روش تدریس تربیت بدنی-1

ویژگیهاونیازهای دانش اموزان

دانش آموزان در دوره های سنی مختلف وحتی در یک سن مشابه از نظر جسمانی-حرکتی، شناختی وعاطفی-اجتماعی نیازها وعلایق یکسانی ندارند. برنامه ریزی حرکتی وورزشی نیز نه فقط باید متناسب با ویژگیهای رشد بلکه باید نیازهای مختلف آنان را برآورده سازد.
حال آنان را به 3 دسته تقسیم می نماییم:
الف-دوره پیش دبستانی4-6سالگی
ب-دوره دبستان
ج-دوره راهنمایی ونظری

ج – دوره راهنمایی ونظری

از سن11-12سالگی تا16-18سالگی مرحله نوجوانی می باشد.این دوره با بلوغ جنسی و رشد سریع جسمانی مشخص می شود

.1- ویژگیهای جسمانی وحرکتی

-نسبت به ویژگیهای جسمانی و بدنی خود بسیار حساس است.تصور بدنی بخش مهمی از شخصیت او را تشکیل می دهد و در وضعیت عاطفی-اجتماعی او تاثیر گذار است.

- رشد پاها به مدت کوتاهی بیشتر از بالا تنه می باشد و این باعث خجالتی شدن(خجالتی آناتومیک) نوجوان می شود.

- رشد قد پسران در 18-20سالگی متوقف می شود.البته رشد قد اندکی پس ازآن ادامه می یابد که عمدتا به ستون مهره ها مربوط است.

- پسران در ناحیه کمر بند شانه رشد بیشتری دارند.

- چربی پسران بیشتر در ناحیه شکم انباشته می گردد.بطور کلی میانگین قطر سلولهای چربی د ر ناحیه سرینی بیشتر از شکم ود ر شکم بیشتر از سلولهای چربی تحت کتفی می باشد.هر چقدر قطر سلول چربی بیشتر باشد،مقاومت بیشتری نسبت به تمرینات دارند.

- تقریبا 54%وزن بدن پسران را عضله تشکیل می دهد.

در اوایل دوره نوجوانی اغلب مهارتهای حرکتی با مقداری افت ونا هماهنگی مواجه می شوند.عدم رشد متوازن عضلات با رشد سریع استخوانها این مشکل را ایجاد می کند.

2- ویژگیهای شناختی وذهنی

- نوجوان در سن 12-15سالگی در توانایی وادراک به اوج خود می رسد. فرضیه های ذهنی ، بررسی منطقی واصولی مسایل،تجزیه و تحلیل پدیده ها ، تکامل وتوسعه می یابند.

- نو جوان در این دوره می کوشد با استفاده از منطق واستدلال،روابط بین امور را کشف کند.

- از نظر اخلاقی،نوجوان تا 16سالگی در مرحله اخلاق قراردادی است ولی بعد از آن وارد مرحله اخلاق فوق قراردادی می شود.

- او ارزشهای اخلاق جامعه و گروه ها را زیر سوال می برد وارزیابی می کند.

3- ویژگیهای عاطفی-اجتماعی

- در اوایل نوجوانی کسب هویت بدنی وجنسی ودر پایان آن کسب هویت شخصیتی اهمیت زیادی می یابد.

- نوجوان به مقایسه بدنی وحرکتی خود با ذیگران می پردازد.

- او می تواند در محیط بازی خشم ،هیجان و پرخاش خود را به شیوه ای سالم وکنترل شده تخلیه کند.

- از نظر اسلام نوجوان در سن 14-21سالگی در مرحله مشورت قرار دارد.

- استقلال طلبی از ویژگیهای مهم نو جوانی است.

- البته میل به وابستگی نیز قوی است.

- نوجوان خود را با دوری از والدین ،و نیاز به وابستگی را با پیوستن به گروه دوستان و همتایان برآورده می سازد.

- بهتر است معلمین او را مانند مشاور،معاون،دستیارو همراه خود بپذیرند.

- در اوایل این دوره احساس سستی،کندی وتنبلی به مدت کوتاهی بر نوجوان غلبه میکند.

- الگوهای علمی،ادبی ،سیاسی وورزشی نقش زیادی در زندگی و هدایت نوجوان دارد.

- فعالیتهای ورزشی برای تعادل عاطفی و رشد اجتماعی نوجوان ضروری است.

برخی نیازهای نوجوانی در ارتباط با تربیت بدنی وورزش:

نیاز به وضعیت بدنی مناسب و کسب آمادگی جسمانی

نیاز به رقابت و مسابقه

نیاز به امنیت و تعلق اجتماعی

نیازبه درک ارزشهای اخلاقی واجتماعی

دامنه و انواع تفاوتهای فردی
معلمان می توانند برخی از تفاوتهای ساده ساختاری، بدنی و توانایی حرکتی را بعنوان بخشی از تفاوتهای استراتژیک ارزیابی کنند.
به طور کلی این تفاوتها را از دیدگاههای مختلف می توان به شرح ذیل تقسیم کرد:
1) تفاوت های جسمانی و ساختار بدنی
2) تفاوت در توانایی حرکتی
3) تفاوت های عاطفی و شخصیتی
4) تفاوت های اجتماعی ـ فرهنگی
5) تفاوت های شناختی و ذهنی

1) تفاوت های جسمانی و ساختار بدنی
دانش آموزان از نظر ویژگی های جسمانی و فیزیولوژی مانند قد، وزن، سن، قلب، نوع و درصد توزیع تارهای عضلانی، شش، آنزیمهای سوخت و ساز، قدرت شنیداری و دیداری، قدرت، سرعت و استقامت عضلانی، اندام برتر، ابعاد و اندازه یا نسبتهای بدنی و غیره با هم تفاوت دارند. تاثیر تفاوتهای جسمانی و ساختار بدنی فقط در برنامه های ورزشی مدرسه نیست، بلکه بر جهت گیری ورزشی کودکان در آینده تاثیر می گذارد. بسیاری از تفاوتهای جسمانی ـ فیزیولوژیک موثر در عملکرد ورزشی برای مربی قابل مشاهده نیست. این عوامل بتدریج در طول رشد تغییر و افزایش می یابند و تا اندازه ای می توان با مشاهده عملکرد هوازی (استقامتی) و سرعتی (بی هوازی) ظرفیت جسمانی را تخمین زد.

