.
بطور عمومی حمل و نقل دامهای غير حساس در اين منطقه ممنوع می باشد و تنها با صدور مجوز ، اجازه حمل داده می شود و دامهای حساس موجود در مکانهای غير قرنطينه شده منحصراٌ اجازه حرکت به مقصدهای ذيل را دارند:
الف) کشتارگاه واقع در همان منطقه.
ب) ساير دامداريهای واقع در همان منطقه که شرايط ذيل را داشته باشند:
هيچ دامی در آن مکان علائم تب برفکی را در طی 14 روز نشان نداده باشد.
در طول 14 روز قبل دامی به دامداری اضافه نشده باشد.
در طی 14 روز تا شعاع 10 کيلومتری از دامداری علائم کلينيکی ديده نشده باشد.
دامداری مبداء و مقصد تحت قرنطينه نباشند.
رانندگان خودروهای حمل و نقل کننده، کليه آئين نامه های حمل و نقل در زمان شيوع تب برفکی را دقيقاٌ رعايت کنند.
تمامی دامهای حساس به بيماری توسط دامپزشک معاينه شده و دامها هيچگونه علائمی را دو روز قبل از حرکت بروز ندهند.
کليه پرسنلی که خدمات رسانی به دامها را در اين منطقه بعهده دارند. از قبيل دامپزشکان ، ماموران تلقيح مصنوعی و ... بايستی کليه دستورالعمل ها را همانند منطقه آلوده اجرا نمايند.
در اين منطقه اجازه فعاليت مراکز اسپرم گيری ، تلقيح مصنوعی ، انتقال جنين تحت مجوز بلامانع می باشد.
حمل توليدات دامی در مکانهای غير قرنطينه شده بلامانع است. اما در مکانهای قرنطينه شده ( حساس ) حمل توليدات دامی بخصوص کود در صورتيکه ضدعفونی گردد با صدور مجوز بلامانع است.
تمامی مراکز فروش دام ، نمايشگاها ، باغ وحشها ،حراجی دامها تعطيل می باشد.
تعطيلی مکانهای خاص با دامهای موجود در آن بايستی با مديريت ذيل انجام گيرد:
اگر دامها علائم بيماری تب برفکی را نشان می دهند بايستی حذف ( معدوم ) گردند.
2) اگر دامها علائم را نشان نمی دهند اما با عامل بيماری در تماس بوده اند يا بايستی معدوم گردند ( سوزاندن - دفن ) يا تحت مجوز مستقيماٌ به کشتارگاه اعزام گردند.
3) اگر دامها علائم بيماری را نشان نمی دهند و در معرض عامل بيماری هم نبوده اند بايستی تحت مجوز به مقصد معين انتقال يابند( به طور مثال کارخانجات صنايع تبديلی ).شايان ذکر است بايستی 72 تا 96 ساعت قبل از حرکت هيچگونه علائمی از بيماری را نشان ندهند.
جمعيت وحوش حساس در منطقه مراقبت با همکاری آژانس منطقه ای حمايت از حيوانات و شکارچيان بايستی کاهش يابد.
منطقه محافظتی
اين منطقه منحصراٌ در صورتيکه اجازه واکسيناسيون صادر شود ايجاد می گردد. شرايط ايجاد اين منطقه مانند شرايط ايجاد منطقه مراقبت می باشد. و اين منطقه. از آخرين حد منطقه مراقبت تا آخرين حد منطقه آلوده می تواند گسترش يابد. ورود دام به منطقه واکسيناسيون يا خروج بدون مجوز ممنوع می باشد.
به محض شروع واکسيناسيون ، مکانها قرنطينه اعلام می گردند و شرايط صدور مجوز به شرح ذيل می باشد:
هيچگونه دامی در دامداری علائم کلينيکی تب برفکی طی 21 روز نشان نداده باشند.
در طی 21 روز قبل دامی به دامداری اضافه نشده باشد.
در طی 21 روز و تا شعاع 10 کيلومتر از دامداری علائم تب برفکی ديده نشده باشد.
