مشکلات کیفی و کمی آموزش و پرورش ایران در قرن 21

محمدرضا محدث معاون از برنامه‌ريزي و توسعه مديريت وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد: طي سالهاي ‪ ۱۳۷۰‬تا ‪ ۱۳۷۴‬اين وزارتخانه از لحاظ اعتباري دوران ركود را گذارند و بدترين دوران سال ‪ ۱۳۸۳‬بود كه سهم این وزارت آموزش و پرورشاز توليد ناخالص ملي به ‪۲/۵‬ درصد رسيد. اکنون سهم اين وزارتخانه از توليد ناخالص ملي از ‪به 3 درصد ارتقاء يافته است و محمود رشیدی "وزیر" آموزش و پرورش نیز اعلام کرد که بودجه سال 85 آموزش و پرورش را قريب به 6 هزار و 100 ميليارد تومان اعلام کرد.
برای اینکه وضعیت نابسامان آموزش و پرورش کشور مشخص گردد لازم است خاطر نشان خوانندگان محترم سازم که در سال 59 در دوران اولین حکومت منتخب و آزاد ملت که برنامه عدم وابستگی به فروش نفت و کاستن از حجم آن را به اجرا در آورده بود و کشور دچار جنگ نیز میبود و خرانه کشور همچون سال 85 ، از اضافه درآمدهای میلیاردی از قبل قیمت 70 دلاری هر بشکه نفت برخوردار نبود، سهم آموزش و پرورش را از تولید ناخالص ملی صرفا بعلت اهمیتی که حکومت وقت برای رشدکیفی نیروی انسانی قائل بود، 4.3 درصد قرار داده بود. کمبودهای کمی در مدارس کنونی زمانی بخوبی آشکار میگردند که بدانیم برای رييس سازمان آموزش و پرورش آذربايجان شرقی در مصاحبه با ايرنا " متوسط سرانه دانش - آموزي براي مقاطع سه‌گانه تحصيلي دراین استان را ‪ ۱۱۰‬هزار ريال ذكر میکند ومی افزاید كه اين رقم براي حمل يك بشكه نفت در زمستان به مدارس روستايي آذربايجان‌شرقي هم كافي نيست!و مجموع ‪ ۸۰‬ميليارد ريال سرانه دانش‌آموزي این استان در بين ‪ ۷۵۰‬هزار دانش‌آموز مشغول به تحصیل این استان تقسیم میگردد ."دراین میان در مقام مقایسه در سال 84، در دوره خاتمی بودجه دبيرخانه مركزي ائمه جمعه را به میزان 100 میلیارد ریال افزایش داد و میزان بودجه نهادهاى مذهبى در بودجه سال ‪ 85 در دوره احمدی نژاد به طور متوسط "صد در صد" افزایش یافته است!

کلاسها ی مخروبه و آموزشگاه هاو فاصله 50 درصدی تا حد مطلوب
مدیرکل دفتر پاسخگویی به شکایات وزارت آموزش و پرورش" از حضور 15 میلیون دانش آموز و حدود یک میلیون نفر جمعیت فرهنگی در 596 هزار و 370 کلاس درس در مدارس سراسر کشور خبر داد. تعداد آموزشگاه های سراسر کشور را 85 هزارو 455باب مدرسه اعلام کرد و گفت: این تعداد مدرسه در محاسبات آموزش و پرورش و با در نظر گرفتن شیفت های آموزشی 150هزار نوبت آموزشگاهی محسوب می شود و برای رسیدن به حد مطلوب آموزشی با کمبود 50 درصدی آموزشگاه روبرو هستیم. سال تحصيلي 85-86 درحالي آغاز مي‌شود كه 26هزار و 610 مدرسه غيرمقاوم، 32هزار مدرسه تخريبي و خطرآفرين و 5 هزار مدرسه در كل كشور استيجاري هستند."درواقع از مجموع 15 میلیون جمعیت دانش آموزی ایران تعداد 9 ميليون و 200 هزار نفرشان از آموزش مناسب برخوردار نيستند و در مدارس دونوبته تحصيل مي‌‏كنند. براي حذف تمام مدارس دو نوبتي، 210 هزار ميليارد ريال اعتبار مورد نياز است كه تاكنون هيچ اعتباري به آن اختصاص نيافته است.
مطابق اظهار نظر معاون سازمان نوسازي،توسعه و تجهيز مدارس، در حال حاضر 152 هزار و 484 كلاس در كشور در شرايط 2 نوبته قرار دارند. 300 ميليارد تومان تعهد خيرين مدرسه‌ساز امسال نيز همانند سالهاي تحصيلي گذشته سهم بزرگ و تاثيرگذار خود را در تحويل مدارس ايفا كرده اند. 30 درصد مدارس احداثي كشور توسط خيرين بنا شده است. در سال 84 نيز يكهزار و 136 پروژه توسط مردم و خيرين به صورت مشاركتي احداث شد كه در مقابل، دولت تنها يكهزارو 383 پروژه را در اين زمينه عملياتي كرد. همچنین خبرگزاری ایران نیوز اعلام کرد در آستانه سال تحصيلي جديد 31 درصد مدارس عشاير برای 53 هزار نفر دانش آموز عشایری در چادر و 8 درصد كپر تشكيل مي‌شود. 52 درصد مدارس عشاير سيار و نيمه سيار هستند وتعداد دانش‌آموزان عشايري در حال حاضر 176 هزار نفر میباشد.

محرومیت ازتحصیل ، ترک تحصیل و میزان مردودی
هرچند سیستم آماری کشور دچار ضعف شدید اطلاع رسانی است، ولی با مشاهده اظهار نظر های منفرد برخی از روسای آموزش و پرورش استانها می توان پی به میزان ترک تحصیل کنندگان در گوشه و کنار کشور برد. برای نمونه رئیس سازمان آموزش و پرورش مازندران اعلام كرد: در چند سال اخیر¬ ۹۰هزار دانش‌آموز مقاطع مختلف تحصیلى این استان به ‌دلایلى ترك تحصیل كردند. این دانش‌آموزان ۱۱تا ‪ ۱۷سال سن دارند و بالاترین ترك تحصیل دانش‌آموزان مازندران مربوط به دوره متوسطه بوده است. و این معضل زنگ خطرى جدى محسوب می‌شود. وى همچنین از كسرى حدود هزار میلیارد ریالى این سازمان برای 620 هزار دانش آموز این استان در سال جارى خبر داد و گفت: علاوه براین براى رفع مشكل ۶۰۰مدرسه تخریبى این استان 130 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
همچنین مدیر آموزش و پرورش شهرستان «اهر» معتقد است که 43 درصد از دانش آموزان روستایی این شهرستان ترک تحصیل کرده یا بازمانده از تحصیل هستند.به گزارش ايلنا، معاون آموزشي موسسه آموزش از راه دور اعلام کرد که در سطح كشور بيش از 13 ميليون فرد كم‌‏سواد بين 11 تا 45 سال نيز وجود داردکه سه ميليون نفرآن دانش آموز لازم التعليم 11 تا 17 سال را تشکیل میدهد. كه به دلايل محيطي، جسمي، اجتماعي، فرهنگي و همچنين دسترسي نداشتن به مدرسه، امكان جذب آنان در آموزش و پرورش وجود ندارد. معاون نظري و مهارتي آموزش و پرورش شهر تهران نیزدر گفتگو با خبرگزاری فارس اعلام کرده است که در سال گذشته 19 درصد دانش‌آموزان پايه اول دبيرستان در تهران مردود شده اند. همچنین رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی اعلام کرد: در ایران حداقل 150 هزار نفر کم توان ذهنی داریم که فقط 30 تا 35 درصد را توانسته ایم تحت پوشش قرار دهیم. هم اکنون 5 تا 20 درصد دانش آموزان مشکل اختلالات یادگیری دارند که نوع افت نشان می دهد که آمار این دانش آموزان بالا است.