ــ قد، وزن و تیپ بدنی :
قد و وزن از عوامل اصلی تیپ بدنی است که تاثیر زیادی بر هدایت ورزشی کودکان دارد و بر مکانیک حرکت و اجرا تاثیر می گذارد.

* اندام برتر: استفاده عادتی از یک دست، پا، چشم و غیره را در فعالیتهای روزمره برتری اندامی می نامند.
در ورزش برتری دست و پا، بویژه برتری دست و پای چپ و دو سو برتری اهمیت زیادی دارد.
معلمان و مربیان باید در برنامه های آموزشی و انتخاب و هدایت ورزشی به این ویژگی توجه کنند و بویژه در برنامه های دوره پیش دبستانی و اوایل دوره دبستانی مهارت کودکان را در هر دو دست و پا افزایش دهند.

2) تفاوت در توانایی حرکتی

اندازه گیری تواناییهای حرکتی برای استعدادیابی ورزشی لازم است.
فلیشمن توانایی حرکتی را در یازده قسمت که مشخص و قابل اندازه گیری باشد معرفی کرد:
1ـ هماهنگی چند اندامی ( توانایی هماهنگ کردن حرکت چند اندام به طور همزمان)
2ـ دقت کنترل ( توانایی سازگاری و انطباق دقیق یا کنترل شده عضلات در هنگام حرکت)
3ـ جهت دهی پاسخ ( توانایی انتخاب سریع پاسخی که باید اجرا شود)
4ـ زمان واکنش ( توانایی اجرای یک پاسخ سریع در هنگام بروز محرک)
5ـ سرعت حرکت دست ( توانایی اجرای حرکات سریع در دست)

6ـ کنترل دست ( توانایی تغییر جهت و سرعت پاسخ با زمانبندی دقیق)
7ـ چالاکی دستی ( توانایی اجرای حرکات ماهرانه و درست برای دستکاری سریع اشیاء)
8ـ چالاکی انگشتان ( توانایی اجرای ماهرانه و کنترل شده با انگشتان دست در حرکات ظریف)
9ـ یکنواختی حرکات دست ـ بازو ( توانایی قرار دادن درست بازو و ساعد در حرکاتی که با سرعت و قدرت کمتری اجرا می شوند)
10ـ سرعت مچ و انگشتان دست ( توانایی اجرای حرکات سریع مچ و انگشتان)
11ـ هدف گیری ( توانایی هدف گیری دقیق اشیای کوچک)

فلیشمن با دو محقق دیگر چند توانایی حرکتی مهم را پس از مدتی به شش طبقه شامل : سرعت تغییر جهت ـ تعادل عمده بدن ـ انعطاف پذیری پویا و ایستا ـ تعادل با نشانه های دیداری ـ سرعت حرکت اندام ( دست و پا) تقسیم کردند.

* آمادگی جسمانی ( توانایی کارایی ): مفهوم توانایی جسمانی همان آمادگی جسمانی است که در عملکردهای جسمانی و ورزشی مهم هستند، در صورتیکه مفهوم توانایی حرکتی با آموزش پذیری حرکتی یا آمادگی حرکتی ارتباط دارد.

کراتی صفات توانایی حرکتی را به دو گروه عضلات بزرگ ( حرکات عمده ) و عضلات کوچک ( حرکات ظریف ) به شرح زیر نسبت می دهد:
الف) عضلات عمده بدن
1. گروه تعادل 2. گروه قدرت و استقامت 3. گروه سرعت و انعطاف پذیری
ب) عضلات کوچک بدن
از نظر وی حرکات ساده و مربوط به عضلات کوچک فقط به حرکات دست محدود است.
* کاربرد طبقه بندی توانایی های حرکتی برای معلمین این است که در برنامه های آموزش حرکتی می توان گنجاند. تمرین و تکرار این حرکات برای دوره های تحصیلی پایین بسیار مفید است. توانایی های حرکتی را میتوان با آزمونهای ساده ای اندازه گیری کرد.. حفظ انگیزه و تاکید بر توانایی های حرکتی پایه از طرف مربیان ضروری است.

3) تفاوت های عاطفی و شخصیتی
در این قسمت برسی چند ویژگی مهم حائز اهمیت است:
1ـ انگیزه فعالیت ورزشی
معلم باید در جهت حفظ و ارتقای انگیزه افراد علاقه مند به ورزش بکوشد و موجبات پیشرفت فنی آنان را در فعالیت های داخل و خارج مدرسه فراهم سازد
2ـ خودپنداره
خودپنداره یک مفهوم روانشناختی است و به تصور یا برداشتی اطلاق می شود که فرد از مجموع توانایی ها و ضعفهای خود از دیدگاه دیگران و خودش دارد. خودپنداره از عوامل اصلی اعتماد به نفس، عزت نفس و به طور کلی شخصیت دانش آموز است.
معلم نباید باعث ایجاد یا تشدید خودپنداره منفی در دانش آموز شود.

