بررسي آثار استاد معزز دكتر صديق(دوزگون)

(دکتر صدیق)

بررسي آثار استاد معزز دكتر حسین محمد زاده صديق (دوزگون)[1]

1- نمونه هايي از شعرهاي معاصر آذربايجان

مقدمه و ترجمه ح. صديق، انتشارات بابك، تهران، .1351

اين كتاب كه در 150 صفحه در سال 51 در تهران منتشر شد، توجه محافل ادبي - علمي را به سوي خود جلب نمود. و مجله «ادبيات و اينجه صنعت» باكو يكي از مقالات خود را به اين كتاب اختصاص داد. در ايران سالهاي سال دكتر صديق را با اين اثر مي‌شناختند.

اثر با نام حبيب ساهر گشوده مي‌شود و سپس ترجمه آثاري منتخب از بزرگترين شاعران ادبيات حسرت يعني مدينه گلگون، رسول رضا، مرواريد دلبازي، نگار رفيعبيگلي، بختيار وهابزاده، علي آقا كورچايلي، زينال خليل، نريمان حسن زاده، بهروز چاي اوغلو، فكرت صادق ارائه مي‌گردد. اكنون نيز كه بيش از 3 دهه از نخستين نشر اين كتاب مي‌گذرد، زبان فارسي مجموعه‌اي چنين زيبا و موثر از ادبيات آذربايجان را شاهد نبوده است.

زبان ساحرانه اثر، نمايانگر خلاقيت مترجم است. شعراي معرفي شده در اثر در پاسخ به نيازهاي زمان با قدرت نوآوري خود، عصيان، درد، غم، شادي و حسرت را با مضموني نوين فرياد مي‌زنند و قالبي نو مي‌آفرينند. ادبيات معاصر آذربايجان، ثروتي است كه جايگاه خاصي در ادبيات پيشتاز دنيا دارد. آثار زيبايي كه دكتر صديق در مجموعه «نمونه هايي از شعرهاي معاصر آذربايجان» گردآورده صادق‌ترين گواه اين مدعاست.

2- نسيمي

فريدون آشورف، نسيمي (درام تاريخي در سه پرده و چهارده صحنه)، ترجمه حسين صديق، انتشارات باغبان، 1353 و .1357

ناشر در مقدمه اثر در مورد نشر آن مي‌نويسد:

«اين درام حماسي 4 - 5 سال پيش ترجمه و چاپ شد، ولي مأمورين سانسور شـاه از جـمله... جلـوي انـتشار آن را گرفـتنـد. اثـر را ديگر بـاره تـحـت عـنوان «عمادالدين نسيمي» و بار ديگر به نام «ابن شيطان» به اداره سانسور برديم، اما آنان هر دو بار آن را شناختند و اجازه نشر ندادند. اينك خوشحاليم كه در پي مبارزه قهرمانانه ملّت ايران ترجمه فارسي يكي از شاه اثرهاي ادبيات آذربايجان را تقديم مي‌كنيم»

مترجم، اين اثر را بمناسبت ششصدمين سالگرد ولادت نسيمي آماده ساخته و در مقدمه علمي 14 صفحه‌اي آن، به بررسي ايدئولوژي حروفيگري و عقايد نسيمي مي‌پردازد.

3- پنج نمايشنامه

ميرزاآقاتبريزي، پنج نماشنامه، بكوشش ح. صديق، چاپ دوّم، تيرماه 1356، تهران، نشر آينده.

كتاب، در حجمي بالغ بر 260 صفحه به سرگذشت نخستين نمايشنامه نويس زبان فارسي، ميرزاآقاتبريزي و نيز 5 نمايشنامه وي مي‌پردازد. از آثار ميرزاآقاتبريزي 4 نمايشنامه اوّلين بار در سال 1340 ه . در شهر برلين و به نام ميرزاملكم خان چاپ گرديد. مرحوم ابوالفضل حسيني براي نخستين بار ثابت كرد كه نويسنده اين 4 نمايشنامه، ميرزاآقاتبريزي و نه ميرزاملكم خان مي‌باشد. مولف، نماشنامه پنجم را نيز در كتابخانه مركزي تهران و از «رساله اخلاقيه» ميرزاآقاتبريزي يافته است.

كتاب همچنين مقدمه‌اي 24 صفحه‌اي به قلم مولف و سه ضميمه را دربرمي‌گيرد. دكتر صديق در مقدمه به بررسي تاريخ تماشاخانه در ايران، تمثيلات آخوندزاده، نخستين نمايشنامه فارسي و... مي‌پردازد. ضميمه نخستين به مكاتبه ميرزاآقا با آخوندزاده و نامه آخوندزاده خطاب به وي و ضميمه دوّم به مقدمه و موخره ميرزاآقا و مقدمه چاپ برلين مي‌پردازد. ضميمه سوم نيز 7 سند از دستنوشته‌هاي ميرزاآقا را ارائه مي‌دهد. ضميمه ديگري نيز تحت عنوان «كتابنامه» به كتاب افزوده شده است.

اثر در جامعه آن روز انعكاس گسترده‌اي داشت و مقالات متعددي در مورد آن نوشته شد. برخي از اين مقالات را «حميد سالك» در سال 1357 در تبريز تحت عنوان «درباره نمايشنامه‌هاي ميرزاآقاتبريزي» منتشر كرد. كتاب «سالك» را در حقيقت بايد نخستين اثر منتشر شده در زمينه‌ي فعاليتهاي علمي دكتر صديق دانست.

