25. اسامی ترکمن ها / انتخاب اسم در بین ترکمن ها ...

استفاده از نامهای مختلف برای نوزادان متولد شده از ابتدای بوجود آمدن انسان مرسوم بوده است که انتخاب نام در بین هر قوم و ملتی، نمادی از فرهنگ و باورهای آنها می باشد. در بین اقوام ایرانی نیز انتخاب نام و مراسم آن نیز دارای آداب و رسوم خاص می باشد.

قوم ترکمن یکی از اقوام ایرانی است که قبلاً «غوذ» یا «اُغوذ» نامیده می شدند که از نام جد مشترک آنها یعنی «اُغوذخان» گرفته شده است.

اغوذخان یکی از نوادگان یافث پسر حضرت نوح (ع) می باشد.

ترکمنها از نظر جغرافیایی بیشتر در کشور ترکمنستان و ترکمن صحرای ایران زندگی می کنند و بعضی گروه های آنها نیز در ترکیه، افغانستان وعراق زندگی می کنند.

مراسم و گزینش نام در بین این قوم بسیار جالب می باشد، که در این مقاله سعی شده است، فرهنگ و آداب نام گزینی ترکمن ها تشریح گردد.

مراسم بدنیا آمدن نوزاد:

ترکمنها در مورد نامگذاری فرزندان خود آداب و رسوم خاصی دارند و بطور کلی تولد نوزاد، شادی و شعف بهمراه می آورد.

موقع زایمان یک زن، بچه ها و زنان فامیل گوش بزنگ و منتظر صدای قابلمه محلی می مانند تا به محض دریافت خبر تولد فرزند، این خبر را به نزدیکترین افراد خانواده برسانند و انعام و مژدگانی و یا به زبان ترکمنی بوشلوق بگیرند، در این وقت اگر نوزاد پسر بدنیا بیاید، قابله محلی (ماما) مژده می دهد و می گوید: « بیریمرق نگز آرتدی » یعنی یک مشت به نیروی خانواده و طایفه اضافه شد و اگر نوزاد دختر باشد می گوید: « بایی دنگیز» یعنی ثروتمند شدید.

آنگاه پس از شستشو دادن فرزند بلافاصله روحانی محل را دعوت می کنند تا بیاید و در گوش این نوزاد اذان بگوید و اعتقاد دارند که نوزاد برای اولین بار بانگ «الله اکبر» را بشنود در واقع مسلمان و با ایمان نیز از دنیا می رود. از طرفی خبر رسان بلافاصله به نزد فامیل های نزدیک می رود و خبر را می رساند تا مژدگانی دریافت کند.

بهر حال از طرف پدر و مادربزرگ و فامیل های نزدیک هدایایی به خبررسانان داده می شود، آنگاه فامیل ها با پختن نان و شیرینی مخصوص و هدایای لازم از جمله لباس، پارچه، وسایل بازی کودک، پول وغیره نزد نوزاد می آیند و آن وقت بلافاصله زنان مهمان سکه های پول و نقل و نبات را میان جمعیت می ریزند و همه شادی می کنند.

بچه های محل بخصوص همسایه ها در مقابل در خانه بازی می کنند و به محض اینکه یکی از فامیل ها برای تبریک گفتن می آید، با شور و شوق تمام داخل اطاق نوزاد می آیند و منتظر گرفتن سکه های پول و نقل و نبات می مانند.

وقتی این افراد به داخل اتاق نوزاد آمدند، اول بار، ضمن ریختن سکه های پول بین بچه ها و دیگران شادی کنان تبریک می گویند و همه خوشحالند، آنگاه زن مهمان روسری را از سر نوزاد کنار می زند و صورت او را می بیند و چند بار بحالت تبریک بر پیشانی و سر نوزاد دست می کشد، آن وقت اگر نوزاد پسر باشد می گوید: « صالحی سندان بولسن- یاشی اوزاق بولسن» ( یعنی از صالحان باشد- عمرش طولانی باشد ) اما اگر نوزاد دختر باشد می گوید: « باختی آچیق بولسن- یاشی اوزاق بولسن » ( یعنی بخت و اقبالش بلند باشد- عمرش طولانی باشد ).

در جامعه ایل نشین بعد از تولد فرزند، از ریش سفید و یا روحانی محل دعوت می شود تا اسم خوبی متناسب با اوضاع برای او بگذارد.

در زمان های بسیار قدیم فرزندان ذکور را بلافاصله نامگذاری نمی کردند، بلکه اجازه می دادند او بزرگ شود و به هنگام جوانی رشادتی از خود نشان بدهد، آن وقت متناسب با آن کار خارق العاده اش او را نامگذاری می کردند.

