99 - مقاله سنتور 4

یکم:<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

کبک ناقوس‌زن و شارک سنتورزن است... (4)

سید سینا حسینی

در این قسمت به آشنایی با نوازندگان سنتور که در برنامه گلها نواخته اند می پردازیم. در کل نوازندگی سنتور را می توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول شیوه ای است که در آن نوازنده در یک مکتب و با یک شیوه خاص (به رپرتوار Repertoire معروف شده است) تعلیم می بیند مثل حبیب سماعی ، محمد صادق خان و ... از قدما و فرامرز پایور ، منوچهر صادقی و ... از متاخرین. دسته دوم وابسته به ذوق و سلیقه خود نوازندگی می کنند و آن چنان تحت تعلیم مکتب خاصی نیستند و اگر نزد استادی هم رفته باشند برای مدت کوتاه و پیدا کردن تجارب جدید است. مانند رضا ورزنده ، منصور صارمی ، مجید نجاحی و ... .

نوازندگانی که در برنامه گلها نوازندگی داشته اند ، عبارتند از (به ترتیب حروف الفبا):

فضل الله توکل ، فرامرز پایور ، منوچهر جهانبگلو ، محمد حیدری، جهانگیر شنجرفی ، منصور صارمی ، مجید نجاحی و رضا ورزنده.

البته نوازندگان دیگری هم گویا در رادیو نواخته اند اما یا آثارشان ضبط نشده و یا در دسترس نیست. مثل محسن بی آزار ، عباس زندی و ... . از این بین فضل الله توکل ، منصور صارمی ، مجید نجاحی و رضا ورزنده همکاری بیشتری با رادیو داشته اند.

فرامرز پایور همکاری رسمی خود با رادیو را از سال 1354 و با گلهای تازه 102 آغاز کرد (پیش از آن سه چهار صفحه ای که با ویولن مرحوم استاد صبا و آواز خانم آذر عظیما ضبط کرده بودند تحت عنوان یک شاخه گل پخش شده بود که جزو تولیدات رادیو نیست) از منوچهر جهانبگلو نیز سه، چهار برگ سبز به جا مانده است. جهانگیر شنجرفی که از کارکنان نیروی هوایی بوده ، بیشتر در رادیو نیرو هوایی برنامه داشته و در گلها شاید جمعا نیم ساعت هم از سازش باقی نمانده باشد. این سه نوازنده با ساز 9خرک نواخته اند و جزو دسته اول شیوه سنتور نوازی بوده اند. (هر سه در مکتب مرحوم استاد صبا آموزش دیده اند.)

در زیر با 4 نوازنده رادیو که نام برده شد آشنا خواهید شد اما ابتدا با وجوه مشترک بینشان آشنا شوید: همه این نوازندگان اکثرا با ساز 11 خرک نواخته اند. همه شان در دسته دوم شیوه نوازندگی سنتور هستند. هر چهار نفر در هنگام نوازندگی گاهی با دست نت ها را مقطع می کرده اند.

رضا ورزنده (1305 – 1355): ایشان موسیقی و ساز سنتور را نزد پدرشان مرشد ماندعلی ورزنده کاشانی آموختند. ساز ایشان سازی بوده که پدرشان ساخته بودند و گویا شکل و شمایل و ابعاد عجیب و غریبی داشته است. سیمهای آن همه از یک جنس بوده اند. مضرابهایشان شکل خاصی داشته است و ... . در کل صدای سنتور ورزنده (به علت عدم وجود نمد در سر مضراب) صدایی شفاف است. ریزها پر و فاصله مضرابها تا سیمها در هنگام ریز کوتاه است (یا به عبارتی ارتفاع نمی گیرد). گاها مضراب روی سیم می چسبد و نت مقطع می شود. تکیه ها گاها فواصل خاصی به خود می گیرند. (مثلا تکیه های دست چپ رو یک نت باقی می ماند و دست راست به ملودی پردازی در نت های بالایی می پردازد). نحوه پرورش و ارزش مطالب و آوازها و گوشه هایی که مرحوم ورزنده می نواختند بسیار عالی و دارای کیفیت موسیقایی بالاست. مرحوم ورزنده در تغییر دادن ضرب (ریتم) در هنگام نواختن دست توانایی داشته اند.

منصور صارمی (1309یا 1313 – 1378): ایشان موسیقی و ساز سنتور را نزد شخصی به اسم سیف الله و به طریق سینه به سینه آموخته اند و چند سالی هم نزد نورعلی برومند و مرتضی محجوبی به کسب تجربه می پردازد. در اصل مرحوم صارمی تعلیم دیده مکتب خودشان هستند نه شخص دیگری!! شیوه پرورش مطالب و بداهه نوازی های ایشان بسیار جالب و شنیدنی است، علی الخصوص وقتی با ساز یا سازهای دیگری همراهی کرده اند. مطالب ایشان در همنوازی ها ، که اکثرا به شیوه سوال و جواب بوده ، دنباله همان مطلبی است که نوازنده دیگر نواخته است که با توجه به عدم تمرین قبلی بسیار قابل توجه است. نوازندگی ایشان بسیار شیرین و گوش نواز است. مطالبشان با اینکه در عمل پیچیده و پیاده کردنشان مشکل است اما در هنگام شنیدن بسیار ساده به نظر می آید یا به عبارتی سهل و ممتنع است.

