پیدا کردن قبله

طریقه پیدا كردن قبله و جهات مختلف

طریقه پیدا كردن قبله با قبله نما

با عرض سلام می خواستم بدونم طریقه پیدا كردن قبله با قبله نما به چه صورت است در روی كف دست یك جور نشان میدهد روی فرش یك جور وروی زمین جهتی متفاوت نشان مددهد لطفا راه صحیح پیدا كردن قبله را بفر مایید0 با تشكر از راهنمایی شما لطفا به ایمیل من بفرستید.
پاسخ : با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
برای یافتن قبله راههای گوناگونی وجود دارد، كه ساده ترین آن استفاده از ساعت عقربه دار می باشد. در این روش نوك عقربه ساعت شمار را طوری متوجه خورشید سازید كه سایه آن درست در زیر عقربه قرار گیرد، در این حالت نیمساز زاویه حاصله از عقربه ساعت شمار و عدد دوازده نمایشگر جنوب است. وقتی جهت جنوب را دانستید می توانید قبله را در هر جا که باشید بیابید. قبله در ایران به سمت جنوب غربی می باشد.
همچنین در طول روزهای آفتابی می توان با مشاهده مکان خورشید در آسمان، به طور تخمینی جهت یابی کرد.
خورشید هنگام طلوع در جهت شرق دیده می شود، و در هنگام مغرب در جهت غرب است. با این دو نقطه می توان جنوب و شمال را دانست.
در نیم کره شمالی، خورشید قبل از ظهر در جهت شرق متمایل به جنوب دیده می شود؛ و در ظهر در بالای سر به طرف جنوب دیده می شود، و بعد از ظهر هم در جهت غرب متمایل به جنوب دیده می شود.
و در نیمکره جنوبی، خورشید قبل از ظهر در جهت شرق متمایل به شمال دیده می شود؛ و در ظهر در بالای سر در جهت شمال دیده می شود؛ و بعد از ظهر هم در جهت غرب متمایل به شمال دیده می شود.
با این حساب با دانستن موقعیت خود در کره زمین، و مشاهده مکان خورشید و دانستن این که چه موقع از روز است، می توان در هر شرایطی بطور تخمینی جهت یابی کرد.
در هنگام ضرورت همین که انسان جهت تقریبی قبله را بداند کفایت می کند.
با آرزوی توفیق.
موسسه ذکر ـ قم.
باستانی.

گردآوری : گروه اینترنتی نیک صالحی

چگونه درروزجهت یابی کنیم؟

1-طلوع وغروب خورشید.

هرطرف که خورشیدطلوع کندمشرق وهرطرف که خورشیدغروب کندمغرب نام دارد.

2- ساعت :

عقربه ساعت شمار را به طرف خورشید می‌گیریم به طوری که سایه آن به زیر خودش برود. آنگاه بین عدد دوازده و عقربه ساعت شمار زاویه‌ای رسم میکنیم .اگر برای زاویه تشکیل شده نیمسازی در نطر بگیریم این نیمساز سمت جنوب را نشان میدهد .(البته در نیمکره شمالی که ما قرار داریم)

۳- لانه مورچه‌ها مورچه ها به صورت غریزی خاک رادرجهت شمال لانه هایشان می ریزندتالانه شان آفتاب گیرباشد.

۴-خورشید و اجسام :

شئ راست وبلندی را در زمین فرومیکنیم جهت سایه ایجادشده هنگام ظهرجهت شمال رانشان می دهد.(درنیمکده شمالی)

۵-تنه درختان بریده شده :

دوایرتنه درخت بریده رانگاه می‌کنیم هرجا که فاصله خطوط به هم نزدیک باشد سمت شمال و هرجا که فاصله خطوط از هم دور باشد سمت جنوب را نسان می‌دهد.

۶-خزه روی درختان :

آن طرفی که خزه زیاد است سمت شمال را نشان می‌دهد.

۷-درمساجد مسلمین

که محراب به طرف (قبله)جنوب غربی است. (درشمال شرق ایران-خراسان رضوی)

۸-درگورستان مسلمین

در گورستان مسلمین سنگ قبر سمت (قبله) جنوب غرب را نشان می دهد.(درشمال شرق ایران-خراسان رضوی)

۹-مسمانان سنگ دستشویی راخلاف جهت قبله نصب می کنند.

۱۰-دیوارهای خرابه ها

معمولا سمت شمال دیوار ها بیشتر مرطوب بوده و آثار خاک ریختگی دارد

چگونه درشبجهت یابی کنیم؟

در شب برای جهت یابی می توان از وجود ستارگان و سیارات منظومه شمسی که قابل روئیت هستند استفاده نمود که چند روش به شرح زیر است:

1 – روش استفاده از ستاره قطبی یا جُدی:

در راستای قطب شمال ستاره ثابتی وجود دارد به نام ستاره قطبی که اگر روبروی آن بایستید شمال (حقیقی) پیش روی شما قرار گرفته است. برای پیدا نمودن این ستاره لازم است از مجموعه ستارگان دب اکبر (خرس بزرگ) و ذات الکرسی استفاده نمود.