از طرفی مادر خانواده ( مادر بزرگ نوزاد ) بر کسی که به نوزادش اسم گذاشته، خواه روحانی محل یا ریش سفید خانواده باشد هدیه ای می دهد و سپس برای نوزاد دعا گرفته و به گردن او می اندازد تا چشم نخورد، این دعا مدتها به گردن نوزاد آویخته می ماند.

اگر نوزاد اسم پدر بزرگ و یا مادر بزرگ را بخود بگیرد، جشن مفصلی برگزار می شود و در آن صورت بستگان و نزدیکان می آیند و زنده شدن نام مرده را تبریک می گویند و نوزاد می شود ( بزرگ مرد کوچک ) بعد از چهل روز نوزاد را طی مراسمی به خانه پدر و مادر زن می برند تا او را به پدر بزرگ و مادر بزرگ( مادری ) نشان بدهند.

آنجا نیز همسایه ها و فامیل ها جمع می شوند و روی سر نوزاد سکه و نقل و نبات می ریزند و هرکدام هدیه ای هم به او می دهند.

در این مراسم پدر بزرگ و مادر بزرگ ( مادری ) هدیه ای ارزنده به نوه خودشان می دهند این هدیه شامل: گاو، گوسفند، پارچه، لباس، پول، مرغ و خروس می باشد.

ضمناً بعد از تولد، غذای مخصوص بنام « بولاماق » پخته و طی مراسمی صرف می شود.

یکی دیگر از مراسم موقع بدنیا آمدن نوزاد این است که زیر بالش نوزاد قرآن، نان و کارد می گذارند.

کارد برای دور کردن شیطان و دشمن و ارواح خبیثه و نان به نشانه برکت و بی نیازی وی در طول زندگی و قرآن به نشانه اعتقاد به اسلام و پیروی از مفاهیم آن می باشد.

آداب و رسوم ترکمنها در گزینش نامها:

ترکمنها با توجه به ویژگی های قومی و محلی و شرایط زیست خود، اسامی زیبایی را برای فرزندان خود می نهند. این اسامی بیشتر از طبیعت و محیط اطراف آن و شرایط اجتماعی – اقتصادی آنان که بیشتر از زندگی ایلی و طایفه ای الهام می گیرد گذاشته می شود.

بیشتر اسامی براساس زمان و لحظه تولد نوزاد انتخاب می شوند که برخی از رسوم گزینش نام بشرح ذیل می باشد:

- در بین ترکمن ها رسم است چنانچه کسی از خانواده قبلاً فوت کرده باشد، اسم متوفی را با توجه به مرد یا زن بودنش روی نوزاد می گذارند، در این صورت اگر نوزاد دختر باشد و مادر بزرگ مرده باشد، در آن صورت نام مادر بزرگ بر روی نوزاد گذاشته می شود و اگر نوزاد پسر باشد و از طرفی پدر بزرگ فوت شده باشد، در آن صورت نام آن متوفی را بر روی نوزاد می نهند. با این عمل نام گذشتگان را زنده نگه می دارد.

- اسامی حیوانات و گیاهان نظیر قووشان (خرگوش)، آرتیق گول (گل زیاد)، آلماگل (گل سیب)، آی بولک (تکه ماه)، آی سونا (اردک همچو ماه)، اوزوم گل (گل انگور)، یووشان (شوره نوعی گیاه)، تکه (بز نر جلودار گله)، چاییر (نوعی گیاه با ریشه های بزرگ و قوی)، چبشک (بزغاله)، نیز بر روی نوزادان گذاشته می شوند.

- زنان ترکمن برای ابراز محبت خود به فرزندان اصطلاحاتی را به کار می برند مثل: کییگم (آهوی من)، گولا لکم (گل لاله من)، مایسام (نوچمن من)، قویایم (قوی مادی من)، غوزیم (بره من)، اینه ریم (شتر نر بارکش)، گوشه گیم ( بچه شتر)، مارالایم (ماده آهوی من).

- در خانواده ای که مادر پشت سر هم فرزند دختر بدنیا بیاورد، نام سومی یا چهارمی را «بسدیر» (به معنی دختر بس است)، «دویدوق» (سیر شدم از دختر)، «اوغل گه ریگ» (پسر می خواهیم)، «غیرسونگی» ( آخرین دختر) و غیره می نهند.

