روش هاي تحقيق در علوم اجتماعي ( 5 )

روشهايجمعآورياطلاعات

يكيازاصليترينبخشهايهركارپژوهشيراجمعآورياطلاعاتتشكيلميدهد. چنانچهاينكاربهشكلمنظموصحيحصورتپذيرد‏كارتجزيهوتحليلونتيجهگيريازدادههاباسرعتودقتخوبيانجامخواهدشد. برايجمعآورياطلاعاتدركارهايپژوهشيچهارروشعمدهرامورداستفادهقرارميدهند.

استفادهازاطلاعاتومداركموجود

دربرخيتحقيقات اطلاعاتيكهبايدبعنواندادهموردبررسيوتجزيهوتحليلقرارگيرندازپيشآمادههستند. بدينصورتكهمحققبدنبالاطلاعاتجديدنيستبلكهميتواندنسبتبهجمعآورياطلاعاتيكهازقبلتهيهشدهاندودرپروندههاي ( درمانگاهي ؛بيمارستاني؛ثبتاحوال؛دانشجويي؛دانشآموزي؛مراجعينبهمراكزمختلف؛شهرداريهاو... ) موجوداست اقدامكند

مزايا: بهواسطهموجودبودناطلاعات ارزاناست. دروقتصرفهجوييميشود. مهمترينمزيتآن امكانارزيابيروندموضوعموردبررسيدرگذشتهاستكهدرمطالعاتگذشتهنگربسيارحائزاهميتاست.

معايب: ناقصبودنودردسترسنبودناطلاعاتازاشكالاتعمدهاينروشاست. گاهيملاحظاتاخلاقيمانعازدستيابيبهاطلاعاتموردنظرميباشد. قديميوكهنهبودناطلاعاتهمممكناستدربرخيمواردمطرحباشد.

مشاهده

ازروشهايجمعآورياطلاعاتاستكهدرآنرفتارمشخصاتموجوداتزندهاشياوپديدههابااستفادهازويژگيهايگوناگونآنهاملاحظهوثبتميگردد. منظورازمشاهدهثبتدقيقتمامجوانببروزحادثهويژهيارفتاروگفتارفرديا افرادازراهحواسوياسايرراههايادراكي ( كمكگرفتنازابزارخاص ) ميباشد. مشاهدهمنظمدرتحقيقضرورياستبنابراينمشاهدهبايد:

بههدفتحقيقمربوطباشد

برنامهونحوهعملآنازقبلمشخصوتنيمشدهباشد

بهطوردقيقومنظمثبتشود

ميزاناعتباروصحتانجامآنقابلسنجشوبررسيباشد

مشاهدهبهدوصورتمشاركتيوغيرمشاركتيانجامميشود. كهدرمشاهدهمشاركتي شخصمشاهدهكنندهدرموضوعمشاهدهشركتداردودرهمانجلبمشاهدهصورتميگيرد. ( مثال)درمشاهدهغيرمشاركتيمشاهدهگرپديدهموردمشاهدهرابدونآنكهخوددخالتيدرآنداشتهباشدملاحظهميكند كهاينروشخودبهدوصورتانجامميشود. درروشاولمشاهدهگرپديدههارابهصورتآشكارثبتميكند ( مثال )ودرنوعدوممشاهدهگربهصورتمخفيانهمورادموردمشاهدهراملاحظهوبهثبتآنميپردازد

مشاهدهممكناستدرهنگامتهيهطرحاوليهتحقيقنيزصورتپذيردكهبداننمشاهدهمقدماتيگفتهميشود مشاهدهممكناست منبعاصليجمع آورياطلاعاتباشدوگاهينيزبرايتكميليااصلاحاطلاعاتيكهازروشهايديگربدستآمدهاستاستفادهشود. مشاهدهممكناستدرمورداشياصورتبگيرد

مزايا: امكانبررسيجزئياتموضوعوجوددارد. ميتوانصحتاطلاعاتجمعآوريشدهراباوسائلديگرآزمايشكرد .برايجمعآورياطلاعاتزمينهايمناسباست. درزمانكوتاهاطلاعاتزياديبدستميآيدواعتبارعلمياطلاعاتبالاست.

معايب: حضورمشاهدهگرميتواندبرروندفعاليتموردمشاهدهتاثيرگذارباشد. تمايلاتشخصيمشاهدهگروميزانتوانائياودرمشاهدهوثبتدقيقفعاليتموردمشاهدهممكناستتاثيرگذارباشد. عواملمحيطيبرنوعوروشگردآورياطلاعاتموثراست. استانداردكردنوطبقهبندياطلاعاتمشكلاست ( بويژهدرثبترفتارانساني ) .مشكلاتاخلاقيدرمشاهدهاعمالشخصيوجوددارد. براينمونههايزياد وقتگيروپرهزينهاست.