دام واکسينه شده منحصراٌ به دامداريی منتقل شود که در آن مکان نيز واکسيناسيون انجام گرفته باشد.
کليه رانندگان خودروهای حمل دام دستورالعملهای اجرايی تب برفکی را رعايت کنند.
بايد توجه داشت دامهای واکسينه شده می توانند با مجوز در محدوده محافظتی حرکت کنند. اما در صورتيکه اين منطقه را بخواهند ترک کنند بايستی به کشتارگاه اعزام شوند.
کليه توليدات دامهای واکسينه شده نيز امکان دارد ناقل ويروس تب برفکی باشند به همين لحاظ پس از ضدعفونی لازم اجازه توزيع دارند.
در مورد اشخاص و خودروها نيز بايستی دستورالعمل منطقه مراقبت اجرا شود.
بايستی بخاطر داشت ، مکانهايی که در آنجا واکسيناسيون صورت پذيرفته است احتمال حضور ويروس تب برفکی بيشتر از مکانهايی است که تحت پوشش واکسن قرار نگرفته اند بنابراين بايد بازديد از مکانهاي واکسينه شده بعد از مکانهای غير واکسينه انجام گيرد و نيزجمع آوری شير از مکانهای واکسينه شده در آخر روز صورت پذيرد.
سيستم مراقبت در هنگام شيوع بيماری در منطقه آلوده
تمام مکانهای موجود با دامهای حساس بايستی هر سه روز مرتباٌ تحت بررسی قرار گيرند و موارد وقوع بيماری که تلفنی اطلاع داده می شود سريعاٌ تحت نظر قرار گرفته و تا آنجائيکه امکان دارد از تماس مستقيم بعلت پخش ويروس ممانعت بعمل آيد . تمامی تلاشها بايستی جهت آموزش افراد در خصوص تشخيص علائم کلينيکی و گزارش موارد بيماری باشد و سيستم مراقبت تا اعلام پاک شدن منطقه توسط بايستی برقرار باشد. همچنين در اين منطقه سيستم مراقبت شامل : آزمايشهای کلينيکی و سرولوژي برروی جمعيت باقيمانده حساس می باشد. در صورت وجود وحوش انجام آزمايش در اين جمعيت نيز الزامی است.
در منطقه مراقبت
در اين منطقه سيستم مراقبت شامل تحت نظر داشتن و برپايي قرنطينه و بررسی مراکز پرورش خوک همانند منطقه آلوده می باشد. درخواست حمل و نقل دام در اين مکان بايستی با اجازه و تحت نظارت دامپزشکان باشد. هرگونه موارد گزارش توسط اشخاص بايستی توسط افرادی بررسی شود که در منطقه آلوده فعاليت نمی کنند.
در منطقه محافظتی
اعضای گروه واکسيناسيون قبل از انجام عمليات بايستی تمامی دامها را از لحاظ کلينيکی بازرسی کنند و در صورت مشاهده مورد بيماری سريعاٌ مراتب را تلفنی اطلاع داده و کارشناسان مربوطه که در منطقه آلوده فعاليت نمی کنند از منطقه بازديد بعمل آورند.
در منطقه عاری از تب برفکی
در اين منطقه دقت بسيار خاص توسط کارشناسان اعمال می شود و از دامها نمونه های سرمی جهت تشخيص در آزمايشگاههای دامپزشکی تهيه می گردد همچنين بررسی سرولوژيکی از دامهای کشتاری در کشتارگاههای مجاور مناطق کنترلی نيز صورت می پذيرد.
واکسيناسيون 
در هنگام بروز تب برفکی در کانادا بهترين سياست جهت ريشه کنی بيماری روش حذف کامل يا معدوم نمودن دامها می باشد. اما بهر جهت امکان دارد روش حذف کامل به تنهايی جهت کنترل ويروس در مناطق پرتراکم کافی نبوده لذا واکسيناسيون نيز پيشنهاد می گردد.
