فيزيك پزشكي

فیزیک پزشکی فیزیک پزشکی [نمایش]شاخه‌های اصلی پرتوشناسی
پزشکی هسته‌ایپرتودرمانیفیزیک بهداشت [نمایش]دیگر شاخه‌های مربوط رادیوبیولوژیدزیمتری [نمایش]مدالیته‌های اصلی ام‌آرآیسی‌تی اسکنپت اسکنفلوروسکوپیاسپکتبرکیتراپیتوموتراپیپروتون‌درمانی [نمایش]سازمان‌های مهم IOMPAAPMIMPARSNANIBIBASTROSNMEMBS [نمایش]مشاهیر پیر کوری · ماری کوریهانری بکرل · رونتگنایرن ژولیو کوری · بندیکت کاسنهارولد جانز · لارس لکسلهل انگر · ریموند دامادیانگودفری هاونسفیلد · آلن کورماکپال لاتربور · پیتر منسفیلد این جعبه: نمایش • بحث • ویرایش
فیزیک پزشکی نام یک رشته کاربردی[۱] در علوم پایه پزشکی است که مفاهیم و کاربرد مجموعه علوم فیزیک را در تشخیص و درمان پزشکی بررسی می‌کند.[۲][۳][۴] این شاخه از دانش، علوم پرتودرمانی، محافظت از پرتو، پرتوشناسی تشخیصی (و زیرشاخه‌های آن همانند سی تی اسکن، ام آر آی، پت اسکن، و غیره)، و پزشکی هسته‌ای را در بر می‌گیرد،[۵] اما از نظر حرفه و پیشه از مهندسی پزشکی و بیوفیزیک مستقل است. تحصیلکردگان و دانش‌آموختگان این شاخهٔ علمی در خدمات بالینی در مراکز درمانی، کنترل کیفیت و محافظت از تشعشع، پژوهش و توسعه، و فعالیت‌های دانشگاهی (همانند آموزش رزیدنت‌های پزشکی) به کار مشغول می‌شوند.[۵] رشد فیزیک پزشکی و زیرشاخه های آن در سالهای اخیر با سیر صعودی روبرو بوده است. بطور نمونه تصویربرداری مولکولی که یکی از زیرشاخه‌های فرعی این رشته‌است، امروزه به تنهایی یک صنعت پنج میلیارد دلاری است.[۶] حرفه فیزیک پزشکی بصورت فعلی، ریشه در سال‌های پایانی قرن نوزدهم و کشف رادیواکتیویته و پرتوهای یونیزان دارد. به ویژه، سه جایزه نوبل به سال‌های ۱۹۰۱ (فیزیک)، ۱۹۵۲ (فیزیک)، و ۱۹۴۳ (شیمی) تاثیر مستقیمی در پیدایش این شاخه از دانش داشتند، در حالیکه از سوی دیگر، فیزیک پزشکی به نوبهٔ خود مسبب سه جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی به سال‌های ۱۹۷۹، ۱۹۷۷، و ۲۰۰۳ گردیده‌است.[۷] در ایران نیز در همان بدو تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، تدریس این دانش توسط متخصصین ایرانی در کشور آغاز گشت.[۸] تربیت نیروی متخصص فیزیکدان پزشکی مستلزم تحصیلات فراتر از کارشناسی است.[۹] در ایران این رشته هنوز یک رشته نوپاست، ولی با این حال همانند سایر کشورها در حال گسترش و فعالیت است. امروزه بیش از ۱۸٬۰۰۰ فیزیکدان پزشکی بطور رسمی در سرتاسر جهان مشغول به کار هستند، و در حالی که بطور سنتی فیزیک رشته‌ای تحت تسلط مردان بوده‌است، زنان موفقی نیز توانسته‌اند در فیزیک پزشکی موفقیت‌های چشمگیری را به نام خود ثبت کنند.[۱۰] بطور مثال، از میان افرادی که برای به رسمیت شناخته شدن این رشته در سازمان بین المللی کار زحمت فراوان کشیدند می‌توان اعظم نیرومند-راد از دانشگاه جرجتاون را نام برد.[۱۱] محتویات [نهفتن] ۱ تعریف ۲ تقسیم‌بندی ۲.۱ پرتوشناسی تشخیصی ۲.۲ حفاظت در برابر پرتوها ۲.۳ پرتودرمانی ۲.۴ پزشکی هسته‌ای ۳ وجه تمایز با مهندسی پزشکی ۳.۱ از لحاظ علمی و آموزشی ۳.۲ از لحاظ اشتغال ۴ تاریخچه ۴.۱ تلاش های اولیه ۴.۲ ورود پزشکی هسته ای ۴.۳ پیدایش شیوه تصویربرداری نوین ۴.۴ در ایران ۵ آموزش فیزیک پزشکی ۵.۱ در ایران ۵.۲ در خارج از ایران ۵.۲.۱ دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای PhD ۵.۲.۲ دورهٔ دکترای DMP ۵.۲.۳ دوره رزیدنسی بعد از دکترای PhD ۵.۲.۴ دوره MD-PhD ۶ جنبهٔ اشتغالی ۶.۱ آمار و ارقام ۶.۲ اشتغال زنان ۷ نشریات ۷.۱ در ایران ۷.۲ در دیگر نقاط جهان ۸ سازمان‌ها و انجمن ها ۹ نگارخانه ۱۰ یادداشت‌ها ۱۱ منابع ۱۲ پیوند به بیرون ۱۲.۱ برخی متخصصین ایرانی در سطوح بین‌المللی تعریف [ویرایش] نمایی از یک تصویر ترکیبی موسوم به PET/CT که از رادیوایزوتوپ فلور-۱۸ استفاده می‌کند. دانشکده پزشکی دانشگاه کنتاکی فیزیک پزشکی را شاخه‌ای کاربردی از دانش فیزیک تعریف می‌کند که با کاربرد پرتوهای یونیزان و غیریونیزان، در تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود.[۱۲] فیزیک پزشکی بصورت عملی یا نظری می‌تواند به طور مستقیم با معاینه بیماران، تشخیص، و درمان بیماری‌ها مرتبط شود.[۱۳] دانشگاه پردیو فیزیک پزشکی را بصورت زیر تعریف می‌کند:[۱۴] «شاخه‌ای کاربردی از فیزیک است که با کاربردهای انرژی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها سر و کار دارد. همچنین با الکترونیک پزشکی، مهندسی زیست، و فیزیک بهداشت (کنترل و محافظت از پرتو) رابطه نزدیکی دارد». دانشگاه دوک در ایالت کارولینای شمالی فیزیک پزشکی را چنین تعریف و توصیف می‌کند:[۷] کاربرد علم فیزیک در نیازهای پزشکی. عهده دار پایه‌های فنی علومی چون رادیولوژی، آنکولوژی پرتویی، و پزشکی هسته‌ای. ساخته شده بر پایه‌های علم فیزیک، اما با پیکر دانش و پژوهشی مجزا. علمی مجزا از بیوفیزیک. در برگیرنده روشهای تجربی و نظری، اما ذاتاً یک رشتهٔ کاربردی. تقسیم‌بندی [ویرایش] در اکثر کشورهای جهان، فیزیک پزشکی امروزه از نظر حرفه عمدتاً به دو شاخهٔ تصویربرداری پزشکی و پرتودرمانی تقسیم می‌گردد. با این حال فیزیک پزشکیِ نوین گسترهٔ قابل توجهی از دانش ها و فناوری‌های متفاوتی را پوشش می‌دهد و در بر گیرندهٔ موضوعات و