قالی کرمان، پرديس قالی ايران

1. مقدمه:

قالي كرمان در دنيا ، سمبل قالي ايراني و نمايانگر پاره اي از هويت فرهنگي اين مرز و بوم است. شهرت قالي كرمان بيش از هر چيز، مربوط به طرح هاي منحصر به فرد و سپس هم آهنگي موفقيت آميز رنگ و طرح آن است.

طراحي سنتي و نقشه‌كشي قالي دركرمان قدمت ديرينه دارد ولي به جز چند نام بر جاي مانده از طراحان معاصرآن، اطلاعات دقيقي درباره طراحي نقشه‌هاي قالي و چگونگي نام نهادن بر طرحهاي منطقه كرمان در دست نيست.

فرشهاي نفيس و قديمي كرمان ، هم‌اكنون زينت‌بخش موزه‌هاي معتبر جهان و ايران مي‌باشد. مقاله حاضر رويكردي زيبايي شناسانه به قالي كرمان دارد و تمركز آن بر روي نقش ورنگ قالي مذكور است.

اطلاعات اين مقاله از طريق مطالعه منابع موجود اعم از كتب و مقالات مربوطه جمع آوري شده و تصاوير مورد استفاده از كتابهايي كه در بخش منابع ذكر شده انتخاب گرديده است.

2. گذري بركرمان:

كرمان از حيث قدمت ، يكي از پنج شهر تاريخي و باسابقه ايران است كه به گواه تاريخ ، دوران پر نشيب و فرازي را در قرون متمادي پيموده و شاهد دگرگوني‌هاي زيادي درتاريخ حيات خويش بوده است. شهري كه اگر كسي تاريخ آن را به دقت بخواند چنان است كه همه تاريخ ايران را خوانده است.

كرمان با مردم سخت كوش و شجاع آن به علت پايمردي به منظور حفظ و استقلال، حاكميت ارضي،‌كيان،‌ مليت و مذهب خويش در دوران تاريخ ديرينه و سراسر افتخار اما توام با رنج و مرارت ، ‌همواره مورد تاخت و تاز متجاوزان و حكام خودكامه قرار گرفته است.

"پيشينه كرمان به دوره ساساني و پادشاهان ساساني مي رسد . بناي قديمي شهر را اردشير بابكان در بردسير نهاد كه به بردشير معروف بود" (ژوله،1381: 162).

كرمان مدت مديدي مقرحكومتهاي صفاريان، آل بويه ، سلاجقه كرمان ، خوارزمشاهيان و قراختائيان بوده كه آثار تاريخي مهمي نيز برجاي گذارده اند. اين شهر در ادوار حمله مغول ، افاغنه و قاجار به شدت مورد صدمه قرار گرفت و آثار فرهنگي و تاريخي آن مورد تخريب فراواني قرار گرفت . در حال حاضركرمان يكي از شهرهاي مهم ايران و ازمراكز فرهنگي ، هنري ، تاريخي وآموزشي كشور است. ( كريمي، 1383: 1)

3. تاريخچه قالي بافي كرمان:

با استناد به مدارك تاريخي همچون تاريخ عالم آراي عباسي و سفرنامه شاردن مي توان گفت قالي بافي در كرمان در دوره صفويه رواج فراواني داشته است ( ژوله، 1381: 163). كرمان يكي از مراكز مهم قالي بافي ايران بوده است و نمونه هاي چشم نوازي از قالي هاي كرمان مربوط به آن دوران در موزه هاي سراسر دنيا پراكنده است.