3ـ خشونت و پرخاشگری
میل به خشونت و پرخاشگری در دانش آموزان متفاوت است، بنابراین مربیان باید ضمن نظارت غیر مستقیم بر این گونه رفتارها از شدت رقابت در برنامه های ورزشی بکاهند.
4ـ تفاوت های اجتماعی ـ فرهنگی
ـ محیط خانواده: والدین اولین مربیان کودک و خانواده اولین محیط آموزشی و تریبتی است.
توجه و مراقبت بیش از حد در خانه و مدرسه یا ایجاد محدودیت در پیوستن به گروه های ورزشی به نفع کودک نیست.
وضعیت اقتصادی خانواده نیز در مشارکت ورزشی دانش آموزان موثر است.
توسعه فرهنگ ورزش در مدرسه، فرهنگ ورزش تفریحی و ضرورت ورزش برای دختران دانش آموز به زمان زیادی نیاز دارد.
ـ الگوی ورزشی: والدین و اعضای خانواده، اولین الگوهای رفتاری کودکان هستند.
ورزشکاران موفق و دانش آموزان ورزشکار می توانند الگوی مثبت و مفیدی برای مشارکت ورزشی سایر دانش آموزان باشند.
معلمین نیز باید الگوی ورزشی خوبی برای دانش آموزان باشند و الگوهای ورزشی خوب و پذیرفته شده را به دانش آموزان معرفی کنند و دانش آموزان دارای روحیه ورزشکاری را در مدرسه تشویق نمایند.

ـ نظام آموزشی: در نظام آموزشی، بازی و ورزش باید یک فرایند تربیتی و فرهنگی در نظر گرفته شود.

نقش والدين در تشخيص تفاوتهاي فردي

خانواده ، اولين نهادي است که در آن تعلق پيدا مي کنيم و از يک يا چند فرزند و والدين تشکيل شده است . خانواده ها وقتي با هم جمع مي شوند ، واحد بزرگتري به نام اجتماع يا جامعه را تشکيل مي دهند . زندگي انسانها از خانواده شروع مي شود و سپس از طريق ازدواج و به عهده گرفتن نقش والدين ، مجدداً به خانواده بر مي گرديم و خاتمه زندگي هم در خانواده است .

**وظايف اصلي خانواده عبارتند از :
1-وظيفه حفاظتي و تأمين نيازها
2-تأمين امنيت عاطفي
3- اجتماعي کردن و جامعه پذيري

تربیت بدنی و ورزش به امکانات و تجهیزات زیادی برای دستیابی به اهداف سلامتی و شادابی نیاز دارد.
با وجود امکانات ورزشی، هیچ عذر و بهانه ای برای عدم مشارکت دانش آموزان و سهل انگاری معلم نمی ماند.

5) تفاوت های شناختی و ذهنی

در تربیت بدنی این فرایند اهمیت بیشتری نسبت به هوش مجدد و انتزاعی دارند.
در دامنه هوش طبیعی از اهمیت هوش کلی کاسته می شود، مگر اینکه فرد هوش حرکتی یا استعداد حرکتی نیز داشته باشد. این استعداد اختصاصی و ویژه است. هوش یا استعداد حرکتی با هوش عمومی و کلی متفاوت است و یادگیری و اجرای حرکتی به این نوع هوش یا استعداد وابسته است.

تفاوتهای فردی در شخصیت
افراد از لحاظ ویژگیهای شخصیتی متفاوت از یکدیگر هستند و تفاوتهایی دارند. بررسی تفاوتهای افراد در زمینه ویژگیهای شخصیتی توسط روان شناسان شخصیت انجام گرفته است. افراد از لحاظ ویژگیهایی چون درونگرایی یا برونگرایی ، انعطاف پذیری و ... با یکدیگر تفاوت دارند.

تفاوت فردی در هوش
افراد مختلف در سطوح مختلف هوشی متفاوت از یکدیگر هستند. بررسی تفاوت افراد از لحاظ هوشی منجر به تهیه ابزارهای مناسب برای سنجش هوش گردید. افراد را از لحاظ درجه هوشی می‌توان از عقب مانده شدید تا هوش بسیار بالا و نبوغ طبقه بندی کرد. همچنین افراد می‌توانند از لحاظ جنبه‌های مختلف هوش متفاوت باشند. برخی دارای هوش عملی بالایی هستند و برخی از لحاظ هوش کلامی بالاتر هستند.

تفاوهای فردی از لحاظ انگیزش
افراد از لحاظ درجه انگیزش نیز متفاوت از یکدیگر هستند. برخی افراد از لحاظ سطح انگیختگی بالاتر هستند یعنی میزان انگیختگی آنها بالاتر از دیگران است و برخی افراد برعکس. همچنین از لحاظ انواع انگیزش نیز افراد می‌توانند تفاوتهایی با یکدیگر داشته باشند. برخی افراد از انگیزش پیشرفت بالایی برخوردارند. برخی از انگیزش پیوند جویی بالا و برخی از لحاظ انگیزش قدرت.

*مربيان و معلمان نيز چهار نوع از اختلالات رفتاري را در کودکان معرفي مي نمايند :

الف ) بي نظمي در رفتار

ب ) اضطراب و گوشه گيري

ج ) رفتارهاي ناپخته و نا مناسب

د ) رفتارهاي ضد اجتماعي

**استعداد و انواع آن:

استعداد نوعی آمادگی طبیعی یا اکتسابی برای اجرای برخی از فعالیت ها تعریف شده است.
تشخیص و پیش بینی استعداد دانش آموزان از مهمترین وظایف والدین و معلمین است. تشخیص استعداد از پیش بینی آن آسانتر است، چون استعداد در مراحل خاصی از دوران رشد بروز می کند.
هر استعدادی بتدریج رشد می کند و سرعت رشد آن نیز در افراد متفاوت است و در سطح معینی به فلات می رسد.

استعداد حرکتی، صرفاً پایه جسمانی و حرکتی ندارد و نباید تشخیص اولیه را صریعاً به پیشرفت ورزشی فرد در آینده تعمیم داد. بروز کامل استعداد حرکتی، مستلزم گذشت زمان و به ظرفیت های روانشناختی فرد وابسته است.

گادنر در نظریه هوش چندگانه یا مختلط خود، هوش را به هفت نوع تقسیم کرده است:
هوش حرکتی ـ بدنی ، هوش فضایی ، هوش موسیقی ، هوش زبانی ، هوش منطقی ـ ریاضی ، هوش بین فردی ، هوش فراشخصی یا فرافردی.

استعداد حسی ـ حرکتی لازمه پیشرفت دانش آموزان در یادگیری و اجرای مهارتهای ورزشی است.

