نقش معلّم در ایجاد خلاقیت،نو آوری وحرفه آموزی دانش آموزان

نقش معلّم در ایجاد خلاقیت،نو آوری وحرفه آموزی دانش آموزان

به نام خداوند

خلاقیت ، انسان برای خلق نشاط و پویایی در زندگی ، نیازمند نوآوری و ابتکار است ، تا انگیزه ی تنوع طلبی خود را ارضه کند و زمینه ی شکوفایی استعدادها و توانایی های خویش را فراهم سازد. جامعه ی انسانی برای زنده ماندن و گریز از مرگ و ایستایی به تحول و نوآوری نیاز دارد. مقام معظم رهبری در پیام نوروز امسال با نام گذاری سال 87 به سال نوآوری و شکوفایی بسیار موشکوفانه و دقیق خواسته اند تا به این مسئله ی مهم که امروزه شعار (( نابودی در انتظار شما است مگر اینکه خلاق و نوآور باشید )) پی ببریم. این شعار پیش روی همه ی مدیران سازمانها می باشد ، اما مسؤلیت سازمان های آموزشی ، به خصوص معلّم که وظیفه ی تعلیم و تربیت فرزندان و آینده سازان جامعه را بر عهده دارند. بنابراین معلّم از یک طرف وظیفه ی فراهم آوردن زمینه ی رشد و پرورش خلاقیت و نوآوری و همچنین استفاده ی صحیح و جهت دار از استعدادها و توانایی های افراد را به عنوان امری مهم به عهده دارند که این خود زمینه ساز توسعه ی فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی ... در جامعه است و از سوی دیگر برای پویایی خود نیازمند پرورش و بهره مندی از خلاقیت و نوآوری در سطوح سازمانی خود هستند.

تعریف خلاقیت :

استیفن رابینز (1991) : ((خلاقیت را به معنای توانایی ترکیب اندیشه ها و نظرات در یک روش منحصر به فرد با ایجاد پیوستگی بین آنان بیان می کند)). رضائیان (1374) : ((خلاقیت به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فرد یا مفهوم جدید است. نوآوری به کارگیری اندیشه های جدید ناشی از خلاقیت است که می تواند به صورت یک محصول جدید ، خدمت جدید یا راه حل جدید انجام کارها باشد)). شاید به جرأت به توان گفت که جامع ترین تعریف خلاقیت توسط گیلفورد ، دانشمند آمرکایی ، عرضه شده است. او خلاقیت را با تفکر واگرا ( دست یافتن به رهیافت های جدید برای مسائل ) در مقابل تفکر همگرا ( دست یافتن به پاسخ ) مترادف دانسته است.همه بر این واقعیت آگاهیم که در قرن اخیر ، بسیاری بر این موضوع باور دارند که ابداع و نوآوری و خلاقیت ذاتی است و برخی افراد ، با این توانایی متولد می شوند.چنین نپنداشته می شد که استعداد و توان هنرمندان بزرگ ، خاص خود آنان است.ولی امروزه ثابت گردیده که این استعداد در نوع بشر به اندازه یک حافظه عمومیت دارد و می توان آن را با کاربرد اصول و فنون معین و ایجاد طرز تفکرهای جدید و ایجاد محیطی مناسب پرورش داد. رابرت اپستین می گوید : (( من پس از بیست سال تحقیق ، بررسی و مطالعه روی این مسأله به این نتیجه رسیده ام که همه ی انسانها از قوه ی خلاقیت برخوردار هستند و استثنایی وجود ندارد )). برای رشد استعداد خلاق ، سازمان باید شرایط و جو لازم را فراهم سازد. هر چند ، خود فرد نیز در رشد این استعداد نقش اساسی دارد.

بنابراین ، هر نوع آموزش خلاقیت در سازمانهای آموزشی باید بر نکات زیر تأکید داشته باشد: 1- در اغلب آموزشهای سنتی ، فراگیران فقط در معرض مطالب و مهارتهای ارائه شده از طرف معلم یا مدیر قرار گرفته و مطابق برنامه از پیش تعیین شده حتی در جزئیات به پیش میروند. 2- برنامه هی آموزشی و محتوای مطالب حتی الامکان باید موجب رشد و توسعه فکر واگرا به جای تفکر همگرا در فراگیرندگان شود. 3- شناخت علایق و انگیزه ی عاطفی و غیر عاطفی هر یک از فراگیرندگان برای پیشبرد امر آموزش اساسی و ضروری است. 4- امید به آینده و ایمان و اعتقاد به آنچه پس از تلاش و استمرار نصیب فراگیر خواهد شد. 5- تجسم وضع آینده مسأله و مقایسه آن با وضعیت فعلی کمک مفیدی در یافتن راه حلهای بدیع و تازه خواهد کرد اصولاً طبق تحقیقات و بررسی های صورت گرفته استعدادهایی خلاق در محیط های مطلوب شکوفا و متبلور می شوند ، بنابراین ، یکی از الزامات و راههای مهم بروز خلاقیت ، بوجود آوردن فضای محرک ، متعدد و به طور کلی خلاق است.