4- ديدي از نوآوريهاي حبيب ساهر

تبريز، انتشارات ساوالان، .1357

ح. صديق در سالهاي پيش از انقلاب اسلامـي ضـمـن ترجـمـه منظـومـه «آرزي و قمبر» حبيب ساهر، مقدمه‌اي بر آن نوشته بود. او همچنين مقدمه هايي بر ديگر آثار ساهر - «نمونه هايي از ادبيات منظوم ترك» و «كتاب شعر ساهر»- نوشته است. مقدمه‌هاي فوق‌الذكر علاوه بر ارائه معلوماتي در مورد ساهر، جايگاه عمده وي را در ادبيات معاصر ايران مشخص مي‌ساخت. با توطئه اداره ساواك، مقدمه فوق‌الذكر بهنگام انتشار از كتاب «آرزي و قمبر» حذف گرديد. در نشر جلد دوّم «كتاب شعر ساهر» نيز اجازه انتشار مقدمه داده نشد.

تا اينكه با طلوع انقلاب، انتشارات ساوالان تبريز همين مقدمه را در 32 صفحه و تحت عنوان «ديدي از نوآوريهاي حبيب ساهر» منتشر ساخت.

مولف در كتاب به بررسي اشعار فارسي ساهر مي‌پردازد و چنين نتيجه‌گيري مي‌كند كه شاعري كه با آثار «كؤشن» و «ليريك شعرلر» رفيع‌ترين قله ادبيات آذربايجان را فتح كرده است، از بنيانگذاران شعر نوين فارسي مي‌باشد ؛ مكتبي كه ساهر بنيان نهاد و توسط نيما، فروغ فرخزاد و ديگران تعقيب شد. شعر فارسي ساهر، پلي است بين شعر كلاسيك مشروطيت و شعر نيمايي.

5- واقف شاعر زيبايي و حقيقت

حسين صديق، چاپ اوّل تبريز 1347، دوّم تهران 1352، سوم تهران ،1354 انتشارات پويا.

اين اثر را بايد از نوشته‌هاي مانا و جاويد دكتر صديق دانست.

خواننده در اين كتاب 84 صفحه‌اي نه تنها با واقف، كه با ادبيات آذربايجان آشنا مي‌شود. مولف، موقعيت زبان و ادبيات آذربايجان، دنياي شعر شاعران، و حيات معنويشان را بررسي و تحليل مي‌كند.

صديق اثر را به مناسبت دويست و پنجاهمين سالگرد ولادت شاعر تاليف كرده است.

واقف در ادبيات آذربايجان به عنوان بنيانگذار مكتب رئاليسم شناخته مي‌شود. او را پس از فضولي بايد درخشان‌ترين سيماي ادبيات آذربايجان دانست. او، زبان تركي را از ديگر زبانها پالود و قالب‌هاي ملّي شعر همچون «قوشما»، «گرايلي» و... را جايگزين قالبهاي كلاسيك غزل، قصيده، مثنوي و... نموده نقطه عطفي را در تاريخ ادبيات رقم زد.

صديق با اين اثر ضمن پاسخگويي به نيازهاي زمان خود، توجه ادب دوستان آذربايجان را به خود جلب نمود. خاطرنشان مي‌شود اين كتاب در تركيه نيز ترجمه و چاپ گرديده است.

6- نظامي شاعر بزرگ آذربايجان

ي.ا.برتلس، نظامي شاعر بزرگ آذربايجان، حسين محمدزاده صديق، تهران، 1357، انتشارات پيوند.

نظامي، شاعر توانمند دوره بيداري آذربايجان است. در مورد اين شاعر كتابهاي بسياري نگاشته شده و به همين نسبت نيز تا پايان سده 19 نظريات و مغالطه‌هاي زيادي در مورد وي مطرح گرديده است.

آغاز قرن 20، همچنين آغاز نگاهي نو به زندگي و آثار نظامي بود. و در اين ميان اثر «برتلس» شرقشناس بزرگ روس كه در سال 1940 نگاشته شد، اثري شايان توجه است. كتاب به بسياري از زبانها ترجمه گرديده و دكتر صديق با ترجمه آن به فارسي جاي خالي اثر در ادبيات فارسي را پركرده است.

اين اثر، حيات، ديدگاه و محيط حاكم بر آثار و انديشه‌هاي شاعر بزرگ آذربايجان را به تصوير مي‌كشد. ادبيات فارسي از زمان سلجوقيان ترك تبار در گستره‌اي وسيع از آسياي ميانه تا آسياي صغير رواج يافت چرا كه زبان حكومتي اين تركي‌گويان، زبان فارسي بود. زبان فارسي در اين دوره به عنوان زبان ارتباطي اقوام مختلف پذيرفته شد و تحت حمايت سلجوقيان پله‌هاي ترقي را پيمود. نظامي نيز در اين محيط وآثار خود را به زبان فارسي خلق نمود. به زباني ديگر، نظامي روح تركي را در زبان فارسي جاري ساخت.

اين كه هر اثر فارسي را تنها، ادبيات مردمان فارسي‌گو بشماريم راه خطا پيموده‌ايم. تاكنون به اين نكته توجه نشده است كه بايد به زادگاه و مردمان آفريننده هر اثر نيز توجه داشت و در اين ميان سهم مردمان آذربايجان در خلق ادبيات فارسي بيش از ديگران بوده است.

آثار نظامي با شخصيتي عميق و انديشه‌اي انسانگرا امروز نيز نوين و وجهه‌اي معاصرگونه دارد. نظامي، نقطه پيوند ادبيات آذربايجاني و زبان فارسي است.

دكتر صديق با ترجمه افسونكار خود، خواننده را به دنبال خويش مي‌كشاند و او را ترغيب مي‌كند اثر را تا پايان مطالعه كند. تحليل برتلس از خسرو و شيرين بسيار زيبا و جذاب است.او در بيان هيجان لحظه‌هاي دراماتيك اين اثر، استادي خاصي را از خود نشان مي‌دهد. و تفسيرش از عشق، بسيار گسترده و عميق است. حقيقتآ ادبيات ما محتاج چنين عالماني است. اما افسوس كه سالهاست تاريخ ادبيات ما عرصه جولان كساني چون ادوارد براون گشته است.