استعداد یابی ورزشی و حرکتی:
برنامه ریزی برای رشد و توسه استعداد حرکتی از اوایل کودکی امکانپذیراست.
توانایی حرکتی در مراحل مختلف یادگیری تاثیر یکسانی ندارند و در مرحله ای از یادگیری به توانایی های خاصی نیاز است. در مراحل اولیه یادگیری، توانایی فضایی و در مراحل نهایی یادگیری، توانایی حس حرکتی مهمتر از سایر تواناییهاست. اگرچه استعداد یابی کاملاً تخصصی و فنی است، ولی معلمین آشنا با برخی زمینه های نظری و کاربردی ساده در استعداد یابی می توانند هدایت و راهنمایی اولیه را به عهده بگیرند.

*تفاوت در استعداد و توانايي
هر يک از فراگيرندگان استعداد و توانمندي هاي خاصي دارند و توان آنان براي انجام دادن کارهاي متعدد يکسان نيست بي شک ژنتيک در به وجود آوردن تفاوت ها نقش زيادي دارد ولي فرصت ها نيز در پرورش افراد مهم اند.
در هر حال آموزش اين تفاوت ها را کم رنگ تر مي کند، فرصت ها نوع توانايي را معين مي کند، زماني که تفاوت ها شناخته شدند گام بعدي براي از بين بردن تفاوت ها خواهد بود. معلمان وظيفه دارند آثار منفي بر استعداد و توانمندي را به حداقل برسانند.

فاکتورهای اثرگذار بر موفقیت برنامه‌های استعدادیابی:

>> توانایی تشخیص ورزشکاران مستعد در سنین پایین
>> توانایی پیش‌بینی رشد و تکامل جسمانی ورزشکار
>> تونایی کسب ضمانت جهت حمایتهای پس از فرآیند

روش‌های استعدادیابی:
کلیه تحقیقات ومدارک در زمینه روشهای استعدادیابی نشان می‌دهند که استعدادیابی می‌تواند به دو روش زیر انجام شود.
1ـ روش سیستماتیک:
الف: روش مبتنی بر سیستم: در این روش، نهادی خصوصی یا ایالتی، با روش‌های سیستماتیک و سازماندهی شده به کشف افراد مستعد می‌پردازد. کشف افراد از طریق انجام آزمون و شیوه‌های رقابتی صورت می‌گیرد.
ب: روش مبتنی بر شخص: زیربنای این روش، ورزش همگانی است. در این روش، ساختارهای ورزش برای فرد ورزشکاری که در مسیر طبیعی پیشرفت ورزشی، مستعد شناخته می‌شود، وضعیت پرورش را فراهم می‌آورند. روش فوق، یک روش سنتی برای کشف افراد مستعد در بسیاری از کشورها است.
2ـ روش غیر سیستماتیک:
در این روش، از طریق مشاهده میدانی در مسابقات به عنوان یک فرد مستعد و دارای توانایی مورد نیاز ورزش در سطح بالا شناخته می‌شود.

مراحل استعداد یابی ورزشی:

1-تست چکاپ پزشکی و آزمایش های پاراکیلینیکی
2-تست حرکات اصلاحی
3-تست پیکر سنجی
4-تست آمادگی جسمانی: قدرت، انعطاف، استقامت قلبی و عروق، استقامت عضلانی
5-تست روانشناسی
6-تست یادگیری حرکتی و ادراکی (مهارتی): سرعت، عکس العمل، چابکی، توان، تعادل ایستا و پویا، هماهنگی
7- تست تکنیکی و تاکتیکی

**به طور کلی تشخیص و انتخاب استعداد حرکتی دانش آموزان از طریق اندازه گیریهای ساده زیر امکان پذیر است:

1ـ اندازه گیری تغییرات جسمانی و بدنی.
2ـ اندازه گیری عملکرد ادراکی حرکتی (توانایی حرکتی)
3ـ اندازه گیری توانایی یادگیری مهارت های ورزشی .
4ـ اندازه گیری روان شناختی.

انتخاب اولیه یک پیش بینی قابل اصلاح و تغییر پذیر است.
اندازه گیری به منظور انتخاب باید در طول دوران رشد انجام بگیرد و چند مرحله ای باشد.
تغییرات جسمانی و بدنی میتوانند شاخص خوبی برای بالیدگی بیشتر دانش آموز در یک گروه سنی مشابه و آمادگی بیشتر برای شرکت در فعالیت های ورزشی تلقی گردد.
وضعیت بدنی افراد بر عملکرد ورزشی تاثیر می گذارد.

اندازه گیری عملکرد ادراکی ـ حرکتی: سرعت و دقت در تصمیم گیری، تمرکز و توجه، انسجام بین اطلاعات بینایی و گیرنده های عمقی و مواردی از این قبیل به توانایی حرکتی ـ ادراکی فرد وابسته است.

اندازه گیری توانایی ورزشی: توانایی یادگیری و اجرای مهارتهای یک رشته ورزشی به ترکیبی از توانایی حرکتی و توانایی جسمانی گفته می شود.
اندازه گیری روان شناختی: همه دانش آموزان ظرفیت های روانشناختی لازم را برای ادامه فعالیت های ورزشی یا موفقیت در اجرا دارا نیستند. آنها در صورتی به موفقیت ورزشی دست می یابند که از انگیزه بالای پیشرفت در ورزش، اعتماد به نفس، حس رقابت جویی . تحمل تمرینات سخت برخوردار باشند.

**چند ویژگی روانشناختی برای موفقیت و استعداد یابی در ورزش:

1) انگیزه فردی زیاد برای پیشرفت در ورزش
2) اعتماد به نفس مطلوب
3) کنترل هیجانی خوب
4) اضطراب کم در زمان اجرا

مربیان باید فرصت بیشتری را برای یادگیری و اجرا فراهم آورند و پس از آن با احتیاط کامل کودکان را به ورزش های خاصی هدایت کنند.