مباحث متعددی از رادیوبیولوژی گرفته تا دزیمتری تا پردازش سیگنال در ام‌آر‌آی است. لذا دشوار بتوان مرزهای مشخصی را برای آن تعریف کرد. اما عموماً فیزیک پزشکی را از نظر آکادمیک به چهار دسته مختلف طبقه بندی می‌کنند[۱۵][۱۶][۱۷] که مشخصات هر یک از این بخش‌ها جداگانه در متون زیر آمده‌اند. رابطهٔ متقابل این شاخه‌ها با یکدیگر را می‌توان با نمودار ون زیر نمایش داد: رابطه شاخه‌های فیزیک پزشکی با یکدیگر: ۱. روش‌های تصویرسازی مولکولی، پت اسکن، اسپکت، و غیره۲. برکی‌تراپی و دیگر روش‌های پرتودهی از داخل[پانویس ۱]۳. روش‌های ترکیبی همانند «درمان با هدایت تصویری»[پانویس ۲]۴. فیزیک بهداشت و محافظت از پرتو، و نیز مباحثی از دزیمتری و رادیوبیولوژی. پرتوشناسی تشخیصی [ویرایش] فیزیک پرتوشناسی تشخیصی[پانویس ۳]: در این شاخه از فیزیک پزشکی، با مدالیته‌هایی همچون سی تی اسکن، ام آر آی (تصویر برداری تشدید مغناطیسی)، سونوگرافی، ماموگرافی، فلوروسکوپی، و رادیوگرافی معمولی می‌توان سر و کار داشت.[۱۸] پرتوشناسی زیرمجموعهٔ این شاخه از فیزیک پزشکی است. طراحی و ضمانت کارکرد صحیح[پانویس ۴] و کنترل کیفیت اینگونه دستگاه‌ها بر عهدهٔ متخصصین فیزیک پزشکی می‌باشد.[۱۹] حفاظت در برابر پرتوها [ویرایش] یک متخصص در حال تعیین پارامترهای تشعشعی [پانویس ۵] برای یک بیمار به روش برکی‌تراپی فیزیک بهداشت یا حفاظت تشعشعی[پانویس ۶]: در این شاخه از فیزیک پزشکی بر روی مباحثی تمرکز می‌شود که سروکار با محاسبات کنترل کیفیت و به‌ویژه دزیمتری و شرایط محافظت از پرتوهای یونیزان در محیط‌های متفاوت دارد.[۲۰] طراحی سیستم‌های حفاظتی در بخش‌های رادیوتراپی و پرتوافکن در بیمارستان‌ها، وضع قوانین و پروتوکول‌های کار با رادیوایزوتوپ‌های گوناگون و ضایعات هسته‌ای در سطح کشوری، و حتی مسئولیت ضمانت سامانه‌های پوششی[پانویس ۷] و حفاظتی راکتورهای هسته‌ای از وظایف کارشناسان فیزیک بهداشت می‌باشد.[۲۱] پرتودرمانی [ویرایش] فیزیک پرتودرمانی[پانویس ۸]: در پزشکی معضلات زیادی (بطور مثال بسیاری از سرطان‌ها) را می‌توان نام برد که توسط پرتوزایی (گاما، الکترون، پروتون، و نوترون) مداوا و یا حتی معالجه می‌شوند. مسئولیت عملکرد و تضمین کارکرد[پانویس ۹] اینگونه سیستم‌ها بر عهدهٔ متخصص رادیو تراپی است.[۲۲] در واقع اغلب شاغلین این رشته عضوی از تیم‌های بالینی غده‌شناسی پرتوی[پانویس ۱۰] هستند.[۲۳] در فرم نوین، متخصصین این رشته اغلب بر روی دستگاه‌های پرتوزایی نظیر چاقوی گاما، سایبر نایف، پروتون درمانی، لیناک، و یا توموتراپی مطالعه و اشتغال دارند، و یا در زمینه‌هایی مثل براکی‌تراپی تخصص می‌گیرند.[۲۴] این نقش و مسئولیتِ متخصصان فیزیک پزشکی، توسط سازمان بهداشت جهانی نیز به رسمیت شناخته شده‌است.[۲۵] روش‌های دیگر همانند پرتودرمانی سرطان با لیزر[پانویس ۱۱] و یا روش‌های حرارتی[پانویس ۱۲] نیز گاهی در این شاخه بررسی می‌شوند. پزشکی هسته‌ای [ویرایش] فیزیک پزشکی هسته‌ای[پانویس ۱۳]: با مدالیته‌هایی نظیر اسپکت، پت اسکن، سامانه های ترکیبی همانند پت-سی‌تی و اسپکت-سی‌تی، و نیز روش‌های تصویرسازی مولکولی سرو کار دارد. در حقیقت این شاخه نیز زیرمجموعه‌ای از پرتوشناسی تشخیصی است؛ اما از آنجایی که مکانیزم تولید پرتو در این شیوه بر خلاف منشا فتوالکتریکی و عبوری، منشا نشر یا گسیلِ از داخل[پانویس ۱۴] دارد، این شاخه را اغلب جدا و متمایز از سایر مدالیته‌های متعارف در پرتوشناسی دانسته‌اند.[۲۶] وجه تمایز با مهندسی پزشکی [ویرایش] از لحاظ علمی و آموزشی [ویرایش] مرزهای مشخصی بین مهندسی پزشکی و فیزیک پزشکی نمی‌توان تعیین کرد و اغلب بین این دو (و نیز رشته‌های دیگر) طبیعتاً اشتراکات زیادی وجود دارد. اما شاید بتوان گفت که فیزیک پزشکی اساساً یک علم کاربرد در حرفه پزشکی است.[۲۷] از یک دیدگاه می توان پژوهش و توسعه در مهندسی پزشکی را مسبب پیشرفت سریع تکنولوژی و افزایش روزافزون دستگاه‌های تخصصی در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها دانست. بطور مثال، متخصصین منهدس کسانی هستند که کدهای برنامه های نرم افزاری الگوریتمهای پویشگر ام آر آی را نوشته، مدارهای الکترونیکی قطعه ای از یک دستگاه ماموگرافی را طراحی کرده، و یا پژوهش در ساخت تجهیزات بهتر و پیشرفته تری برای سنجش گلوکز انجام می دهند. اما متخصص فیزیک پزشکی کسیست که کارایی همان الگوریتم جدید پویشگر ام آر آی را برای کاربرد معینی مثل مثلا تصویر برداشتن از دیواره های کرنری قلب[۲۸] می آزماید، یا تلاش برای یافتن روشی بهتر برای ماموگرافی سینه در هنگام پرتودرمانی[۲۹] (مثلا با کم و زیاد کردن انرژی یا جریان پرتوها و یا ابداع شیوه ای جدید) انجام می دهد، و یا سعی در بکارگیری تجهیزات جدید سنجش گلوکز برای پاسخ دادن به سوالات علمی در ماهیچه های بدن[۳۰] می کند. به عبارت دیگر، در حالیکه تمرکز مهندسی پزشکی روی تکنیک، بهبودسازی، و فناوری خودِ تجهیزات پزشکی و تحقیقات مربوط به آن است،[۳۱] فیزیک پزشکی یک «دانش انتقالی»[پانویس ۱۵] و یک «حرفهٔ کاربردی»[پانویس ۱۶] محسوب می‌گردد.