کشور کانادا يکی از اعضای بانک ويروس تب برفکی آمريکای شمالی ( NAFMDVB ) می باشد و اجازه استفاده از واکسن تب برفکی در شرايط اضطراری به قرار ذيل است:
1- شيوع بيماری در مکانهايی با تراکم بالای دام حساس و منابع کم مالی جهت کشتار و حذف دام و همچنين خطر بالای انتقال ويروس از طريق هوا در مراکز پرواربندی خوک.
2- توانايی دسترسی داشتن به واکسن با قدرت ايمنی زايی بالا.
3- آسايش خاطر عموم مردم بعلت نگرانی ناشی از حذف وسيع و زياد دام .
4- کاهش دامهای مبتلا به بيماری تب برفکی از طريق واکسيناسيون.
در نظر داشتن شرايط منطقه در انجام واکسيناسيون
انجام واکسيناسيون با در نظر گرفتن شرايط منطقه می باشد. امکان دارد هزينه های اقتصادی از قبيل پرداخت غرامت و هزينه های کنترل بيماری بيشتر از هزينه واکسيناسيون باشد.
نظر انجمن ملی دامداران و ساير مراکز مهم دامپروری در اين خصوص مطرح می باشد. ليست ذيل بطور خلاصه فاکتورهای موثر در واکسيناسيون را مشخص می نمايد.
طبيعت دامداريها بطور مثال وجود مکانهايی با خطر بالا مانند پرواربنديها.
تعداد دامداريهای آلوده اوليه و در معرض خطر.
گونه های درگير و تراکم آنها مانند پرواربندي خوک ها .
تخمين حوزه و طول مدت شيوع تب برفکی.
صنايع دامی و مديريت در مکانهاي مبتلا ( فرهنگ جغرافيايی ).
فصول ، آب و هوا و موانع فيزيکی طبيعی ( جغرافيايی محل ).
منابع فيزيکی قابل دسترس جهت حذف کامل دام ( صنايع ).
منابع انسانی قابل دسترس جهت حذف کامل دام يا واکسيناسيون .
نقطه نظر و آرای عموم مردم بطور مثال انجمن حمايت از حيوانات .
10) فاکتورهای اختصاصی از قبيل ضررهای اقتصادی ناشی از دست دادن بازارهای صادراتی بخاطر برنامه ريشه کنی.
11) خصوصيات واکسن و کونه های ايجاد کننده بيماری.
12) پذيرش بين المللی در خصوص واکسيناسيون منطقه ای.
13) توانايی تکنيکی و پذيرش جهانی در خصوص تستهای آزمايشگاهی برای تشخيص تفريقی مابين دامهای واکسينه شده و دامهايی که بطور طبيعی آلوده شده اند.
کليد تصميم گيري برای انجام واکسيناسيون وابسته به توانايی پيشگويي سرعت پخش و سرعت تماس مابين دامهای حساس است.
اگر برنامه واکسيناسيون بعنوان يک برنامه کنترل در دستور اجرا باشد بايد توجه داشت که اين عمل منحصراٌ در منطقه محافظتی صورت پذيرد.
به محض اعلام شيوع تب برفکی در کانادا رئيس سازمان دامپزشکی کشور ( CVO ) درخواست تهيه واکسن را از NAFMDVB می کند. در صورتيکه سويه موجود در واکسن و عامل بروز بيماری يکسان نباشد ، دستور ساخت واکسن جديد داده می شود که اين مورد حداقل 5-4 هفته زمان می برد.
با توجه به اينکه در کشور کانادا از لحاظ زبان دو قسمتی بوده بايستی برچسب های واکسن به دو زبان انگليسی و فرانسوی باشد.
اصول واکسيناسيون
واکسيناسيون اضطراری در منطقه محافظتی با توجه به موارد ذيل است:
1) واکسيناسيون حلقوی .
2) واکسيناسيون مراکز پرخطر بعنوان مثال مراکز پرواربندی بزرگ دام ها و بخصوص خوک ها که بالقوه توليدکننده قوی ويروس از طريق هوا می باشند.
3) حفاظت از ژن های موجود در مراکز تلقيح مصنوعی و انتقال جنين توسط واکسيناسيون.