وضعیت نیروی انسانی در مدارس
رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس هفتم در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس معتقد است : در حال حاضر وضعيت نيروي انساني در آموزش و پرورش از نابساماني شديد رنج مي‌برد و داراي معلم مازاد و كمبود معلم در آموزش و پرورش هستيم! مسئولان آموزش و پرورش عنوان مي‌كنند كه تعداد معلمان مازاد در آموزش و پرورش 19 هزار نفر است اما ما معتقد هستيم كه اين آمار بيشتر است. وقتی رييس آموزش و پرورش بخش ‪کوچک ۲۳‬هزار نفري كجور نوشهر اعلام میکند که اين نهاد با كمبود شديد نيروي انساني مواجه است و از ‪ ۶۸‬معلم مورد نياز براي مقطع ابتدايي ، فقط ‪ ۵۸‬معلم به تدريس دانش‌آموزان مشغول هستند. و نيروي انساني مورد نياز در بخش اداري اين نهاد را ‪ ۲۰‬نفر میباشند.میزان کمبود نیروی آموزشی در بخشهای دیگر کشور آشکار میگردد.

وضعیت تغذیه دانش آموزان
لیلا عیوض زاده عضو انجمن تغذیه ایران در گفتگو با " مهر" اعلام کرد که بیش از 50 درصد دانش آموزان کشور صبحانه نخورده مدرسه می روندو فقط نزدیک به 36 درصد کودکان از همه گروه های غذایی مصرف می کنند .به گزارش ایسنا هر دختر و پسر 7 تا 18 ساله ايراني بايد در ماه 3 کيلوگرم گوشت در سبد غذايي ماهانه خود داشته باشند تا ضمن تامين استاندارد نيازهاي غذايي خود، بتوانند به رشد مطلوب دست يابند. همچنين بايستی ماهانه 10 ليتر شير و 4.5 کيلوگرم ماست ،3 کيلوگرم گوشت در جيره غذايي ماهانه دانش آموزان دختر ايراني يافت شود. در سال تحصيلي جديدحکومت مقرر داشته است 11ميليون دانش‌آموز مقطع ابتدايي و راهنمايي كشور شير رايگان دريافت مي‌كنند و به همين منظور سقف اعتباري براي توزيع 165 هزار تن شير (سرانه 14 كيلوگرم) در مدارس، در نظرگرفته شده است. اما وقتی   هفت ميليون و 465 هزار نفر از جمعيت کشور ما یعنی 5/10 درصد جمعيت شهرى و 11 درصد جمعيت روستايى زير خط فقر مطلق قرار دارند ويك ميليون و 983 هزار نفر از جمعيت كشور در سال 84 زير خطر فقر شديد قرار داشتند وخط فقر شديد بر اساس ناتوانى در تامين 2300 كالرى در روز و خط فقر مطلق براساس حداقل درآمد مورد نياز براى تامين نيازهاى اساسى خوراكى و غير خوراكى از قبيل پوشاك و مسكن تعيين مي‌شود و اختلاف دهك بالاى درآمدى با دهك پايين در ايران 17 برابر است ، میتوان پی برد که دانش آموزانی که در خط فقر شدید و مطلق قرار دارند، روزانه دچار چه میزان زجر و عذاب جسمی بر اثر گرسنگی میباشند و سرانه 14 لیتر شیر اهدایی حکومت با نیاز 10 لیتر ماهانه هر دانش آموز فاصله بسیار دارد و بی سبب نیست که طبق اعلام مديركل دفتر فعاليتهاي ورزشي آموزش و پرورش از بين 40 ناهنجاري، 8 ناهنجاري اصلي در بین دانش آموزان کشور شناسايي شده است ودر مجموع 5/11 درصد يك ميليون و 59 هزار دانش‌آموز دختر 22 استان كشور حداقل به يكي از ناهنجاريها مبتلا میباشند. وقتی مديرکل‌ دفتر سلامت‌ و رفاه‌ سازمان‌ مديريت‌ و برنامه‌ريزی‌ اعلام می کند که از هر ۱۰۰ نفری‌ که‌ به‌ مراکز درمانی‌ مراجعه‌ می‌کنند، سه‌ نفر آنان‌ به‌ علت‌ هزينه‌های‌ درمانی‌ سنگين‌ به‌ زير خط‌ فقر سقوط‌ می‌کند، می شود حدس زد که بطور روز افزون چه تعداد کثیری از جوانان کشور حتی از حق حیات محروم میشوند.

مشکلات کیفی و کمی آموزش و پرورش
مدارس چند پایه:
در کلاس های درس چند پایه ، دانش آموزان اول تا پنجم ابتدایی به طور همزمان با حضور یک معلم بر سرکلاس، درس می خوانند. این کلاس ها نه تنها از موقعیت فیزیکی مناسبی برخوردار نیستند بلکه کتاب های درسی این کلاس ها با کتاب های درسی سایر دانش آموزان یکسان است، در حالی که موقعیت مکانی و تحصیلی این دانش آموزان با سایر دانش آموزان مدارس معمولی یکسان نیست . بزرگترین مشکل این است که معلمان بدون گذراندن دوره آموزشی خاص، باید 30 کتاب درسی در پنج پایه درسی را طی 132 ساعت با حداقل فضا و امکانات تدریس کنند. هر سال به دلیل مهاجرت روستائیان به شهرها و کاهش آمار دانش آموزی روستاها، آمار کلاس های چند پایه افزایش می یابد. در سال 82 - 81 میزان کلاس های چند پایه 68/30 درصد بود و در سال تحصیلی82 این آمار به 9 / 31 درصد افزایش یافت. گفتنی است که بیشترین آمار کلاس های چند پایه به استان سیستان و بلوچستان با 3 هزار و 899 کلاس درس اختصاص دارد. طبق آمار وزارت آموزش و پرورش در مهر ماه 83 میزان8/49 درصد از کلاس های درس مقطع ابتدایی در شهرها و 2/50 درصد از کلاس های درس در روستا ها دایر بودند که از این تعداد 9/31 درصد از کلاس های درس چند پایه بودند.جالب توجه اینکه کلاس های چند پایه فقط در روستاها دایر نیستند، بلکه در پایتخت نیز تعداد از این قبیل کلاسها چشمگیر است. در شهر تهران بیش از 35 کلاس چند پایه و در شهرستان های استان تهران 375 کلاس چند پایه وجود دارد.