[۳۲] در واقع فیزیک پزشکی با استفاده از فناوری بدست آمده از مهندسی پزشکی، سعی در پاسخ گفتن به پرسش‌هایی دارد که محتاج درک همزمان عمیق‌تری از علم فیزیک و آناتومی و فیزیولوژی بدن انسان دارد. برای همین است که فیزیک پزشکی اغلب در زمره رشته های پایه پزشکی و در نتیجه از زیرشاخه های دانشکده های علوم پزشکی محسوب می گردد. بطور نمونه، سوالاتی که در حیطه مطالعات فیزیک پزشکی می‌توان دید سوالاتی مثل این‌ها هستند: آیا می‌توان از ترکیبات اسید هیالورانیک بعنوان ماده حاجب برای تصویربرداری از قلب و عروق استفاده کرد؟[۳۳] کیفیت تصاویر از نواحی مختلف مغزی با پویشگر ام آر آی ۷ تسلا چگونه است؟[۳۴] آیا «پادپروتون تراپی» بعنوان روشی جدید در پرتودرمانی ممکن است، و اگر بلی، به چه کیفیت؟[۳۵] مشخصات قدرت تفکیک کنتراستی[پانویس ۱۷] یاخته های پلاک در تصلب شرایین با سی تی اسکن به چه نحویست؟[۳۶] این در حالیست که در مهندسی پزشکی، موضوعات نمونه بیشتر از قبیل مهندسی بافت، مهندسی سلول و مولکول، بیوانفورماتیک، فناوری نانو، و اعضای مصنوعی هستند.[۳۷] از لحاظ اشتغال [ویرایش] بر خلاف لحاظ علمی که در آن بین مهندسی پزشکی و فیریک پزشکی اشتراکات متعددی وجود دارد، در کشورهای پیشرفته از لحاظ اشتغالی بین این دو فرقهای مشخص و معینی وجود دارد. انجمن فیزیک پزشکی آمریکا اشتغال در فیزیک پزشکی را حول سه محور تعریف کرده[۳۸]: خدمات بالینی در محیط های بیمارستانی و مراکز درمانی پژوهش آموزش و تدریس رزیدنت ها و نیروهای جدید محور اول (خدمات بالینی) نوعی اشتغال است که فقط یک فیزکدان پزشکی قادر و (از لحاظ قانونی) مجاز به آن می باشد، و دیگر متخصصین رشته های دیگر (همانند مهندسین پزشکی و غیره) برای اشتغال در این حرفه نیاز به تحصیلات (دوره رزیدنسی) و مجوز ویژه (مثلا اخذ گواهینامه بورد رادیولوژی آمریکا) دارند، که به این موضوع در بخشهای آتی این مقاله به تفصیل اشاره شده. تاریخچه [ویرایش] گوردون آیزاک، نخستین بیماری که توسط یک لیناک در ۱۹۵۷ برای رتینوبلاستوما معالجه گردید.[پانویس ۱۸] تلاش های اولیه [ویرایش] تاریخ پیوند بین فیزیک و پزشکی بسیار فراتر از تصور عام در زمان به عقب باز می گردد. در واقع فیزیک پزشکی بسته به اینکه چگونه تعریف شود بین ۱۰۰ تا ۵۰۰۰ سال قدمت دارد.[۳۹] قدیمی ترین نمونه از کاربرد فیزیک در پزشکی را می توان در پاپیروس موسوم به ادوین اسمیت [پانویس ۱۹] یافت.[۴۰] این سند که بین سنوات ۳۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد در مصر باستان نوشته شده شرحی است مبتنی بر چگونگی سوزاندن[پانویس ۲۰] یک دمل یا ابسه سینه با کمک حرارت. چندی بعد، پزشک معروف یونان باستان، بقراط حکیم، برای نخستین بار روشی را برای سنجش دمای بدن ابداع نمود که شباهت به روشهای ترموگرافی امروزی دارد، و از این لحاظ می توان این را کهنترین نمونه تصویربرداری تشخیصی در تاریخ محسوب کرد.[۴۱] همچنین میتوان از ابن هیثم نام برد که برای نخستین بار توصیفی صحیح با فیزیک نور از چگونگی کارکرد حس بینایی ارائه داد. در قرن هجدهم میلادی لوئیجی گالوانی و آلساندرو ولتا نشان دادند که الکتریسیته منشا فعل و انفعالات ماهیچه ایست و بدین طریق علم الکتروفیزیولوژی را پابه گذاری کردند.[۴۲] سپس در سال ۱۸۲۵، نیل آرنوت[پانویس ۲۱]، پزشک حاذق اسکاتلندی، کتابی در دو جلد منتشر ساخت بنام عناصر فیزیک[پانویس ۲۲] که با ذکر مثال‌هایی از آناتومی و فیزیولوژی سعی در تبیین اصول علم فیزیک داشت.[۴۳] در سال ۱۸۵۶ آدولف فیک (۱۸۲۹-۱۹۰۱) نیز اثری منتشر ساخت بنام فیزیک پزشکی [پانویس ۲۳] که در آن از روشهای نوین سنجش در فیزیولوژی و نیز فیزیک شش ها و کاربرد ترمودینامیک در فعل و انفعالات بدن صحبت شده بود.[۴۴] در همین زمان بود که مایکل فاراده در بیمارستان سنت جرج در لندن دروسی را تدریس می کرد و در پاریس فیزیکدانهایی در مدارس علوم پزشکی به استخدام در آمدند.[۴۵] سالهای پایانی قرن نوزدهم سالهای بسیار مهمی در تاریخ فیزیک پزشکی هستند. هانری بکرل نخست رادیواکتیویته را در دهه ۱۸۹۰ کشف کرد و بدنبال آن، با برداشته شدن اولین تصویر رادیوگرافِ اشعه ایکس از بدن انسان توسط ویلهلم رونتگن در سال ۱۸۹۶، دانش فیزیک پزشکی نوین بصورت امروزی متولد گردید. طولی نکشید که پیشرفت‌های پیر و ماری کوری در کشف رادیوم و دیگر عناصر پرتوده زبان‌زد خاص‌وعام محافل علمی شد. در همان زمان بود که نخستین نشریه در تصویربرداری پزشکی (در آوریل سال ۱۸۹۶ میلادی) چاپ گردید که Archives of Clinical Skaigraphy نام داشت.[۴۶] و در همان سال بود که برای نخستین بار در تاریخ از تجهیزات رادیوگرافی در میدان جنگ و بطرز سیار استفاده گردید.[۴۷][۴۸][۴۹] افرادی مانند پیر و ماری کوری با آن که از پایه گذاران علوم پرتوی هستند اما بطور رسمی اغلب در زمره متخصصین «فیزیک پزشکی» از آنان یاد نمی شود. همینطور افرادی همانند کلارنس دالی [پانویس ۲۴] (دستیار توماس ادیسون) و ویلیام کولیج [پانویس ۲۵] با آنکه در اختراع و تکامل تجهیزاتی همانند مولدهای اشعه ایکس نقش محوری داشتند، اما بیشتر بعنوان افرادی یاد میشوند که در این پهنه از دانش پرتوی صرفا نقش بازی کردند تا اینکه یک متخصص «فیزیک پزشکی» محسوب شوند. در واقع این افتخار اولیه را شاید بتوان به افرادی همچون سرگرد استنلی فیلیپس [پانویس ۲۶] داد که تا سال ۱۹۲۷ در بیمارستان سلطنتی سرطان لندن خدمت کرد.