- چنانچه زمان تولد فرزند دختر یا قبل از نولد او (زمانی که بچه هنوز در رحم بود) بنا به علتی پدر یا مادر فوت کند، فرزند بجا مانده از آنها را با نام «اوزیم گل» ( از عزیز خود بریده شدم) می گذارند.

- چنانچه در موقع تولد نوزاد نشانی غیر عادی در بدن او دیده می شد، اسم او را موقتاً یا دائمی با ترکیب نام آن نشان می آورند، با اعتقاد به اینکه در آن صورت آن نشان به مرور و خودبخود محو خواهد شد. این نامگذاری معمولاً با واژه هایی همچون تأچ، منگ، خال و نار همراه می گردیدند.

پیدایش نام هایی چون تاچ گوزل، تاچ بی بی، تاچ سلطان، تاچ مراد، تاچ نحمد، اوغول منگل، اغول خال لی، خال مراد، نار قاچ، نارقلی، نارلی، گلنار از همین اعتقاد سرچشمه می گیرد.

- بعضی از نوزادها هم به اسم زادگاهشان و یا به اسم زادگاه و اقامت پدران و اجدادشان در گذشته نامگذاری می شدند. مثل: گورگن (گرگان)، اِتِرک، کورن، ماسان، گنبد، بالقان و ...

- فصل، ماه، یا روز تولد بعضی از اشخاص در نام آنها مستتر بود. مثلاً: بازگلدی (در بهار بدنیا آمد)، گویزگلدی (در پاییز متولد شد)، عاشر محمد، عاشر مراد، عاشر بی بی، صفر محمد، صفر دوردی، اوغول صفر، مراد محمد، مراد دوردی، بایرام گلدی (عید آمد)، قربان گلدی (عید قربان بدنیا آمد)، آنا محمد (کسی که روز جمعه بدنیا آمد).

- اسامی بعضی از اشخاص یادآور وضعیت بخصوص جوی و در بعضی موارد حتی یادآور یک واقعه و رخداد مهم تاریخی بود که در روز تولد او بوقوع پیوسته بود. مثل: امام گلدی، گوچ بی بی، اورس گلدی. مثلاً اورس گلدی شخصی است که به هنگام حمله روسها به ایران بدنیا آمده است.

- اسامي طبيعت نيز در بين تراکمه مرسوم است. مثل آي گوزل (ماه زيبا)، آي سن (ماه تو)، آي بابک (طفل چون ماه)، آي (ماه)، گون (آفتاب)، ييلديز (ستاره)، گوک (آسمان)، تنگيز (دريا)، دارغ (کوه)، قوم (خاک) آيلار (ماهها)، بال (عسل)، آي جيق (ماه کوچک)، باگل (گل زيبا وخوشبو)، تانگقي (سحر)، دانگ (سحر)، توزانلي يا توزان (وزش باد تند همراه با گرد وغبار)، جولگه (جلگه)، چولي (صحرايي)، چايلي (رودخانه)، چاغوالي يا چاغوا (رگبار)، چاغلي يا چاغيل (ماسه) و ...

- در خصوص انتخاب فاميلي نيز در بين تراکمه معمولاً از روي نام ايل، قبيله، طايفه يا تيره صورت مي پذيرد مثل: يموتلي (تکه و يموت)، گوکلاني (گوکلان)، قوجوقي (قجق)، آتاباي (آتاباي)، سلاق (صحنه، طعنه، سلاخ)، ساريخ، ساريخاني (ساريق)، سالار (سالور) گرکزي (بايندر، شيخ لي ع گرکز)، کوچکي (کوچک)، سقري (سقر)، قرنجيک (قاضي، قرنجيک)، ايگدري (ايگدر) و ...

آداب و رسوم ترکمنها در گزینش نام های دختران:

- اگر چندین دختر پشت سرهم بدنیا بیاید اسامی چون: آچیلان گل (گل شکفته)، آرتیق گل (گل زیادی) می گذارند.

- «آق» به زبان ترکمنی یعنی سفید و نوزادانی که سفید چهره باشند معمولاً اسامی ای نظیر اسامی زیر را برای آنها بر می گزینند: آق بابک (نوزاد سفید)، آق گل، آقچه گل (گل سفید)، آق منگلی (دارنده خال، دختر سفیدی که خال دارد)، آلتین ( به معنای طلا و جواهر)، آلتیای (ماه طلایی).