دانش آموزان عشایر
یک میلیون و 403 هزار نفر از جمعیت کشور در قالب 200 هزار خانوار عشایر قرار دارند که از نظر پراكندگي جغرافيائي بيشترين تجمع عشاير در استانهاي فارس ، آذربايجان شرقي ، لرستان ، ايلام ، چهار محال و بختياري ، بوشهر ، خوزستان ، كهكيلويه و بوير احمد ، اصفهان ، كرمان ، كردستان ، كرمانشاه ، سيستان و بلوچستان ، مشاهده مي گردد. طبق آماری که مدیرکل دفتر آموزش و پرورش عشایر کشور به خبرگزاری ایرنا در17 مهر 84 ارائه داده است : ‪شمار دانش‌آموزان عشایر برخلاف مدارس عادی کشور، همچنان روبه افزایش است و امسال از ‪ ۱۸۰‬هزار نفر به ‪ ۱۸۲‬هزار نفر رسیده است و ۱۰۱ ‬هزار نفر از دانش‌آموزان دوره‌های ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و پیش‌دانشگاهی عشایر کشور در سال تحصیلی جاری را پسران و ‪ ۸۱‬هزار نفر دیگر را دختران تشکیل می‌دهند . دانش‌آموزان دوره‌های مختلف تحصیلی عشایر کشور در شش‌هزار و ‪ ۱۰۰‬آموزشگاه ،دوهزار چادر و شماری کانتینر تحصیل می‌کنند و‪ ۵۳‬درصد دانش آموزان عشایر در سه هزار و ‪ ۲۰۰‬مدرسه سیار و نیم سیار تحصیل می‌کنند.
معاون‌آموزش عمومي سازمان آموزش و پرورش خراسان شمالي ( ایرنا 21 مهر 85) معتقد است: "سرانه تحصيلي هر دانش‌آموز عادي حدود ‪ ۲۰‬هزار ريال است و حال آنكه همين سرانه براي دانش‌آموزان عشاير ‪ ۸۰‬هزار ريال است." درحالیکه مبلغ 2000 تومان سرانه دانش آموزی در این استان برابر با قیمت یک جفت دمپایی و یا 1 شانه تخم مرغ میباشد !
اكنون يكهزار و ‪ ۹۰۴‬دانش‌آموز عشايري در ‪ ۱۲۴‬كلاس ابتدايي، ‪ ۱۳‬كلاس راهنمايي و شش كلاس متوسطه استان خراسان شمالی مشغول تحصيل هستند. اين دانش‌آموزان در ‪ ۸۳‬آموزشگاه كه عمدتا به صورت چادر، کپر و يا ساختمانهاي مخروبه و نامناسب اداره مي‌شوند، درس مي‌خوانند. در استان خراسان شمالي پنج هزار خانوار عشايري با آمار جمعيتي حدود ‪۳۰‬ هزار نفر سكونت دارند. رئيس اداره آموزش و پرورش عشاير خوزستان نیز در گفت‌وگو باايسنا، اظهار داشت: خوزستان با داشتن 17 هزار دانش‌آموز عشاير، بعد از سيستان و بلوچستان بيشتر تعداد دانش‌آموز عشاير را دارد.
مدیرکل دفتر آموزش و پرورش عشایری معتقد است:" در حال حاضر 4227 نفر از کادر آموزشی دفتر آموزش و پرورش عشایری را سرباز معلم و حق التدریسی ها تشکیل می دهد که باید برای آنها جایگزین داشته باشیم. درخواست تاسیس دو مرکز تربیت معلم عشایری را 6 سال پیش دادیم، اما با توجه به عدم درک صحیح تصمیم گیرندگان از شرایط آموزش عشایری، مسئولان 3 سال است به نتیجه ای نرسیده اند و این طرح در پیچ و خم مراحل اداری این طرح سرگردان ماند."و بالاخره در مهر ماه امسال (85) نخستين مركز تربيت معلم مستقل دخترانه عشاير كشور ،در شهر ياسوج و نخستین مركز تربيت معلم پسرانه در استان فارس گشايش يافت. در مركز تربيت معلم دخترانه عشاير ياسوج ‪ ۷۰‬دانشجو و در تربيت معلم پسرانه شيراز ‪ ۱۸۰‬دانشجو سال تحصيلي را آغاز كردند.