واکسيناسيون حلقوی
روش واکسيناسيون حلقوی جهت کنترل تب برفکی بکار برده می شود، بطور عموم اين حلقه از 5 تا 10 کيلومتر شعاع دارد و واکسيناسيون از سمت خارج به سمت داخل انجام می گيرد. اين منطقه تحت پوشش حتی المقدور بايستی کوچک باشد و با توجه به جغرافيا و شرايط آب و هوائي اين حلقه ها نمی توانند منحصراٌ دوايری هم مرکز باشند. اما بايد توجه داشت که اصل ، تشکيل يک ديوار محافظتی مابين منطقه بيمار و جمعيت دامی حساس است.
شناسايی دامهای واکسينه شده
براساس دستورالعمل OIE کليه دامهای واکسينه شده بايستی مشخص و معين گردند و جابجايی وفروش اين دامها بايستی با صدور مجوز باشد. بنابراين در گوش چپ اين دامها از اتيکت هايی استفاده می شود که در قسمت بيرونی گوش از اعداد استفاده شده و در قسمت داخلی گوش حروف H of A FMD Vaccine نوشته شده است.
ثبت مشخصات دامهای واکسينه
بايستی مشخصات دام واکسينه دقيقاٌ ثبت شود. در برنامه شناسايی گاوان کانادا ( CCIP ) تمامی اطلاعات پايه در خصوص دامدار و دام ثبت می گردد. اين اطلاعات شامل :
(1نام دامدار .
(2آدرس .
(3موقعيت جغرافيايی ( براساس سيستم GIS ).
(4شماره تلفن و پست الکترونيکی .
(5تاريخ واکسيناسيون .
(6نام اعضاء گروه واکسيناسيون.
(7شماره سريال واکسن و تاريخ انقضاء.
(8هرگونه گواهي حمل ( با معرفی مبداء و مقصد ) .
(9خصوصيات دام ( گونه ، جنس ، سن و رنگ ).
10) شماره اتيکت گوش مربوط به واکسيناسيون تب برفکی .
عمليات ريشه کنی
به محض تصميم بر حذف جمعيت ارزيابی بايستی صورت پذيرفته و سريعاٌ دستور حذف دام ها را صادر کرد.
لاشه های دامها ، توليدات دامی ، کود ، وسايل غذاخوری و ساير تجهيزات که قابل ضدعفونی نيستند بايستی در همان مکان مدفون يا سوزانده شوند. البته روش دفن بيشتر توصيه می شود. روش دوم برای معدوم کردن استفاده از آتش است و بايد توجه داشت که در صورت وجود حجم زيادی از شير در ابتدا آن را ضد عفونی کرده و سپس در يک گودال عميق دفن نمود.
کليه کاميونهايي که لاشه های دامها را جهت معدوم کردن حمل می نمايند بايستی کاملاً قابل ضدعفونی و سرپوشيده باشند. کليه لاشه ها را قبل از بارگيری بايستی ضدعفونی کرد. و اگر زمان معدوم نمودن طولانی شود بايستی علاوه بر ضدعفونی لاشه ، پا و سر و نقاطی از لاشه که دچار ضايعه شده اند را در کيسه ای قرار داد.
در خصوص کود بايستی کودها را حداقل در فاصله 100 متری از دامداری دپو کرد. سپس سطح کود را با مواد ضدعفونی اسپری نمود و روی کود را با پلاستيک ضخيم پوشاند. سپس اين کود بايستی 6-3 ماه در محل باقی بماند.
کنترل ناقلين
بندپايان ( حشرات ، کنه و جرب ها ) ، جوندگان و پرندگان بالقوه ناقلين مکانيکی در انتقال ويروس تب برفکی می باشندو به محض تشخيص بيماری سريعاٌ بايستی نسبت به کنترل اين ناقلين اقدام کرد.
شرايط اعلام پاک شدن منطقه
مکانها بايستی به مدت 30 روز خالی مانده باشند . پس از تائيد پاکيزگی و ضدعفونی و حذف ويروس بعد از 30 روز چند گونه آزمايشی انتخاب می شوند و به شرح ذيل اقدام می گردد.