- آی به معنای ماه است و دخترانی که در شبهای مهتابی بدنیا می آیند این پسوند را می دهند مثل: آی بابک ( نوزادی چون ماه)، آی بولک (تکه ماه، نیمه ماه)، آی جمال ( ماهرخ)، آی سونا (اردک وحشی چون ماه)، آی گوزل (ماه زیبا)، آی گل (گلی چون ماه)، آیلار (ماهان – ماهها)، آیلی ( به زیبایی ماه)، آی جیک (گلی چون ماه، پرنده ای چون ماه).

* ضمناً آی جیک نام قهرمان زنی از داستان های بابا قورقود که قدیمی ترین داستان مکتوب قوم ترک است می باشد.

- بال صیاد (صیاد عسل) نام یکی از سازهای ترکمنی است که ترانه ای هم به همین نام توسط باخشی ها (خواننده های محلی) خوانده می شود که شعر آن از کتاب معروف صایاد و حمراه گرفته شده است.

- برخی از اسامی را هنگامی که زمان بدنیا آمدن نوزاد مصادف با جشن و شادی باشد می گذارند که برخی از آنها عبارتند از: اوزوم گل (گل انگور)، اوغل بخت (فرزند بخت)، باختی (شادی)، بایرام گل (گل شادی)، پوداق (شاخه – غنچه)، توتی گل (گل طوطی)، سولماز (پژمرده نمی شود)، حویری لقا (لقای بهشتی).

- دختری که در روز جمعه یا شب جمعه بدنیا بیاید آننا بخت (بخت و اقبال جمعه) می نامند. آننا یعنی جمعه.

- وقتی زنی بعد از تولد فرزندش مریض باشد آن وقت بچه را کسی دیگر نگهداری می کند به این زن (آناکه) یعنی دایه پیرزن گویند.

- نوزاد در رحم مادر پرده نازکی به دور خود دارد ممکن است نوزاد با همین پرده بدنیا بیاید این پرده نازک به زبان ترکمنی «توواق» نام دارد. در این صورت نام هایی چون توواق بی بی، توواق سلطان، توواق گل برای دختران بر می گزینند.

- در زبان ترکمنی غار به معنای برف و بی بی به معنای خاتون و بانو می باشد. دخترانی که به هنگام باریدن برف بدنیا بیایند، اسم غار بی بی ( خاتون برف) بر آنها می گذارند.

- کسی که به حج رفته باشد و در غیاب او همسر یا عروسش دختری بدنیا آورد اسم آن نوزاد را از اسامی ای چون حاجی بی بی، حاجی سلطان، حاجی گل، حاجی بیکه انتخاب می کنند.

- به دخترانی که در ایام عید قربان بدنیا بیایند اسامی زیر را می دهند: قربان بی بی (بانوی روز عید قربان)، قربان سلطان، قربان گلی، قربان بیکه.

- دخترانی که در ایام ماه مبارک رمضان بدنیا بیایند اسامی زیر را برای آنها انتخاب می کنند: اراز گل، اراز بی بی، اراز بیکه، اراز سلطان.

- دخترانی که در ماه صفر بدنیا بیایند این اسامی را برای آنها می گذارند: صفرگل، صفر بی بی، صفر تاج، صفربیکه.

در کل قوم ترکمن یکی از جالبترین رسم و رسوم ها را در هنگام تولد و گزینش اسامی نوزادان تازه بدنیا آمده دارند که نظر بسیاری از مردم شناسان حتی انسان های معمولی را به خود جلب کرده است و در گزینش اسامی فرزندان خود بسیار دقت می کنند و سعی می کنند انتخاب اسامی براساس مناسبت ها و نشانه های معنا داری باشد که از اسم هر ترکمن تقریباً می شود فهمید که او در مصادف با کدام مناسبت بدنیا آمده است.

برخی از نشانه های انتخاب اسامی نشانه هایی چون ماهها، اشیاء، اعیاد، حیوانات، ایام هفته، سیارات آسمانی، ایل، قبیله، طایفه، تیره، وضعیت جوی و محیطی، داشتن نشانی در بدن و ... می باشد.

نویسنده: دکتر عقیل تقوی پژوهشگر و استاد دانشگاه

منبع:نیلکوه

25. اسامی ترکمن ها / انتخاب اسم در بین ترکمن ها ...

مطالب مشابه :

انتخاب اسم کودک

انتخاب نام نوزاد

چگونگی انتخاب اسم نوزاد

اسم نوزاد

انتخاب اسم فارسی برای فرزند

آيا در خصوص انتخاب اسم نوزاد نظرخواهي كردن از خانواده ها ضرورت داره؟

25. اسامی ترکمن ها / انتخاب اسم در بین ترکمن ها ...

انتخاب نام كودك

نام کودک خود را چگونه انتخاب می‌کنید؟