طراحی مسکن و علوم رفتاری

همزمان با تحولاتی که از نیمه دوم قرن بیستم با مقوله شناخت انسان در حوزه های علوم انسانی جهت پاسخگویی بهتر به نیازهای روانی و فیزیکی او انجام می گردد، روانشناسی محیطی به عنوان تخصصی میان رشته ای و با هدف «مطالعه روانشناختی رفتار در ارتباط با محیط های فیزیکی» اهمیت خاصی می یابد

Craik)1970 , و رازجویان، 1375)

در روانشناسی محیطی رفتار انسان تحت تأثیر عواملی چون عوامل فیزیکی محیط ، داده های نمادین، داده های طراحی و روح محیط قرار دارد. به طور متقابل انسان نیز با رفتار خود که ناشی از جنبه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شخصیتی است بر محیط تأثیر می گذارد و آن را در جهت ارضای نیازهای فیزیولوژیک و اجتماعی خود دگرگون کرده، فضا را سازماندهی می کند. یونگ در مورد سیستمهای رفتاری معتقد است «مردم به همان اندازه که محصول محیط اجتماعی هستند، ساخته محیط فیزیکی نیز به شمار می روند» (1990 Young)

چگونگی ارتباط متقابل رفتار و محیط از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. در حوزه روانشناسی مهمترین نظریات ارائه شده شامل روانشناسی عمقی، روانشناسی رفتار گرایی، روانشناسی گشتالت و نظریه روانشناسی اکولوژیکی است. مورد اخیر به دلیل اصالت بخشیدن به محیط عینی و فاصله گرفتن از شیوه های سنتی و آزمایشگاهی و مشاهده رفتار در محیط روزمره، با اهداف این مقاله سازگارتر بوده است و بنابراین به آن اشاره خواهد شد.

بارکر، از مؤسسین نظریه روانشناسی اکولوژیکی به بررسی الگوهای رفتاری فوق فردی یا رفتارهایی که به طور جمعی در محیط بروز می کند می پردازد، او معتقد است که بین ابعاد فیزیکی و رفتاری در قرارگاههای رفتاری تناسب و رابطه خاصی وجود دارد که آن را با مفهوم همساخت بیان می کند.(منظور از قرارگاه رفتاری، فضای فیزیکی با هدف های کاربردی و سازمانی تعریف شده است. رفتار افراد در قرارگاه رفتاری علاوه بر ویژگیهای فردی تابعی از ابعاد فیزیکی محیطی و رفتار جمعی است). بارکر معتقد است فرد با قرار گرفتن در قرارگاههای رفتاری مختلف نقشهای اجتماعی معینی را عهده دار می شود مرتضوی،1367) و Barker, 1960 ). هدف از پژوهشهایی که بر مبنای نظریه بارکر انجام می گردد در درجه نخست بررسی تأثیر ابعاد محیطی در رفتارهای جمعی است.)

میزان تأثیرگذاری و تأثیر پذیری دو مقوله رفتار و محیط نیز در قالب تئوریهای خاصی بیان شده است. در دیدگاه تعیین کنندگی محیط، محیط نقش تعیین کننده ای در رفتار، ادراک و احساس انسان دارد. در این دیدگاه هر محرکی پاسخی خاص ایجاد می نماید. محیط در چنین دیدگاهی عمدتاً به معنای شرایط اقلیمی و جغرافیایی است، اگر چه قابل تعمیم به محیط مصنوع نیز می باشد. دیدگاه امکان دهندگی محیط، محیط فیزیکی را بستری می داند که امکانات و محدودیتهایی را برای رفتار به وجود می آورد اما محیط تعیین کننده رفتار نیست بلکه صرفاً امکان بروز برخی رفتارها را فراهم می کند و یا محدودیتهایی را برای بروز برخی دیگر از رفتارها به وجود می آورد. در این دیدگاه محیط است که بر رفتار انسان تأثیر می گذارد. در دیدگاه احتمال دهندگی ضمن آنکه مردم می توانند رفتارهای مختلفی را در یک محیط داشته باشند و به انگیزه های فردی اهمیت می دهد، ویژگیهای طراحی و عوامل محیط مصنوع را در احتمال بروز رفتارهای خاص مهم می داند (بحرینی،1378؛ رضازاده 1380 و 1987 Lang,)

نکته مهم و قابل تأمل دیدگاه اخیر ، مردود دانستن جزمیت طراحی است. بدین معنا که علیرغم تأکید بر ارتباط متقابل معتقد است که طراحی محیط فیزیکی در تعیین روابط اجتماعی نقش کلیدی ندارد بلکه نقش تسهیل کننده و یا محدود کننده را ایفا می کند. در این دیدگاه ماهیت محیط و بستر رفتاری دارای اهمیت می گردند که این مفاهیم در نظریه روانشناسی اکولوژیکی نیز که قبلاً به آن اشاره شد مورد توجه بوده اند و این مقاله براساس آن تنظیم شده است.