انتخاب حداقل 4-2 راس خوک .
دامهای آزمايشی بايستی از بستر غذا بخورند( در مناطق با خطر بالا ) و هر سه روز تحت نظر کارشناسان بازديد شوند.
اين دامها به مدت 30 روز تحت نظر بوده سپس آزمايش سرمی بعمل می آيد.
اگر پاسخ آزمايشها منفی باشد پس از 60 روز منطقه به عنوان پاک تلقی می گردد.
پايان واکسيناسيون
واکسيناسيون هنگامی متوقف می شود که :
کنترل دقيق حمل و نقل در منطقه تحت کنترل اجرا شود يا هيچگونه از مورد جديد بيماري با توجه به حداکثر دوره کمون 14 روزه در منطقه آلوده مشاهده نشود يا تمامی مکانهای آلوده در منطقه محافظتی تحت پوشش واکسن قرار گرفته باشند.
استاندارد OIE جهت پاک اعلام کردن يک منطقه پس از شيوع تب برفکی به شرح ذيل می باشد:
پس از شيوع بيماری ، استاندارد OIE جهت پاک اعلام کردن کشور کانادا به دو صورت می باشد.
حالت اول : اعلام منطقه عاری از تب برفکی بدون واکسيناسيون
الف ) 3 ماه بعد از حذف آخرين مورد دام بيمار و با توجه به اينکه آزمايشهای سرولوژيکی مراقبت انجام گرفته است .
ب) 3 ماه بعد از کشتار آخرين مورد دامی که تحت پوشش واکسن قرار گرفته بود و همچنين روش حذف ، مراقبت سرولوژيکی و واکسيناسيون اضطراری انجام شده باشد.
حالت دوم : اگر شيوع تب برفکی بحدی بود که نمی توان تمامی دامهای واکسينه شده را کشتار کرد. در اين حالت اعلام منطقه عاری از تب برفکی با واکسيناسيون ناميده می شود. که اين حالت شامل :
الف) 12 ماه بعد از مشاهده آخرين مورد بيماری که حذف کامل شده باشد.
ب) 2 سال بعد از مشاهده آخرين مورد بيماری بدون اعمال روش حذف کامل .
شايان ذکر است وجود سيستم مراقبت جهت بررسی موارد فوق الزامی می باشد.
بهر صورت کانادا برای بدست آوردن عنوان وضعيت کشور عاری از تب برفکی بدون استفاده از واکسيناسيون ، بايستی موارد ذيل را انجام دهد:
بايگانی کامل از کليه گزارشهای سريع و منظم وقوع بيماريهای دامی در سطح کشور.
اعلام OIE مبنی بر اينکه هيچگونه شيوع بيماری تب برفکی و انجام واکسيناسيون طی 12 ماه گذشته صورت نگرفته باشد. همچنين با مدارک مستند وجود سيستم فعال ملی مراقبت اثبات و کليه دستورالعمل های لازم در خصوص پيشگيری و کنترل تب برفکی در سطح کشور اجرا می گردد.
پس از انجام آخرين واکسيناسيون ، به هيچ عنوان دام جديد واکسينه شده با واکسن تب برفکی وارد کشور نشده باشد.
ترجمه و تلخيص :
دکتر اميدرضا امرآبادی
کارشناس اداره کل دامپزشکی استان فارس
مرجع:
Canadian Food Inspection Agency
F.M.D Disease Strategy
2003
تهیه و تنظیم مطلب از سعید سیری
مطالب مشابه :
گزيده هايی از دستورالعمل های سياست مبارزه و ريشه کنی بيماری تب برفکی در کشور کانادا
از دامهای کشتاری در کشتارگاههای مجاور مناطق دامپزشکی استان فارس. لیست تمام پیوند
جدید ترین اخبار دامپزشکی و دامپروری
سیاست جدی ما احداث کشتارگاههای با چک لیست ما استان البرز صنعتی
برچسب :
لیست کشتارگاههای استان فارس