" كرمان در ادوار گذشته به ويژه دوره صفوي معروفيت زيادي در زمينه توليد پارچه علي الخصوص شال بافي نيز داشته وعده اي بر اين باورند كه قالي هاي كرمان در پي اين صنعت شكل گرفته باشد. در حاليكه طرح ها و ويژگي هاي بافت قالي هاي كرمان ( گره U يا V ، استفاده از سه پود بين هر دو رج و همچنين دارهاي عمودي اوليه) سابقه اي بيش از هزار سال براي آن رقم مي زند. وجود طراحان و نقاشان اوايل عهد قاجار در كرمان كه سرآمد استادان عصر خود بوده اند، نشان دهنده پيشينه طولاني هنر فرش دراين منطقه است" (ژوله ، 1381 : 163).

"قاليهاي راور قديمي ترين قالي هاي منسوب به كرمان است و در مجموعه قالي هاي آستان قدس سه تخته قالي وجود دارد كه بدون شك در راور بافته شده است" ( ادواردز، بي تا: 228).

پس از سقوط دولت صفوي و در ادوار جنگ خاندان افشار و زنديه ، ركود شديدي در صنعت بافت اين منطقه ايجاد شد و توليد فرش در اين منطقه كاهش چشمگيري يافت. اما دوباره در دوره قاجار مورد توجه قرار گرفت و در اواخر اين دوره حتي بيشتر از صنعت شال بافي به آن روي آورده شد. قالي بافي كرمان از اين زمان به بعد دوران پر نشيب و فرازي را طي كرده كه برخي از نويسندگان از جمله سيسيل ادواردز براي آن نام قائل شده اند.

دوره نخست كه تحت عنوان شال بافي يا دوره ترمه نام گذاري شده است، از حدود سالهاي 1330 تا 1315 ه.ق شروع شده و تا جنگ اول جهاني ادامه مي يابد . قالي هاي اين دوره منقش به نگاره بته جقه و سرو است و شماي كلي قالي ها را به شال ترمه هاي سنتي كرمان نزديك مي سازد. "احتمال دارد اغلب ان قالي ها توسط افرادي طراحي شده باشد كه قبلاً در كار طراحي شالهاي مذكور بوده اند"( ادواردز،بي تا: 237).

بعد از پايان يافتن جنگ ، توسعه صنعت قالي بافي از سرگرفته شد و بازارهاي امريكا به عنوان اصلي ترين متقاضيان قالي كرمان، متناسب با شرايط سليقه اي و نگهداري آن زمان، خواهان ايجاد تغييراتي در زمينه دوام و طرح هاي قالي كرمان شدند و اين امر طراحان قاليهاي كرمان را به سمت طرح هاي اسليمي و شاه عباسي دوره صفوي كشاند كه آنها را با با زمينه هاي ذهني خاص خود تلفيق نمودند. اين مقطع از قالي بافي كرمان كه به "دوره كلاسيك" معروف شد، حدود ده سال به طول انجاميد و دوره اي استثنايي محسوب مي شود. از بين شهرهاي کوچک اين استان که قالي هايشان تحت عنوان کرمان به بازار عرضه مي شود، ميتوان از ماهان، راور، قهرود و زرند نام برد.

شروع بحرانهاي اقتصادي در آمريكا در سال 1306 ه.ش موجب برچيده شدن شركتهاي امريكايي و توقف سفارشات و در نتيجه كاهش چشمگير توليد قالي هاي كرمان شد با اين شرايط زمينه بازگشت نقوش قبل از جمله نگاره هاي ريزتر و زمينه هاي پر نقش و نگار قبل از دوره كلاسيك فراهم شد و نقش سبزيكار بيش از پيش معمول گرديد.

از معروفترين استادان طراحي فرش كرمان مي توان از خاندان شاهرخي، پاك گوهري ، ارجمندي و مايل ياد كرد كه نقش بسياري در شهرت و رونق فرش كرمان در قرن اخير دارند.