وظیفه مهم معلّمان در ایجاد خلاقیت :

معلّمان باید زمینه ی لازم را جهت ایجاد فضای مطلوب برای دانش آموزان فراهم آورند. محیط آموزش باید به جسم و روان فراگیران توجه داشته باشد ، تا روش های فکری آنان را پرورش دهد و تواناییهای بالقوه آنان را به فعل تبدیل نماید. موانع خلاقیت و نوآوری : نوآوری و خلاقیت همانطور که قبلاً بیان شد جزء خصوصیات فطری همه ی افراد است که در شرایط و محیط مطلوب با شیوه هایی مناسب قابل شکوفا شدن و توسعه یافتن است. اما مهم این است که این خصیصه و یا حتی نیاز به آن در بسیاری موارد از طرف بعضی مدیران مورد بی توجهی قرار می گیرد. بنابراین ، رفتار و عملکرد مدیر هم می تواند مانع خلاقیت و هم ایجاد و تقویت کننده آن باشد.

بصورت کلی می توان موانع خلاقیت را به سه دسته تقسیم نمود:

1- موانع فردی 2- موانع اجتماعی 3- موانع سازمانی

1) موانع فردی خلاقیت :

مهمترین موانع فردی خلاقیت عبارتند از : 1- عدم اعتماد به نفس 2- محافظه کاری 3- متعهد نبودن 4- تمایل به همرنگی و همسویی 5- عدم استفاده از طرفین مغز 6- عدم توانایی در تحمل ابهام و تضاد 7- کمرویی 8- مقاوم نبودن

2) موانع اجتماعی خلاقیت :

اینگونه موانع به طور مستقیم تأثیر گرفته از محیط اجتماعی هستند و فرد خود به تنهایی نمی تواند به رفع آنان اقدام کند. این موانع بیشتر در محیط های خانوادگی و آموزش تجلی پیدا می کنند : الف- خانواده : دوران کودکی نقش بسیار مهمی در شکفتن و باورشدن استعدادهای مختلف کودکان ایفا می کند. بعضی عقاید تربیتی غلط و عدم آگاهی لازم ، شرایط نامساعد ، بی توجهی به پرسشهای کودکان و به عقاید اصیل غیر عادی آنان ، ارزش قایل نشدن به عقاید کودکان ، انتقاد و سرزنش کردن نابجا از کارهای آنان و قضاوت نادرست در درون خانواده ، بعضی از مواردی است که مانع رشد و شکوفا شدن خلاقیت کودکان می گردد. ب- محیط آموزشی : از آنجایی که تطامهای آموزشی نقش اساسی در شکوفایی استعدادهای بالقوه فراگیران دارند و ناکارآمدبودن این تطام ها خود بزرگترین مانع بروز خلاقیت و نوآوری است. برای جلوگیری از خاموشی خلاقیت ، رعایت اصول زیر توصیه می شود : _ برای پرسشهای کودکان باید اهمیت قایل شد و آنان را راهنمایی کرد تا خودشان جواب پرسش ها را بیابند. _ عقیده های اصیل غیر عادی باید مورد احترام قرار گیرند و ارزش آنان برای کودکان روشن گردد. _ هرگز نباید قضاوتی در مورد رفتار کودکان بدون اینکه علل و نتایج آن تشریح گردد ، به عمل آورد. _ اگر بخواهیم خلاقیت را پرورش دهیم ، باید بیان خود جوش را مخصوصاً در کودکان کوچکتر ، تشویق کنیم. همچنین باید دانش آموزان را تشویق کنیم تا در ابراز نظرهای خود راحت و روان باشند. یکی از رسالتهای مهم آموزشی برانگیختن کنجکاوی دانش آموز در مطالعات خود و ارتباط آن با دنیای اطراف وی است.بنابراین ، علمای تعلیم و تربیت بر این نکته صحه گذاشته اند که آموزش مبتنی بر خلاقیت ، پربارتر از آموزش به وسیله اعمال قدرت است. 3)موانع سازمانی خلاقیت :

موانع سازمانی خلاقیت و نوآوری در ابعاد مدیریت ، ساختار سازمانی ، فرهنگ سازمانی و آموزش قابل بررسی و تأمل است زیرا چنانچه این ابعاد با اهداف و رسالتی که سازمانهای آموزشی دارند هماهنگ نباشد. الف- مدیریت

1- شیوه های رهبری 2- عدم تحمل انتقاد 3- عدم تحمل شکست 4- نگرش منفی نسبت به توان زیردستان

ب- ساختار سازمانی

1- ارتباطات محدود سازمانی 2- پیروی از طبقه بندی مشاغل و شرح شغل ثابت 3- ارزیابی نادرست عملکرد 4- ساختار مکانیکی و انعطاف ناپذیر

ج- فرهنگ سازمانی 1- عدم احساس مسؤولیت اجتماعی 2- تلاش در جهت حفظ وضع موجود 3- عدم وجود فضای حمایت از نوآوری و نوآوران

د- آموزش نیروی انسانی مقوله ای مهم و تعیین کننده در اثر بخشی و کارآیی سازمانی است. 1- ضعیف بودن آموزشهای پایه ای 2- عدم آموزشهای مستمر در زمینه مسایل کاری ویژگی های افراد خلاق سازمان به خودی خود خلاق نخواهد شد مگر اینکه افراد خلاق با خصوصیات و ویژگی های خاص پیکره آن سازمان را تشکیل دهند.