مصاحبه :

مصاحبهيكيازروشهايجمعآورياطلاعاتاستكهدرآنبهصورتحضوريياغيرحضوريازافرادياگروهيارآنانپرسشميشود. نكتهمهمآناستكهسوالاتمصاحبهازپيشانديشيدهشدهوتعيينشدهاست. آنچهمصاحبهرابهصورتهايمختلفطبقهبنديميكندميزانانعطافپذيريآنويانحوهاجرايآناست. مصاحبهرايكيازروشهايدانستهاندزيرادرهنگاممصاحبهامكاننحريكآزمودنيبرايعات بنياديبرايجكعآمورياطلدادنپاسخوجوددتوضيحموضوعراروشنساخت. اردونيزميتواندرصورتابهامبا

مهمترينانواعمصاحبهبهشرحزيرعنوانشدهاند:

- مصاحبه انعطافپذيرياآزاد : درايننوعچارچوبوحدودپرسش ابرايكصاحبهگرمشخصاستليزمانوتواليپرسشبهسليقهمصاحبهگربستكيدارد. دراينحالترفتارآزمودنيطبيعيتراستواطلاعاتواقعيتريبدستميآيد. مصاحبهگرميتواندسوالاتاضافينيزطرحكند. اينروشبراي تحقيقهائيبامقياسكوچك‏،مطالعاتكيفيويامصاحبهبااشخاصوگروههائيكهاطلاعاتاصليازآنهابدستميآيد،مناسباست. هدفدراينگونهمصاحبههاجمعآورياطلاعاتعميقوكيفياست

مصاحبهباانعطافپذيريمتوسطيامنظم : درايننوعمصاحبه،مصاحبهكرازپرسشنامهايباپرسشهايمشخصوباتواليثابتاستفادهميكند ،امامعمولاپرسشهابهصورتبازهستند. تلاشميشودشرايطبرايهمهيكنواختنگهداشتهشود.هدفدراينجاجمعآورياطلاعاتكميوسطحياست

مصاحبهباانعطافناپذيرياپرسشنامههمراهبامصاحبه : مصاحبهگرازپرسشنامهايباپرسشهاي مشخصوباتوالياستاندارداستفادهميكند. پاسخهاثابتوازقبلپيشبينيوطيقهبنديشدهاند ومعمولاپرسشهابهصورتبستههستند. اينروشدرمطالعاتبزرگوزمانيكهپژوهشگرازتنوعپاسخهااطلاعداردبكارميرود.

نكاتمهمدرموردانجاممصاحبه

تكلمازبانشخصمصاحبهشونده

آشنائيمصاحبهگربااهدافوروشطبقهبنديوارزشگذاريپاسخها

دخالتندادنتمايلاتشخصيمصاحبهگر

ايجادشرايطيكسانبرايهمه

كسباجارهدرهنگاماستفاذهازدستگاهضبطصدا

جلباعتمادمصاحبهشونده

رعايتمقاموموقعيتاجتماعيافراد

بيانتوضيحاتكافيقبلازشروعمصاحبه

ارائهآموزشبهمصاحبهگرانپيشازانجاممصاحبه

مزايايمصاحبه

قابليتاستفاذهبرايكميابيسوادانوكودكانوبيماران

امكانروشنكردنمفهومسوالات

درمقايسهبامشاهدهبدستآمدندرصدبيشتريازپاسخها

معايبمصاحبه

وقتگيروپرهزينه

درمقايسهباروشمشاهدهثبتوقايعناقصتراست

طبقهبنديوتجزيهوتحليلاطلاعاتدرهنگاميكهسوالاتبازهستندمشكلاست

تورشمصاحبهگرودخالتدادننظراتشخصي

پرسشنامه

پرسشنامهشاملدستهايازپرسشهاستكهبرطبقاصولخاصيتدوينگرديدهاستوبهصورتكتبييهافرادارائهميشودوپاسخگوبراساستشخيصراخودجوابهارادرآنمينويسد. هداطلاعاتمعيندرموردموصوعيمشخصاست.فازارائهپرسشنامههخذبزرگبودنگروهياجامعهموردمطالعهيكيازدلايلمهمبراياستفادهازپرسشنامهاستچهامكانمطالعهنمونههايبزرگرافراهممسآورد. كيفيتتنظيمپرسشنامهدربستآمدناطلاعاتصحيحودرستوقابلتعميمبسياربااهميتاست.