مدارس غیر انتفاعی و کیفیت آموزشی درآنها و وضعیت شهریه این مدارس
با تاسیس مدارس غیر انتفاعی که در واقع نام بی مسمائی است وکاملا هم انتفاعی میباشد) آموزش و پرورش هم طبقاتی شد. در حال حاضر طبق آماری که معاون مشارکت های مردمی" وزیر" آموزش و پرورش اعلام می دارد ، این مدارس بیش از یک میلیون و 115 هزار یعنی 3/7 از دانش آموزان کشور را پذیرا می باشند. این تعداد در 13 هزار و 500 مدرسه و 56 هزار کلاس درس در مدارس غیر انتفاعی مشغول تحصیل هستندو نیز96 هزار و 984 معلم آزاد و 22 هزار نفر از معلمان مامور، مشغول به تدریس در مدارس غیر انتفاعی می باشند.
طبق اصل 30 قانون اساسي، آموزش و پرورش حق گرفتن شهريه را ندارد؛ اما در قانون شوراها ماده‌اي را گنجانده اند (ماده 11 ) که بر اساس آن مدیران مدارس موظفند مدرسه تحت مدیریت خود را بر اساس بودجه اعتبارات دولتی اختصاص یافته به مدرسه، کمک های مردمی، سهم اختصاص یافته از طریق شورای آموزش و پرورش منطقه و وجوه حاصل از ارایه خدمات آموزشی و پرورشی فوق برنامه در مدارس اداره کنند. اما میزان شهریه هایی که این قبیل مدارس از مردم دریافت می کنند به حدی سرسام آور است که رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات" مجلس" هفتم نیز گفته است(۱۳۸۴/۰۸/۰۳) : شهریه مدارس غیرانتفاعی بعضا 4 برابر شهریه دانشگاههای غیر دولتی است!"
اصل سی‌ قانون اساسی نیز بر رایگان بودن آموزش عالی تا حد خودکفایی کشور تصریح می کند . ولی از زمانی که دردوران حکومت رفسنجانی دانشگاههای آزاد باب شد ،گرفتن شهریه های هنگفت نیز رسم گردید. بطوری که بگزارش خبر گزاری فارس در حال حاضر از حدود 2 ميليون دانشجويي كه در دانشگاه‌هاي كشور تحصيل مي‌كنند فقط 15 تا 20 درصد از آنها در دانشگاه‌هاي روزانه دولتي و به صورت رايگان درس مي‌خوانند و مابقي دانشجويان شهريه مي‌پردازند؛ به عبارتي در حال حاضر 85 درصد از دانشجويان شهريه مي‌پردازند. طرفه اینکه مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی طی یک اظهارنظر کارشناسی در مورد طرح «ساماندهی شهریه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی» اعلام کرد: در حال حاضر نه تنها در بخشهای غیردولتی نظیر دانشگاه آزاد و مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی تمام هزینه‌ها را دانشجویان یا خانواده‌هایشان می‌پردازند، بلکه 75 درصد دانشجویان دانشگاههای دولتی نیز هزینه های تحصیلی خود را متقبل می‌شوند و در واقع فقط به 25 درصد از پذیرفته‌شدگان کنکور خدمات آموزشی رایگان ارائه می‌شود. خانواده‌ها علاوه بر شهریه، هزینه معاش فرزندان دانشجوی خود شامل غذا، پوشاک، نظافت، رفت و آمد و امثال اینها را نیز تامین می‌کنند و برای برخی خدمات تخصصی خارج از کلاس درس مانند ثبت‌نام، استفاده از رایانه، حضور در مسابقات و موارد مشابه نیز هزینه هایی به خانواده‌ها تحمیل می‌شود.
به گفته کارشناس مسئول مدارس غیر انتفاعی شهرستانهای استان تهران، شهریه مدارس غیر انتفاعی در مقطع اول تا پایه پنجم ابتدایی طی سال تحصیلی 84-83 میبایستی حداکثر 300 هزار تومان بوده باشد. در حالی که حداقل شهریه دانش آموز اول ابتدایی در مدارس غیر انتفاعی شمال شهر تهران 700 هزار تومان و حداکثر یک میلیون و 600 هزار تومان برآورد می شود. هرچند که" مجلس" قانون دریافت کمک های مردمی را از زمان ثبت نام به طول سال تحصیلی تغییر داده و اجازه دریافت شهریه اجباری در زمان ثبت نام را از مدیر مدرسه گرفته است اما با تدابیری! همچون "عدم تحویل کارنامه دانش آموزان" این قانون نیز نمی تواند کارایی داشته باشد و دور زده می شود. با این حساب طبق اظهارمدیرکل دفتر مدارس غیر دولتی وزارت آموزش و پرورش دولت قصد دارد آمار 3/7 درصد جمعیت دانش آموزی مشغول به تحصیل در مدارس غیر انتفاعی را به 30 درصد نیز برساند! وصد البته نهادهای نظامی و مافیای وابسته به حاکمیت در تاسیس واداره این قبیل مدارس اولویت دارند .چرا که معاون توسعه مشارکت های مردمی وزارت آموزش و پرورش در۱۳۸۵/۰۶/۱۱ با اشاره به روند گسترش و تقویت مدارس غیر انتفاعی ، اعلام کرده است: در تاسیس این مدارس موسسه های اسلامی مانند جامعه تعلیمات اسلامی، رستگاران سپاه - مدارس امام حسین(ع)- سپاه ، آستان قدس رضوی ، اوقاف و... در اولویت خواهند بود."
حسن مسعودي مديركل مدارس غيرانتفاعي وزارت آموزش و پرورش در مصاحبه با ایرنا اعلام كرده است:" هم اكنون حدود۳۰ درصد ظرفيت مدارس غيرانتفاعي سراسر كشور خالي است و ظرفيت مدارس غيرانتفاعي براي جذب دانش آموز در مناطق بالاي شهر و شهرستانهاي بزرگ كامل است و رغبت دانش آموزان نقاط محروم و پايين شهر براي تحصيل در مدارس غيرانتفاعي اندك است .
در واقع دولت وظیفه خود را به عهده مردم قرار داده است . معاون توسعه مشارکت های مردمی وزارت آموزش و پرورش در۱۳۸۵/۰۶/۱۲ محاسبه کرد که: یک میلیون و 500 هزار دانش آموز در مدارس غیر دولتی تحصیل می کنند که اگر هزینه تحصیلی آنان را محاسبه کنیم ، سالی 900 میلیارد تومان به اعتبارات کشور کمک می شود. معاون مشارکت های مردمی وزیر آموزش و پرورش نیز ضمن قبول این که برخی موسسان این مدارس ( همان نهادهای وابسته به حاکمیت که توسط وزارت آموزش و پرورش در اولیت قرار گرفته اند ) از مردم شهریه های میلیونی اخذ می کنند، استدلال می آورد :"از آنجا که دولت برای هر دانش آموز سالی 230 هزار تومان (200 یورو)هزینه می کند ( جالب اینکه بدانیم این هزینه در آلمان برای دانش آموزان مقطع دبستان 3300 یوروو برای مقطع دبیرستان7000 یورو سالانه می باشد) در حالی که دانش آموزی که در مدارس غیر انتفاعی تحصیل می کنند فقط 15 هزار تومان برای دولت هزینه دارد ! تا کنون مدارس غیر انتفاعی بیش از 110 هزار شغل ایجاد کرده است که از این تعداد فقط 10 هزار نفر نیروی رسمی وزارت آموزش و پرورش هستند."
    اما در مورد کمیت و کیفیت امکانات این قبیل مدارس ، باید توجه داشت در حالی که بر اساس استانداردهای جهانی فضای حرکتی هر دانش‌آموز 5/2 متر است، متاسفانه این رقم در کشور ما به دلیل کمبود فضای مناسب، برای دختران 17 و پسران 26 سانتی‌متر است، فضاهای مدارس غیر انتفاعی که اغلب خانه های اجاره ای هستند بسیار کوچک و تنگ میباشند و امکان تحرک را در زنگهای تفریح با توجه به کوچک بودن حیاط مدرسه از دانش آموز سلب مینمایند و کیفیت آموزش نیز در این قبیل مدارس روز بروز در حال نزول است. در واقع مدارس غیر انتفاعی را با این دیدگاه از مدارس دولتی تفکیک کردند که بتوانند در مقابل دریافت شهریه های هنگفت از اولیای دانش آموزان، وظیفه ای به مراتب سنگین تر در قبال آموزش و پرورش دانش آموزان آموزشگاه های خود داشته باشند. اما واقعیت این است که در گذر زمان، تحصیل و فراگیری علوم در این مدارس قربانی منافع اقتصادی بسیاری از مدیران و موسسان این مدارس گردیده است و اغلب مدارس غیر انتفاعی در اولویت برنامه های خود، فوق برنامه و همچنین برنامه های کمک درسی را منظور کرده اند تا از این طریق بتوانند به خواسته های خود دست یابند. اما آنچه را نمی توان انکار کرد سطح کیفی تحصیل در مدارس غیر انتفاعی است که به مراتب پایین تر از مدارس دولتی است .
بر اساس اظهارات رئیس سازمان آموزش و پروش استان اردبیل در ۱۳۸۴/۱۱/۰۳ ، تاکنون مدارس غیر انتفاعی در بالا بردن سطح علمی دانش آموزان هیچ نقشی نداشته اند. همچنین به گفته عضو هیات رییسه کمیسیون آموزش و تحقیقات "مجلس"، یکی از اهداف تاسیس مدارس غیرانتفاعی نمونه و برتر بودن این مدارس است در حالیکه بسیاری از مدارس حتی کیفیت آموزشی مدارس دولتی کشور با امکانات محدود را نیز ندارند.

