قطب راوندی و تلخیص تفسیری کرامی (حسن انصاری)

مرحوم حاج شیخ آقابزرگ طهرانی در جلد 4 الذریعه (ص 425)، کتابی را با عنوان تلخیص فصول عبدالوهاب از قطب‏ الدین راوندی (د 573 ق.) نام برده و گفته است که این کتاب موسوم به اللب وـ اللباب یا اللباب المستخرج من فصول عبدالوهاب است (نیز نک: همو، 18/281). مؤلف الذریعه در ص 289 جلد 18 از کتاب لب‏ اللباب قطب ‏الدین راوندی نیز نام برده و گفته است که این کتاب در اخبار مواعظ و اخلاق است و 150 مجلس را شامل می‏شود. در ص 280 همین جلد نیز باز مدخل اللباب فی‏ فضل آیة‏الکرسی را عنوان کرده و آن‏را از قطب راوندی می‏داند. آقابزرگ می‏گوید که ریاض‏ العلماء این کتاب را به نقل برخی از متأخرین در کتاب «مزارش» نام برده و سپس احتمال می‏دهد که شاید این کتاب همان کتاب اللب و اللباب مختصر فصول عبدالوهاب باشد. در ص 292 همین جلد باز کتاب اللب و اللباب مختصر فصول عبدالوهاب فی فضل آیة‏الکرسی را نام می‏برد و آن‏را از قطب ‏الدین راوندی می‏داند. آقابزرگ می‏ افزاید که مرحوم حاجی نوری در دارالسلام (1/113) و جز آن از این کتاب نقل کرده است. آقابزرگ می‏گوید که حاجی نوری در دارالسلام این کتاب را اللب و اللباب مختصر فصول عبدالوهاب فی فضل آیة‏الکرسی خوانده است.

میرزا عبداللّه‏ افندی در ریاض‏ العلماء (2/421) در ذیل شرح احوال قطب‏ الدین راوندی می‏نویسد که وی را کتابی است به نام تلخیص فصول عبدالوهاب فی تفسیرالآیات والروایات که درباره تفسیر آیات و روایات است و فوائد و اخبار را از طرق امامیه بدان افزوده است. میرزا عبداللّه‏ می‏ افزاید که این کتاب را در اردبیل دیده است و کتابی است نیکو ولی در اصل کتاب تصریح به اینکه تألیف قطب‏ الدین است نشده ولی به‏هرحال بر روی نسخ به وی منسوب شده و نسبت این کتاب به قطب‏ الدین مشهور است. افندی در دنباله شرح احوال او می‏گوید که برخی از متأخران در کتاب المزار،کتاب اللباب فی فصل آیة الکرسی را به قطب‏ الدین راوندی منسوب کرده ‏اند. او البته چند سطری بعد می‏نویسد که به نظرم کتاب اللباب همان تلخیص فصول عبدالوهاب باشد چرا که در برخی کتابها دیده‏ ام که گفته‏ اند کتاب اللباب المستخرج من فصول عبدالوهاب از قطب‏الدین راوندی است.

به‏ هرحال وجود کتابی با عنوان تلخیص فصول عبدالوهاب مرا به یاد تفسیر کرّامی الفصول تألیف ابوحنیفه عبدالوهاب بن محمّد انداخت و از اینرو با کنجکاوی سراغ این کتاب را از آثار حاجی نوری که خود تلخیص را بنا بر گفته آقابزرگ دیده بوده و از آن استفاده کرده بوده است، گرفتم. مرحوم محدث نوری در جلد سوم کتاب مستدرک ‏الوسائل (یعنی خاتمة‏المستدرک) در ضمن برشمردن از منابع و مصادر کتاب خود، از کتاب لب‏ اللباب اثر قطب ‏الدین راوندی یاد می‏کند و می‏ افزاید که این کتاب مختصری است از کتاب فصولِ نورالدین عبدالوهاب شعرانی عامی (!؟). نوری در ادامه می‏گوید که قطب‏الدین در این تلخیص مطالب باطل کتاب را حذف کرده و در واقع آنرا «تهذیب» کرده است. او همچنین به این نکته اشاره می‏کند که جلد دوم کتاب فصول را خود در آستان قدس دیده بوده و آنرا از لحاظ حجم با کتاب اللباب مقایسه می‏کند. او می‏گوید که کتاب اللباب بسیار نیکو و کثیرالفوائد و مشتمل بر 155 مجلس است که در تفسیر 155 آیه از قرآن به ترتیب سُوَر تنظیم شده است.