[۵۰] همینطور میتوان از سیدنی راس [پانویس ۲۷] نام برد که در سال ۱۹۱۳ میلادی برای نخستین بار رسما توسط یک بیمارستان [پانویس ۲۸] با عنوان فیزیکدان استخدام شد.[۵۱][۵۲] همو بود که برای نخستین بار در دستگاه پرتودرمانی رادیومی خود از یک کولیماتور بهره برد.[۵۳] دیگر پیشروان حرفه فیزیک پزشکی فرانک هاپوود [پانویس ۲۹] در بیمارستان سنت بارتولومیو [پانویس ۳۰] و نیز گیلبرت ستد [پانویس ۳۱] در بیمارستان گی [پانویس ۳۲] در انگلستان بود.[۵۴] در سال ۱۹۳۲ میلادی مجموعا ۱۲ «متخصص فیزیک پزشکی» در مراکز درمانی انگلیس در حال خدمت بودند.[۵۵] این تعداد با شروع جنگ جهانی دوم به ۳۵ تا ۴۰ نفر افزایش پیدا کرد.[۵۶] مشخص نیست که چه کسی برای نخستین مرتبه در تاریخ از پرتوهای یونیزان برای مقاصد درمانی استفاده کرد، اما یکی از اولین کوششهای اینچنینی متعلق به سال ۱۸۹۶ است که ویکتور دسپن [پانویس ۳۳]بطور ناموفقی سعی در درمان سرطان معده با پرتوهای ایکس نمود.[۵۷] در آن زمان پرتوها دارای انرژی کافی نبودند و لذا پرتودرمانی را فقط برای غده های سطوحی امکان پذیر می نمودند. این وضعیت البته با ابداع تجهیزات ویژه ۲۰۰ کیلوولتی در سال ۱۹۲۲ میلادی دچار دگرگونی شد.[۵۸] در همان سال، یک جراح اتریشی بنام لئوپولد فرویند[۵۹] چگونگی درمان یک خال گوشتی توسط پرتوهای اشعه ایکس را برای نخستین بار به انجمن پزشکی وین نشان داد.[۶۰] در سال ۱۹۰۱ میلادی نخستین گزارش از ابداع روش براکیتراپی در محافل علمی منتشر گردید.[۶۱] دوازده سال بعد و در سال ۱۹۱۳، یک فیزیکدان مجاری به‌نام جرج دِهِوِسی برای نخستین بار روش استفاده از تریسر در تصویربرداری را ابداع نمود. او ده سال بعد موفق شد روش خود را در گیاهان بکار گیرد.[۶۲] او بخاطر ابداع همین روش‌ها در سال ۱۹۴۳ برنده جایزه نوبل شیمی گردید.[۶۳] با شیوع یافتن اینگونه کاربردها بطور روزافزون، افرادی همانند رولف سیورت [پانویس ۳۴] به مسئله پایه ای و پر اهمیت استانداردسازی این روشها و سنجش این پرتوها پرداختند. واحد دز سیورت امروزه به افتخار او نامگذاری گردیده. ورود پزشکی هسته ای [ویرایش] اما اولین[۶۴] آزمایش استفاده از تزریق رادیوایزوتوپ در تصویربرداری از یک انسان، توسط هرمان بلومگارت[پانویس ۳۵] و سوما وایس[پانویس ۳۶] از دانشگاه هاروارد انجام گرفت. این آزمایش در سال ۱۹۲۷ و به‌کمک یک اتاقک ابری و رادون انجام گرفت.[۶۵] دهه ۱۹۳۰ شاهد ساخت شتاب‌دهنده سیکلوترون توسط ارنست لورنس بود که منجر به ساخت و تکمیل سیستم‌های رادیوتراپی مدرن شد. با وجود تلاشهای فراوان، آزمایشات وایس و بلومگارت با رادون موفقیت آمیز نبودند، و این محققین آزمایشگاه ملی لارنس برکلی بودند که برای نخستین بار توانستند با موفقیت از یک رادیوایزوتوپ در محیطی بالینی بهره ببرند.[۶۶] آنها بکمک سیکلوترون معروف خود ایزوتوپ ید-۱۳۱ تولید کردند که برای پروژه های تیروئیدی بکار رفت. از همین ایزوتوپ مدت کوتاهی بعد برای سرطان تیروئید و پرکاری تیروئید استفاده گردید.[۶۷] [۶۸][۶۹] یکی از نتایج پروژه منهتن در اواخر دهه ۱۹۴۰، دستیابی به قابلیت تولید رادیوایزوتوپ به میزان کافی برای کاربردهای پزشکی بود. در حالیکه جان لورنس[پانویس ۳۷]، برادر ارنست لورنس، مشغول تحقیق بر روی روش‌های درمانی به کمک رادیوایزوتوپ فسفر-۳۲ در دانشگاه برکلی بود،[۷۰] بندیکت کاسن[پانویس ۳۸] که یک فیزیکدان دیگر از نیویورک بود، اولین دستگاه اسکنِ خطی را در سال ۱۹۵۱ در دانشگاه یو سی ال ای اختراع نمود.[۶۴] دستگاه اختراعی وی از اوخر دهه ۵۰ میلادی تا اوایل دهه ۷۰ میلادی، لقب پراستفاده‌ترین ساختهٔ دست بشر در تصویربرداری از اندام داخلی بدن را یدک می‌کشید. از اینروست که برخی امروزه از کاسن بعنوان «پدر تصویربرداری بدن» نام می‌برند.[۷۱] از سوی دیگر، در سال ۱۹۵۱، هارولد جانز کانادایی برای اولین بار از چشمه‌های کبالت-۶۰ برای مداوای بیماران استفاده کرد.[۷۲] این سیستم‌ها توسط لارس لکسل سوئدی تکامل پیدا کردند و بصورت چاقوی گامای امروزی در آمدند. اهمیت این سیستم‌ها در پزشکی نوین به حدی است که دولت کانادا به افتخار آنها یک تمبر یادبود در سال ۱۹۸۸ منتشر ساخت.[۷۳] هل انگر در سال ۱۹۵۸ دوربین انگر را در دانشگاه برکلی ابداع کرد.[۷۴] علاوه‌براین استفاده از رادیوایزوتوپ تکنیتیوم-۹۹m در ۱۹۶۴ توسط تیم متشکل از پل هارپر[پانویس ۳۹] و رابرت بک[پانویس ۴۰] از دانشگاه شیکاگو[۷۵] باعث ایجاد نقطه عطفی در تاریخ فیزیک پزشکی گردید.[۷۶] در دهه ۷۰ میلادی، فناوری سیستم‌های پت اسکن توسط مایکل فلپس[پانویس ۴۱] در دانشگاه واشنگتن در سنت لوییس بکار گرفته شد.[۷۷] در همان دوره، دیوید کوهل[پانویس ۴۲] و گروه همراهش در دانشگاه یو سی ال ای توانستند دانش بکارگیری از اسپکت را به نمایش بگذارند.[۷۸] پیدایش شیوه تصویربرداری نوین [ویرایش] همزمان با تکامل مدالیته های پت و اسپکت در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی، سیستم‌های سی تی اسکن و ام آر آی نیز بسرعت در حال ترقی بودند، بطوریکه گودفری هاونسفیلد، آلن کورماک، پال لاتربور، و پیتر منسفیلد را برای تکمیل همین سیستم‌ها به دو جایزه نوبل (در سال‌های ۱۹۷۹ و ۲۰۰۳) نائل گردانیدند.