7- افضل الدين خاقاني

م. سلطانف، افضل الدين خاقاني، ح. صديق، تهران، آذركتاب، .1354

ايـن كــتـاب يـكـي از آثـاري اســت كـه دكـتـر صـديـق از كتـاب «آذربايجان ادبياتي تاريخي» چاپ 1960 باكو انتخاب و ترجمه كرده است. اين اثر نيز در زمان خود با استقبال شايان توجهي مواجه شد چرا كه براي مشتاقان زبان و ادبيات آذربايجان و آنان كه منابعي نو را در اين باره مي‌جستند - يا بهتر بگويم منابعي غير آريامهري - حكم چشمه‌اي داشت كه بـر شوره‌زار ضـد «تاريخ ادبيات ايران» جاري مي‌گشت.

شاعر مغرورمان خاقاني، هرچند در ابتدا شاعري درباري بود ولي به زودي از دربارها روي بر مي‌گرداند و گمگشته خويش را در ميان مردم مي‌يابد. او پرده از نقاب سخاوت مندانه ظالمان طمعكار برمي‌گيرد و چهره كريه شان را مي‌نماياند. و در پي آن، سالهاي زندان و تبعيد شاعر حق‌گوي فرا مي‌رسد. و البته آفرينش ادبي وي نيز از همين زمان ارزش مي‌يابد.

شاعر به هويت انساني اشخاص بيش از همه ارزش قائل است. از صنايع شعري و فنون ادبي با مهارتي تمام سود مي‌جويد و ارزشهاي انساني را تبليغ مي‌كند.

اين «ترك عجمي» نيز همانند نظامي بزرگ، همواره از ادبيات شفاهي آذربايجان در آثار خود سود جسته و به غني‌تر كردن زبان فارسي كمك شاياني نموده است.

صديق با ترجمه اين اثر هم به ادبيات فارس و هم به ادبيات ترك و در حقيقت به ادبيات ايران خدمت ارزنده‌اي كرده است.

8- جزء عمّ

با خلاصه‌اي از قواعد قرائت قرآن، مترجم حسين سرخابلي، انتشارات بعثت، تهران، .1370

از سليس‌ترين ترجمه‌هاي قرآني به زبان تركي است. ترجمه را دارالقرآن‌الكريم در تاريخ 20/11/1370 مورد تاييد قرار داده است. ترجمه صديق در ميان آثار مشابه از اعتبار خاصي برخوردار است چرا كه وي سالها به تدريس «متون تفسيري قرآن» و «ترجمه‌هاي قرآن» در دانشگاه اشتغال داشته و همانطوري كه قبلاً اشاره شد در ايام جواني سالها در مسجد آقاميرعلي محله سرخاب تبريز به علاقمندان، قرآن تدريس مي‌كرده است.

9- آذربايجانين شهيد عاليم‌لري

حسين سرخابلي، انتشارات بعثت، تهران، .1370

در اين اثر كه به زبان تركي نگاشته شده از عالمان شهيد آذربايجاني تبار سخن مي‌رود - شيخ عبدالغني بادكوبه‌اي، ميرزا علي ثقه الاسلام، حاج ميرزاابراهيم خوئي، سيد محمد خلخالي، سيد اسدالله مدني، شيخ جليل تبريزي، سيد عبدالرحمن كواكبي، حاج ميرزا عبدالكريم، سيد عمادالدين نسيمي، آيت الله قاضي طباطبايي و حكيم سيد شاه فضل نعيمي - مولف در به تصوير كشيدن ترجمه حال و ماجراي شهادت اين عالمان از منابع بسيار از جمله كتاب عربي «شهداء الفضيله» اثر علامه اميني بهره جسته است.

10- سايالار، كهنترين سرودهاي مقدس آذربايجان

ح. صديق، 1347- 1357، تبريز، نشرايشيق.

اين اثر در 58 صفحه در 1357 در تبريز چاپ شد و شامل دو بخش است : در قسمت نخست تحقيقات دكتر صديق در مورد «سايا»ها و در بخش دوّم متن «سايا»ها ارائه مي‌گردد. اين دو قسمت در سال 1347 نيز بصورت مقالاتي در نشريات مختلف آن سال چاپ گرديده بودند.

در مقدمه، دكتر صديق به تحليل ساياها و بررسي فولكلور غني مردم آذربايجان مي‌پردازد و مي‌نويسد كه ساياها از مراسم بسيار كهن منطقه سربرآورده واز آداب و سنن حتي كهن‌تر از زمان زردشت الهام گرفته‌اند و به تدريج در ميان خلق و درگذر نسل‌ها انكشاف و تكامل يافته‌اند. او سپس به تحليل شعر فولكلوريك و وزن و آهنگ آن پرداخته سيماي عاشيق‌ها را به تصوير مي‌كشد و «ساياچي»ها را مي‌شناساند.

اين كتاب در روزهاي انقلاب در 5000 نسخه چاپ و در طي چند ماه ناياب گرديد.

11- مجموعه اشعار

تهران، 1357، اشعار 5 شاعر.

مجموعه شعر ارزشمندي است از چند شاعر پيشتاز آذربايجان - چاي اوغلو، حسين دوزگون، حبيب ساهر، عمران صلاحي و قافلانتي.

به جاي مقدمه، شعر معروف «يانديريلان كتابلار» از صمد وورغون قرار گرفته است. اين كتاب در روزهاي انقلاب بسيار مورد استقبال قرار گرفت و در حقيقت سندي بود كه نشان مي‌داد تمام تلاشهاي سيستماتيك رژيم پهلوي و روشنفكران وابسته به اين سيستم براي نابودي زبان تركي و آسيميلاسيون ترك زبانان هيچ نتيجه‌اي نداشته است، بلكه شعر و ادبيات آذربايجان را هدفمند و جهت دار كرده و موجب آفرينش سبكي جديد در ادبيات آذربايجاني تحت عنوان «ادبيات مقاومت» گرديده است.