کودکان کم توان و ویژه

تربیت حرکتی و ورزشی دانش آموزان کم توان :

کودکان کم توان به دلیل اینکه دارای مشکل و ناتوانی هستند و چون نمی خواهند که مشکلاتشان در ورزش مشخص شود از شرکت در ورزش پرهیز می کنند از این نظر انها بیشتر از کودکان عادی به ورزش و بازی نیاز دارند و معلم باید بکوشد تا اختلال و ناتوانی آنها به چشم نیاید و کمتر دیده شود ، هیچ کودکی نباید به دلیل محدودیت حرکتی از شرکت در ورزش معاف شود و برنامه های تربیت بدنی ویژه ای برای گروه های مختلف کودکان در مراکز مختلف آموزشی و تربیتی طراحی شده و قابل تعمیم است .

- معلم تربیت بدنی در برخورد با هر نوع ناتواتی در دانش آموزان باید موارد زیر را در نظر داشته باشد

- نیازها و علایق و عواطف آنها مانند کودکان عادی است و حتی حساس ترند .

- این کودکان به غیر از ناتوانی در سایر موارد تقریبا مشابه کودکان عادی عمل می کنند .

- جداسازی زیاد برنامه آنها از کودکان عادی درست نیست

- توجه و حمایت از آنها باید منطقی باشد تا کم کم به استقلال برسند .

- از ترحم بیش از حد و ایجاد احساس تفاوت با دیگران در برخورد با آنها خودداری شود

- برنامه و فعالیت حرکتی نباید به اشکار شدن ناتوانی دانش آموز منجر شود یا ترس از آسیب و گوشه گیری را افزایش دهد

- احساس موفقیت ونگرش مثبت به بازی و ورزش

برنامه ريزي چيست؟

فعاليتي است آگاهانه و مستمر براي دستيابي به اهداف مورد نظر كه حاصل اين فعاليت نيز برنامه است

دربحث برنامه ريزي درسي معلم مي بايست با استفاده از منابع و امكانات آموزشي محيط يادگيري را سازماندهي كرده فعاليتهاي منظور را دريك دوره معين درمسيراهداف قرار دهد

مراحل اساسي در برنامه ريزي درسي

ازديدگاه ويكرز و برچت:

1- مرحله تجزيه و تحليل شرايط شامل الف) تجزيه و تحليل برنامه و فعاليت مورد نظرب) تجزيه وتحليل محيط يادگيري ج) تجزيه و تحليل يادگيرنده

2- مرحله تصميم گيري شامل الف) تعيين محتواي برنامه و سازماندهي تجارب آموزشي ب) نگارش و بيان اهداف رفتاري ج) تعيين روش اندازه گيري و ارزيابي د)تعيين روش تدريس وآموزش و اجراي برنامه

3- مرحله بكارگيري شامل تنظيم طرح درس بصورتهاي روزانه،قومي،فصلي، سالانه و تك آموزشي

در رويكرد كلاسيك:

1- تجزيه وتحليل شرايط

2- تعيين و اولويت بندي اهداف رفتاري

3- سازماندهي محتواي برنامه با فعاليتهاي آموزشي

4- سازماندهي تجارب آموزشي

5- اندازه گيري و ارزشيابي

تجزيه وتحليل شرايط:

متغیرهای مهم مورد بررسی:

1) توانایی معلم تربیت بدنی

2) ویژگی ها،نیازها و علایق شاگردان

3) امکانات وتجهیزات آموزش مدرسه

4) وضعیت فرهنگی و جو مدرسه

معلم،شاگرد،کارکنان آموزشی وامکانات مدرسه بخشی از درونداد برنامه ریزی درسی را تشکیل می دهند

درس تربیت بدنی کاملا مدرسه ای و غیر متمرکز است ومعلم باید با توجه به توانایی های خود وشرایط مدرسه برنامه ریزی کند،نکته ی مهم اینکه توانایی و گرایش معلم نباید برنیازها وعلایق شاگردان تقدم یابد یکی از اصول اساسی در برنامه ریزی موفق پاسخگویی برنامه به نیاز همه دانش آموزان و فعال نگه داشتن آنان است بنابراین سازماندهی کلاس با مشارکت فعال شاگردان تسهیل می شود.

نکته دیگر اینکه فعالیت های حرکتی بایستی متناسب با فضا ولوازم

ورزشی مدرسه شناسایی و طراحی شود.

وضعیت فرهنگی و جو مدرسه ترکیبی از نگرش،ارزش و گرایش هایی است که در بین مدیریت مدرسه و سایر معلمین وجود دارد هرگونه نگرش مثبت یا منفی به فعالیت های ورزشی ممکن است یک نقش تسهیلی یا محدود کننده در برنامه های معلم داشته باشد.

تعیین واولویت بندی اهداف

رشد وتکامل جسمانی،تعادل روانی، انطباق وسازگاری محیطی، رشد اجتماعی وفرهنگی و...دیر زمانی است که جزء اهداف اختصاصی تربیت بدنی قرارگرفته است.

متاسفانه با توجه شرایط موجود درمدارس کشور تدوین اهداف رفتاری با دشواری هایی روبرواست.بنابراین معلم باید ابتدا با توجه به شرایط مدرسه فعالیت های قابل اجرا را تدوین و سپس اهداف رفتاری متناسب را تعیین کند.

ازطرفی این اهداف بخشی از برون داد برنامه و برون داد خوب نیز نشانه کارایی برنامه است که این برون داد رشد و تکامل فرد در سه حیطه شناختی،نگرشی و روانی حرکتی است.

بلیر: نیز تدوین هدف رفتاری موجب ایجاد نگرش مثبت به ورزش می شود و احتمال کاهش فعالیت حرکتی را در بزرگ سالی از بین می برد تربیت بدنی در مدارس فقط ترییت حرکتی نیست ورشد عاطفی-اجتماعی نیز جایگاه خاصی دارد.

انارینو و همکاران : تدوین اهداف رفتاری در حیطه های نگرشی،دانشی وروانی حرکتی مهم واولویت بندی وروابط بین این اهداف مشخص کننده تمرکز معلم بر محتوای درس یا علایق شاگردان می باشد.

