تاریخچه سرودهای ملی ایران

تاريخچۀ "سرود ملي" در ايران

چنانچه خبر داشته باشيد، چندي پيش مصادف بود با شصتمين سالگرد تولد! و يا بهتر گفته باشيم خلق و اجراي سرود معروف "اي ايران" که به تعبيري شايد بتوان آن را "سرود ملي غير رسمي ايران" ناميد.

سرود «اي ايران» دقيقا در 27 مهر ماه سال 1323 در تالار دبستان نظامي [دانشکدۀ افسري فعلي] و در حضور جمعي از چهره‌هاي فعال در موسيقي ايران متولد شد. شعر اين سرود را "حسين گل گلاب" استاد دانشگاه تهران سروده بود، و از ويژگي‌هاي آن، اول اين است که تک‌تک واژه‌هاي به کار رفته در سروده، فارسي است و در هيچيک از ابيات آن کلمه‌اي معرب يا غير فارسي وجود ندارد. سراسر هر سه بند سرود، سرشار از واژه‌هاى خوش‌تراش فارسى است. زبان پاكيزه‌اى كه هيچ واژه بيگانه در آن راه پيدا نكرده است، و با اين همه هيچ واژه‌اى نيز در آن مهجور و ناشناخته نيست و دريافت متن را دشوار نمى‌سازد. دومين ويژگي سرود "اي ايران" در بافت و ساختار شعر آن است، به‌گونه‌اي که تمامي گروه‌هاي سني، از کودک تا بزرگ‌سال مي‌توانند آن را اجرا کنند. همين ويژگي سبب شده تا اين سرود در تمامي مراکز آموزشي و حتي کودکستان‌ها قابليت اجرا داشته باشد.

و بالاخره سومين ويژگي‌اي که براي اين سرود قائل شده‌اند، فراگيري اين سرود به لحاظ امکانات اجرايي است که به هر گروه يا فرد، امکان مي‌دهد تا بدون ساز و آلات و ادوات موسيقي نيز بتوانند آن را اجرا کنند.

آهنگ اين سرود که در آواز دشتي خلق شده، از ساخته‌هاي ماندگار "روح‌الله خالقي" است. ملودي اصلي و پايه‌اي کار، از برخي نغمه‌هاي موسيقي بختياري که از فضايي حماسي برخوردار است، گرفته شده است. اين سرود در اجراي نخست خود به‌صورت کُر خوانده شد. اما ساختار محکم شعر و موسيقي آن سبب شد تا در دهه‌هاي بعد خوانندگان مطرحي همانند "غلامحسين بنان" و نيز "اسفنديار قره‌باغي" آن را به‌صورت تک‌خواني هم اجرا کنند.

در سال هاي اوليه پس از انقلاب، اين سرود براي مدت کوتاهي به‌عنوان "سرود ملي" از راديو و تلويزيون ايران پخش مي‌شد، قبل از پرداختن به سابقه و تاريخچۀ اولين "سرود ملي" در ايران، شايد بد نباشد اشاره‌اي کنيم به آنچه که در زمان "ناصرالدين‌شاه" به‌عنوان "سلام شاهي" اجرا مي‌شده، و آن قطعه موسيقي بدون کلامي بوده که به سفارش پادشاه اسلام‌پناه، توسط ژنرال نظامي موسيو "لومر" فرانسوي، مدير "شعبۀ موزيک"، در "مدرسۀ دارالفنون" ساخته شده بود. اين قطعه موسيقي را که در همان زمان روي صفحۀ گرامافون هم ضبط شد در مراسم رسمي، و سلام شاهنشاهي مي‌نواختند.

پنجاه سالي بعد، در زمان حکومت "رضا شاه" چيزي مشابه همين "سلام شاهي" دوران قاجاريه را به‌نام "سرود ملي"، و بعد از او در دورۀ سلطنت پسرش "محمدرضا شاه"، آن را "سرود شاهنشاهي" نام گذاشتند!

و اما تاريخچۀ اولين "سرود شاهنشاهي" در ايران، به نوعي با سابقۀ فعاليت و تاريخچۀ تشکيل "انجمن‌هاي ادبي" در کشور، مربوط است. تشکيل انجمن‌هاي ادبي از اوايل مشروطيت متداول شد. در آن زمان "وثوق‌الدوله" که علاقۀ زيادي به شعر و ادب فارسي داشت، جلساتي براي موضوعات ادبي تشکيل داده بود. اين انجمن‌ها در اوايل حکومت "رضا شاه" رونق گرفت و حدود هفده انجمن ادبي در تهران تشکيل مي‌شد. از جمله: "انجمن ادبي حکيم نظامي" در منزل "وحيد دستگردي" در روزهاي چهارشنبه در خيابان عين‌الدوله [ايران]،

"انجمن دانشوران" در روزهاي شنبه در منزل "شاهزاده سيف‌الله ميرزا" در منيريه، و "انجمن ادبي شيخ‌الرئيس" در شب‌هاي جمعه. [شيخ‌الرئيس که نام اصلي او "شاهزاده محمد هاشم ميرزا افسر" بود، قبلا در خراسان معلم "عبدالحسين تيمورتاش" بود که بعدا به سمت نمايندۀ مجلس انتخاب شد و به تهران آمد و اين انجمن را تشکيل داد.]