12- هفت مقاله پيرامون فولكلور و ادبيات آذربايجان

ح صديق، هفت مقاله پيرامون فولكلور و ادبيات مردم آذربايجان، چاپ دوّم، 1357، تهران، انتشارات دنياي دانش.

مقالات چاپ شده در اين مجموعه قبلا در نشريات مختلف تهران و تبريز چاپ گرديده بود. ايـن كـتـاب در 202 صفـحه نشر گرديد و مقالات «پيرامون حماسه‌هاي دده‌قورقود»، «سخنان منظوم و ترانه‌هاي بومي آذربايجان»، «افـسانـه‌هاي ملّي آذربايجان»، «ادبيات عاشيــق‌ها»، «ادبـيـات عـامـيـانـه مـردم تـركـمــن صـحـرا»، «پـيرامـون برخـي مواد فولكلوريك در دهات اطراف هريس»، «محمدباقر خلخالي و مثنوي ثعلبيه» را دربرمي‌گيرد. اين را نيز بايد از آثار ماندگار صديق در تاريخ ادبيات آذربايجان دانست. هفت مقاله در زمان خود بسيار مورد توجه قرار گرفت و معروفيت يافت.بي‌شبهه، انتشار مجدد آن با توجه به مطالبات زمان كنوني، باز همان استقبال را براي اثر درپي خواهد داشت.

13- قوسي تبريزي و ميرزا شفيع واضح

ح. صديق، قوسي تبريزي و ميرزا شفيع واضح، تهران، 1356، سهند.

اين دو مقاله از كتاب «آذربايجان ادبياتي تاريخي» چاپ 1960 باكو به فارسي ترجمه گرديده است. قوسي تبريزي شاعر فريادها و شكوه هاست.

در اشعار وي صميميت، سادگي و زيبايي موج مي‌زند، صداي فرياد او انعكاس هيجانات و تپش‌هاي صميمي قلب شاعر است. اين شاعر بزرگ آذربايجاني همعصر صائب تبريزي بنيانگذار سبك آذربايجاني در ادبيات فارسي است.

مقاله دوّم به ميرزا شفيع واضح، فيلسوف بزرگ و استاد ميرزا فتحعلي آخوندزاده مي‌پردازد.

14- آرزي و قمبر

حبيب ساهر، آرزي و قمبر، ترجمه ح صديق، تهران، 1353، مازيار.

حبيب ساهر شاعر قدرتمند ادبيات مقاومت با مهارتي خاص و با بهره‌گيري از ادبيات فولكلوريك آذربايجان داستان «آرزي و قمبر» را به نظم كشيده است ؛ صديق اين اثر را از زبان حبيب ساهر به زبان فارسي برگردانده و مقدمه‌اي بدان افزوده كه خود اثري ارزشمند بشمار مي‌آيد. چراكه در آن، ادبيات، فرهنگ و رنج‌هاي آكنده از حسرت ايل و تبار خود را به تصوير مي‌كشد.

15- مقالات فلسفي ميرزا فتحعلي آخوندزاده

ويراسته ح. صديق، جلد دوّم، تبريز، 1357، ساوالان.

مقالات آخوندزاده در دوجلد با همت دكتر صديق تصحيح و چاپ شده است. كتاب فوق‌الذكر دوّمين اثر در اين زمينه شمرده مي‌شود.

صديق در اين كتاب در مقدمه‌اي 30 صفحه‌اي آخوندزاده را معرفي مي‌كند و به تحليل ديدگاههاي وي مي‌پردازد.

16- يوردغزللري ( غزليات سرزمين )

دكتر ح. م. صديق، تهران، 1376، نشر كلام.

اثر 103 غزل دكتر صديق را دربرمي‌گيرد. از نظر زماني، اين غزليات را پس از خاموشي مراد خود حبيب ساهر سروده و در جاي - جاي آنها ياد وي را گرامي داشته است. صديق در غزليات، سبك خاص خود را حفظ كرده و نه به غنا و مغازله كلاسيك كه به مفهوم و عقيده و مضامين عرفاني نظر دارد.

17- از انزلي تا تهران

با مقدمه محمدزاده صديق، ترجمه نروس از متن ارمني، تهران، 1356، انتشارات بابك.

يپرم خان چهره شاخص داشناكسيون كه به عنوان يكي از قهرمانان مشروطه شناخته مي‌شود و درعين حال كسي است كه شايد بيشترين نقش را در نابودي قهرماناني چون ستارخان و نيز ناكامي آرمانهاي مشروطه داشته است.

البته براي شناخت بهتر انقلاب بايد سخنان و مواضع موافقين و نيز مخالفين را بدانيم و در اين ميان يادداشتهاي اين شخص، خود جايگاه مهمّي در شناخت چهره‌ها و تاريخ مشروطه دارند.

18- قصه‌هاي روباه

ادبيات شفاهي آذربايجان، ج 1، تهران، .1352

مجموعه‌اي است كه داستانهاي مرتبط با روباه در ادبيات فولكلوريك آذربايجان را در خود جمع كرده است.

19- قصه‌هاي كچل

ادبيات شفاهي آذربايجان، جلد 2، تهران، .1352

داستانهاي طنز و فولكلوريك «كچل» را دربرمي‌گيرد.

20- انقلاب بورژوازي در انگلستان

يفيموف، ترجمه حسين محمدزاده، تهران، 1358، ققنوس.

اين كتاب، آغازين فصل اثر «تاريخ دنيا در عصر جديد» مي‌باشد كه صديق با توجه به احساس نياز ايام پرشور انقلاب آن را به فارسي ترجمه كرد.

21- مسائل زبانشناسي ايران

اقتباس و ترجمه ح. صديق، انتشارات بامداد، تهران، .1355

شامل مباحثي فنّي از زبان‌شناسي علمي است در 150 صفحه.

