مقدمه ای بر جامعه شناسی سوانح

جهت تمایز فاجعه ، سانحه و حادثه ، با در نظر گرفتن سه پارامتر اصلی یعنی تعداد انسان های آسیب دیده ، میزان درگیری افراد در درون سیستم اجتماعی و میزان آشفتگی ایجاد شده در سیستم اجتماعی ، با توجه به جدول زیر قابل بیان است.

تقسیم بندی	تعداد انسان های آسیب دیده	میزان درگیری افراد در درون سیستم اجتماعی	میزان آشفتگی ایجاد شده در سیستم اجتماعی	مثال
فاجعه	خیلی زیاد	بین المللی	خیلی زیاد	زلزله بم
سانحه	زیاد	کشوری	زیاد	سقوط هواپیمای مسافربری
حادثه	کم	منطقه ای	خیلی کم	تصادف دو دستگاه سواری

مقایسه و بررسی بلایای طبیعی و فاجعه های انسان ساخته(غیر طبیعی)

الف-منشا

ب-مدت

ج-طیف و گستره مکانی

د-زمینه های اجتماعی و پیامد های جمعی

هـ -میزان آگاهی ، قابلیت پیش بینی و کنترل فاجعه ها

الف- منشا:

عوامل طبیعی منشا غیر انسانی اند، به عبارت دیگر این بلایا از فعالیت و عمل نیروهای غیر اجتماعی که برای نظام اجتماعی یک جامعه ، خارجی و بیرونی قلمداد می شود، بوجود می آیند ؛ در حالی که فجایع انسانی ، نتیجه فعالیت نیروهای انسانی است.

ب-مدت:

مدت زمان وقوع بلا در فجایع مختلف متفاوت است. در سیل یا طوفان یا گردباد ، مدت تاثیر عامل فاجعه ممکن است از چند ساعت تا چد روز ادامه یابد و در مورد سایر بلایا طبیعی ممکن است فقط دقایقی ادامه یابد(زلزله منجیل در سال 1369 حدود یک دقیقه به طول انجامید).

اگر چه طول مدت بلایای غیر طبیعی نیز بسته به نوع بلا دارد ، ولی غالبا مدت متوسط آنها بیشتر از بلایای طبیعی است. جنگ ها و اردوگاه های اسارت در زمان جنگ نمونه ای از این گونه موارد است.(سانحه سقوط هواپیما نظیر بروز یک زلزله است)

ج-طیف و گستره مکانی:

مقدار مکان حوزه ای که عامل فاجعه زا در آن بروز می کند و بر آن تاثیر می گذارد نیز با توجه به نوع فاجعه متفاوت است. ولی عمدتا به غیر از جنگ ، فجایع انسان ساخته ، به یک اجتماع محلی یا بخش های کوچکی از جامعه منحصر هستند.

د-زمینه های اجتماعی و پیامد های جمعی

همانگونه که قبلا ذکر شد ، منشا بلایای طبیعی و عوامل سبب ساز آنها غیر اجتماعی هستند و بیشتر آنها در محیط فیزیکی اجتماعات روی می دهند، حال آنکه اکثر فاجعه های فنی و تمامی معضلات اجتماعی بیشتر در اثر رفتار و فکار یا اعمال مردم و گرو های اجتماعی به وجود می آیند و در مواردی ممکن است از تعارض افکار و رفتار انسان ها ناشی شوند.

در بلایای طبیعی نوعی همبستگی و همدلی و وفاق عمومی ، هرچند موقت بین مردم بوجود می آید و دشمنی ها و دسته بندی های دیرینه موقتا کاهش می یابد یا از بین می روند. در این بلایا افراد ، گرو ه های کوچک محلی و نهاد های اجتماعی با اتخاذ و اتفاق به مقابله با مشکلات بر می خیزند.و تلاش می کنند تا مشکلات بوجود آمده را از بین ببرند.

هـ -میزان آگاهی ، قابلیت پیش بینی و کنترل فاجعه ها

تفاوت اساسی میان بسیاری از بلایای طبیعی و غیر طبیعی در نوع آگاهی و هشدار مربوط به وقوع آنها و نیز قابلیت پیش بینی و کنترل آنهاست.محققان بر نقش هشدار دهی در ارائه پاسخ خای یک اجتماع یا افراد به حادثه تاکید کرده اند.

در مورد بسیاری از بلایای طبیعی ، نشانه های دقیقی از احتمال رخداد آنها وجود دارد. برای مثال طوفان ها و سیلاب ها را می توان با توجه به وضعیت هوا و تعیین مسیر و ... تا حدی پیش بینی کردو هشدار لازم را داد و کمترین میزان آگاهی و قابلیت پیش بینی بلایای طبیعی ، مربوط به زلزله است، با این حال به خوبی روشن است که بعضی مکان ها بیشتر از مکان های دیگر در معرض زمین لرزه هستند.

در خلاف بلایای طبیعی ، معمولا فجایع غیر طبیعی را نمی توان پیش بینی کردو در مورد زمان وقوع آنها هشدار داد ، در بعضی موارد خاص همچون شروع بعضی جنگ ها و آن نیز در صورتی که نشانه هایی مبتنی بر وقوع جنگ مشاهده گردد، میزان این هشدار ها و درجه ی اطمینان آنها ناچیز است. عدم قابلیت پیش بینی این حوادث مشکلات جدی را برای جامعه ایجاد می کند.