"ملک‌الشعراي بهار"، "رشيد ياسمي"، "عباس اقبال آشتياني"، "سعيد نفيسي" و "تيمور تاش" هم هر هفته به اتفاق انجمني داشتند به‌نام "انجمن دانشکده" که مطالب مورد بحث در آن انجمن، نخست ادبي بود و کمي بعدتر مباحث سياسي شد.

باري، مهم‌ترين انجمن آن روزها، "انجمن ادبي ايران" بود که وحيد دستگردي، شاهزاده افسر، "اديب‌السلطنۀ سميعي"، "حاج ميرزا يحيي دولت‌آبادي"، "صادق سرمد"، "محمدحسين شهريار"، "پارسا تويسرکاني"، "پروين اعتصامي" و "پژمان بختياري" تشکيل داده بودند. دکتر "رضا نيازمند" در مطلبي با عنوان [انجمن ادبي "ايران" و ماجراي آفرينش سرود شاهنشاهي] منتشر شده در فصلنامۀ "ره آورد" مي‌نويسد:

" . . . در اين موقع رضا شاه تصميم گرفت به مسافرت ترکيه برود. به او اطلاع دادند که در آنجا براي او "سرود ملي خواهند نواخت. چون ايران سرود ملي نداشت، رضا شاه دستور داد که به "انجمن ادبي ايران" تکليف کنند "سرود ملي" تهيه شود. موضوع در انجمن مطرح شد. ولي اعضا نمي‌دانستند که چگونه "سرود ملي" تهيه نمايند. ابتدا تصميم گرفتند که به سرودهاي ساير ممالک گوش دهند تا معلوم شود اصولا "سرود ملي" چيست، و متضمن چه مطالبي است. سپس شعرهايي بسرايند، و با آهنگ بياميزند. قرار شد آقاي "مين‌باشيان" در انجمن حضور يابد و در اين مورد راهنمايي کنند. آقاي "مين‌باشيان" [غلامرضا خان سالار معزز] در "مدرسۀ موزيک" که شعبه‌اي از "دارالفنون" بود، تحت نظر موسيو "مولر" فرانسوي، تحصيل موسيقي کرده بود و سپس معلم موسيقي و بعدها رياست کل موزيک نظام ( ارتش) را به‌عهده داشت. در جلسۀ انجمن قرار شد "شاهزاده محمد هاشم ميرزا افسر" و "مين‌باشيان" با هم سرود را بسازند. بدين ترتيب که شعر آن را "شاهزاده افسر" تهيه کند و آهنگ آن را "مين‌باشيان". به زودي سرود شاهنشاهي آماده شد و به دربار تقديم گرديد که به‌نظر رضا شاه برسد. شاه پس از شنيدن شعر و آهنگ، دو جاي آن را اصلاح کرد. [!!] يکي اينکه گفته شده بود: از اجنبي جان مي‌ستانيم، که رضا شاه گفت: از دشمنان جان مي‌ستانيم. ديگر کلمۀ "شهنشه" بود که گفته شده بود: شهنشه ما زنده بادا، که رضا شاه تغيير داد به شاهنشه ما زنده بادا. . . و بدين طريق "سرود ملي ايران" تهيه گرديد. . ."

متن سرود اي ايران:

اى ايران اى مرز پر گهر
اى خاكت سرچشمه هنر
دور از تو انديشه بدان
پاينده مانى تو جاودان‏
اى دشمن ار تو سنگ خاره‏اى من آهنم‏
جان من فداى خاك پاك ميهنم‏
مهر تو چون شد پيشه‏ام
دور از تو نيست انديشه‏ام
در راه تو كى ارزشى دارد اين جان ما
پاينده باد خاك ايران ما
سنگ كوهت درُّ و گوهر است
خاك دشتت بهتر از زر است
مهرت از دل كى برون كنم‏
بر گو بى‏مهر تو چون كنم‏
تا گردش جهان و دور آسمان بپاست‏
نور ايزدى هميشه رهنماى ماست
مهر تو چون شد پيشه‏ام
دور از تو نيست انديشه‏ام‏
در راه تو كى ارزشى دارد اين جان ما
پاينده باد خاك ايران ما

اجراي اين سرود را از اينجا مي توانيد بشنويد.

تاریخچه سرودهای ملی ایران

مطالب مشابه :

شعر های پروین اعتصامی در مورد نوجوانی

شعری زیبا در مورد جوانی

شعری از پروین اعتصامی در باره ی نوجوانی

روز نوجوان

تحقیق در مورد نوجوانی و ويژگی های يك نوجوان

اصلی ترین ویژگی های دوره نوجوانی

در مورد حافظ شیرازی

تاریخچه سرودهای ملی ایران