22- انقلاب كبير فرانسه

انتشارات ققنوس، ترجمه ح. صديق، تهران، .1356

اين كتاب نيز با توجه به مقتضيات و نيازهاي زمان ترجمه شده است و ماهيتي تاريخي دارد .

23- مسائل ادبيات نوين ايران

انتشارات دنيا، ترجمه ح. صديق، تهران، .1355

اثري است علمي و دانشگاهي كه پيرامون آثار ادبيات مدرن بحث مي‌كند.

24- مقدمه‌اي بر فلسفه تكاملي طبيعت و جامعه

اقتباس و ترجمه ح. صديق، تهران، 1356، ققنوس.

ترجمه‌اي است از تركي به فارسي كه براي استفاده نوجوانان نگاشته شده است.

25- مسائل ادبيات ديرين ايران

انتشارات نوپا، ترجمه ح. صديق، تهران، .1355

شامل مباحثي است دانشگاهي كه بر محور ادبيات ديرين ايران دور مي‌زند.

26- عاشيقلار

آذركتاب، اثر ح. صديق، تهران، .1353

اين را بايد نخستين اثري دانست كه در ايران به بحث در مورد «عاشيق»ها مي‌پردازد. جزو آثار مرجع در ادبيات تركي به شمار مي‌رود.

27- آشنايي با رسالات كهن موسيقي

(براي تدريس در دوره‌هاي موسيقي ايران برابر با سرفصلهاي شوراي عالي برنامه ريزي وزارت علوم و آموزش عالي جمهوري اسلامي ايران ) تهران، 1375، نشر كلام. (چاپ دوم نشر فاخر)

مولف، اين اثر را كه متون درسي نسبتآ سنگيني را دربرمي‌گيرد به تقاضاي «دانشگاه سوره» به رشته تحرير درآورده است. او دراين كتاب علاوه بر ترجمه حال موسيقي‌دانان شرق اسلامي و آذربايجان - ايران همچون ابن زيله، صفي الدين اورموي، عبدالقادر مراغه‌اي، قطب الدين محمود شيرازي و علي ابن محمّد معمار بنايي و تحليل علمي آثارشان، متوني را از الادوار، شرح الادوار، جامع الالحان، مقاصد الالحان، كنز التحف، كنز الالحان، زبده الادوار، زوايد الفوايد، دره التاج لغره الدباج، رساله في الموسيقي براي دانشجويان رشته موسيقي دانشگاهها برگزيده است.

28- كلاملار

بايرك قوشچواوغلو، كلاملار، با تصحيح و مقدمه ؛ دكتر حسين محمدزاده صديق (براي تدريس متون نظم اسلامي - تركي در دانشگاهها)، تهران، 1369، نشر كلام.

قوشچو اوغلو شاعر صوفي مسلك از فرقه اهل حق را كه در قرن 8هجري مي‌زيسته نخستين بار دكتر صديق به عالم علم شناسانده است.

او در اين كتاب، 111 الاهي (شعر عرفاني) قوشچو اوغلو را به همراه يك مقدمه 22 صفحه‌اي كه به معرفي جايگاه زبان تركي و ادبيات عرفاني - اسلامي در اين زبان و شناساندن اهل حق و بزرگترين ممثل اين فرقه قوشچواوغلو مي‌پردازد، گردآوري كرده است.

29- ارمنستان در زمان تيمور لنگ

فوما متسوپكي، ترجمه ح. م. صديق، انتشارات ساوالان، تبريز، .1356

دكتر صديق به دفعات گفته و نوشته است كه در طول تاريخ حكومتي به نام ارمنستان وجود نداشته و نخستين حكومت بدين نام را، در سال 1923 مي‌بينيم. هرچند كه مناطقي به نام ارمنستان همواره وجود داشته‌اند، بطوريكه در شهر تبريز محلّه‌اي به همين نام وجود دارد كه محل سكونت ارامنه است. صديق كتاب فوق الذكر را كه تاليف يك كشيش ارمني است براي شناخت بهتر تاريخ عصر تيموري به فارسي برگردانده و توضيحات و تعليقات علمي را بدان افزوده است. او در اين كتاب نشان مي‌دهد كه سرزميني كه امروزه به ناحق نام ارمنستان گرفته است زماني مسكن ترك زبانان آذري بوده است و تركان و ارامنه همواره باهم و در كنار هم مي‌زيسته‌اند و اين مسئله برخلاف ادعاهاي پوچ و نژادگرايانه داشناك‌ها است.

30- يوسف و زليخا

حكيم ابوالقاسم فردوسي و خواجه علي خوارزمي، با مقدمه و تصحيح دكتر حسين صديق، تهران، 1369، انتشارات آفرينش.

فردوسي شاعري است كه با اثر سترك خويش شاهنامه، شهرتي جهاني دارد. او براي تاليف اين اثر 30 سال از بهترين ايام عمر خود را صرف كرده اما در ايام پيري از اين مسئله نادم شده و به قول خودش از افسانه‌هاي دروغين روي برگردانده و براي جبران آن با الهام از قرآن داستان يوسف و زليخا را به نظم درآورده است.

اين اثر ارزشمند مشتمل بر 6000 بيت است. در ايران مقاومتسختي در برابر پذيرش اين حقيقت كه خالق اين اثر فردوسي مي‌باشد بعمل آمده است.دكتر صديق، اين كتاب را بر اساس نسخه خطي شماره 1/5063 كتابخانه دانشگاه تهران تنظيم و چاپ كرده است.

حقايقي كه فردوسي در اين اثر برزبان مي‌آورد كابوس هولناكي است كه همواره روياي شيرين سلطنت 2500 ساله را كه بر مبناي شاهنامه و افسانه‌هاي مشابه بنا شده است آشفته مي‌سازد و اين مهمترين دليل عصيان و مقاومت ادبا و محققين آريامهري در برابر شناسانده شدن اين اثر بوده است.