یکی از شاخه های مطالعاتی مهم روانشناسی محیطی در دهه های اخیر بررسی الگوهای موقعیتی جرم بوده است. تحقیقات نشان می دهند که جرم در مکان و موقعیت خاصی اتفاق می افتد. تئوری هایی در زمینه جلوگیری از فعالیتهای ضد اجتماعی که به صورت رفتارهای ناهنجار از قبیل استعمال و قاچاق مواد مخدر، دزدی، از بین بردن تأسیسات و تجهیزات شهری و غیره به وقوع می پیوندد ارائه شده است. مطالعات انجام شده به دنبال ارائه راه حلی جدید برای مسئله ای مزمن است: «چگونه ممکن است که فضا به گونه ای سامان داده شود که رفتارهای ناهنجار کاهش یابد ؟»

در مطالعاتی که در اوایل دهه 70 توسط اسکار نیومن در رابطه با مجتمع های مسکونی انجام شد به برخی عوامل فیزیکی اشاره می شود که در ایجاد ترس از محیط، و یا وقوع جرم ارتباطی نزدیک دارند. تئوری «فضای قابل دفاع» راه حل مقابله با موضوع را در ایجاد قلمرو مناسب، ایجاد احساس مالکیت و تعلق خاطر به فضا، امکان وجود نظارت طبیعی از داخل ساختمان به فضای خارجی (ارتباط بصری) و بهبود شرایط فیزیکی و کالبدی منطقه اطراف می داند .( Newman, 1972 )مطالعات کاربردی اخیر در مورد جرایم محیطی نشان می دهد که جرایم محیطی در تعداد محدودی نقاط با موقعیت های خاص (کانونهای جرم) اتفاق می افتد. نکته قابل توجه آن است که افزایش موقعیت هایی مشخص باعث افزایش جرم و کاهش موقعیت ها باعث کاهش جرم می شوند و این امر ارتباط مستقیم بین جرم و موقعیتی که در آن اتفاق می افتد را مشخص می دارد.

( Brantingham and Brantingham,1993; Sherman,1995; Taylor and Harrel ,1996)

وایت (1980 )راه حل تقلیل جرایم محیطی و ایجاد امنیت را در ایجاد فضاهای جذاب شهری می داند. به نحوی که افزایش استفاده های هنجار موجب شود تا افراد ناباب مجبور به ترک فضا شوند. مدنی پور (1379) حضور افراد ناباب در مکان های عمومی را یکی از مهمترین عوامل کاهش جذابیت آنها برای استفاده عموم، به ویژه زنان می داند که این خود موجب می شود چنین فضاهایی در اشغال گروه های خاص قرار گیرد. برنامه ای به عنوان «پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی» که از دهه 1980 در امریکا مورد استفاده قرار می گیرد بر فضای قابل دفاع، قلمروها، نظارت طبیعی، روشنایی منظر سازی، کنترل دسترسیها، حمایت کاربریها و نگهداری تأکید دارد

Clarke,1997,Loukation_ Sideris,(1999)

منابع :

بحرینی ، سید حسین . تحلیل فضاهای شهری. انتشارات دانشگاه تهران .چاپ دوم . 1378

رازجویان ، محمود . نگاهی به ائتلاف معماری و علوم رفتاری در نیم قرن گذشته. نشریه صفه شماره 6 . انتشارات دانشگاه شهید بهشتی . 1375

رضازاده ، راضیه . بحران ادراکی ـ رفتاری در فضای شهری . ماهنامه شهرداری ها . ویژه نامه شماره 5 . 1380

لنگ ، جان . آفرینش نظریه معماری. ترجمه : محمود عینی فر . انتشارات دانشگاه تهران . چاپ دوم . 1382

مدنی پور ، علی . طراحی فضاهای شهری. ترجمه : فرهاد مرتضایی . شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری . 1379

مرتضوی ، شهرناز . روانشناسی محیط. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی . 1376

Barker , R , G , Ecological Psychology , Stanford , Ca : Stanford University Press , 1968

Clarke , R , et al , Designing out Crime , in Critical Justice Issues , American Society of Criminocology , 1997

Craik , K , Environmental Psychology in New Directions in Psychology , New York : Hotel , 1970

Newman , O , Defensible Space , People and Design in the Violent City , London Architectural Press , 1972

Whyte , W , The Social Life of Small Urban Space ,Washington DC : Conservation Foundation , 1980

Young , J , Justice and the Politics of Difference , Princeton University Press , 1990

Top of Form

Bottom of Form

Sunday April 2, 2006 - 10:35pm (IRST)

Next Post: فرآيند برنامه ريزي استراتژيك Previous Post: برنامه ریزی استراتژیک

Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:10.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-bidi-font-family:Arial;}

طراحی مسکن و علوم رفتاری

مطالب مشابه :

تحلیل فضاهای شهری

هدف از تحلیل فضای شهری

معرفی و نقد کتاب – تحلیل فضاهای شهری

فهرست منابع درس تحلیل فضاهای شهری

مطالعات مجتمع مسکونی ۹۰ص

نقش کاربری و طراحی شهری در نشاط اجتماعی

طراحی مسکن و علوم رفتاری

ارتباط طراحی شهری با میزان شادکامی شهروندان

شهر و مبلمان شهری