فضای معماری مدرسه

اگر محیط آموزشی بخواهد زمینه ای ثمربخش برای نسل آینده باشد,
ساختمانهایش می بایست خلاقانه باشند, نه تقلید شده. محیطی محرک برای
آزاد کردن اندیشه و بیان خلاقه.

(Walter Gropius

یکی از عوامل موثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین, چگونگی فضای معماری مدرسه است. معلم,
کتاب, دانش آموزان, روشهای تدریس, مدیریت آموزشی و خانواده از جمله عواملی هستند که معمولا
در فرآیند یادگیری موثر تلقی گشته و مورد بررسی و کندوکاو قرار می گیرند. درحالی که درتعلیم و
تربیت جدید, فضای آموزشی و فیزیکی مدرسه نه تنها یک محیط خشک و بی روح و فاقد تاثیر در
فرآیند یادگیری محسوب نمی گردد, بلکه بعنوان یک عامل زنده و پویا در کیفیت فعالیتهای آموزشی و
تربیتی دانش آموزان ایفای نقش می کند.
در و دیوار مدرسه نیز همانند علم و کتاب, برای دانش آموزان حامل پیام هستند و با کودکان و
نوجوانان سخن می گویند. دیوارهای بلند و ضخیم, راهروهای تنگ و طویل محصور بودن و زندانی
گشتن را القا می کند و محیط پر گل و سر سبز, کلاسهای تمیز و دارای رنگ مناسب و دلنشین,
آرامش و نشاط را تلقین می کند.

فرم ساختمان در رابطه با اقلیم
شکل ساختمان می تواند تاثیر زیادی در هماهنگ ساختن اقلیم و نیز در تعدیل انتقال شرایط بحرانی
هوای خارج به داخل ساختمان داشته باشد. برای پی بردن به نقشی که شرایط گرمایی هر منطقه(دمای
هوا و شدت تابش آفتاب) در شکل دادن به ساختمانهای آن منطقه دارد, باید نسبت اهمیت هر یک از
عوامل را مشخص نمود. اما به طور کلی می توان چنین گفت که شدت زیاد تابش آفتاب باعث
کشیدگی ساختمان در جهت محور شرقی و غربی می گردد.
در تعیین مناسب ترین فرم ساختمان باید به این نکته توجه نمود که بهترین شکل ساخنمان شکلی
است که کمترین مقدار حرارت(کالری) را در زمستان از داده است و در تابستان نیز کمترین مقدار
حرارت را از آفتاب و محیط اطراف خود کسب نماید. در این رابطه ساختمان با پلان مربع بهترین فرم
شناخته شده است. این عقیده براساس این واقعیت قرار دارد که چنین شکلی کمترین سطح خارجی را
در برابر بیشترین حجم ارائه می دهد. البته این عقیده در مورد ساختمانهای قدیمی که عموما پنجره-
هایی کوچک داشته و به همین دلیل نفوذ آفتاب به داخل آنها قابل چشم پوشی است صادق می باشد.
اما در مورد ساختمانهای معاصر با قسمتهای شیشه خور بزرگ نمی توان چنین حکمی صادر کرد. در
مورد این ساختمانها بهترین فرم را بایستی با توجه به تاثیری که دمای هوا و تابش آفتاب بر هوای
داخلی ساختمان می گذارد, تعیین نمود.
فرمهای مکعب شگل یا فرمهایی که اضلاع شمالی جنوبی آنها بزرگتر از اضلاع شرقی غربی آنها هستند
مفیدتر بوده و نیز ساختمانهای بلند نسبت به ساختمانهای کوتاهتر نور بهتری دارند.
هم چنین فضاهای آموزشی نباید در مسیر سیل و زلزله و گسل واقع شوند. برای مدرسه از حالتهایی
که تقارن دارند و در طرح تقارن ایجاد می کنند می توان استفاده کرد. از نظر خصوصیات زمین باید به
خاک و توپوگرافی توجه کرد. خاکی که در آن مدرسه بنا می شود باید تحمل وزن بنا را داشته باشد و
مقاومت مشخصه خاک نباید از 1 سانتیمتر مکعب کمتر باشد. در مناطق باتلاقی و یا در مناطقی که
دارای آب زیر زمینی سطحی هستند, باید هزینه خاکبرداری و آماده سازی زمین را نیز در نظر گرفت.