هرچند كه دنيا فردوسي را با «شاهنامه» مي‌شناسد اما هويّت دروني و اصلي فردوسي در «يوسف و زليخا» نهفته است.

در اين كتاب، دكتر صديق پس از تقديم متن كامل يوسف و زليخا به بحث پيرامون نخستين يوسف و زليخاي زبان تركي مي‌پردازد كه در سال 630 توسط خواجه علي خوارزمي سروده شده است. دكتر صديق، متن اثر را نيز در كتاب ارائه مي‌دهد.

31-سيري در اشعار تركي مكتب مولويه

دكتر حسين محمدزاده صديق، سيري در اشعار تركي مكتب مولويه، تهران، ،1369 انتشارات ققنوس.

جلال الدين محمد بلخي مريد دلسوخته شمس تبريز كه با لقب مولوي در عالم ادبيات شناخته شده است اختر درخشاني است كه در سيماي ادبيات، همواره فروزان خواهد بود.بعيد است كسي در وادي ادب به سير و سلوك بپردازد و بتواند خويشتن را از تأثيرات و تاثرات مولوي دور نگهدارد. اين شاعر ترك تبار در زبانهاي فارسي، تركي و يوناني به آفرينش ادبي دست زده است.

ديوان تركي وي در تباني عمد و سهو سر به قربانگاه نهاده و اينك جز ابياتي چند از اين مجموعه باقي نمانده است. دكتر صديق در اين اثر خود كه در حقيقت تلاشي است براي حفظ و شناساندن معدود آثار تركي برجاي مانده از مولوي به شرح اشعار تركي مولوي و شناساندن مكتب مولويه در ادبيات تركي مي‌پردازد. حقيقتاً مكتب مولويه با داشتن سيماهايي چون عمادالدين نسيمي، ختايي، بايرك قوشچو اوغلو، يونس امره، حاج بايرام ولي، غريبي،... از گسترده‌ترين و تأثيرگذارترين مكاتب در ادبيات تركي است.

اين كتاب ارزشمند در حجمي كم و بطور خلاصه زاويه‌اي كم شناخته و در عين حال گسترده را مي‌شناساند، كاري كه تنها از دست دكتر حسين محمدزاده صديق برمي‌آيد و بس.

32- مقالات تربيت

بكوشش ح. صديق، تهران، 1354، انتشارات دنياي كتاب.

اين كتاب كه جزو آثار مرجع شمرده مي‌شود مقالات فارسي مرحوم تربيت را در يك جا گردآورده است.

33- رند و زاهد

اثر ملا محمّد فضولي، بكوشش ح. صديق، تهران، .1354

دكتر صديق تصحيح مرحوم اديب كوركچو اوغلو را با يك مقدمه و فهرست ارزشمند چاپ كرده است.

34- آيت اللّه خامنه‌اي‌نين نطق‌لري

ترجمه دكتر ح. م. صديق، بنياد بعثت، تهران، .1372

50 سخنراني رهبر انقلاب اسلامي با نثري زيبا به زبان تركي ترجمه شده است.

35- قيرخ حديث

ملا محمّد فضولي، بنياد بعثت، تهران، .1371

عالم شرق و متفكر جهان اسلام، مولانا محمّد فضولي چهل حديث منتخب جامي از احاديث پيغمبر (ص) را به زبان تركي ترجمه كرده است. اين اثر مشهور فضولي در ايران به همّت دكتر صديق چاپ و با مقدمه‌اي از وي زينت يافته است.

36- معصوملاردان قيرخ حديث (14 جلد)

گردآوري و ترجمه : دكتر صديق، بنياد بعثت، تهران، .1371

دكتر صديق در 14 جلد كتاب از هر يك از معصومين ما 40 حديث را برگزيده و به زبان تركي ترجمه كرده است.

37- گفتاري پيرامون زبانهاي ايراني رايج در آذربايجان

تهران، انتشارات بابك، .1351

به بررسي زبانها و نيم زبانهايي مي‌پردازد كه اقليت‌هاي ايراني زبان ساكن آذربايجان - نياكان اين اقوام در زمان انوشيروان و با اهداف سياسي به داخل آذربايجان كوچانيده شدند - بدانها صحبت مي‌كنند و به ردّ نظريات غير علمي و فرضيه‌هاي شوونيستي مي‌پردازد.

38- اون دؤرد معصوم ترجمه حالي (14 جلد)

نوشته : دكتر صديق، بنياد بعثت، تهران .1372

مولف براي هريك از معصومين ترجمه حالي نوشته است به زبان تركي. كه هر كدام بصورت كتاب مستقلي چاپ شده است.

39- امام خميني ديواني

ترجمه حسين دوزگون، دفتر نشر آثار امام خميني، 1372، تهران.

صديق جزو آن دسته از شعرا و محققين است كه دلبستگي خاصي به امام خميني و راه انقلابي‌اش دارد. او 64 غزل، 64 رباعي و يك ترجيع بند ايشان را بصورت منظوم به زبان تركي ترجمه كرده است. دكتر صديق همچنين وصيت نامه امام را تحت عنوان «سون سؤز» و نامه به گورباچوف، منشور روحانيت و سخنان كوتاه (قيساسؤزلر) ايشان را نيز ترجمه و چاپ كرده است.

اين آثار در هفته‌نامه سهند و نيز از سوي دفتر تنظيم و نشر آثار امام بصورت مستقل چاپ گرديده‌است (1372) امّا ديوان امام‌خميني بعلّت ممانعت از ذكر نام «حسين دوزگون» هنوز مستقلا چاپ نشده است.