براساسنحوهاجرايپرسشنامهونيزنوعسوالاتآنميتوانآنرابهدستجاتمتفاوتتقسيمنمود.

- طبقهبندیبراساسماهيتپرسشنامه :

پرسشنامهباز: درايننوعپرسشنامهباسوالاتبازروبروهستيم.دراينجاپاسخگوميتواندبدونمحدوديتهرپاسخيراكهمدنظرشباشددرموردانپرسشبنويسدويادرآنزمينهتوضيحدهد. دراينگونهسوالات،اطلاعاتدقيقتر،كاملترودارايارزشبيشترهستندوليطبقهبنديونتيجهگيريازآنهامشكلترولهتجربهزيادنيازمنداست.-

پرسشنامهبسته : پرسشهايبستهدرايننوعپرسشنامهارائهميشود.برايهرپرسشتعداديگزينهوپاسخانتخابشدهاستكهفردپاسخدهندهبايديكيازآنهارابهعنوانپاسخبگزيند.هريكازپاسخهابهگونهايتنظيمشدهاستكهدرعينمنطقيبودنبرايانسوالازپاسخمربوطبهديگرسوالاتمجزاست. دزايجاپاسخهاراميتوانبهسرعتنوشتوتجزيهوتحليلوطبقهبنديپاسخهانيزسادهتراستامااطلاعاتبهدقتوكامليپرسشنامهبازنيست.

- طبقهبنديبراساسنحوهاجرا

پرسشنامههمراهبامصاحبه : اينپرسشنامههمانمضاحبهانعطافناپذيراستكهبهصورتحضوريپرسشهاازافرادپرسيدهميشودوپاسخهااپرسشگردربرگهپرسشنامهواردميكند.

پرسشنامهخودايفا : پرسشنامهدراختيارفردياگروهقرارميگيردوفردبهتنهائيويابهصورتگروهييهپرسشاپاسخميدهند .

پرسشنامهپستي : پرسشنامهبرايافرادازطريقپستارسالميشود . فردپسازتگميلآنرابرايمحققعودتميدهد.

پرسشنامهالكترونيك : درايننوعازپرسشنامهكهبهتازكيموارداستفادهازآنگسترشيافتهاست،محققبااستفادهازشبكههاياطلاعرسانيواينترنت،اقدامبهارسالپرسشنامهالكترونيكبرايافرادميكندوافرادپاسخهاادرهمانپرسشنامهواردوباپستالكترونيكبرايمحققبازميگردانند.دربرحيمواردممكناستافرادنسخهايازپرسشنامهراچاپگردهوبعدازپاسخگوئيبهشكلپستيبازگردانند.

- نكاتمهمدرطراحيپرسشنامه

داشتنيكمقدمهرسا،جذابوواضحدرابتدايپرسشنامه

وجودپرسشهايقابلفهموخاليازابهام

خودداريازپرسشهايطولانيووقتگيرودوپهلو

خودداريازواژههاولغاتنامانوسونامفهوم

طراحيپرسشنامهزيباودورازكلماتزشتوزنندهوتاجايممكندوستانه

محدودبودنپرسشهايزمينهاي

قراردادنپرسشهايجساسومهمدرپايانپرسشنامه

هرسوالفقطبهيكموضوعاختصاصداشتهباشد

استفادهازپرسشهايبازوبستهبههمراههم

قراردادنتمامپاسخهايممكنبرايپرسشهايبسته

مزايايپرسشنامه

عدمنيازبهشحصمصاحبهكننده،بنابراينعدمتاثيروجودجنينشخصي

سادهوارزان

سادگيطبقهبنديوتجزيهوتحليل

دقتيشترپاسخهابواسطهمحرمانهماندنافراد

امكانتنجاممطالعاتبزرگ

يكسانبودنشرايطردرزمانتكميل

معايبپرسشنامه

عدمقابليتاستفادهبرايبيسوادان

دركنكردنمفهومسوال

امکان ارائهتصويركاذبتوسطفردازخود

كاهشدرصدپاسخهايرسيده درپرسشنامهپستی

درهنگامنوشتنپرسشنامهبايد دقتنمودتاابتداازپرسشهايزمينهاياستفادهگردوسپسبهپرسشهائيكهدرزمينهموضوعطراحيشدهاند،رسيد.