[۷۹][۸۰] اداره پست آمریکا در سال ۱۹۹۹ با انتشار تمبری از یک تصویر ام آر آی از مغز، این پویشگرها را از «افتخارات قرن بیستم» نامید.[پانویس ۴۳] [۸۱] در اواخر دهه ۹۰ میلادی و آغاز قرن جدید، ادغام سیستم‌های تصویری آناتومیکال-فیزیولوژیکی باعث ایجاد جهش بزرگ دیگری در این علم گردید. سیستم‌های پت-سی تی و اسپکت-سی تی را از این قسم می‌توان نام برد.[۸۲] در پرتودرمانی نیز روش‌های نوینی همانند پروتون‌درمانی در محیط بالینی، فراگیر شدند.[۸۳][۸۴] تمبر کانادایی منتشره سال ۱۹۸۸ بمناسبت بزرگداشت اختراع سیستم‌های پرتودرمانی با کوبالت-۶۰ در سال ۱۹۵۱ میلادی. یک پزشک در حال نگریستن مستقیم به استخوان‌های دست یک بیمار توسط یک دستگاه پرتوافکن بدوی به سال ۱۹۱۰ میلادی.[پانویس ۴۴] تصویری از یک سیستم بدوی ام آر آی ابداع ریموند دامادیان. (تصویر آرشیو اداره ثبت اختراعات آمریکا-۱۹۷۲) تمبر آمریکایی منتشره سال ۱۹۹۹ از سری تمبرهای «افتخارات قرن بیستم در دهه ۱۹۷۰» بمناسبت اختراع دستگاه پویشگر ام‌آرآی در ایران [ویرایش] تصویر تمبری که به مناسبت هفته نهضت مبارزه با سرطان در دوره پهلوی منتشر شد، یک دستگاه شتابدهنده لیناک را نشان می‌دهد. استفاده از مواد پرتوزا در پزشکی در ایران با سنجش مقدار یُد رادیواکتیو در سال ١٣٣٩ به وسیله یک شمارشگر گایگر در آزمایشگاه پیمان مرکزی دانشکده علوم پزشکی تهران آغاز گردید. در این راستا، یک کارشناس بریتانیایی به نام مالکوم کاتبرت نوکس[پانویس ۴۵] سهم بزرگی در پیشرفت کار پزشکی هسته‌ای در ایران ایفا کرد.[۸۵] با یاری وی، دکتر نظام مافی برای اولین بار در سال ۱۳۴۰ با یک پویشگر تیروئید، تحقیقاتی را به انجام رسانید و پایه‌های پزشکی هسته‌ای را در ایران بنا نهاد.[۸۶] در سال ١٣۴۶، مرکز پزشکی هسته‌ای و تحقیقات غدد مترشحه داخلی دانشگاه تهران تاسیس شد که در واقع اولین و قدیمی‌ترین مرکز پزشکی هسته‌ای کشور محسوب می‌شود. امکانات این بخش در آن زمان در حد یک دستگاه دوربین انگر بود که به تدریج مجهزتر گردید.[۸۵] از سوی دیگر سیستم‌های رادیوتراپی لیناک نخست در دهه ۱۳۵۰ در ایران فراگیر شدند و دیری نپایید که اولین راکتور هسته‌ای ایران که در دانشگاه تهران در امیرآباد توسط آمریکاییان ساخته شده بود، شروع به تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی نمود. نهایتاً در سال ۱۳۷۰ بود که انجمن فیزیک پزشکی ایران تشکیل شد و در سال ۱۹۹۳ ایران عضو سازمان بین‌المللی فیزیک پزشکی گشت.[۸۷] ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی ۹۳ عضو در این سازمان داشت.[۸۸] از زمان تاسیس این سازمان در ایران، سازمان انرژی اتمی ایران وظیفه تامین پرتوداروهای مورد نیاز برای درمان بیماران را بر عهده داشته‌است.[۸۹] از متخصصین ایرانی فعال در خارج از ایران که نقش بسزایی در پیشرفت این علم داشتند می‌توان به عباس علوی اشاره کرد که در دهه ۱۹۷۰ میلادی شاگرد و یکی از اعضای تیم دیوید کوهل بود که نامش در ابداع سیستم‌های اسپکت به‌همراه وی دیده می‌شود.[پانویس ۴۶][۹۰] جامعه پزشکی هسته‌ای آمریکا همچنین بخاطر خدمات علمی وی گسترش در سیستم‌های پت اسکن، در سال ۲۰۰۴ به وی یکی از بالاترین جوایز خود که جایزهٔ دِهِوِسی برای پیشبرد برجستهٔ پزشکی هسته‌ای است[پانویس ۴۷] را اهدا کرد.[۹۱] آموزش فیزیک پزشکی [ویرایش] در بیشتر کشورها از جمله ایران، رشته فیزیک پزشکی اغلب در مقطع کارشناسی ارشد به بالا ارائه می‌گردد. در اکثر کشورها نیز، برای کار کردن در این رشته، احتیاج به حداقل مدرک کارشناسی ارشد می‌باشد.[۹۲] در مقطع کارشناسی، وضع بطور کلی به گونهٔ دیگریست، و تمرکز آموزش بیشتر برای تربیت نیروهای تکنیسین می‌باشد.[۹۳] معمول تحصیلکردگان، تحصیلات کارشناسی در رشته فیزیک یا فیزیک کاربردی را بهترین رشته برای آماده‌سازی برای ورود به فیزیک پزشکی در مراحل کارشناسی ارشد به بالا می‌دانند.[۹۴] دانشجویان این رشته معمولاً مجموعه‌ای از دروس پرتوشناسی، پرتودرمانی، پزشکی هسته‌ای، رادیوبیولوژی، و فیزیک بهداشت را در کمیت و کیفیت‌های متفاوت (بنا بر گرایش خود و قدرت و گرایش‌های موجود در آن مرکز یا دانشکده) فرا می‌گیرند.[پانویس ۴۸] مفاد و تعداد این دروس توسط سازمان‌های ذیربط در هر کشور تنظیم و تصویب می‌گردد.[پانویس ۴۹] در ایران [ویرایش] بیمارستان دکتر شریعتی یکی از مراکز فعال پزشکی هسته‌ای ایران است که دارای یک دستگاه پت اسکن می‌باشد.[۹۵] پس از تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، تدریس «فیزیک طبی» در دانشکده علوم پزشکی توسط محمود مرشدزاده آغاز گردید. «آزمایشگاه فیزیک پزشکی» درسال ۱۳۱۹ توسط دکتر فرهاد تاسیس شد و بالاخره در سال ۱۳۴۵ آزمایشگاه فیزیک پزشکی از نظر اداری به گروه تبدیل و دکتر منوچهریان مدیریت گروه را عهده‌دار شدند.[۸] امروزه در ایران، رشته فیزیک پزشکی رشته‌ای کمتر شناخته شده محسوب می‌گردد که هم اکنون در دانشگاه‌های زیر ارائه می‌گردد:[۹۶] دانشگاه علوم پزشکی تهران دانشگاه علوم پزشکی شیراز دانشگاه علوم پزشکی مشهد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج جدول-۱ دروس آزمون کارشناسی ارشد، تعداد سوال، ضرایب و درصد نمره اکتسابی توسط رتبه اول در آزمون سال ۱۳٨٧ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را نشان می‌دهد. جدول ۱: مفاد آزمون ورودی کارشناسی ارشد فیزیک پزشکی در ایران[۹۷] نام درس تعداد سوال ضریب درصدنمره اکتسابی فیزیک عمومی ۴۰ ۲ ۵۷٫۵ فیزیک هسته‌ای و اتمی ۳۰ ۲ ۶۷٫۷۸ ریاضی ۲۰ ۳ ۶۷٫۵۶ فیزیولوژی ۵ ۲ ۵۳٫۳۳ آناتومی ۵ ۲ ۲۰ زبان انگلیسی ۲۰ ۲ ۴۵ رزیدنسی پزشکی هسته‌ای نیز در ۳ دانشگاه در ایران ارائه می‌گردد.