40- اساسي قانون

ترجمه قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، زير نظر دكتر حسين محمدزاده صديق، مترجم رسمي زبان تركي استانبولي و تركي آذري جمهوري اسلامي ايران، دفتر نشر قوه قضائيه، .1372

41- اسلامي جزالار قانونو

ترجمه قانون مجازات اسلامي جمهوري اسلامي ايران، زير نظر دكتر حسين محمدزاده صديق مترجم رسمي زبان تركي استانبولي و تركي آذري جمهوري اسلامي ايران، دفتر نشر قوه قضائيه، .1372

اين دو جلد كتاب نيز چاپ گرديد ولي بدليل آنكه مولفش صديق بود منتشر نشد!

42- برگزيده متون نظم و نثر تركي (جلد)1

انتشارات الست، تهران، .1373

براي تدريس زبان و ادبيات تركي در دانشگاهها تاليف گرديده است و نخستين درسنامه علمي زبان تركي در ايران است.

43- برگزيده متون نظم و نثر تركي (جلد)2

دانشگاه صنعتي شريف، تهران، .1374

جلد دوّم اثر فوق‌الذكر مي‌باشد.

44- تشريح و محاكمه در تاريخ آل محمد (ص)

قاضي بهلول بهجت، ويرايش و مقدمه : دكتر حسين محمدزاده صديق، بنياد بعثت تهران، .1373

قاضي بهلول بهجت يك قرن پيش از اين، اثري به زبان تركي نوشته است در حق پيغمبر و معصومين كه با نام «تشريح و محاكمه» شناخته مي‌شود. ترجمه فارسي كتاب با مقدمه مترجم ميرزامهدي اديب و مرحوم طالقاني منتشر گرديده است. دكتر صديق متن اصلي كتاب را يافته و مقدمه‌هاي فارسي را نيز به تركي ترجمه كرده و نهايتاً بصورت يك كتاب منتشر ساخته است.

45- زبان و ادبيات تركي

تاليف دكتر حسين محمدزاده صديق، دانشگاه اروميه، 1371، اروميه (درسنامه) 400 صفحه.

اين اثر شامل بخش‌هاي گرامر، تاريخ زبان و نيز قطعات نثر و نظم مي‌باشد و دانشگاه اروميه آن را بصورت يك جزوه درسي منتشر كرده است.

46- فرهنگ تركي به فارسي و فارسي به تركي

اين كتاب هنوز به زيور طبع آراسته نشده است. اثري است در 24 جلد كه ثمره زحمات 30 ساله مولف مي‌باشد. براي چاپ اثر از دانشگاههاي كانادا و «مالمو» سوئد به دكتر صديق مراجعه شده است اما او قصد دارد كتاب را در ايران به چاپ برساند ؛ و به همين منظور به مجلس شوراي اسلامي و استانداري آذربايجان شرقي مراجعه نموده است كه تفصيلات آن در «اميد زنجان» چاپ مرداد 76 آمده است.

47- ايلاهي عدالت

آيت اللّه ناصر مكارم شيرازي، درسهاي عدالت براي نوجوانان، برگردان حسين سرخابلي، انتشارات بعثت، تهران، .1370

دوّمين جلد كتاب «اصول عقايد» چنين ناميده مي‌شود. اثر در 80 صفحه و در 10 فصل ترجمه گرديده است.

48- معاد تانيما

آيت اللّه ناصر مكارم شيرازي، درسهاي شناخت معاد براي نوجوانان، برگردان دكتر ح. م. صديق، انتشارات بعثت، تهران، .1370

ترجمه جلد پنجم كتاب اصول عقايد مي‌باشد. جلدهاي ديگر با نامهاي «اللّه تانيما»، «پيغمبر تانيما» و «امام تانيما» چاپ شده است.

49- قيسا سؤزلر

امام خميني (ره)، قيسا سؤزلر (اؤيودلر وحكمت‌لر)، مركز نشر و تنظيم آثار امام‌خميني، تهران، .1374

كتاب در قطع وزيري و در 226 صفحه منتشر گرديده است. علاوه بر زيبايي ترجمه و استحكام آن، موضوع جالب توجه اين است كه مترجم اين سخنان كوتاه را بر حسب موضوع مرتب كرده است.

50- دوقلوهاي ترك

نوشته جاهيد اوچوق، ترجمه ح. صديق، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، 1354، تهران.

اين كتاب به دفعات منتشر گرديده و جايزه «هانس كريستين» را به خود اختصاص داده است، در ايران نيز اثري شناخته شده است.

51- توركجه ديل بيلگيسي

دانشگاه امام صادق (ع)، .1374

جهت تدريس در دانشگاه امام صادق تاليف گرديده و از سوي همان دانشگاه نيز بصورت جزوه درسي منتشر گرديده است.

52- فضولي نين غزللرينه شرح

دانشگاه صنعتي شريف، تهران، .1373

شرح قصيده‌ي مشهور «سو» و 10 غزل ديگر از شاعر بزرگ فضولي است كه بصورت درسنامه‌اي منتشر گرديده است.

53- متون نظم تركي (12جلد)

انتشارات فتحي، تهران، .1372

هر يك از مجلّدات در 400 صفحه چاپ گرديده ولي هنوز منتشر نشده است. هر مجلّد به بخشهاي مختلفي تقسيم مي‌گردد.

54- متون نثر تركي (6جلد)

انتشارات فتحي، تهران، .1372

طالع اين اثر نيز همانند اثر پيشين است.

55- چيل مايدان

افسانه اسب از فولكلور آذربايجان، نقاشي از يعقوب عمامه پيچ، انتشارات رز، تهران، .1356

56- ديوان غريبي

انتشارات رودكي، تهران، .1371

از ديوان غريبي تبريزي تنها يك نسخه، آن نيز در كتابخانه مجلس شوراي اسلامي محفوظ است. اين نسخه به همّت دكتر صديق آماده و بصورت كتاب درآمده است.

