اکتشاف نفت در مناطق ایرانی خزر و منابع دیگر کشورها

- منافع مستقیم(منابع نفتی ایران) :

ایران دارای یک سری منابع نفتی در خزر می باشد، گرچه براساس برآوردهای مختلف، نمی توان منابع نفتی ایران را خیلی زیاد دانست نشریه نفت و گاز (OAG)، منابع نفتی ایران در حد صفر دانسته است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا ذخایر اثبات شده ایران را صفردانسته وذخایر احتمالی را 11 میلیارد بشکه می داند با توجه به اختلافات حقوقی که ایران با آذربایجان و ترکمنستان برسر بهره برداری و مالکیت مناطقی از خزر دارد، میزان منابع نفتی ایران قابل افزایش یا کاهش می باشد یعنی اینکه اگر ایران بتواند به خواسته  یا حق خود که همان سهم 20 درصدی از خزراست برسد مطمئنا منابع نفتی بیشتری به خصوص در میدان نفتی البرز بدست خواهد اورد، ولی اگر همان سهم حدودا 13 درصدی به ایران برسد احتمال کاهش ذخایر ایران وجود دارد.

یک مشکل اساسی ایران در بهره برداری از این منابع نفتی، عمیق بودن دریا در قسمت های مربوط به ایران می باشد که با توجه به ضعف فنی وتکنولوژی ایران جهت بهره برداری از این منابع، ایران در صورت سرمایه گذاری عظیم و مشارکت شرکت های بزرگ نفتی می تواند از این منابع بهره برداری کند باتوجه به اینکه بعضی ازمنابع مانند اداره اطلاعات انرژی آمریکا درمواردی دیگر، میزان ذخایر احتمالی ایران را تا 10 میلیارد بشکه برآورد کرده اند می توان با یک محاسبه ساده میزان سرمایه ایران را دراین حوزه مشخص کرد، در صورت وجود 10 میلیارد بشکه با احتساب هر بشکه نفت به میانگین 50 دلار، ایران 500 میلیارد دلار درآمد از نفت خزر خواهد داشت که درآمد قابل توجهی است.

ایران بدلیل همین منابع درتلاش است ازآنها بهره برداری کند، بدین جهت اولین عملیات حفاری خود را دراسفند ماه 1374درآبهای ساحلی خود در استان مازندران آغاز کرد که توانست با توان مهندسی داخلی سکوی نفتی "ایران خزر" را به وزن 6500 تن که دارای سه پایه به ارتفاع 127 متر است در دریا نصب نماید، این سکو قادر است عملیات حفاری تا عمق 6000 متر زیر دریا را طراحی و اجرا نماید.

- مشارکت در مناطق نفتی دیگر کشورها (منافع غیر مستقیم) :

نزدیک به یک قرن تجربه دراکتشاف و استخراج منابع نفت، سپس گاز، موقعیت جغرافیایی ایران درهمسایگی کشورهای حاشیه دریای خزر، پتانسیل سودمند دیگری دراختیار ایران می گذارد، بدین ترتیب که جمهوری های تازه استقلال یافته حاشیه خزر نیاز مبرمی به سرمایه گذاری در توسعه میادین نفت و گازشان دارند. این موقعیت را برای ایران فراهم می کند که از شرکای فعال و موثر سایرشرکت های خارجی در این زمینه باشد البته ایران می بایست به جهت کسب منافع خود  در این مورد تلاش زیادی نماید تا کشورهای خزررا نسبت به توانایی ها وتجربیات خود در زمینه اکتشاف و بهره برداری از نفت مطلع و مجاب نماید و از سوی دیگرنیروهای ایرانی فعال درحوزه نفت و گاز بتوانند،توان فنی و تکنولوژی خود را تا حدی که قابلیت رقابت با دیگر شرکت های خارجی را داشته باشد ارائه دهند همراه با این عامل که سرمایه لازم نیز جهت مشارکت وسیع و گسترده در منافع نفتی خزر در اختیار داشته باشند.

ایران سعی کرده در پروژه های نفتی خزرحضور داشته باشد گر چه تلاش های ایران در بعضی از مواقع حتی با مواضع خودش درراستای تقسیم حقوقی خزرمتناقض بوده است ولی درمواردی به موقعیت هایی رسیده است و در بعضی موارد ناکام مانده است. ازفرصت هایی که دراین خصوص برای ایران فراهم شد سهیم شدن ایران در کنسرسیوم بین المللی آذربایجان (AIOC) بوده بدین ترتیب که درنوامبر 1994 ایران یک چهارم از سهم 20 درصدی آذربایجان را به مبلغ 350-300 میلیون دلار خریداری کرد، مقرر شد این مبلغ را از طریق تامین برق آذربایجان، احداث خط لوله نفت واحداث پالایشگاه درنخجوان بپردازد. امادر آوریل 1995 به دنبال فشارهای دولت آمریکا، از کنسرسیوم حذف شد.

پس از این جریانات، حیدر علی اف سهم ایران را به دولت ترکیه واگذار کرد و خواستار مداخله جدی تر آن دولت در حل منازعه قره باغ شد، درسال 1996 به خاطر فشار گروه های آذری طرفدار ایران و ونیز براساس عواملی مثل مشترکات دینی، فرهنگی، قومی و منافع نفت مشترک در جنوب غربی دریای خزر، دولت آذربایجان با وجود مخالفت های آمریکا و اسرائیل ده درصد از سهم کنسرسیوم جدید چند ملیتی جهت استخراج نفت و گاز منطقه شاه  دنیز را در اختیار یک کمپانی نفتی ایران قرار داد.

ایران ازطریق مشارکت در میادین نفتی می تواند به درآمدهای ارزی دست یابد که ازجمله عواید و نتایج مشارکت ایران در توسعه میادین نفت و گاز سایر جمهوری های تازه استقلال یافته عبارتست از:

1- بکارگیری توانایی های فنی و تخصصی در خارج از کشور و کسب منافع اقتصادی .

2- تسهیل در دستیابی به اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در کشورهای منطقه.

3-حصول همگرایی سیاسی و اقتصادی در سطح بالاتری با کشورهای منطقه.

4-کاهش تنش های منطقه ای با توجه به مشکلات حقوقی ایران با دیگر کشورها در مسئله تقسیم دریای خزر.

البته مواردی دیگری ازفواید حضور ایران در توسعه میادین نفتی خزر می شود مطرح کرد اما بهترین نتیجه این حضور گسترش قدرت منطقه ای ایران می باشد، به خصوص درابعاد اقتصادی و سیاسی که ایران در این موارد خیلی موفق نبوده است و نتوانسته است منافع مورد انتظار خویش را کسب نماید.