مشکلات کمی و کیفی آموزش و پرورش
بی تردید در جامعه خشونت‌زا و استبداد زده کنونی ایر ان تمامی ابزارهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی و دینی در خدمت خشونت‌پروری و خشونت‌مداری است، دانش آموزان در معرض بيشترين آماج خشونت‌ها قرار دارند. اعتياد يكي از اساسي ترين مسايل اجتماعي جامعه ما گردیده است كه نيروهاي كارآمد و سرمایه های انسانی خصوصا جوان کشور را به تخريب میکشاند و مسیر هاي انحرافي ديگر را نيز هموار می سازد. در ایران مواد مخدر چهارمين عامل مرگ پس از تصادفات رانندگي، سكته قلبي و سوختگي است. بر اساس یک نظر سنجی 87 درصد مردم كشور و 85 درصد مردم تهران بعد از فقر و بيكاري ،مواد مخدر را سومين عامل نگراني خود عنوان مي‌‏كنند. هر چند   بسیاری از مسئولان در قبال آمار افزایش تعداد معتادین در بین دانش آموزان به سکوت و یا تکذیب روی می آَورند ،اما با کتمان آمار مربوط به آسیب های اجتماعی و طرد دانش آموز آسیب دیده ، آسیب های اجتماعی درمان نمی شوند . از طرفی خطرات ناشی از گسترش كج رفتاريها و آسيب هاي اجتماعي از این دست، لزوم و عاجل بودن برنامه هاي پيشگيري اوليه از اعتياد را نه در شعار و تكرار آن، كه در عمل مطرح مي سازد . تنها باهمکاری سازمانهای غیردولتی و سایر نهادهای آموزشی و فرهنگی و استفاده از حضور مشاوران و مددکاران میتوان گام اساسی در جهت کاهش آسیب های اجتماعی در بین دانش آموزان و در نهایت جامعه برداشت. با هم به آمار دانش آموزان معتاد نظر افکنیم:
     آخرین آماری که در مورد تعداد دانش آموزان و دانشجویان معتاد در کشور موجود است ، آماری است که مديركل امور فرهنگي ستاد مبارزه با مواد مخدر در 22 شهریور85 به شرح زیر اعلام کرده است: "بر اساس آمارهاي موجود در حال حاضر 69/20 درصد دانشجويان كشور در معرض خطر اعتياد قرار دارند . 24/22 درصد دانشجويان دانشگاه تهران, 46/25 درصد دانشجويان دانشگاه صنعتي اميركبير, 42/21 درصد دانشجويان دانشگاه صنعتي شريف و 26/25 درصد دانشجويان هنر تهران در معرض خطر اعتياد قرار دارند. 3/13 درصد دانش‌‏آموزان کشور (3/13 درصد از 15 میلیون دانش آموزکشور بالغ بر 2 میلیون نفر دانش آموز معتاد می شود! ) و 7/15 درصد دانش‌‏آموزان تهران در معرض خطر اعتياد قرار دارند. در حوزه سيگار كه پيش دروازه اعتياد است, 3/23 درصد دانش‌‏آموزان كشور و 5/26 درصد دانش‌‏آموزان تهران در معرض خطر مصرف سيگار قرار دارند. مديركل امور فرهنگي ستاد مبارزه با مواد مخدرافزود: 8/15 درصد دانش‌‏آموزان كشور و 24 درصد دانش‌‏آموزان تهران در معرض خطر مصرف الكل قرار دارند كه استفاده از الكل ارتباط نزديكي با مصرف مواد مخدر دارد." معاون سازمان آموزش و پرورش تهران نیز اعلام کرد سن گرایش دانش آموزان به اعتیاد بسیار پایین آمده و به 13 سال رسیده است!
در21 شهریور ماه 85 رئيس مركز مبارزه با مواد مخدر نيروي انتظامي تهران، با اشاره به كشف 5/3 تن انواع مواد مخدر در تهران، تصريح كرد:" در سال جاري 500 هزار نوع!!! مواد شيميايي در تهران كشف شده كه اين رقم در كشور بي‌‏سابقه بوده و نشان دهنده تغيير الگوي مصرف مواد در تهران است". فرماندار تهران از شناسایی بیش از ۱۴۰۰ نوع ماده مخدر صنعتی در تهران خبر داده است.
به گزارش ايلنا، معاون سياسي- امنيتي استانداري تهران، در جلسه شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر استان تهران گفت:" قيمت خرده فروشي مواد روان گردان مانند قرص هاي اکس در کشور هلند بين 7 تا 12 دلار است; اما قيمت اين مواد در تهران حدود يک هزار تا 2 هزار تومان است. "به گفته وي:" قيمت کراک در سال هاي اخير از کيلويي 35 ميليون تومان به 6 ميليون تومان و قيمت هر کيلو شيشه (خالص ترین نوع هروئین که بسیار معتاد کننده و نیز کشنده است ) از 12 ميليون تومان به 6 ميليون تومان کاهش يافته است. " دکترآذری پورعضو انجمن" زندگی بدون دخانیات" معتقد است :" از میان دانش آموزان ايراني مورد بررسی 1/3 درصد نوجوانان 13 تا 15 ساله کشور سیگاری بوده یعنی در روز حداقل یک نخ سیگار می کشند. از میان این نوجوانان سیگاری، 8/4 درصد آنها را پسران و 3/1 درصد را دختران تشکیل داده اند و 1/14 درصد از این نوجوانان مورد تحقیق نیز عنوان کرده اند که سایر محصولات دخانی نظیر قلیان را مصرف کرده اند." مدیرکل دفتر بهداشت وزارت بهداشت نیز اعلام کرد که: "15 تا 40 درصد درآمدهای خانوار سیگاری ها صرف هزینه تهیه سیگار می شود.و   هر ساله در ایران 4 میلیارد تومان خرج خرید سیگار و حدود 8 تا 10 میلیارد تومان نیز صرف مخارج درمانی بیماران مبتلا به عوارض ناشی از سیگار می شود .بیشتر این هزینه به صورت یارانه ای است که دولت برای این هزینه های درمانی می پردازد .آمارها نشان می دهد هر 10 دقیقه در ایران یک نفر به علت عوارض سیگار فوت می کند. زیرا سیگار هر سال جان 50 تا 60 هزار نفر را در کشور می گیرد."