بی‏ تردید مرحوم محدث نوری در تشخیص هویت مؤلف کتاب الفصول اشتباه کرده، چرا که عبدالوهاب شعرانی درگذشته به سال 973 ق. است و طبعا کتاب او نمی‏تواند منبع کتاب قطب‏ الدین راوندی (د 573 ق.) باشد. البته امروزه ما می‏دانیم که کتاب الفصول که نسخه آن در کتابخانه آستان قدس موجود است (و همچنین در کتابخانه مجلس و دانشگاه و موزه بریتانیا) تألیف ابوحنیفه عبدالوهاب بن محمّد حنفی کرّامی است. جناب استاد محترم آقای دکتر شفیعی کدکنی در مقاله «چهره دیگر محمّدبن کرام سحبستانی در پرتوِ سخنانِ نویافته از او» (منتشر شده در ارج ‏نامه ایرج)، درباره تفسیر الفصول ابوحنیفه عبدالوهاب بن محمّد که نام مؤلف را خود کشف کرده‏اند، به تفصیل سخن گفته‏ اند.

به‏ هرحال بنا بر تبویب کتاب به تلخیص الفصولِ قطب‏الدین راوندی، ظاهرا اینک می‏توان چنین اظهار کرد که اصل کتاب نیز در 155 مجلس و در تفسیر 155 آیه بوده است. جناب استاد شفیعی درباب تعداد مجالس کتاب اظهار بی‏ اطلاعی کرده اند و تنها به این نکته اشاره کرده‏اند که نسخه آستان قدس شامل 65 مجلس است.

در اینجا باید بیفزایم که با وجود دشمنی و خصومت دیرینه میان شیعیان و کرامیان که آنرا در مقاله‏ای دیگر بررسی کرده‏ام، کتاب الفصول مورد توجه علمای شیعه بوده است. افزون بر تلخیص قطب ‏الدین راوندی، می‏دانیم که صاحب نقض نیز در کتاب خود از فصولِ شیخ عبدالوهاب حنفی یاد کرده و از آن مطلبی را نقل کرده است (ص 265). با توجه به وجود نسخه کتاب نزد محدث نوری، من امیدوار هستم که در آینده کتاب تلخیص فصول عبدالوهابِ قطب ‏الدین راوندی پیدا شود و بدین وسیله ما به تلخیص بخشهای احتمالاً مفقود کتاب فصول عبدالوهاب دسترسی پیدا کنیم.

منبع: نشر دانش » سال شانزدهم، پاییز 1378 - شماره 3 »

نویسنده:انصاری قمی، حسن

قطب راوندی و تلخیص تفسیری کرامی (حسن انصاری)

مطالب مشابه :

درس مبانی گرافیک و مبانی رنگ

مختصری از زندگینامه پل رند گرافیست مشهور آمریکایی

اندرزی زیبا از امام رضا علیه السلام به روایت علامه قطب راوندی

چهرهای معاصر (دکتر محسن قاسمپور)

حضور نامزدهای انتخاباتی راوند در ائتلافهای پنجگانه کاشان

قطب راوندی و تلخیص تفسیری کرامی (حسن انصاری)

به بهانه اتحاد خجسته راوند و خزاق

سید ابو الرضای راوندی اولین شارح نهج البلاغه

مهدی حبیبی طراح گرافیک/ عضو پلتونیوم

آموزش زبان فرانسوی در ایران