5. مشخصات فرش كرمان:

ـ مشخصات ظاهري:

شايد بتوان گفت كه طرح و نقش قالي كرمان بارزترين وي‍ژگي آن باشد . قالي هاي درختي، محرابي ، گلداني و باغي كرمان، داراي عناصر تصويري مجسم كننده بهشت است : باغهاي سراسر پوشيده از درختان، گلها و شكوفه هاي رنگارنگ، پرندگان زيباي آرميده بر بلنداي شاخه هاي درختان ( نماد آرامش ابدي در بهشت) استفاده از درخت سرو (نماد جاودانگي و ابديت) ، بهره گيري از نهرهاي روان در پاي درختان و يا در تقسيمات چهار باغي، درنمونه هاي سجاده اي ياد آور اين مطلب است.

وجود نوعي عدم تقارن در طرح و رنگ نيز موجب شده كه باغ و بوستان ، گلستان يا بهارستاني كه بر پهنه فرش ترسيم شده ملموس تر باشد و درعين استفاده از طرح ها و نقوش استليزه شده و انتزاعي ، احساس گردش در يك بهشت دنيايي به بيننده القاء شود. شايد به دليل كمبود آب در منطقه كويري كرمان ،‌ روياي باغهاي سبز و پر گل را به صورت آرزوي جاودان در ذهن بافندگان اين ناحيه، زنده نگهداشته است.

ويژگي ديگر قالي كرمان تنوع بسيار طرح و نقش و استفاده از مجموعه متنوع رنگهايي است كه با يكديگر در تعامل كامل هستند كه خود محصول استفاده فراوان از گل و گياه و سفارشات مختلف خريداران خارجي طي سالها بوده است.

تنوع كيفيت، ابعاد و انواع بافت و كاربردهاي متنوع آن ، از ديگر ويژگي هاي قالي كرمان است كه موجب گستردگي كاربرد آن تا جايي شده است كه گهگاه بركف تالار كاخ يا مهمانخانه سراي اشرافي، مسجد و يا اتاق نشمين خانه اي معمولي ديده شود.

ـ مشخصات فني:

فرشهاي كرمان از نظر شيوه توليد به دو گروه فرشهاي شهري باف و عشايري تقسيم مي شود كه كرمان مهمترين مركز فرشهاي شهري و سيرجان مهمترين مركز بافت فرش هاي عشايري است. ديگر مراكز بافت فرش هاي شهري در كرمان عبارتند از: راور، بردسير،رفسنجان، زرند،گلباف، چوبار.

• مواد اوليه : مواد اوليه به كار رفته شامل ابريشم، پشم و نخ است كه امروزه تار و پود از پنبه است و از ابريشم استفاده چنداني صورت نمي گيرد.

• دستگاه : از دار گردان عمودي ( كمان دار يا كرماني) استفاده مي شود و بعضي از اين دارها راست رو ندارد و سردار و زير دار در داخل حفره ديوار قرار مي گيرد.

• چله كشي : معروف به قالي توني ، بيرون از دار انجام مي شود و سپس به صورت فارسي انجام مي شود. حدود و اندازه چله كشيبا واحدي به نام نشان مشخص مي شود هر 160 تار با رنگ علامت دار شده و نشان ناميده مي شود كه هر نشان حدود 30 سانتي متر است.

• پود گذاري: اغلب فرش هاي كرمان ، راور، رفسنجان و فرشهاي عشايري اين استان از نوع سه پود هستند.به اين صورت كه بين هر دورج سه پود (پود اول و سوم نازك و کشيده و دومي موجدار) به كار رفته است.البته فرش هاي دوپود هم ندرتاً بافته مي شود.

• گره: در قاليهاي ظريفگره نامتقارن به كار مي رود البته نوع متقارن هم در برخي روستاها به كار مي رود. در كرمان بيان متفاوتي از ديگر مناطق درباره تعداد گره و رجشمار وجود دارد رجشمار فرش هاي كرمان بين 35 تا 80 رج است كه تعداد چله ها در كنار رجها مطرح مي شود. براي بيان تعداد گره هاي فرش و به عبارتي رجشمار آن از اصطلاح جفت استفاده مي شود كه تعداد تارهاي زير و رو در 5/6 سانتي متر است ( ژوله ، 1381: 230).