علل روی آوردن دانش آموزان به مصرف مواد مخدر
متاسفانه در این زمینه در سطح کشورکمتر تحقیقات مستقیمی بر روی جمعیت دانش آموزی انجام گرفته است . نتایج 2 تحقیق در زمینه علل روی آوردن دانش آموزان به مواد مخدر که در تیر ماه 1380 انجام گرفته است درسمينار بررسي علل فرهنگي و اجتماعي گرايش جوانان به مواد مخدر انجام ارائه گردیده است . آقای علي محمد برزگري كارشناسي ارشد مهندسي سيستم هاي اقتصادي ، نتایج تحقیقی در این زمینه را در شهر کرمان اینچنین گزارش کرده است: براي اين هدف 200 نفر از نوجوانان و جوانان دانش آموز و غير دانش آموز شهر كرمان كه به نوعي آلوده به مواد مخدر بودند شناسايي و تحقيق بر روي آنها انجام شد. براي استخراج نتايج روش مصاحبه با سئوالات از پيش تعيين شده آماده و محقق با برقراري ارتباط با اين افراد سعي نمود تا حتي المقدور نظر واقعي افراد آلوده به مواد را به رشته تحرير در آورد. نتايح بدست آمده از تحقيق مذكور را مي توان به شرح زير خلاصه نمود. در مجموع از 200 نفر آزمودني 8/74 درصد (187 نفر) اين افراد علت گرايش و جذب شدن به مواد مخدر را كنجكاوي و در جهت يافتن پاسخ به علامت سئوالي كه در ذهن آنها نسبت به مواد مخدر و اثرات آن نقش بسته بود را عنوان داشتند. البته در ادامه نيز خواهيم ديد كه براي رسيدن به اين سئوال از كجا و چگونه كمك گرفته اند.
در بخش دوم مصاحبه اي كه با اين افراد صورت گرفت راجع به نحوه شروع مصرف مواد سئوال شد. آنها اذعان داشتند كه گامهاي اوليه را با كشيدن سيگار شروع كرده اند و در واقع سيگار را بعنوان پله اي براي رسيدن به مواد مخدر دانسته اند. در پاسخ به اين سئوال كه استعمال دخانيات و مواد مخدر را از كجا و چگونه شروع كرده ايد؟ اين افراد عنوان داشتند كه اولين نخهاي سيگار و مصرف مواد مخدر را در جمع دوستان هم سن و سال براي نشان دادن خود و بزرگ نمايي مبادرت به اين كار نموده اند. در رابطه با نقش همسالان و دوستان تقريبا" تمامي افراد مورد آزمون اذعان داشتند كه براي همراهي و همرنگ شدن با دوستان خود به مصرف مواد روي آورده اند. اين در حالي است كه در اين ميان 42 درصد افراد، پدر، 11 درصد مادر و 3 درصد خواهر و 36/5 درصد برادر بزرگ خود را دخيل در گرايش خود به اعتياد دانسته اند. 58 درصد اين افراد كسب لذت را عامل اصلي گرايش خود به مواد مخدر دانسته اند. آنهادر اين رابطه جلسات شبانه و پارك رفتنها و مواردي اين چنين را عنوان داشته اند كه محافل بسيار خوبي براي كسب لذت از اوقات فراغت بوده است. 23 درصد افراد مورد تحقيق نيز فرار از ناراحتي و غم و غصه از دست دادن افراد درجه يك فاميل يا دوستان را عامل استفاده از مواد مخدردانسته اند. و در نهايت 19 درصد باقي مانده مواردي چون شكست در عشق، افسردگي و گوشه گيري و شكست در درس و ساير موارد اينچنيني را علت گرايش خود به مواد مخدر عنوان داشتند. علاوه بر مواردي كه عنوان شد در رابطه با سن شروع مصرف مواد مخدر قابل ذكر است كه بطور متوسط، اين افراد در سنين قبل از 14 سالگي شروع به كشيدن سيگار و در سنين 16-15 سالگي مصرف مواد مخدر را آغاز نموده اند."
همچنین آقای متقي دوست قرين، طی ارائه مقاله ای در سمینار فوق الذکر نظرات مختلف اولياء مدارس ايراني را موردبررسي قرار داد ه است. اين ديدگاهها مبتني بر يک پژوهش ملي در سطح مدارس ايراني است. اولياء مدارس نظرمثبت نسبت به تاثيرآموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر در بين دانش آموزان داشتند. ولیکن اکثريت آنها معتقد بودند که مدارس به عنوان تنها منبع آموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر براي نوجوانان نمي بايد در نظر گرفته شود. جامعه ،بخصوص والدين نيز بايددر تمام مراحل چنين آموزشي با فعاليتهاي مدرسه هماهنگ و درگير باشند. بخش قابل توجهي از اولياء مدارس که در اين پژوهش شرکت نموده بودند بيان داشتند که آنها هيچ ايده واضحي درباره چگونگي آموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر ندارند. در اين راستا ضرورت آموزش ضمن خدمت و همچنين حمايتهاي آموزشي وعلمي را در ارائه آموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدربه دانش آموزان مطرح نموده اند. علاوه بر آن ، آنها مصرانه خواستار دريافت منابع مطالعاتي سودمند که قابل فهم ، آسان و قابل اجرا باشد نيز بودند. از نتايج اين پژوهش چنين بر مي آيد که يک برنامه آموزش ملي واحد کل کشور نمي تواندپاسخگوي نيازهاي آموزشي افراد در اقصي نقاط کشور باشد. بنابراين بر اساس مناطق مختلف کشور و همچنين فراواني مشکل مواد مخدر در هر منطقه بايد راهبردهاي متفاوت آموزش پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر در نظر گرفته شود.
حميد صرامي، مديركل امور فرهنگي ستاد مبارزه با مواد مخدر در زمینه علل روی آوردن دانش آموزان و دانشجویان به مواد مخدرمعتقد است (22 شهریور 85 ): 47 درصد مصرف‌‏كنندگان مواد مخدر در حوزه دانشجويي و دانش‌‏آموزي علت گرايش به مواد مخدر را شادابي و لذت و 57 درصد فرار از مشكلات و استرس عنوان كرده‌‏اند واما 2 تحقیق در بین دانش آموزان در سال 83 نیز انجام گرفته است که علل دیگری را مشخص میسازد. خبرگزاری مهر در 19 مهر 83 نتایج 2 تحقیق بر روی دانش آموزان و بررسی علل روی آوردن آنها به مواد مخدر را گزارش کرده است: اداره ارتباطات و آموزش بهداشت در یک تحقیق علمی بر روی دانش آموزان دختر مدارس راهنمایی تهران که دو سال به طول انجامید ، اعلام کرد: دختران تهرانی به طور متوسط در 15 سالگی به سیگار روی می آورند ، در این تحقیق که بر روی 5 هزار و 934 دانش آموز مقطع راهنمایی شهر تهران انجام شد، از مجموع 2 هزار و 902 دانش آموز پسر 2/30 درصد یعنی 878 نفر سیگار کشیدن را تجربه کرده و 8/3 درصد (111 نفر) هم حداقل روزی یک سیگار کشیده اند.
همچنین از مجموع 3028 نفر دانش آموزان دختر نیز 7/11 درصد (354 نفر) سیگار کشیدن را تجربه کرده اند و 6/10 درصد روزی یک یا بیشتر از یک سیگار کشیده اند. بنابراین تحقیق 4/2 درصد از دانش آموزان پسر و دختر مقطع راهنمایی تهران سیگاری محسوب می شوند و متوسط شروع کشیدن سیگار در پسران 3/13 و دختران 15 سال بوده است.نتایج این مطالعه نشان می دهد که نگرش دانش آموزان سیگاری در هر دو جنس نسبت به سیگار در مقایسه با دانش آموزان غیر سیگاری مثبت تر بوده است ، این در حالی است که سطح آگاهی هر دو گروه سیگاری و غیر سیگاری در حد مطلوب و قابل توجه بوده است.نتایج تحقیق دیگری در زمینه علل گرایش جوانان 15 تا 25 ساله به مصرف مواد مخدر در شهر ابهر نیز حاکی است که 58 درصد معاشرت با دوستان ناباب ، 17 درصد وجود معتاد در خانه، 8 درصد بیکاری، 13 درصد اختلاف خانوادگی و چهار درصد کنجکاوی را علت اصلی گرایش به مواد مخدر عنوان کردند.
دکتر علیرضا جزایری استاد یار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفتگو با خبرگزاری مهر با بیان این مطلب می گوید : این پژوهش بر روی 1 هزارو 403 دانش آموز ( 3/49 درصد دختر و 7/50 درصد پسر و با دامنه سنی 11 تا 16 سال) در سه پایه اول ، دوم و سوم راهنمایی مدارس دولتی و غیر دولتی منطقه 9 شهر تهران و به منظور شناسایی و بررسی وضعیت نگرش دانش آموزان نسبت به اعتیاد ، معتاد و مواد مخدر و همچنین میزان گرایش آنها به مصرف مواد مخدر صورت گرفته است . یافته ها نشان می دهد که حدود 25 درصد از دانش آموزان به مواد مخدر گرایش دارند و حدود 5 درصد نیز برآورد می شود که مصرف مواد را تجربه کرده اند و 7/88 درصد تا کنون مواد مصرف نکرده اند ، 7 درصد در حال حاضر اغلب اوقات مواد مصرف می کنند ، 2/1 درصد 1 یا دوبار مواد را تجربه کرده اند و 9 درصد نیز بعضی اوقات. که در مجموع 3 درصد دانش آموزان مواد مصرف کرده و در حال حاضر نیز مصرف می کنند.