[۹۸] در خارج از ایران [ویرایش] مرکز سرطان ام. دی. اندرسون دانشگاه تگزاس یکی از مراکز بالینی دانشگاهی برتر در فیزیک پزشکی در جهان است، که مورد تایید کمیسیون کمپپ می‌باشد. این دانشگاه نخستین مرکز بالینی سرطان جهان به روش پروتون‌درمانی را تاسیس نمود.[۹۹] در ایرلند، ایالات متحده آمریکا و کانادا،[۱۰۰] دوره‌های آموزشی فیزیک پزشکی به سوی یک ساختار منسجم و مشترک پیش می‌روند. در این کشورها می‌توان با داشتن کارشناسی ارشد و یا دکترا، در مراکز بالینی مشغول به کار شد. هم‌اکنون در ۴ ایالت نیویورک، فلوریدا، هاوایی، و تگزاس، داشتن مدرک قبولی از سازمان بورد رادیولوژی آمریکا جهت کار در کلینیک برای متخصصین فیزیک پزشکی اجباری است.[۱۰۱] ایالات دیگری نیز در حال اتخاذ چنین سیاستی هستند[۱۰۲] و رفته رفته این سیاست در آینده در تمام آمریکا و کانادا عمومی خواهد شد.[۱۰۳][۱۰۴] دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای PhD [ویرایش] در حال حاضر در کشورهای عضو کمپپ، دانشگاه‌های متعددی رشته فیزیک پزشکی را در سطوح مقطع کارشناسی ارشد MMP[پانویس ۵۰] و MSc[پانویس ۵۱]، و نیز دکترای نوع PhD ارائه می‌دهند، و برنامه و شیوه درسی برخی از این دانشگاه‌ها مورد تایید کمپپ می‌باشند. از سال ۲۰۱۲ به بعد، یکی از شروط قبولی امتحان بورد و اخذ گواهی اشتغال بورد رادیولوژی آمریکا، داشتن مدرک از دانشگاهی خواهد بود که مورد تایید کمیسیون کمپپ است.[۱۰۲][۱۰۵] لازم به گفتن است که این تصمیم مورد حمایت انجمن فیزیک پزشکی آمریکا نیز می‌باشد.[۱۰۶][۱۰۷] و در حال حاضر فقط ۲۵ دانشگاه در آمریکای شمالی و ایرلند مورد تایید این سازمان می‌باشند.[۱۰۸] دورهٔ دکترای DMP [ویرایش] بدلیل تغییرات پیش آمده در شروط ای بی آر، از سال ۲۰۰۸ تا کنون برخی دانشگاه‌ها (همانند مثلا دانشگاه وندربیلت) اقدام به تاسیس دوره‌های تخصصی ویژه بنام DMP نموده‌اند.[پانویس ۵۲][۱۰۹] دانشگاه فناوری تگزاس، مرکز علوم درمانی دانشگاه تگزاس در سن آنتونیو، و دانشگاه ایالتی کلیولند، نیز تاسیس چنین دوره‌هایی را در آینده نزدیک در دست اقدام دارند.[۱۱۰][۱۱۱][۱۱۲] یک جلسه سمینار برای رزیدنت‌های پرتوشناسی در مرکز درمانی دانشگاه تگزاس. استنتِ پالماز[پانویس ۵۳]، که «یکی از مهمترین اختراعات پزشکی جهان» است،[۱۱۳] در گروه رادیولوژی این دانشگاه اختراع شد.[۱۱۴] تفاوت دورهٔ DMP با دوره دکترای فیزیک پزشکی متداول (PhD) در این است که دورهٔ DMP همانند دوره‌های پزشکی در آمریکا دارای دو سال دروس نظری و دو سال کار عملی[پانویس ۵۴]، و اتمام دوره بدون نوشتن تز است. در حالیکه دوره‌های PhD احتیاج به تز، و اگر از دانشگاههای غیر کمپپی باشند، احتیاج به گذراندن دو سال رزیدنسی (پس از دکترا) برای دادن آزمون ای بی آر را دارند. برای فارغ التحصیلان DMP نیازی به این دو سال نیست.[۱۱۵] در عوض، دانشجویان دوره‌های DMP همانند دوره‌های PhD واجد شرایط کمک هزینه‌های تحصیلی[پانویس ۵۵] نخواهند بود و شهریه‌هایشان تماماً برعهده خودشان (یا منابع ثالث) است. در واقع DMP همانند دورهٔ پزشکی، تاکید بر جنبه بالینی (جهت کار در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها) خواهد داشت، در صورتیکه PhD بر روی پژوهش متمرکز خواهد بود.[۱۱۶] دوره رزیدنسی بعد از دکترای PhD [ویرایش] برخی دانشگاه‌ها صرفاً به دارندگان مدرک دکترای فیزیک یا رشتهٔ مربوطه‌ای از مهندسی[پانویس ۵۶]، دوره دو سالهٔ تخصص رزیدنسی فیزیک پزشکی ارائه می‌دهند.[۱۱۷] از سال ۲۰۱۲ به بعد شرط دادن آزمون بورد رادیولوژی آمریکا، دانش‌آموخته بودن از یک موسسه کمپپ است. برای آنهایی که دانش‌آموختهٔ کمپپی نیستند، از سال ۲۰۱۴ به بعد، شرط دادن آزمون بورد رادیولوژی آمریکا (که دارندهٔ مدرک «فیزیک پزشکی» نیستند یا از دانشگاه‌های عضو کمپپ نیستند)، گذراندن رزیدنسی از یک موسسه تایید کمیسیون کمپپ است.[۱۱۸] دوره MD-PhD [ویرایش] اما در معدود دانشگاه‌های دیگری، دانش آموختگان رشته پزشکی پس از اتمام دوره های متداول خود، میتوانند وارد دوره تخصص MD-PhD در فیزیک پزشکی (در گرایش‌های ۴ گانهٔ پرتوشناسی تشخیصی، فیزیک بهداشت، پرتو درمانی و پزشکی هسته‌ای) شوند که معمولا ۵ سال بطول می انجامد.[۱۱۹] جنبهٔ اشتغالی [ویرایش] از دیدگاه سازمان بین‌المللی کار حرفهٔ فیزیک پزشکی از مشاغل شناخته شده‌است که تا سال ۲۰۰۹ در هیچ‌یک از دسته‌بندی‌های شغلی (ISCO CODE) قرار نگرفته بود.[۱۲۰] افرادی که در رشته فیزیک پزشکی (در کشورهای غربی) تحصیلات و دوره‌های آکادمیک را می‌بینند، معمولاً جذب یکی از (یا بیشتر) سه گونه زمینه‌های شغلی می‌شوند: ۱- مشاوره و خدمات سرویس‌دهی بالینی، ۲- پژوهش و توسعه فناوری، ۳- تدریس و آموزش نیروهای متخصص در بیمارستان‌ها و دانشگاه‌ها.