• ضخامت نخ : شماره ضخامت نخ در كرمان با واحدي به نام لا مشخص مي شود كه تعداد نخ هايي است كه به دور يكديگر پيچيده شده و يك نخ آماده براي بافت را به وجود مي آورد.

• اندازه بافت : در حال حاضر بافت قالي هاي كوچك و بزرگ پارچه و حتي كاربردهاي ديگري غير از زيرانداز رواج دارد كه از جمله مي توان به رو مبلي ، پادري و پشتي هم اشاره كرد . ابعاد 3×2 ،

3.5×2.5 و 4×3 متر مربعي و بزرگتر در ميان قاليهاي قديم و جديد كرمان رواج دارد. بافت كناره در اين منطقه چندان متداو ل نيست و در سالهاي اخير ابعادي چون خرك ( تقريباً60×120 ) ، پشتي و روكش مبل و صندلي رواج يافته است ( همان: 165).

• نوع و ساختار بافت : قالي هاي كرمان به شيوه نيم لول تمايل بيشتري داشته اما قاليهاي امروزي آن دربسياري از موارد در شيوه تمام لولبافته مي شود( همان). قاليچه هاي تهيه شده در کارگاههاي شهري که بيشتر توسط مردان بافته مي شوند، بافتي فشرده و در هر دسي متر مربع 5000 گره مي زنند. در حاليكه قاليچه هاي عشايري تهيه شده در نواحي اطراف کرمان معمولاً 2000 گره اي هستند.

• شيرازه بافي: همزمان با بافت انجام مي شود.

• 10.پرداخت و رو گيري: در حال حاضر پس از اتمام كار و با قيچي برقي انجام مي شود( همان).

• ابعاد: قالي در اندازه هاي معمول و قاليچه هاي کوچک در ميان توليدات متنوع کرمان بچشم ميخورند. قطعاتي در اندازه هاي بزرگتر (سفارشي) موجود است.

• 12.رنگ بندي : توليدات اخير که بيشتر مخصوص بازارهاي غربي است، در رنگهاي ملايم و روشن چون سبز مايل به زرد (کهربائي)، صورتي، شيري، آبي خاکستري بافته مي شوند. قاليچه هاي قديم و آنتيک کرمان در رنگهاي طبيعي چون قرمز-آبي و آبي-قرمز مي باشند.

• 13. کيفيت: قاليچه هاي کرمان کيفيتي بسيار متنوع دارند و شامل قاليچه هاي ارزان قيمت تا نمونه هاي بسيار مرغوب ، قديمي و نفيس که بيشتر در مجموعه ها يافت مي شوند.

6.طرح ونقش قالي كرمان:

طرح و نقش قالي كرمان به دو دوره كلي قابل تقسيم است:

1) دوره اول : طرح هاي رايج دوره صفوي همچون طرح هاي باغي، گلداني ، ترنجي و شكارگاه.

2) دوره دوم: طرح هاي رايج نيمه دوم قرن 13 هجري شمسي شامل طرح هاي لچك ترنج، افشان، سبزيكار، درختي، بته اي، تصويري، گوبلني، قاب قرآني و تلفيقي.

الف: دوره اول:

· طرح باغي: متن فرشي با اين طرح، مطابق نقشه كلاسيك باغهاي ايراني بوسيله جوي هايي به چهار قسمت مساوي تقسيم مي شود . اين جوي ها در سر راه خود به استخر مياني باغ كه در حكم ترنج فرش هستند ، با فواصل مساوي از يكديگر ختم مي گردند . در اين حوضچه ها و استخر ها ، اردكها و ماهي هايي در زمينه آبي يا بژ نقش مي شوند . در تقسيمات چهار گانه اطراف جوي ها ، درختان و بوته هاي پر شاخ وبرگ و پر گل كه بر سر آن پرندگاني به نغمه سرايي مشغولند، طبيعت زنده اي را در زمينه فرش به تصوير مي كشند. طرح باغي اصولاٌ طرحي نمادين و خيالي از بهار يا بهشت به صورت باغي مصفا در فرش ايران است كه از زمان صفويه در ايران رايج شده است. نمونه هايي از فرش كرمان با اين طرح مربوط به دوره صفويه وجود دارد كه اكنون در موزه ها نگه داري مي شود .