اعتبارت تخصیص یافته دولتی و روشهای پیگیری
کارشناس مسوول مشاوره سازمان آموزش و پرورش شهرستان های استان تهران معتقد است: عدم وجود سیستم منظم و قابل حمایت در محیط های آموزشی سبب عدم شناسایی دقیق دانش آموزان در معرض خطر اعتیاد می شود.شناسایی دانش آموزان در معرض اعتیاد بدون ارایه خدمات پیشگیری و درمان ارزشی ندارد و این در حالی است که سازمان های آموزش و پرورش نمی توانند به دلیل کمبود اعتبارات در این زمینه خدماتی ارایه دهند .همچنین رييس مركز مبارزه با مواد مخدر نيروي انتظامي تهران نیز در شهریور 85 اعلام کرد :در سال گذشته، دانش‌‏آموزان مقاطع ابتدايي و راهنمايي تحت آموزش‌‏هاي مهارت‌‏هاي زندگي قرار گرفتند. وی به طرح « آموزش مهارت هاى زندگى» در مقطع راهنمايى اشاره كرد كه برنامه هاى آن در ۱۵ جلسه از سوى مربيان آموزش ديده ارائه مى شود كه امسال اين آموزش‌‏ها را در مهدكودك‌‏ها و محيط‌‏هاي كار توسعه خواهند داد."همچنین رييس دبيرخانه شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر استان تهران، گفت: "از سوي ستاد مبارزه با مواد مخدر اعتباري بالغ بر 37 ميليون تومان براي اجراي برنامه‌‏هاي پيشگيري از اعتياد، در اختيار سازمان آموزش و پرورش تهران قرار گرفته است. در شهر تهران، يك ميليون و 300 هزار دانش‌‏آموز وجود دارد كه اعتبار 37 ميليون تومان تنها تعداد كمي از آنها را پوشش مي‌‏دهد. با اختصاص اين اعتبار محدود، 50 هزار دانش‌‏آموز تحت آموزش‌‏هاي مهارت‌‏هاي زندگي و مروجان سلامت قرار گرفتند. مديرکل فرهنگي و پيشگيري ستاد مبارزه با مواد مخدر خبر داد: 15 ميليون و 600 هزار جزوه آموزش پيشگيري از مصرف مواد مخدر، سال تحصيلي جديد بين دانش آموزان توزيع مي شود.وی با اشاره به اينكه توزيع متمركز بودجه اختيارات را محدود مي‌‏كند، يادآور شد: در آموزش و پرورش، كادر مشخصي براي رسيدگي به موضوع اعتياد وجود ندارد و بايد براي جذب بهتر اعتبارات و هزينه آن اقدام كرد. "
معاون سازمان آموزش و پرورش تهران با تاکید بر اینکه سن گرایش دانش آموزان به اعتیاد به 13 سال رسیده است معتقد است :بدسرپرستى يا بي‌سرپرستي، آمار دانش‌آموزان در معرض خطر اعتياد را بالا مي‌برد. 3/1 درصد از دانش‌آموزان شهر تهران به واسطه داشتن ولد يا والدين معتاد، در معرض خريد و فروش بودن، محل زندگى نامناسب يا اقوام نزديك معتاد و ... در معرض خطر اعتياد قرار دارند. به گفته‌ وي، بيشترين مشكلات و مراجعات به مراكز مشاوره مربوط به دانش‌آموزان مقطع راهنمايى تحصيلى بوده و اين به علت نبود مشاوره در اين مقطع و عدم كنترل دانش‌آموزان پايه راهنمايى است. وی با اشاره به اين‌ كه طى 5 سال گذشته، مشكلات "تحصيلى"، "اضطرابى"، "ارتباطى والد و كودك"، "اختلالات خلقى"، "كمبود توجه و رفتارهاى ايذايى"، "رفتارهاى ضداجتماعى"، "اختلالات سازگارى" و "شخصيتى" بيشترين علل مراجعه دانش‌آموزان به مراكز مشاوره بوده است و از 7 هزار و 717 دانش‌آموز مراجعه كننده به هسته‌هاى مشاوره در سال تحصيلى گذشته، 3 هزار و 918 نفر دختر و از 5 هزار و 538 نفر مراجعه‌كننده به مراكز مشاوره نيز 2 هزار و 891 نفر دختر بودند. همچنين 11 هزار و 900 نفر به مشاوران مدارس مراجعه كرد‌اند كه 7 هزار و 485 نفر آنها دختر بوده‌اند. وى با بيان اين ‌كه از 5 هزار و 401 دانش‌آموز مراجعه‌كننده به مركز اصلى مشاوره "توحيد" آموزش و پرورش شهر تهران حدود 3 هزار نفر دختر بوده‌اند، به ايسنا گفت: بايد در مدارس، تيم فعالى شامل مشاور، روانشناس مددكار، مسؤول آموزشي، روانپزشك، مسؤول تريبت بدنى و مربى امور تربيتى و فوق برنامه به مشكلات دانش‌آموزان رسيدگى كنند؛ اين در حاليست كه هم‌اكنون در مدارس تنها يك نيروى مشاوره وجود دارد كه از او انتظار مي‌رود به تمامى مشكلات دانش‌آموزان حتی اعتیاد رسيدگى كند.
بي ترديد مي توان بر سياهه علل روی آوری دانش آموزان به مواد مخدر و کمبودها و بی برنامگی دولت ، خصوصا وزارت آموزش و پرورش مجموعه اي از عوامل مؤثر ديگر را نيز فهرست كرد ، منتهی نباید از یاد برد که همانگونه که خود مساله اعتیاد را همراه با عوامل مولد ومروج آن بایستی بصورت یک مجموعه چند بعدی دید، به راه حلهای و عوامل موثر در ریشه کن کردن آن نیز بایستی به عنوان یک مجموعه که از خانه تا مدرسه و جامعه در آن بایستی شرکت داشته باشند، نگریست.