مراحل فاجعه

از دیدگاه	مرحله	شرح
ساختاری	اضطراری	حدود یک هفته به طول می انجامد، فعالیت های اساسی که عبارتند از امداد و نجات مصدومان – رساندن مجروحان به بیمارستان- بیرون کشیدن اجساد-دفن اجساد-تدارک غذا و لباس و سرپناه اولیه در این مرحله انجام می گیرد
انتقالی(موقت)	از چند ماه تا حدود یک سال به طول می انجامد، فعالیت های امدادی اولیه سپری شده است ولی هنوز روند بهنجار زندگی آغاز نشده است. در این مقطع آسیب دیدگان در واحد های مسکونی نیمه دائمی زندگی می کنند.
بازسازی	بازگشت زندگی به وضعیت بهنجار دایمی است
جامعه شناسی	امداد فوری	حدود یک هفته
سامان دهی	تا سه ماه پس از رخداد
بازسازی	بیش از سه ماه پس از رخداد
روانشناسی	انکار	در زمان بروز آسیب
قهرمان نمایی
فراموش کردن غم
مواجهه با واقعیت
بازسازی

قربانیان فجایع:

شرایط بسیار متفاوتی می تواند قربانی آفرین باشد، بعضی از حوادث و اتفاقات و از جمله حوادث شخصی معمولا تک قربانی اند ؛ حال آنکه بلایای طبیعی جمعی ، همیشه با قربانیان و تلفات بسیار همراهند.

لازم به ذکر است که میان دو اصطلاح قربانی و بازمانده ممکن است همپوشیهایی بوجود آید و به جای یکدیگر به کار روند که در این باره توضیحی ارائه شده است:

چاپ سوم لغت نامه بین المللی وبستر(1971-Webester`s Third International Dictionary) قربانی را چنین تعریف می کند:«هر کس که در نتیجه طرح های ظالمانه یا اتفاقات و حوادث ، دچار رنج و ناراحتی شود» (ص 2550).

اصطلاح بازمانده در مورد فرد یا افرادی به کار می رود که در حادثه ای معمولا شدید و یا فشار زا درگیر بوده و از آن ، جان به سلامت برده اند.

یکی از تفاوت های اساسی میان قربانی به دلیل کشته شدن و بازمانده به دلیل زنده ماندن ، احساس گناه است که این احساس را احساس گناه زنده ماندن می نامند.

طبقه بندی قربانیان فجایع:

طبیقه بندی قربانیان فجایع با توجه به شرایط مختلف متفاوت است ، ولی این طبیقه بندی با توجه به پایه درجات و سطوح متفاوت عوارض و ضربه های دریافتی به شش گروه زیر تقسیم می شوند:

1-قربانیان اولیه(درجه یک یا اصلی):شامل افرادی است که به شدیدترین شکل با فاجعه روبرو بوده اند.

2-قربانیان ثانویه(درجه دو): دوستان ، آشنایان یا وابستگان قربانیان درجه اولند و ممکن است تحت تاثیر سانحه یا حادثه ای که برای قربانیان درجه اول پیش آمده قرار گرفته ،متثر شوند و تحت فشار روانی قرار گیرند.

3-قربانیان سطح سوم: افراد امدادرسان و مددکارانی هستند که در اثر عملیات و فعالیت های امدادگری با آثار ضربه زا و دردناک فاجعه روبرو بوده اند.

4-قربانیان سطح چهارم:کسانی هستند که به دلیل مسئولیت های مختلف و یا به دلایل انسانی دچار غم و اندوه می شوند و تحت فشار روانی قرار می گیرند.

5-قربانیان سطح پنجم:کسانی هستند که اگر چه خود مستقیما در حادثه درگیر نبوده اند ، اما تعادل هیجانی و روانی انان به دلیل چنین وقایعی به هم می خورد، و ممکن است دچار پریشانی یا آشفتگی شوند.

6-قربانیان سطح ششم:افرادی هستند که بطور اتفاقی و تصادفی و از روی سهو ، به جای شخص دیگری قربانی شده است و یا در موقعیتی قرار گرفته و ناخواسته در معرض اثر حادثه قرار گرفته اند. این عده را به لحاظی می توان قربانیان درجه اول نامید؛ چراکه به هر دلیل در معرض اصابت عامل فاجعه قرار گرفته است.

دانشگاه علوم پزشکی شیراز-کارشناسی مدیریت عملیات امداد و نجات

درس جامعه شناسی سوانح

استاد : امینی

گردآوری:مصطفی نظافت

منبع:

پیامد های روانشناختی فاجعه ها-تالیف دکتر بهمن نجاریان،فرید براتی سده

جزوات مربوط به فجایع از سازمان امداد و نجات هلال احمر ایران

استفاده فقط با ذکر منبع و ماخذ مجاز است

مقدمه ای بر جامعه شناسی سوانح

مطالب مشابه :

پایان دوره کارآموزان رشته آشپزی آموزش فنی و حرفه ای در مشهد

بهداشت حرفه ای و توسعه پایدار

تاریخچه سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور

به مناسبت هفته ملی مهارت: آشناسازی ائمه جماعات خراسان رضوی با آموزش های فنی و حرفه ای

لیست هتل های استان اردبیل

مدیر کل واگذاری مراکز فنی وحرفه ای خراسان جنوبی منصوب شد.

مدیریت تغییر

بررسي عملكرد روساي دوره هاي اخير سازمان آموزش فني و حرفه اي(گردآورنده: یعقوب نماینده)

مقدمه ای بر جامعه شناسی سوانح

قابل توجه همکاران عزیز در سراسر کشور