انتخاب جهت قرار گیری ساختمان
جهت استقرار بنا, به طور کلی به عواملی چون وضع طبیعی زمین, میزان نیاز به فضاهای خصوصی با
کنترل و کاهش صدا و باد و تابش بستگی دارد و عمده ترین اقدام یک معمار آن خواهد بود که
ساختمان را به نحوی قرار دهد تا بیشترین استفاده از نور خورشید با شرایط گرمای بهداشتی و روانی
حاصل آید. در این زمینه بخصوص شدت تابش آفتاب حائز اهمیت فراوان می باشد. در کلیه پلانها و
طرحریزیهای ارائه شده, جهت جنوبی بهترین جهت ساختمان قلمداد می شود و علت آن هم دریافت
تابش مستقیم در زمستان و حداقل تابش در تابستان می باشد.
کاربریهای سازگار و ناسازگار با فضاهای آموزشی
کاربریهای یک فضای آموزشی باید موارد زیر را دارا باشد: فضای سبز, آتش نشانی, مراکز پلیس,
مراکز فرهنگی, سینما و تاتر.
کاربریهای یک فضای آموزشی نباید موارد زیر را دارا باشد: شبکه ارتباطی حمل و نقل گسترده و
تاسیسات شهری.
مطلوبیت فضای آموزشی در گرو موارد زیر است (شناخت نوع فعالیت عملکرد نیازمندیها) مکان
مدرسه باید در زمین بدون شیب باشد و نسبت به ساختمانهای همجوار طوری باشد که امکان حرکت
و جابجایی و نتیجتا تهویه هوای مناسب فضاها وجود داشته باشد.
در طراحی کالبدی یک شهر انتخاب مکانهای مناسب برای استقرار هریک از فعالیتهای شهری باید به
سه مسئله مهم توجه شود:
1) سازگاری نوع فعالیت مورد نظر با فعالیتهای همجوار.
2) مطلوبیت مکان برای استقرار فعالیت مورد نظر.
3) مناسب بودن مکان و فعالیتهای مورد نظر با نیاز منطقه (ظرفیت).
تغییرات مهم و قابل توجهی که امروزه در سیاستها و برنامه ریزیهای مدرسه ای صورت گرفته است به شرح زیرند:
_قبلا....... آموزش بر پایه کتابها و کلاسهای استاندار شده ای بود.
امروزه......روشهای آموزش, طراحی مدرسه ها را تغییر داده است. استفاده مفید از تکنولوژی های جدید
آموزشی در مدرسه ها(بخصوص بخش کامپیوتر برای درسهای عملی و آزمایشگاهی) انعطاف پذیری
زیادی را در ایجاد فضاها بوجود آورده است. مثلا فضاهای اختصاصی زیادی که موضوعات مختلفی را
اعم از هنری, علمی و فرهنگی را در بر می گیرد.
_قبلا....... طرح ساختمانها به صورت پلانهای بلوک بندی شده مستطیل شکلی بود.
امروزه.....تنوع زیادی در ساختمانهای مدارس بوجود آمده است که شامل انواع تخصصها مثل
هنرستانها, مدارس موسیقی و ... را می شود.
_قبلا....... سایز کلاسها بزرگ و با ظرفیت حدود سی دانش آموزان یا بیشتر بود.
امروزه..... معلمان و خانواده ها خواستار کاهش اندازه کلاسها و ظرفیت آنها برای آموزش هر چه بهتر
دانش آموزان را می شوند.
در بررسی نقش محیط و ساختمان مدرسه در یادگیری, کیفیت هوای درون ساختمان اگرچه بحث
چالش انگیز نمی باشد اما شاید ملموس ترین امر در طراحی و ساخت تاسیسات ساختمانهای آموزشی
باشد.
مقدار و کیفیت هوای درونی تابع عوامل مختلفی از جمله رطوبت نسبی, دما, ترکیبات هوا و همچنین آلاینده های موجود در هوا را می باشد. اشاره به اینکه کمبود هوای درون فضا منجر به بیماری می شود
و می تواند تا مراحل بحرانی هم پیشروی کند و باعث کاهش مهارتهای یادگیری از جمله حافظه,
تمرکز و محاسبه گردد. (تنگی نفس اولین بیماری است که در این مورد سلامت دانش آموزان را تهدید
می کند.)

طی تحقیقاتی که در سال نود ونه و در مورد شصد ساختمان آموزشی توسط معماران شرکت BLRB
صورت گرفته, چنین نتیجه گیری شده است که: تعلیمات, امنیت و زیبایی محیط و نیز مقدار هوای
تنفس شده در یادگیری افراد تاثیر دارد. اغلب کارکنان اظهار داشتند که از بیماریهایی نظیر آسم,
آلرژی, بیماریهای چشم و ... رنج می برند.
عوامل موثر در طراحی فضاهای آموزشی با توجه به مسائل فوق به شرح زیرند:
1) طراحی سیستمی که به طور منفرد هوای اتاق را از نظر گرما و سرما و تهویه کنترل کند.
2) استفاده از سیستمی که بیشترین میزان تهویه هوا را داشته باشد.
3) نصب کردن گیرنده های در فضاهایی که بیشترین رفت و آمد را دارند.

فرستنده مقاله: مسعود مرعشی

فضای معماری مدرسه

مطالب مشابه :

مدارس مشهور جهان

مدارس سنتی ایران ؛ از دیدگاه استاد پیرنیا

مدارس سنتی ایران ازدیدگاه استادپیرنیا

معماري مدارس ايران در گذشته

قدیم ترین مدرسه ایران

ساختار آموزشي مقطع ابتدایی کشور ترکیه

معرفی مدارس مدرن دنیا ـ پلان ـ نما ـ لکه گذاری

پلان درسی

فضای معماری مدرسه

مدارس سنتی ایران ؛ از دیدگاه استاد پیرنیا