خصوصياتيكپرسش

اعتبارصوري : بدينمهناكهصوالقادربهاندازهكيريموضوعموردپرسشباشد.بهتعبيرديگرمقياساندازهگيريمتغيرتحتمطالعهباشد.

انتظاردادنپاسخ : بايدسوالطويطرحشودكهانتظارداشتهباشيمپاسخگو،‌جوابآنراداند.

روشنوصريح : سوالبايدبدونابهامباشدوتنهابهيكمطلباسارهكند.

بيآزار : بهمسائلخصوصيافرادواردنشودمگربااجازهقبليخودآنها.

منصفانه: دلالتبرمعناومفهومخاصيننمايروآزمدنيرابهموضعخاصنكشاند.

سنجش سوالات پرسشنامه از طريق طيف‎بندي

براي سنجش عيني و دقيق متغيرهاي كيفي بايد از ابزاري دقيق‎تر و حساس‎تر استفاده نمود پس براي سنجش كيفيت يكي از راههاي آن بصورت كمي آوردن آن مي‎باشد كه بصورت واحدهاي قابل شمارش در آيد پس براي سنجش پديده‎ها و مفاهيم كيفي اجتماعي مقياس‎ها يا طيف‎هاي (scales) متعددي وجود دارد.

مقايسه زوجي و مقايسه زوجي ناقص

در صورت زياد بودن تقسيم وابسته يكي از قديمي‎ترين شيوه‎هاي سنجش مي‎باشد.

دراين نوع سنجش كه اغلب براي قضاوت و نگرش در مورد افرادها به كار مي‎رود مثال قضاوت براي 3 استاد.

بدين ترتيب است كه موردها را دوبه دو با هم مقايسه نموده و بعد از هم ارجعيت قائل بشويم

مثلا A.B.C A.B A.C B.C

اين شيوه در آغاز اوائل قرن 19 بوسيله فشنر در آزمايشات فيزيك رواني درباره قدرت شنوائي افراد بكار رفته براي بررسي دو صداي متفاوت بعد لوئيز تورستن اين روش به طور گسترده در روانشناسي مورد استفاده دارد.

روش سنجش آن شمردن تعداد دفعات ارجحيت

A= B= C=

سنجش در مقياس اسمي خواهد بود ولي او امروز در سطح فاصله‎اي مي‎باشد.

طيف بوگاردوس:

هدف از طيف بوگاردوس سنجش ميزان فاصله اجتماعي گروهها مي باشد

و كاربرد اين طيف در مواقعي است كه مثلا دو گروه مختلف با دو فرهنگ و زبان متفاوت در كنار هم زندگي مي كنند و يا در مواقعي كه مردمي از مليتهاي گوناگون و با فاصله جغرافيائي در جريان روابطي متقابل قرار ميگيرند (مثلا در سنجش نگرش به شغل/طبقه اجتماعي /گروههاي مذهبي ) اين طيف بكار مي رود اين طيف در يك مقياس تر تيبي (تمايل كامل /تمايل متوسط/تا حدودي /عدم تمايل ) ميزان تمايل يك گروه را نسبت به ساير گروهها مي سنجد

بوگاردوس براي هر يك از هفت نقطه روي طيف يك جمله اظهاري يا گويه در نظر گرفت.فرض بر اين است كه اگر كسي با گويه اول موافق باشد با گويه هاي ديگر نيز موافق است بوگاردوس در تحقيق خود هفت گويه را در نظر گرفته بود(ازدواج-دوست صميمي-همسايه-همكار –هموطن-ميهمان –اخراج)

اين طيف گوششي بود كه كيفيت ها را دقيقتر سنجيده و در سطح تر تيبي مورد سنجش قرار داردو نيز براي ترتيب ارجحيت مي توان از مقايسه زوجي استفاده نمود

و از معايب اين طيف مي توان به قصور محقق در تدوين گويه ها –كم بودنگويه ها و فواصل نامتساوي گويه ها اشاره نمود

طيف ليكرت:

هدف اين طيف اندازه گيري گرايش به يك موضوع بر اساس ارزشهاي جامعه مي باشد و كاربرد اين طيف نيز در جهت بررسي گرايشها نسبت به مسئله سياسي –اجتماعي و اقتصادي مي باشد كه در سطح ترتيبي نيز مورد سنجش قرار دارد