· طرح گلداني: طرح گلداني طرحي است كه با استفاده از نقش گلدان در اندازه هاي مختلف به وجود مي آيد. گاه يك گلدان پر از گل هاي طبيعي به ويژه گل رز و گاه چند گلدان كوچك به صورت متقارن و يا نا متقارن سر تا سر متن فرش را مي پوشانند.

· طرح ترنجي: اگر فرش همانند باغي تصور شود، حاشيه به عنوان ديوارهاي باغ ، متن آن همان گلهاي و درختان باغ و ترنج در مركز يعني بهترين جاي باغ همانند استخر آب است . بيشتر ترنج ها در قالي كرمان سر ترنج دار هستند . ترنج در وسط قالي هميشه طوري بافته مي‌شود كه برجسته و خوش رنگ تر از ديگر قسمتهاي قالي باشد.

· طرح شكار گاه : ‌در متن و حاشيه اين طرح كه جنگ جانوران يا شكار را نشان مي دهد ، انواع حيوانات از قبيل آهو، غزال ، حيوانات وحشي مثل شير ، پلنگ ، شكارچي (انسان با وسيله شكار و سوار بر اسب ) ، همچنين انواع گلها ، گياهان و درختان ديده مي‌شود . اين نقش همراه با صحنه جنگ و شكار و خونريزي مي‌باشد. گاهي هم صحنه هاي شكار شاهان در اين گونه طرحها زمينه اصلي قالي را تشكيل مي دهد .

ب: دوره دوم:

1ـ لچك ترنج: اين نقشه از زيبا ترين و رايج ترين طرح هاي فرش ايران است كه پيش از به كار رفتن در فرش ، براي تزيين جلد كتب مورد استفاده قرار گرفته است. وجود ترنج در مركز و قرار گيري يك چهارم آن در چهار گوشه فرش مشخصه اصلي اين طرح است . در قالي كرمان انواع لچك ترنج شاه عباسي، بهارستاني ،كف ساده، اسليمي، خوشه انگوري و قاب قرآني به كار رفته است .

2ـ افشان: مايه اصلي اين نقش را ، گلها و گياهان و شاخ و برگ درختاني تشكيل مي‌دهد كه به صورت پيوسته و در هم با دويدن در متن فرش ، باغهاي پر گل ايراني را تداعي گر است. نقش افشان اكثراً فاقد ترنج بوده و معمولاً به صورت 4/1 طرح كشيده مي‌شود. طرح افشان در كرمان زياد كاربرد زيادي دارد و عمدتاً شامل افشان شاه عباسي، نقش‌بندي ، ترنجدار، دسته‌گلي و حيواندار مي‌باشد. بهترين نمونه هاي طرح افشان ( بويژه افشان شاه عباسي ) در دوره معاصر، حاصل دست خاندان شاهرخي است.

3ـ سبزيكار: طرحي منحصر به كرمان كه سراسر آن را گل و بوته با فواصل كم از هم پوشانده است. اين طرح سرشار از گلهاي طبيعي خاصه نسترن ، برگهايي است كه گاه با حاشيه و گاه بدون حاشيه بافته مي‌شود و از كثرت گل و گياه و زمينه سبز رنگ ، به سبزيكار معروف است . در برخي از طرحهاي سبزيكار، حاشيه فرش معروف به حاشيه سرخود ، شكسته يا درباري است كه با پهناي نسبتاً زياد ، اغلب با شاخه‌ پيچهاي مزين به برگ زيتون از متن جدا مي‌شود . در نوعي از سبزيكار كه به آب‌نما مشهور است ، ترنج مياني اغلب از آب‌نمايي مشهور از گلهاي رنگارنگ تشكيل شده است.