[۱۲۱][۱۲۲] گاهی نیز برخی بیش از یک نوع تمرکز شغل می‌یابند. جدول-۲ انواع فرصت‌های شغلی موجود در رشته‌های فیزیک پزشکی را بر پایه تعاریف انجمن فیزیک پزشکی آمریکا گروه‌بندی می‌کند. پس از گذرانیدن دوره‌های آموزشی، متخصصین فیزیک پزشکی می‌توانند در زمینه‌های متفاوتی مشغول به کار شوند که بستگی به فرصت‌های ارائه شده در دانشگاه محل تحصیل و توانایی‌های علمی و عملی خود فرد دارد.[۱۲۳] بسیاری از متخصصین این رشته در محیط آکادمیک و تحقیقاتی (دانشگاهی) اشتغال می‌یابند.[پانویس ۵۷] متخصصین این رشته فرصت ویژه[پانویس ۵۸] دارند تا در محیط‌های بیمارستان و مراکز درمان کار کنند. مثلاً متخصص کنترل کیفیت دستگاه‌های پرتو درمانی در یک کلینیک مبارزه با سرطان یا بیمارستان مشغول به کار شوند،[پانویس ۵۹] که در اینصورت به محاسبات دز جذبی و دز معادل و شکل پرتوهای رادیوتراپی برای درمان معضلات سرطانی می‌پردازند.[۱۲۴] برخی دیگر به کنترل کیفی عملکرد مدالیته‌های (دستگاه‌های) پرتوی یا تصویری بر طبق موازین فنی قانونی[پانویس ۶۰] می‌پردازند[پانویس ۶۱] و در درمانگاه‌ها جذب می‌شوند.[۲۳] در برخی اوقات نیز متخصصین این رشته جذب صنعت و حتی پست‌های مدیریتی و اجرایی می‌شوند. و گاهی نیز برخی دانش آموختگان این رشته می‌توانند پژوهشگر، مشاور، و یا نویسنده دنباله‌های پالسی دستگاه‌های ام آر آی در یک شرکت تحقیقاتی-تولیداتی[پانویس ۶۲] شوند. از این لحاظ، فیزیکدانان پزشکی تشابه به مهندسین پزشکی دارند. ضمنا قابل ذکر است که تکنولوژیست‌های رادیولوژی و رادیوتراپی در اغلب کشورهای جهان دارای مدرک و رشته جدا می باشند، هر چند که دروسشان اغلب همان دروس فیزیک پزشکی اما در سطوح مبتدیست.[پانویس ۶۳] برخی از فیریکدانان پزشکی نیز با پزشک رادیوآنکولوژیست در رابطه با دزیمتری بیمار و طرحهای پرتودهی به بیمار[پانویس ۶۴] همکاری و مشاوره می‌کند. برخی از این افراد هم ممکن است همزمان بعنوان هیئت علمی در اینگونه مراکز مشغول تدریس نیز باشند. اما اغلب در نیروگاه‌ها و تاسیسات هسته‌ای غیر بالینی، مسئولیت حفاظت پرتوی با متخصصین رشته‌ فیزیک بهداشت است، که آن نیز قوانین و امتحان ویژه بُرد خود را دارد. لیکن اکثر دانش آموختگان این رشته، نهایتاً به پست‌های ترکیبی دست می‌یابند. یعنی مثلاً هم مشغول وظایف بیمارستانی (کنترل کیفیت تجهیزات) و دانشگاهی (از قبیل تدریس و تربیت نیروهای جوان اعم از دانشجویان دکتری و رزیدنت) می‌شوند، و هم پژوهش‌های علمی انجام دهند، و یا حتی گاهی مشاور یک شرکت تجهیزات پزشکی مرتبط (مثلا در ساخت فانتوم‌های جدید) می‌شوند.[۱۲۵] اما به هر حال آنچه که مسلم است این است که فرصت‌های شغلی در این رشته به همان مقداری که خود رشته فیزیک پزشکی اقسام و شاخه دارد، متفاوت و امکان پذیر است.[۱۲۶] جدول ۲: تعاریف انواع اشتغال فیزیک پزشکی بر طبق گروه‌بندی انجمن فیزیک پزشکی آمریکا[۱۲۷] انواع اشتغال انواع موسسه استخدامی انواع شاخه عمدتاً بالینی[پانویس ۶۵] بیمارستان‌ها و مراکز درمان خصوصی(مثال) آنکولوژی پرتوی عمدتاً آکادمیک[پانویس ۶۶] بیمارستان‌ها و مراکز درمان دولتی(همانند مراکز وی ای) رادیولوژی تشخیصی عمدتاً اجرایی[پانویس ۶۷] بیمارستان‌ها و مراکز درمان دانشگاهی(مثال) پزشکی هسته‌ای عمدتاً دولتی و قانونگزاری(مثلا در ان آر سی)[پانویس ۶۸] آموزش عالی(بعنوان هیئت علمی تمام وقت) محافظت از پرتو عمدتاً تحقیقات و توسعه[پانویس ۶۹] سازمان‌های دولتی غیر بیمارستانی[پانویس ۷۰] گروه‌های خدماتی بخش خصوصی[پانویس ۷۱] گروه‌های طبابت خصوصی[پانویس ۷۲] بخش صنعت و تجارت(همانند شرکت‌های زیمنس و غیره) مراکز سرطانی(مثال) آمار و ارقام [ویرایش] تخمین زده می‌شود که در جهان، نزدیک به ۱۸۰۰۰ نفر[پانویس ۷۳] در حرفه فیزیک پزشکی مشغول به کار هستند.[۱۲۸] در آمریکا در سال ۲۰۰۶، ۷۸٪ متخصصین فیزیک پزشکی در گرایش رادیوتراپی قرار داشتند، در حالیکه این رقم برای گرایش تصویربرداری ۱۶٪، برای پزشکی هسته‌ای ۳٪ و برای فیزیک بهداشت و محفاظت ۲٪ بود.[۱۲۹] این میزان برای گرایش رادیوتراپی در سال ۲۰۰۹ به ۷۷٪ کاهش یافت.[۱۳۰] همچنین ۷۸٪ آنها در محیط‌های بالینی (بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، و غیره)، ۹٪ در محیط‌های آکادمیک (پست‌های دانشگاهی)، و ۴٪ تحقیقات (موسسات پژوهشی و دانشگاه‌ها) قرار داشتند.[۱۳۱] جدول ۳: میانگین درآمد متخصصین فیزیک پزشکی بر طبق پرسشنامهٔانجمن فیزیک پزشکی آمریکا از شاغلین آمریکا و کانادا در سال ۲۰۰۹[۱۳۲] مدرک تحصیلی قبولی در آزمونبورد ای بی آر درآمد سالیانه(دلار آمریکا) کارشناسی ارشد خیر ۱۱۸۰۰۰ کارشناسی ارشد بلی ۱۷۲۰۰۰ دکترا خیر ۱۳۰۰۰۰ دکترا بلی ۱۸۴۰۰۰ اشتغال زنان [ویرایش] بر خلاف رشته های متداول فیزیک و مهندسی که اغلب بطور سنتی در حیطه علاقه مردان بوده است، رشته فیزیک پزشکی رشته ای بسیار فعال برای زنان بوده است که در این باب مشاهیر برجسته زن زیادی در فیزیک پزشکی را می توان نام برد. نشریات [ویرایش] نخستین نشریه در تصویربرداری پزشکی در آوریل سال ۱۸۹۶ میلادی چاپ گردید که Archives of Clinical Skaigraphy نام داشت.