گويه ها در اين طيف حداقل 15 تا 30گويه و بيشتر تدوين مي شود

در تدوين گويه ها بايد سعي شود از گويه هاي بي تفاوت ،بي ربط و ابهام اور جلو گيري شود تعداد گويه ها ئي كه گرايش مخالف و موافق دارند بايد تقريبا به يك اندازه باشدو نيز طيفي كه به پاسخگو داده مي شود معمولا از 5 قسمت تشكيل شده است (كاملا موافقم- موافقم –تاحدودي –مخالفم –كاملا مخالفم)كه براساس هدف و روش تحقيق مي توان كلمات گويه ها را عوض نمود

و تدوين گويه ها بايد دقت شود تا گويه هاي بي تفاوت و بي ربط و ابهام آور حذف گردند گويه مستقيما پس از تحقيقات مقدماتي پخش مي شوند. پس بهتر است بعد از تدوين پرسشنامه مقدماتي pretestحداقل با 30 نمونه گرفته شود تا بعد از بررسي كمي (روايي) و كيفي (اعتبار) آن گويه هاي ابهام انگيز حذف گرددپ

طيف تورستن

ابتدا گويه ها را انتخاب كرده و بعد از داوراني خواسته مي شود تا گويه ها را در 11 طيف تقسيم نمايند

و ارزش طيف از مجموعه قضاوتها ي داوران براي هر يك از گويه ها بدست مي آيد

هدف از اين طيف اندازه گيري گرايش به يك موضوع براساس ارزشهاي جامعه توسط داوران مي باشد

اين طيف نسبت به مقايسه زوجي از حجم كار كمتر و نسبت به بوكادوس از دقت بيشتري بر خوردار است

براي بررسي اعتبار گويه ها بايد به روش كمي و كيفي گويه هاي ابهام بر انگيز را حذف كرد بدين ترتيب كه نمودار تجمعي آنرا كشيد ه و 50درصد را ميانه (چارك سوم)و 25درصد را چارك اول و 75 درصد را به عنوان چارك سوم مشخص نمود و عددهاي آنها را مشخص كرد

كه براي پيدا كردن گويه هاي مبهم مي توان از فرمول ضريب ابهام استفاده نمود كه عبارت است از :

پس كمترين Qها را انتخاب گده و بقيه را حذف مي كنيم

طيف گاتمن :

هدف از اين طيف تنظيم گويه ها بنحو كاملا تراكمي و انباشتي مي باشد

و اين طيف به عنوان طيف ميزان نگار در سطح اسمي (بلي /خير –موافقم /مخالفم) مي تواند گرايش به يك موضوع را براساس ارزشهاي جامعه مبتني بر آراي پاسخگويان نمرات گويه هاي تعيين شده را بسنجد

اگر پاسخگو بتمام گويه ها مثبت پاسخ دهد بالاترين نمره را مي گيرد

پس براي مشخص كردن ضريب بازنمائي مي توان از يك منهاي تعداد خطاها تقسيم بر تعداد پاسخگو ضربدر تعداد گويه ها استفاده كرد

طيف آزگود (برش قطبين هفت گويه)

هدف از اين طيف شناخت و اندازه گيري تمايز معنائي براساس معنا شناسي تفاوتي مي باشدو كاربرد ايت طيف نيز در تداعي معاني يك يا دو محرك بر مبناي صفات متضاد و ترسيم رابطه تصويري بين محرك و صفات متضاد مي باشد

و سنجش اين طيف نيز در سطح يك مقياس تر تيبي (7 درجه اي ) روشي است كه مبتني بر تداعي معاني كه طي آن روابط تصويري دو موضوع بر اساس صفات متضاد در سطح مقياس اسمي تر سيم مي گردد و ميزان تشايه به دو موضوع برا اساس نمرات بدست آمده از طريق ضريب همبستگي پيرسون r محاسبه مي شود و شيوه هاي اين طيف مي توان به 1- صفات دو قطبي 2- مقايسه زوجي 3- تحليل عبارت 4- تحليل معنائي اشاره نمود

روش هاي تحقيق در علوم اجتماعي ( 5 )

مطالب مشابه :

روش هاي تجزيه و تحليل اطلاعات

روش تحقیق(روش هاي تجزيه و تحليل اطلاعات و برنامه ريزی اجرا )

سارا فلاحی/تجزیه و تحلیل اطلاعات

روش تجزیه و تحلیل داده ها

عنـوان پژوهش : تجزيه و تحليل فرآيندهاي شركت ایران پارس مبتني بر روش PBSA

روش هاي تحقيق در علوم اجتماعي ( 5 )

تجزيه و تحليل شغل

روش هاي جمع آوري اطلاعات

روشهاي تجزيه و تحليل عوامل شكست و آثار آنFMEA