4ـ درختي: در اين طرح، نقوش درخت و درختچه به صورت انفرادي يا تكراري عنصر اصلي طرح را تشكيل مي دهند و با صاير عناصر طرح تركبيب مي شوند . در اين طرح بيشتر از درختهاي ميوه، چنار و درخت هاي اسطوره اي مثل سرو، كاج و بيد مجنون استفاده مي شود. منشاء اصلي اين طرح در كرمان ، منطقه راور است . بضاعت اندك زمينهاي كويري و كمبود بارش ، روياي مراتع سبز و باغهاي روحبخش و آب را در ذهنشان مردمان اين منطقه بارور ساخته و سبب شده كه آن را در تار و پود فرش زنده كنند. اين قاليها مشحون از برگها ، گلها، درختان سبز ، حيوانات و آبگيرهايي است كه خنكاي جنگلهاي سايه‌دار و انبوه را در ذهن بيننده تداعي مي‌كند. مهمترين انواع آن ، نقش درختي حيواندار و سبزه دار است .

5 ـ بته اي: طرح بته اي ياد آور شال بافي كرمان است و بعضي از بته ها كه سر آنها زائده اي خميده دارد، از پته دوزي كرمان الهام گرفته شده است . بته جقه انواع بسيار دارد اما بطور كلي طرح اصلي آن سروي خم شده است. طراحان و استادكاران نقش بته را با نقشهاي مختلف اسليمي ، ختايي و بته جقه هاي كوچكتر تزئين مي‌كنند و گه‌گاه حاشيه آن را با اسليمي‌ها و يا طرحهاي ساده از خود بته جقه مي‌آرايند به همين خاطر انواع بته جقه بسيار است و هر هنرمند و طراح و استادكار قالي مي‌تواند در متن اين طرح استادي خود را نشان دهد. بته جقه‌ها در هر شهري طرحهاي ويژه‌اي دارند كه بنام همان شهر و ولايت معروفند. طرح بته جقه در ظاهر سادگي دارد ولي براي بافنده اجراي آن بسيار مشكل است چون خطهاي بته ها و داخل آنها از يك نقطه رنگ عموما بافته مي شود و هر عيب جزئي در اين فرش بيشتر از فرشهاي ديگر جلوه مي كند .

6ـ تصويري: طرح تصويري عبارت است از تصاوير بزرگان ، شاهان ، قهرمانان و افراد صاحب نام . اين طرح در كرمان بيشتر در حوزه راور بافته مي شود و در آنجا شامل تصاوير حافظ ، ليلي ومجنون ، خيام و وبه طور كلي داراي مضامين عارفانه و عاشقانه است كه عمدتاً در تركيب با سبزيكار بافته مي شوند.

7ـ گوبلني: طرحاي گوبلني در اوايل سده سيزدهم هجري بخش مهمي از طرح هاي كرمان را به خود اختصاص مي دهد كه برگرفته از طرح هاي تزئيني غير ايراني بوده است ( ژوله ،1381: 164).

8ـ قاب قرآني: اين نقش در كرمان به قاب قرآن معروف است. طرح متن قالي با تقسيم‌بنديهاي منظم ، به قابها و كتيبه‌هاي چند ضلعي تقسيم شده است ، بطوري كه هر يك جداگانه و مستقل ، طراحي همسان با ديگر قابها و گاه متفاوت با آنها را در بر مي‌گيرد. طرح قاب قرآني در گذشته با رجشمار بالا و بيشتر به رنگ لاكي سير در شهر راور بافته مي شد و حاشيه آن شبيه جلد قرآن بوده است . متن طرح از اسليمي‌ها و ختايي‌هاي شكسته به صورت زيبا پر شده است .