بنابر تحقیقات و بررسی زیادی که توسط صاحب نظران مختلف انجام گرفته می توان ویژگی های زیر را در خلاقیت مؤثر دانست.

- نداشتن تعصب نسبت به تغییرات

- علاقه به یادگیری ، کنجکاوبودن

- علاقه به آزمایش و تجربه دایمی

- شوخ طبعی

- میل به ریسک کردن

- اعتماد به نفس بالا

- پشتکار و تلاش مستمر

- توجه به زمان و وقت شناسی

- دارای استقلال و آزادی عمل و فکر نسبی

- تمایل به پیشرفت دایمی

- رک گویی و صراحت بیان

- حساسیت و اهمیت قایل شدن نسبت به سرنوشت دیگران

- در فکر و عمل از اصالت و نوآوری بیشتری برخوردار بودن

- حساس بودن نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی جامعه

نقش مدیران در پرورش خلاقیت در سازمان:

نقش مدیران در پرورش خلاقیت سازمان خلاق نیازمند به مدیر خلاقی است که در ایجاد و حفظ فرهنگ خلاق در درون سازمان و ترغیب ، ترویج و به وجود آوردن انگیزه برای رفتار خلاق در افراد و گروههای درون سازمان کوشا باشد. ترویج و ترغیب ویژگی های پیش گفته ، به کارکرد مدیر بستگی دارد و مدیران می توانند تسهیل کننده بروز این ویژگیها باشند. سؤال عمده این است که چگونه می توان این ویژگیها را ترویج داد و کارکنانمان را به تفکر واداشت.

چهار نوع مدیریت و توانایی در رهبر می تواند سودمند باشد ( وارن نبس 1984 ) 1- مدیریت توجه (دقت): به توانایی شکل دادن بینش جمعی شامل نمودن تمام کارکنان در این بینش دلالت دارد. 2- مدیریت معنی : توانایی بیان این بینش را به طور محسوس ، معنادار و با تأثیر احساسی مدنظر قرار دارد. 3- مدیریت اعتماد : توانایی به دست آوردن و نگه داشتن اعتماد کارکنان را شامل می شود. 4- مدیریت خویشتن : بر آگاهی از تواناییها و خصوصیات ویژه خود و استفاده بهینه از آنان با حفظ روحیه موفقیت و دوری از شک و تردید نسبت به خود دلالت دارد. خلاقیت و نوآوری به دلیل های زیر برای مدیران آموزشی بهتر جلوه می دهد : 1- مدیران خلاق به احتمال بیشتری می توانند خود و مدرسه تحت مدیریت خود را در مواجه با مشکلات و بهره گیری از فرصتها سازگار نمایند. 2- با خلاقیت بیشتر مدیر و همکاران از کمیت و کیفیت تصمیمات و فعالیتها افزایش می یابد. 3- مدیر و معلمان از لحاظ فردی احساس چالش و رضایت بیشتری در ارتباط با کار خود می کنند. 4- دانش آموزان از آموزش بهتری برخوردار می شوند.

منابع

1- رضائیان ، علی ((اصول مدیریت)) سمت 1384

2- آقایی فیشانی ، تیمور (( خلاقیت و نوآوری در انسانها و سازمانها )) ترمه چاپ اول 1377

3- مک لگان ، پادریشیاد کریستوفل ، عصر مشارکت ، ترجمه مصطفی اسلامیه دفتر پژوهشهای فرهنگی ، چاپ اول 1377

4- بودو آلن (( خلاقیت در آموزشگاه )) ترجمه علی خان زاده ، چهر ، چاپ اول فروردین 1358

5- علاقه بند ، علی (( مبانی نظری و اصولی مدیریت آموزش )) روان بهار 1376 6- سیفا ، علی اکبر (( روانشناسی پرورشی )) آگاه 1368

نقش معلّم در ایجاد خلاقیت،نو آوری وحرفه آموزی دانش آموزان

مطالب مشابه :

نقش مدیریت دانش ضمنی در خلاقیت و نوآوری

خلاقیت

موانع خلاقیت ونوآوری درسازمان ها:

خلاقیت در طراحی منظر

بانک جامع پرسشنامه

نقش معلّم در ایجاد خلاقیت،نو آوری وحرفه آموزی دانش آموزان

خلاقیت

ارتباط بین میان مدیریت دانش تجربی(سنتی) ونوآوری عملکرد

کلید خلاقیت کودکان، در دست مادران است

پرورش خلاقیت در دانش آموزان