بسیار دیگری از محققان عقیده دارند که اکثر دانش آموزان با انگیزه های شخصی در کلاس شرکت می کنند در حالی که معلمان بر اساس اهداف منظور خود عمل می کنند.

ایجاد یک نگرش مثبت به شرکت در فعالیت های حرکتی مهمتر از سایر اهداف است.

اصول تنظيم اهداف رفتاري

1) متناسب با دوره تحصيلي و مراحل رشد دانش آموزان بازمانبنديهاي روزانه ،هفتگي و... بصورت مشخص و قابل ارزيابي

2) اهداف بايد مستمر،متوالي وازحيث دشواري سطوح متناسب با كلاس باشد

3) اهداف عاطفي-اجتماعي ونگرشي بويژه درجريان برنامه وتعامل با دانش آموز اولويت داشته وارزيابي اين اهداف به مشاهده دقيق رفتار دانش آموز نياز دارد

4) براي اهداف شناختي ميتوان ازآزمونهاي كتبي يا شفاهي استفاده كرد

5- درتدوين اهداف رواني-حركتي،صرفا پيامد يامحصول حركت واجرا مورد تاكيد نيست،بلكه فرايندكسب مهارت وپيشرفت فردي نيز بايدمورد توجه قرار گيرد.

6- اهداف براي 75 درصد كلاس دست يافتني باشد

7- تعداد اهداف رفتاري بايد درهرحيطه كم ومحدود ومتناسب با طول اجراي برنامه باشد.

سازماندهي محتواي برنامه و درس

متغیرهای مهم در انتخاب فعالیتها:

- فعالیتهای انتخابی باید متناسب با فضای مدرسه ، ابزارهای موجود وتعداد شاگردان باشد.فعالیتها باید شاگردان را به چالش و تلاش بیشتر وادارد ، زمان مطلوب برای هرفعالیت محاسبه گردد.

همچنین توجه به نکات ایمنی ودرصورت لزوم تغییر قوانین بازی برای حفظ سلامتی شاگردان ،ارائه اهداف و ارزشها وتوجه به توسعه همزمان حیطه های شناختی،عاطفی و روانی حرکتی از مسائل موردتوجه است.

نکات موردتوجه درانتخاب فعالیتها

أ‌- طبقه بندی فعالیتها درجهت نیل به هدف براساس سطح دشواری و متناسب با کلاس

ب‌- تعادل و توازن بین فعالیتها با توجه به زمان وشدت هرفعالیت،منطقه جغرافیایی وشرایط آموزشی مربوط

ت‌- اهمیت کسب رضایت ولذت دانش آموز در کنار اهداف درسی که آموزشهای مستقیم درشکل بازی ابزار خوبی میباشد

ث‌- فعالیتهای نظری و تئوری برای رسیدن به اهداف شناختی

طبقه بندی فعالیتها برای هر دوره تحصیلی

1-فعالیتهای ادراکی –حرکتی(دوره پیش دبستان واوایل دبستان)

شامل فعالیتهای حرکتی انتقالی،غیرانتقالی،مهارتهای دستکاری،حرکات موزون،حرکات تقلیدی،کنترل واداره بدن، فعالیتهای ادراک دیداری و شنیداری ، حرکات تعادلی و بازیهای ساده

2-فعالیتهای حرکتی بنیادی،بازیهای ورزشی و مهارتهای پایه(دوره دبستان و اوایل دبستان)

شامل حرکات بنیادی ترکیبی وپیچیده، مهارتهای دو ومیدانی،شنا، ژیمناستیک

بازیهای پرورشی وبومی محلی

3-فعالیتهای عمومی ومتنوع ورزشی)دوره راهنمایی)

دراین دوره باید دانش آموزان در چند رشته آموزش و تجربه کسب کرده، تا استعداد آنها دریک رشته خاص مشخص شود.

4-فعالیتهای اختصاصی ورزشی و ورزشهای تفریحی و رقابتی(دوره دبیرستان)

دراین مقطع برمفهوم کامل تریت بدنی وورزش درطول زندگی تاکید می شود در این دوره نوجوان باید در یک رشته ورزشی خاص فعال باشد،در اوقات فراغت از تفریحات سالم استفاده کند و یک زندگی سالم را هدف قرار دهد.

طبقه بندي فعاليتهاي تربيت بدني و ورزش در مدارس

در مرحله سازماندهی و انتخاب محتوای درس یا تجارب یادگیری،طبقات اصلی فعالیت های ورزشی در مدارس مشخص می شود. در این قسمت نیز عناوین و رئوس اصلی فعالیت ها در مدارس بررسی شده و برای هر یک از آنها می توان با مراجعه به منابع مفید فعالیت های مرتبط بسیاری را شناسایی کرد.

نکات مورد توجه :

این نوع تنظیمات در دست یابی به اهداف دانشی ونگرشی مهم است.

دشواری تدریجی فعالیت باعث تعمیق یادگیری می شود.

تشریح نحوه اجرای فعالیت وشکل دهی شاگردان برای سازماندهی فعالیت ها ضروری است .

سنجش و ارزشیابی

ارزیابی فعالیتی است مستمر که در طول برنامه وپس از آن بایدصورت گیرد.معمولا ارزیابی در کلاس های ورزشی شامل موارد ذیل است:

1) خود ارزیابی:ارزیابی معلم از خود در زمینه روش تدریس واثر بخشی آموزش است

2) ارزیابی دانش آموز که شامل پیشرفت فردی میزان آمادگی جسمانی رشد دانشی و ارزیابی رفتار های عاطفی اجتماعی است.

3) ارزیابی محتوای درس و برنامه که بر اساس دیدگاه شاگردان،والدین ومسئولان صورت می گیرد .

سازماندهی تجارب آموزشی و یادگیری

بهترین راه سازماندهی فعالیت های ورزشی استفاده از طرح درس است که درآن موارد کلی فعالیت ها در یک سال یا یک دوره تحصیلی یا حتی برای یک جلسه مشخص می شود.