57- ديوان فارسي و تركي نباتي

انتشارات احرار، تبريز، .1373

در دو جلد چاپ شده و متاسفانه مقدمه يكصد صفحه‌اي اثر حذف گرديده است. اين اثر علمي به كنگره «حكيم نباتي» تقديم شده است. و نمونه بسيار كامل و زيبايي از تصحيح دانشگاهي متون قديمي تركي بشمار مي‌رود.

58- زندگي و انديشه نظامي

چاپ اول انتشارات امير كبير، تهران، 1354 و چاپ دوّم انتشارات طوس، تهران، 1360 200 صفحه.

59- هامي ايچون اسلام

رضا اصفهاني، ترجمه دكتر ح. م. صديق، ناشر موسسه روزنامه اطلاعات، تهران، .1372

60- اسلام احكامي

با امضاي مستعار «صفدر شمايلي سرخابلو»، تهران، 1371، بنياد بعثت.

61- شرح غزلهاي صائب تبريزي

تاليف دكتر حسين محمّدزاده صديق، انتشارات الست، تهران، .1371

براي تدريس در دوره‌هاي دكتراي ادبيات فارسي تاليف گرديده است.

62- امثال لقمان

ميرزا حسن رشديه، مقدمه و تصحيح دكتر حسين محمدزاده صديق، انتشارات زوفا، تهران، 1379.

امثال لقمان اثري است كه ميرزا حسن رشديه جهت تدريس براي طفلان ترك زبان تقرير كرده است. دكتر صديق ضمن آماده سازي اين اثر براي چاپ مقدمه‌اي علمي براي اثر نوشته و به بررسي درسنامه‌هاي زبان تركي پرداخته است.

63- آناما هديه (شعرلر)

حسين دوزگون، تهران، .1378

مجموعه كوچكي است از اشعار زيبا و بسيار لطيف كه شاعر در حق مادر و براي مادر سروده است.

64- يادمان‌هاي تركي باستان

دكتر حسين محمدزاده صديق، تهران، 1379، انتشارات نخلهاي سرخ.

متن اصلي، آوانگاري و ترجمه فارسي سه كتيبه مشهور «تون يوقوق»، «بيلگه قاغان» و «كول تگين»، بهمراه واژه‌نامه و دستور زبان كتيبه‌ها در اين كتاب ارائه شده است. نخستين اثر در زبان فارسي است كه به بررسي و تدقيق متون تركي باستاني مي‌پردازد.

65- تبريز يوللاريندا

مجموعه‌ي زيباترين اشعار عاطفي شاعر در رابطه با تبريز.

66- نصاب اعتماد

مير مهدي اعتماد تبريزي، تصحيح و تحشيه دكتر حسين محمدزاده صديق، تهران، .1380

لغتنامه‌اي تركي - فارسي است منظ‌وم، سروده مرحوم اعتماد كه دكتر صديق آن را ويرايش كرده و حاشيه نگاشته است.

67- گلشن راز شبستري

قسمتي از مقدمه‌ي كتاب چنين است:

«با نام «شيخ محمود شبستري» و «گلشن راز» در سال 1341 آشنا شدم. نوجوان هفده ساله‌ي كنجكاوي بودم كه در تبريز تقريبآ همه روزه عصر، به كتابخانه‌ي «تربيت» مي‌رفتم و هر روز با كتابهايي مشغول مي‌شدم. از «لباب الالباب» گرفته تا «مجمع الفصحا» را ورق مي‌زدم و يادداشت برمي‌داشتم، قصيده‌ي «ميرفندرسكي» را حفظ مي‌كردم، براي كشف مجهولات خود به «كشف الظنون» سرمي‌زدم و «گلشن راز» را در خدمت حكيم فرزانه‌ي عصر، مرحوم «محمد حسن برهاني»، كاشف اسرار علائق نامرئي مشائيون و عرفا تحصيل مي‌كردم. فيلسوف مظلومي كه از كسوت اهل ظاهر به در آمده، به كتابداري در مخزن گنجينه‌ي مرحوم تربيت مشغول بود. همو مرا با مرحوم «عبدالصمد امير شقاقي»، نحوي و لُغوي و اديب نام آور تبريز آشنا ساخت و به خوشه‌چيني از محضر ايشان در تحصيل عاشقانه‌ي «مفاتيح الاعجاز في‌كشف گلشن راز» پرداختم. آوخ كه هر دو استاد فرزانه قلم بر دست گرفتن و يادگار مكتوب برجاي گذاشتن را دون شأن خود دانستند، رخت از جهان بربستند و ميراث معنوي‌شان وارث نشناخت و پراكنده شد...»

68- مقالات ايرانشناسي

اين كتاب بطوري كه در مقدمه آن گفته شده در 20 جلد چاپ خواهد شد. جلد اول و دوم آن به همّت آقاي «عبدالله كردي» توسط انتشارات فاخر در 1379 چاپ شده است و حاوي مقالات و اسناد درباره اديبان و شاعران عربي‌نويس و فارسي سراي آذربايجان است.

69- قشقايي لوحه‌لري

دكتر صديق در سال 1377 به همراه مرحوم دكتر محمد تقي زهتابي براي شركت در بزرگداشت «مأذون قشقائي» به شهر «بروجن» دعوت شد و مقالاتي نيز در باره اين شاعر در مطبوعات كشوري نوشت و در كنگره سخنراني كرد. در طي چند روز اقامت در ميان ايل قشقايي با تأثيري پذيري از سادگي، خلوص و صفا

بررسي آثار استاد معزز دكتر صديق(دوزگون)

مطالب مشابه :

بقیه اسامی پروژه اقدسیه

آشنايي با رشته کارشناسي ارشد مديريت فناوري اطلاعات

چند پایان‌نامه برای دانلود

آشنایی با رشته کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات

همايش شمس تبريزي(1)

اولين كنفرانس ملي اقتصاد، مديريت و حسابداری – اولين كنفرانس ملی مهندسی، علوم اجتماعی و محيط زيست

بررسي آثار استاد معزز دكتر صديق(دوزگون)