[۱۳۳] امروزه نشریات بیشماری در طیفهای گوناگون رشته فیزیک پزشکی را پوشش می دهند. جدول زیر برخی از ژورنال‌های معاصر و پرتیراژ فیزیک پزشکی و ناشر آنها را نمایش می دهد. جدول ۴: برخی از ژورنال‌های گوناگون نشریات فیزیک پزشکی و ناشر آنها[۱۳۴] پژوهشیبالینی کشور سازمان ناشر نشریه آمریکا American Association of Physicists in Medicine(AAPM) Medical Physics انگلیس Institude of Physics(IOP) Physics in Medicine and Biology آمریکا American College of Medical Physics(ACMP) Journal of Applied Clinical Medical Physics آمریکا American Society for Radiation Oncology(ASTRO) International Journal of Radiation Oncology Biology Physics آمریکای شمالی Radiological Society of North America(RSNA) Radiology در ایران [ویرایش] در ایران، مجله فیزیک پزشکی ایران که از سال ۱۹۹۳ و در ابتدا تنها با زبان فارسی شروع به فعالیت رسمی نمود[۱۳۵] در کنار مجلات پرتو پژوه IJRR که از سال ۲۰۰۷ شروع به فعالیت کرده[۱۳۶] و مجله علمی-پژوهشی فیزیک پزشکی ایران که از سال ۲۰۰۴ فعالیت خود را آغاز نموده‌است،[۱۳۷] مهمترین نشریات ادواری این رشته محسوب می‌گردند. در دیگر نقاط جهان [ویرایش] در دیگر نقاط جهان، نشریات متفاوت و متنوعی وجود دارند. در اینکه نشریات مربوط به مباحث فیزیک پزشکی دقیقاً چه شاخه‌هایی و چه مخاطبینی را مد نظر دارند تفاوت‌های بسیاری دیده می‌شود. به‌طور نمونه برخی نشریات تاکید بر روی جنبه‌های بالینی مفاهیم فیزیک پزشکی دارند. از جمله ژورنال «رادیولوژی» چاپ جامعه رادیولوژی آمریکای شمالی است که از سال ۱۹۲۳ منتشر می‌شود[۱۳۸] که می‌تواند مهمترین نشریه از این قسم باشد. برخی دیگر از نشریات صرفاً تاکید روی جنبه‌های آکادمیک و پایه پزشکی این شاخه‌ها دارند. مهمترین نشریات تخصصی از این نوع را شاید بتوان مدیکال فیزیکس چاپ انجمن فیزیک پزشکی آمریکا دانست. همچنین برخی نشریات دیگر، مدیران صنایع و بیمارستان‌ها، و نیز سیاستگزاران را مد نظر دارند. نشریه رادیولوژی تودی[پانویس ۷۴] چاپ سازمان ACR یک نمونه از این نوع است.[۱۳۹] و باز برخی ژورنال‌ها هستند که فقط آنلاین منتشر شده و نسخه چاپی ندارند. نشریه تخصصی فیزیک پزشکی بالینی[پانویس ۷۵] که از سال ۲۰۰۰ فعالیت خود را آغاز نموده‌است.[۱۴۰] نمونه خوبی از این قسم نشریات است. آثار محققین ایرانی در اغلب این نشریات دیده می‌شود. از نظر ضریب تاثیرگذاری مجله، معمولاً رتبه‌بندی نشریات معروف فیزیک پزشکی در شاخه‌ای با عنوان «radiology, nuclear medicine and medical imaging» صورت می‌پذیرد. در سال ۲۰۰۸ و براساس این شاخص، ۱۰ نشریه‌ای که بیشترین امتیاز را کسب نمودند و جایگاه‌های نخست را به خود اختصاص داده بودند عبارت بودند از:[۱۴۱] جدول ۵: رتبه‌بندی نشریات فیزیک پزشکی جهان رتبه نشریهاز نظر ضریب تاثیرگذاری مجله نام نشریه لینک نشریه ۱ Human Brain Mapping [۸] ۲ Journal of Nuclear Medicine [۹] ۳ Radiology [۱۰] ۴ Neuroimage [۱۱] ۵ Seminars in Nuclear Medicine [۱۲] ۶ International Journal of Radiation Oncology [۱۳] ۷ Investigative Radiology [۱۴] ۸ European Journal of Nuclear Medicine and Molecular Imaging [۱۵] ۹ Radiotherapy & Oncology [۱۶] ۱۰ Seminars in Radiation Oncology [۱۷] سازمان‌ها و انجمن ها [ویرایش] نخستین انجمن فیزیک پزشکی در تاریخ در سال ۱۸۹۷ بنام جامعه رونتگن[پانویس ۷۶] در لندن تشکیل گردید. این انجمن هم از پزشک ها و هم از فیزیکدانها در یک سطح عضو می پذیرفت.[۱۴۲] امروزه این انجمن موسسه پرتوشناسی بریتانیا[پانویس ۷۷] نام دارد. لیکن در سطوح جهانی موسسات گسترده و فراوان دیگری نیز در حال فعالیت میباشند. برخی همانند سازمان بین‌المللی فیزیک پزشکی در سطح بین المللی فعالند و برخی دیگر همانند انجمن فیزیک پزشکی آمریکا در سطح یک کشور فعالیت دارند. بزرگترین این انجمن ها از نظر مشارکت متخصصین جامعه رادیولوژی آمریکای شمالی است که هر ساله بزرگترین گردهمایی پرتوشناسی در جهان[۱۴۳] را در شهر شیکاگو در ماه نوامبر برگزار می‌کند. در گردهمایی سال ۲۰۰۸ بطور مثال، ۵۶۰۰۰ متخصص شرکت کردند.[۱۴۴] از سوی دیگر برخی سازمانها همانند موسسه ملی تصویربرداری زیست‌پزشکی موسساتی دولتی اند و برخی دیگر همانند اسپای با بخش خصوصی ارتباط مستقیم دارند. اما در ایران نیز انجمن فیزیک پزشکی ایران از سال ۱۳۷۰ تا کنون مسئولیت همگرایی متخصصین علوم و فنون فیزیک پزشکی را بر عهده داشته است. نگارخانه [ویرایش] شماتیک یک دستگاه CT که در آن از ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ آشکارساز استفاده شده خطوط ایزودز[پانویس ۷۸] یک شوانوما برای پرتودهی با چاقوی گاما نصب یک قاب سر برای تشعشع‌دهی به روش توموتراپی تصویر فراصوتی داخل شریانی (معروف به IVUS). ناحیه سبز پلاک‌های فیبری-چربی را نشان می‌دهد. تصویر اف ام آر آی. اینگونه تصاویر بکمک تبدیلات فوریه تشکیل می‌شوند پرتودرمانی با شدت مدوله شده ماده حاجب باریومی برای تصویربرداری از روده تصویرگیری تانسور پخش

فيزيك پزشكي

مطالب مشابه :

استخدام مهندس فیزیک

کار و فیزیک

مدرک؟ لیسانس فیزیک

فيزيك پزشكي

ادامه تحصیل در فیزیک پزشکی یا فیزیک هسته ای؟

مصاحبه با رتبه های برتر کنکور کارشناسی ارشد (فوتونیک)

معرفی وآشنایی با فیزیک پزشکی (Medicale Physics)

پاسخ به سوالاتی درباره آزمون دکترای فیزیک پزشکی با ارشد فیزیک