در هر نوع طرح درس تنظیم عمودی و افقی فعالیت بسیار مهم می باشد که در تنظیم افقی باید در جهت تداوم و استمرار همدیگر به تدریج شاگردان را به هدف اصلی نزدیک کرده ودر تنظیم عمودی به فزایندگی و پیچدگی تدریجی آموزش و بازی توجه شود.

طرح درس

هربرنامه درسي را ميتوان به چندواحد درسي تقسيم و سپس براي هريك از اين واحدها چندين طرح درس تنظيم نمود.

انواع طرح درس:

1- طرح برنامه درسي سالانه،فصلي يا ماهانه

2- طرح درسهاي روزانه

3- طرح درس تك آموزشي

طرح درس روزانه

عملي ترين و آخرين حلقه برنامه ريزي و طرح درسي است كه داراي ويژگيهاي زيراست:

- يك پيشنهادآموزشي قابل اجرا توسط معلم است كه عناصراساسي آموزش و روش تدريس را مشخص ميكند

- بايدزمان هرنوع فعاليت مشخص باشدكه ميتوان ازيك طرح درس ثابت براي چند جلسه استفاده كرد

- كليه اطلاعات مورد نياز مانند زمانبندي،رئوس مطالب،اهداف رفتاري،نحوه ارزيابي و... مشخص باشد

بنابراين اجزاي اصلي يك طرح درس عبارتنداز:

- آماده سازي و سازماندهي

- گرم كردن وتمرينات مقدماتي در دربخش عمومي و اختصاصي

- مرورتمرينات و فعاليتهاي قبلي

- آموزش مهارت يا بازي وفعاليت مدنظر

- مرحله پاياني شامل بازگشت بحالت اوليه، جمع آوري وسايل ارائه نكات پاياني

طرح درس تك آموزشي

برای انواع فعالیتها،بازیها وتمرینات وحرکات مختلف کاربرد دارد ودر آن صرفا اهداف خاصی از تربیت بدنی برای یک جلسه برنامه ریزی میشود.

ضرورت آن برای برخی از اهداف آمادگی جسمانی رشد مهارت های ورزشی و عاطفی اجتماعی ومسائل دانشی وجود دارد.

طرح های تک آموزشی تقریبا به وسایل و امکانات ورزشی خوبی نیاز دارند.

برنامه تعیلم وتربیت حرکتی

اهداف تعلیم و تربیت حرکتی:

* آمادگی روانی – حرکتی نسبت به آمادگی جسمانی از اهمیت بیشتری برخوردار است.

* اهمیت تعلیم و تربیت حرکتی در دوره پیش دبستانی به اندازه ای است که برخی از محققان آن را پیش نیاز آمادگی تحصیلی ودرسی می دانند.

الف) اهداف روانی - حرکتی
- تأمین سلامتی و بهداشت فردی
- تسهیل دررشد بدنی و جسمانی
- توانایی کنترل و مدیریت بر بدن و حرکات بدنی
- تقویت حس حرکتی
- توسعه الگوهای حرکتی بنیادی
- تقویت عادات حرکتی صحیح در ایستادن و نشستن
- تقویت مهارتهای دستکاری و کنترل
- کسب وضعیت بدنی و ظاهری مناسب
- رشد حرکات موزون و هماهنگ
- رشد تعادل و انعطاف پذیری
- کاهش احتمال چاقی و اضافه وزن
- توسعه مهارتهای بازی
- تقویت مهارتهای بنیادی و پایه ورزشی

ب) اهداف شناختی
- رشد آگاهی بدنی و حرکتی
- توسعه خلاقیت حرکتی – کنجکاوی و جستجوگری
- رشد توانایی حل مسائل و مشکلات حرکتی
- درک اهمیت حرکت و سلامتی و بهداشت
- یادگیری اصول و قوانین حرکت و بازی
- رشد قدرت تشخیص و تمییز در حرکت
- درک ابعاد و اندازه های وسایل بازی و حرکت
- درک فضایی و زمانی حرکات
- درک روابط بین حرکات
- آشنایی با انواع بازیها برای اوقات فراقت
-درک اصول پایداری و تعادل و هماهنگی
- کسب نشاط و آمادگی برای فعالیتهای شناختی
- تقویت تجارب حسی - حرکتی

ج) اهداف عاطفی - اجتماعی
- شادابی و نشاط و لذت بردن از حرکت و بازی
- تعامل فرهنگی و اجتماعی با دیگران
- تقویت حسی نظم و قانون مداری
- گسترش تجارب عاطفی و هیجانی
- رشد مسئولیت پذیری
- تقویت حس مشارکت و کار گروهی
- توسعه نگرش مثبت به حرکت و بازی
- گرایش به فعالیتهای حرکتی و تفریحی سازنده
- ابراز وجود
- توسعه توان فردی و اجتماعی در برقراری ارتباط با دیگران
- توسعه تجربه فشار جسمانی و هیجانی در حرکات و بازی
- رشد خود گردانی و خود تنظیمی
- تحمل شکست و پیروزی در بازی

اصول اجرای برنامه تعلیم و تربیت حرکتی

- فعالیتهای مربوط به بهداشت وسلامتی فردی همچنین فعالیتهای گرم کننده در هر جلسه بر سایر فعالیتها مقدم است.

- برای هر یک از رئوس برنامه باید زمان مناسبی در نظر گرفته شود.

- حرکات باید از ساده به پیچیده و از سبک به سنگین شروع شود.

- با ترکیب حرکات بر تنوع و جذابیت برنامه بیفزاید.

- تشویق، تمرین و تکرار کلید موفقیت حرکتی کودکان است و باید از مقایسه کودکان با هم پرهیز کرد.

- از نزدیک شاهد فعالیت کودکان باشید.

- کودک باید در هر حرکت احساس موفقیت کند، بنابراین او باید تا اندازه ای در نیرو، سرعت و دامنه حرکت خود آزاد باشد.