9ـ طرح محرابی : محراب ساختار اصلی اين طرح را تشکيل داده و گلهاي ريز و درشت زيبا درمتن آن پراکنده است. گاه لچکهای به هم چسبيده ساختار محرابی را ايجاده کرده و در وسط فرش يك ترنج قرار دارد كه با گل پر شده‌ و متن فرش به صورت يك رنگ و فاقد نقش است . از انواع معروف طرح محرابی کرمان می توان به طرح محرابی ستوندار اشاره کرد که دارای دو ستون تزئين يافته در طرفين است.

10ـ طرح صرام : اين طرح كه بنام طراح اوليه آن نامگذاري شده است ، شامل نقوش شلوغي همراه با گلهاي ريز و پرگل است كه بيشتر در شهر راور كرمان بافته مي‌شود. بهترين نوع آن، صرام سلسله دار است كه دور ترنج بيضي و دو سر ترنج آن را گلهاي اسليمي پيوسته پوشانده است . انواع ديگر طرح آن به صرام گلداني ، صرام ترنج خورشيدي و صرام افشان معروفند .

11ـ تلفيقي: تلفيق انواع ساختارهاي شاخص در اين منطقه امري رايج است كه سبب ايجاد انواع متنوعي از طرح هاي تلفيقي شده است.

7. رنگ:

استفاده بيش از 20 رنگ با آميختگي و در كنار هم قرار گرفتن به طرز زيبا و جالب. بيش از همه از رنگهاي قرمز روناسي ، نيلي ، سرمه اي ، انواع سبز ، انواع بنفش و صورتي . زمينه به رنگهاي سرمه اي قرمز سبز و گهگاه قهوه اي و كرم .

از نظر رنگ آميزي كرمان يك از متنوع ترين و شاد ترين فرش هاي ايران محسوب مي شود . لاكي سير و روشن، بژ، عنابي ، آبي سير و روشن ، سرمه اي ، صورتي و سبز سير و روشن از مهمترين رنگهاي مورد استفاده در قاليهاي كرمان هستند( ژوله، 1381: 164).

موادرنگزا مورد استفاده در اين منطقه بيشتر شامل قرمزدانه، روناس اسپرك نيل پوست انار برگ مو پوست گردو وبرخي مواد پايدار شيميايي است.

8. معرفي برخي از قالي هاي تاريخي و نفيس كرمان واقع در موزه ها:

1) قالي نقش هراتي ، اواخر قرن شانزدهم ميلادي:واقع در موزه منسوجات واشنگتن.

2) پاره فرشي از يك قالي اصيل با نقش گلداني ، قرن 17 ميلادي : واقع در موزه هنرهاي اسلامي برلين

3) قالي نقش ترنجي تكراري با گلهاي رز، سال 1301 ه.ق، بافت استاد حسين كرماني : واقع در موزه دفينه تهران.

4) قالي نقش شكارگاه ، سال 1332 ه.ق : واقع در موزه دفينه تهران.

5) قالي لچك ترنج افشان ، سال 1332 ه.ق: واقع در موزه دفينه تهران.

6) قالي بندي گلداني ، اوايل قرن 12 ه. ق: بزرگترين قالي مجموعه آستان قدس رضوي.

7) قالي افشان اوايل قرن 11 ه. ق : موزه آستان قدس رضوي.

قالی کرمان، پرديس قالی ايران

مطالب مشابه :

نمونه سوالات دروس طراحي دوخت

نگرشی بر سوزن دوزی

فهرست کتاب هنرهاي دستي و سير تحول آن در ايران و جهان

صنايع دستي خراسان شمالي، سوغاتي ماندگار براي مسافران نوروزي

لباس محلی مردم گیلان

بروجرد شهر توليدات صنايع دستي کاربردي تزئيني

عملکرد فرمانداری و بخشداری ها

قالی کرمان، پرديس قالی ايران