فضل الله توکل (1321) ، مجید نجاحی (1313): دلیل اینکه نام این دو هنرمند را در کنار هم آورده ام این است که شیوه نوازندگی این دو شباهت هایی با هم دارد. صدای ساز این دو صدایی نرم تر و بم های آن پر حجم تر است. دلیل این امر پایین تر آوردن کوک ساز و استفاده از نمدهای قطورتر و سنگین تر در سر مضرابها است. از طرف دیگر با پایین آمدن کوک سیم ها قابلیت ارتعاش بیشتری پیدا می کنند، با استفاده از همین خصوصیت این دو هنرمند در هنگام نواختن با فشار انگشت شست بر روی پشت خرک سیمها لرزش (ویبراسیون) های خاصی به ساز می دهند که ناله های تازه ای ایجاد کرده است. (اگر به طور میانگین در نظر بگیریم، مجید نجاحی بیشتر از این روش استفاده کرده است) در نوازندگی این دو هنرمند نقش پاساژها و آرپژها بسیار زیاد است و در کل آنقدر که به خلق اصوات متفاوت دست می زنند به ارائه مطالب و گوشه ها و ... نمی پردازند و مطالب نواخته شده نسبتا سیر ساده تری دارد. البته تفاوت هایی هم بین نوازندگی این دو هنرمند وجود دارد. مثل همان میزان استفاده از ویبراسیون ها یا شفافیت ساز (صدای ساز مجید نجاحی از فضل الله توکل کمی شفاف تر است) و ... که با شنیدن آثار ایشان متوجه خواهید شد.

دوم: تکنوازان

در 3 شماره پیش آثاری از نوازندگان سنتور همراه کمانچه کامران داروغه شنیدید؛ این بار برای درک بهتر مطالب بالا سنتور هر 4 نوازنده معرفی شده را همراه نی محمد موسوی را می شنوید:

تکنوازان 680

مایه: ابوعطا

سنتور: رضا ورزنده دانلود

نی: محمد موسوی

تکنوازان 618

مایه: افشاری

سنتور: مجید نجاحی دانلود

نی: محمد موسوی

تکنوازان 754

دستگاه: شور

سنتور: منصور صارمی دانلود

نی: محمد موسوی

تکنوازان 689

مایه: شوشتری

سنتور: فضل الله توکل دانلود

نی: محمد موسوی

چهارم: شما و رادیو

این بار برنامه متفاوتی از شما و رادیو می شنوید که به مناسبت سالگرد تاسیس رادیو با اجرای آقای روحانی و خام آذر پژوهش اجرا شده است: دانلود

1 – گفتگو با روحبخش:

گاراژ

دستگاه: سه گاه

آهنگ: عباس شاپوری

شعر: نواب صفا

دم گاراژ بودم و یارم سوار شد دل مسافرا بر من کباب شد

تلفن می کنم به سعادت آقا که یار شیرازیم امشو نگهدار

بابا جون دورت می گردم به قربونت می گردم میرم تو شهر می گردم پی دلبر می گردم

تو که هی می زنی هی می زنی جار تو که بار می زنی ماشین خواربار

الهی ماشینت خواربار شود خود که یار شیرازی همراه من باد

بابا جون دورت می گردم به قربونت می گردم میرم تو شهر می گردم پی دلبر می گردم

آواز

عاشقم، دیوانه ام، اما ندارم چاره ای دل به من گفتا بیا با هم بسازیم خانه ای

شب به کوی عشقم و روزم به هر ویرانه ای عاشقان کی خانه دارند دل مگر دیوانه ای

ادامه تصنیف

از اون بالا می آی لنگه نداری مگر عشق منو بر سر نداری

الهی بشکنه اون لنگر کشتی نصیب من بشه یک زن رشتی

مامان دورت می گردم به قربونت می گردم میرم تو شهر می گردم پی دلبر می گردم

2 – گفتگو با مجید وفادار و پروانه و جواد بدیع زاده:

شعر و آهنگ: پروانه

ویلن: مجید وفادار

این دل اگه دل منه من می دونم با من چه ها کرده اینو خوب می دونم

عاشقم کرده نکردم شکوه ای خوب می دونه گوشه خلوت نشستم گریه کردم می دونه

می دونه می دونه

می دونه خوب تا نکرده این دل من با کسی

این دل فقط یارش و را می خواد چون و چرا نمی کنه

دلم می خواد فرار کنم تو جنگل آشیون کنم

هر کی از راه می رسه چنگی به قلبم می زنه

این خدای آسمون هم رحمی به من نمی کنه این دل فقط یارش و را می خواد چون و چرا نمی کنه

4 – گفتگو با شاهرخ نادری تهیه کننده برنامه شما و رادیو.

99 - مقاله سنتور 4

مطالب مشابه :

ویژگی های یک سنتور خوب...

ویژگی های یک سنتور خوب

مصاحبه با استاد پرویز مشکاتیان

اسمانی ترین صدا از رادیو ایران پخش شد

ص دا

جنس مضراب

99 - مقاله سنتور 4

نکاتی چند در مورد مضراب سنتور