- با تنوع و تغییر در حرکت توجه وعلاقه کودکان را جلب کنید.

از نظر سازماندهی محتوای فعالیت، به طور کلی باید 70درصد از زمان برنامه به موضوع و هدف اصلی، 10درصد را به سازماندهی کودکان و آموزشهای اولیه، 10درصد را به برگشت به حالت اولیه و 10درصد را به بهداشت فردی اختصاص داد.

رئوس برنامه ریزی حرکتی

بهداشت وسلامتی فردی.

معلم تربیت بدنی باید آموزشهای اولیه و لازم را از نظر ایمنی در اجرای برنامه و بهداشت فردی در اختیار کودکان بگذارد.

کودکان باید در فعالیتهای عادی روزمره مانند نشستن، راه رفتن و ایستادن وضعیت درست بدنی را تشخیص دهند و نحوه صحیح و درست بسیاری از اعمال حرکتی روزمره را فرا گیرند.
شناخت بدنی و حرکتی.

کودکان باید اجزای مختلف بدن خود را بشناسند و روابط دستگاههای بدن و اندامهای حرکتی را درک کند. جهت یابی، حرکات یک سویه و دوسویه، آگاهی از جوانب بدن و اندام برتر بخشی از این شناخت را تشکیل می دهد. در حقیقت کودکان هنگامی به درک و آگاهی بدنی دست می یابند که برای گرفتن یا پرتاب اشیاء یا جا خالی دادن در جهت درست قرار می گیرند.

فعالیتهای گرم کننده.
حرکات غیر انتقالی و درجا و همچنین حرکات انتقالی به صورت یک یا چند نفره برای گرم کردن بدن و درک فضای شخصی و عمومی در ابتدای هر جلسه از برنامه ضروری است.برای گرم کردن می توان از حرکات متنوع دست و پا، دویدن با سرعتهای مختلف، پرش و ... استفاده کرد.
فعالیتهای دستکاری و درک دیداری.
منظور از دستکاری، کلیه فعالیتهایی است که کودکان بادست و پا توپ را گرفته، کنترل و دستکاری می نماید و سپس رها می کنند. دقت در دریافت و پرتاب اشیاء، هدف گیری، تشخیص جهت وسرعت توپ، جاگیری درست، تشخیص موانع حرکت، ردیابی و تثبیت دیداری روی هدف برای رشد درک دیداری و رشد دستکاری تمرین می شوند.

حرکات اساسی و بنیادی.
معلم باید شکل صحیح مهارتهای بنیادی را بشناسد و اشتباهات حرکتی را اصلاح کند و مهارتهای بنیادی را به شکل بازیها و تمرینات جذاب تکرار کند(همراه موسیقی ).
قبل از دستیابی کودک به تجارب کافی در این زمینه آموزش مهارتهای ورزش اصولی نخواهد بود.
حرکات مقدماتی ژیمناستیک و دو و میدانی.
در صورت وجود وسایل مورد نیاز، حرکات پایه و زمینی ژیمناستیک جزء اساسی برنامه حرکتی خواهد بود.حرکات بنیادی دویدن، پرش و پرتاب، مقدمه ای برای تمرین برخی از مهارتها در دوها، پرشها و پرتابهاست. دوهای سرعتی کوتاه 50-30 متری و استقامتی کوتاه برای کودکان مفید است. بدون تردید، دویدن فعالیتی دشوار و نه چندان جذاب است، بنابراین باید از بازیهای دویدنی به همراه سایر فعالیتها سود جست.

حرکات موزون و نمایشی.
این حرکات به عنوان جزء اصلی برنامه دوره پیش دبستانی و اوایل دبستان،جنبه های عاطفی،احساسی و شناختی دخالت دارد و با استفاده از ان می توان یک حالت فردی و احساسی غیر ملموس یا حتی یک فکر را به شکل بدنی وحرکتی بیان کرد و نمایش داد.
حرکات مهارتی ساده.
آموزش مهارتهای ساده و بنیادی در ورزش تقریباً از کلاس سوم ابتدایی شروع می شوند و باید بر پایه حرکات بنیادی قرار بگیرند. مثلاً پرتاب و دریافت توپ بسکتبال، پاس پنجه والیبال، ضربه بقل پا در فوتبال و ...
حرکات تقلیدی.
این حرکات را می توان برای تقلید از نحوه راه رفتن حیوانات و همچنین حرکتهای وسایل صنعتی و غیره اجرا کرد.

حرکات و بازیهای تعادلی.
چوب موازنه و یک تخته صاف با استوانه وسایل ساده ای برای تمرین تعادل هستد. کودکان می توانند با چشم بسته یا باز با حرکات مختلف دست و پا تعادل را تمرین کنند.
حرکات شیرینکاری و هماهنگ.
کودکان با این حرکات، خلاقیت و ابتکار حرکتی خود را بروز می دهند، مثلاً حرکت و وزش باد، ابر، طوفان را به صورت دسته جمعی به نمایش می گذارند.
بازیهای پرورشی و ورزشی ساده.
بازی، جنب وجوش و فعالیتهای گروهی جذابت زیادی برای کودکان دارند و بخش زیادی از برنامه حرکتی باید به بازی اختصاص یابد.چون از طریق بازی دستیابی به اهداف عاطفی-اجتماعی و روانی-حرکتی آسانتر است، معلم تربیت بدنی باید انواع بازیهای بومی و محلی، بازیهای بدون وسیله، بازی دو نفره و گروهی را شناسایی و در جلسات مختلف از آنها استفاده کند.بازی در هر برنامه یک فعالیت آموزشی تلقی می شود.

روش تدریس تربیت بدنی-1

مطالب مشابه :

روش تدریس تربیت بدنی-1

نمونه سوالات مطالعات اجتماعي ششم درس به درس

آموزش اذان واقامه به کودکان

به بهانه ی روز جهانی معلم

نماز وتربیت دینی کودکان پیش از دبستان

برنامه ریزی درسی ویژه ی پیش دبستان ودبستان