دو دیدگاه در آموزش و پرورش
   در جوامع امروز آموزش بی تردید نقش اصلی را در توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، و فرهنگی ایفا می کند و عیار توسعه در هر کشور ی را با میزان سرمایه گذاری برای کودکان و نوجوانان آن کشور می سنجند . زیرا سرمایه اصلی کشور ، همانا نیروی انسانی با فرهنگ و کار آمد از طریق آموزش تامین می گردد .
   در حال حاضر در ایران 15 میلیون دانش آموز حساس ترین سالهای زندگی خود را در مدرسه می گذرانند . لذا توجه به این قشر جامعه ، اهمیت دادن به آینده است . امروز وظیفه آموزش و پرورش دیگر تنها انتقال میراث فرهنگی گذشته به نسل حاضر نیست . زیرا اگر چه این هدف اهمیتی در خور توجه دارد ، اما مهمتر از آن هدف آموزش و پرورش بایستی آماده کردن جوان برای زندگی در جامعه ای باشد که در انتظار اوست و چند و چون آن جامعه بایستی به دست و اندیشه او تعیین گردد .
    مطالعه فضای فکری حاکم بر آموزش و پرورش فعلی ایران باید بر ما آشکار کند آیا آموزش و پرورش کنونی قادر به انجام این مهم یعنی پرورش مدام جوان در جهت از قوه به فعل در آوردن توانائیهای آنها هست یا نه ؟ اصولا بر اساس دو نوع نگرش به انسان دو نوع هدف و رفتار در سیستمهای آموزش و پرورش بوجود می آیند :
در نگرش نخست ، آزادی درونی انسان تلقی نمی گردد . لذا انسان ( در اینجا یاد گیرنده ) به مثابه موجودی غیر فعال محسوب می شود که عمده فعالیتهای وی به رهبری عاملی خارج از او انجام می پذیرد . لذا کار آموزش و پرورش انتقال فرهنگ ، از طریق پر کردن مغز آدمی و شکل دادن به رفتار وی بر اساس الگوهای تعیین شده است .
در نگرش دوم ، آزادی درونی انسانی تلقی می گردد ، و انسان ( یاد گیرنده ) بعنوان موجودی زنده و فعال محسوب می شود . آموزش و پرورش وظیفه خود را آزاد کردن و بدان فعال کردن استعدادها و در اختیار گذاشتن اطلاعات و معلومات برای هر چه فعال تر شدن دانش آموز قرار می دهد .
قبل از انقلاب ساختار آموزش ایران مبتنی بر نگرش نخست بود . این مدل اقتدارگرایانه از استبداد سیاسی ما قبل انقلاب نشات می گرفت . انقلاب آغاز نگرش دوم به انسان بود که از اسلام به مثابه روش رهایی از روابط زور نشات می گرفت و می رفت تا با شکستن قالبهای تنگ دیدگاه نخست و محدوده های ذهنی آن ، در نظام آموزش و پرورش تحولی اساسی بوجود آورد تا ، انسان و اندیشه وی با رهایی از جبرهای عارضی جای و اقعی و در خور خود را بیابد .
با استقرار استبداد توتالیتر ، بنام دین ساختار آموزش و پرورش بار دیگر انعکاسی از ساخت سلطه گشت. شباهت دو نوع نظام آموزش و پرورش رژیم پیشین و رژیم کنونی نشان از این امر دارد که در استبداد ( از هر نوع و با هر نام ) نگرش نخست به انسان امکان پذیر نیست و تنها از طریق انقلاب در ساختار ذهنی استبداد و کو تاه کردن دست آن از شئون زندگی است که انسان فضای آزادی و امکان رشد را می یابد .
در این نوشتار ، به مقایسه ویژه گیهای دو دیدگاه از نقطه نظر تفاوت نقش معلم و استاد ، دانش آموز و دانشجو و روابط آنها با یکدیگر ، و نیز تفاوت فرآیند یاد گیری در هر یک از دو دیدگاه میرویم. و در یکی از شماره های آینده نیز، به سراغ مثالی عینی یعنی رابطه تحقیق و پژوهش با صنعت در ایران میرویم تا بررسی موانع و تنگناها در این دو بخش اثر و نقش تعیین کننده سیستم حاکم بر آموزش و پرورش کنونی را در ایجاد معضل صنعت وابسته را نظاره گر شویم .
در ابتدا ، یاد آور گردم که آموزش و پرورش از بدو تولد انسان صورت می پذیرد و 6 سال ابتدایی زندگی هر کودکی تعیین کننده ترین دوران آن است . در محیط خانوادگی نیز ، بسته به حاکمیت هر یک از دو دیدگاه ، دو نوع انسان پرورش می یابد و آموزش می بیند . ولی از آنجا که موضوع این نوشتار آموزش و پرورش در سطح دبستان و دبیرستان و دانشگاه می باشد ، تنها به این بخش و نقش آن بسنده میشود .در طول نوشتار نیز همواره از سیستم عمومی حاکم بر آموزش و پرورش کنونی سخن به میان است و این امر نافی وجود استثناهایی در میان معلمان و استادان ، دانش آموزان و دانشجویان که بر اساس دیدگاه دوم رفتار مینمایند و در برابر سیستم حاکم بر آموزش و پرورش و ساختهای تنگ آن مقاومت می کنند، نمی باشد .

در دیدگاه اول :
فضای آموزش آمرانه و اقتدار گرایانه است . رفتار معلم و استاد ، با دانش آموز و دانشجو ، تحکمی و از بالا به پایین است.
1.   رفتار دانش آموزان و دانشجویان در رابطه با یکدیگر ، رقابتی است آنهم رقابت فردی و تک روی از ویژه گیهای رفتاری آن است .
2.   تغییرات کمی نسبت به تغییرات کیفی در نزد یاد دهنده و یاد گیرنده ، هر دو ، از اهمیت بیشتری برخوردار است . نمره و مدرک در مقایسه با کیفیت علم ، از ارزشی بیشتر برخوردار است .
3.   معلم و یا استاد ، منبع علم و اطلاع محسوب می شوند .
4.   دانش آموز و دانشجو نقش منفعل و تنها گوش دهنده به سخنان معلم و یا استاد را دارند. و این همان نقش انفعالی است بعد ها   نیز در عرصه زندگی ایفا می کنند .
5.   در فرآیند یاد گیری مفهوم تجربه بسیار کم ارزش است . دانش آموز و یا دانشجو ، تجربه گر محسوب نمی شوند ، لذا معلم و یا استاد به تجربه هایی که یاد گیرنده شخصا کسب کرده و میکند ، بهایی نمی دهند . در نتیجه ، دریاد گیرنده قوه خلاقیت و ابتکار عقیم می میاند و به مرور او اعتماد به نفس را از دست میدهند. کلاس درس خسته کننده و ملال آور میشود زیرا ذهن از فعالیت باز مانده است .
6.   تنها حافظه یاد گیرنده بکار گرفته می شود . تکیه بر حفظ کردن مطالب درسی است. دانش آموزان و دانشجویان به مرور کم خواه و کم خوان میگردند . معلم و استاد نیز در این سیستم بیشتر به حافظه خود تکیه دارند و در کلاس محفوظات خود را ، بصو ت سخنرانی ، به دانش آموز و یا دانش جویان انتقال میدهند .
7.   بر اساس این دیدگاه ، تکیه بر روی "موضوع " و یا "مطلبی "است که فرد یاد گیرنده بایستی مطابق نظر معلم و یا استاد فرا گیرد .
8.   ارزش گزاری به محفوظات و میدان ندادن به تجربه ،با عث می شود دانش آموز و دانشجو هنر تف

مشکلات کیفی و کمی آموزش و پرورش ایران در قرن 21

مطالب مشابه :

نمونه سوال ترم اول پایه نهم

آدرس و معرفی دانشگاههای غیرانتفاعی یا غیردولتی سراسر کشور

در گفتگو با موسی ارمبین مدیریت آموزش وپرورش شهرستان عنبرآباد

هفته سلامت 91 در یک نگاه

ساخت شهر کرمان

مصاحبه با قای افصحی (دبیر شیمی)

مشکلات کیفی و کمی آموزش و پرورش ایران در قرن 21

فهرست مدرسه‌های تهران