روش استفاده از ستارگان دب اکبر:

ستارگان دب اکبر هفت ستاره می باشند که به شکل ملاقه قرار گرفته اند. اگر دو ستاره آخر یعنی لبه ملاقه را در نظر بگیریم و بوسیله یک خط فرضی آنها را به هم متصل کرده و پنج برابر ادامه دهیم، این خط به ستاره قطبی می رسد.(شکل 7)

2) روش استفاده از ستارگان ذات الکرسی:

این مجموعه از پنج ستاره تشکیل شده است که اگر آنها را به طور فرضی به هم متصل نمایید شکل N یا W در آسمان پدید می آید که اگر نیمساز زاویه کوچک تر را رسم کنیم این امتداد به ستاره قطبی منتهی می گردد.

تذکر: در شب هنگام استفاده از ستارگان ذات الکرسی گاهی اوقات از ستاره راس زاویه وسط استفاده می گردد که امتداد از آن به ستاره قطبی ختم می گردد و در برخی مواقع نیمساز زاویه کوچک تر را حدودا ادامه می دهند که هر دو امتداد به ستاره قطبی می رسد. (شکل 8)

3 - توسط ستارگان بادبادکی:

حدود هفت یا هشت ستاره در آسمان وجود دارد که به شکل بادبادکی یا علامت (؟) می باشد. این ستارگان همیشه از شرق به غرب حرکت می کنند و در هر حال دنباله بادبادک جهت جنوب را نشان می دهد. (شکل 9)

4 – بوسیله ستارگان خوشه پروین:

حدود ده الی پانزده ستاره به صورت یک دسته در یکجا به شکل خوشه انگور مجتمع هستند که به آن خوشه پروین گفته میشود. این ستارگان از شرق به غرب حرکت می کنند و در هر حال دم آن به طرف شرق می باشد.

5– به روش هلال ماه:

برآمدگی هلال ماه در نیمه اول هر ماه جهت مغرب و در نیمه دوم هر ماه جهت مشرق را نشان می دهد. (با تشخیص نیمه اول یا دوم هر ماه از این روش می توان استفاده نمود). (شکل 11)

تذکر: در صورتی که نتوانید نیمه اول و دوم هر ماه را تشخیص دهید می توانید توسط خطی مستقیم دو سر هلال ماه را به هم وصل کرده و به طرف پایین ادامه دهید تا شکل P که نشان دهنده سمت مغرب و یا شکل q که نشان دهنده سمت مشرق می باشد در نظرتان مجسم شود.

قبله یابی

قبله جهتی است که مسلمانان برخی از اعمال عبادی خود (مانند نماز و ذبح) را به سوی آن انجام می‌دهند. همچنین مردگان را در قبر به شکلی روی دست راست می‌خوابانند که بدنشان رو به قبله باشد. بسیاری از کارهای مسلمانان (مانند خوابیدن، دعا کردن، غذا خوردن، نشستن و...) مستحب است رو به قبله باشد. قبلهٔ مسلمانان ابتدا به طرف بیت‌المقدس بود، که در مدینه به فرمان خداوند به سوی کعبه (درون مسجدالحرام) تغییر کرد. عرض جغرافیایی کعبه ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه و ۲۴ ثانیه شمالی است، و طول جغرافیایی آن ۳۹ درجه و ۴۹ دقیقه و ۲۴ ثانیه‌است.

با یک نقشهٔ خاورمیانه و یک نقاله زاویهٔ بین شمال و قبله را مي‌توان به صورت تقريبي به دست آورد.

البته میتوان زاویه شهرموردنظرومکه وقطب جنوب رانیزبه همین روش درآورد وسپس درروی زمین ابتداروبه جنوب ایستاده وسپس به مقدارزاویه ای که ازروی نقشه بانقاله به دست آورده ایم به سمت غرب بچرخیم تاجهت قبله به دست آید.

قبله‌نما: دقیق‌ترین روش تعیین قبله، به‌وسیلهٔ قبله‌نماست، که آن هم با یک قطب‌نما انجام می‌گیرد.

· قطب‌نما: هرگاه با قطب‌نما جهت شمال را مشخص کردیم، و با نقشه اختلاف زاویهٔ جهت قبله با قطب را اندازه‌گیری نمودیم -مطابق شکل- می‌توانیم جهت قبله را به صورت تقريبي بیابیم. اين روش به دليل در نظر نگرفتن انحناي زمين مي‌تواند بسيار نادقيق باشد. مثلاً در آمريكاي شمالي جهت قبله به سمت شمال يا شمال شرقي است، در صورتي كه اين روش جهت جنوب شرقي را نشان خواهد داد.

· سایه در روزهایی خاص: دو بار در سال خوشید دقیقاً بالای کعبه قرار می‌گیرد، که جهت قبله در هر جای دنیا خلاف جهت سایهٔ ایجاد شده از شاخص (یا هر جسمی که به طور عمودی در زمین مسطح فرو شده باشد) است. یعنی اگر رو به خوشید بایستید، رو به قبله ایستاده‌اید. این دو زمان عبارت‌اند از: ساعت ۹:۱۸ گرینویچ روز ۷ خرداد(مطابق با ۲۸ می)، و ساعت ۹:۲۷ روز ۲۶ تیر(مطابق با ۱۶جولای). تاریخها برای سالهای قبل است

· محراب مسجد: محراب مساجد به طرف قبله‌است. در نمازخانه‌ها هم معمولاً جهت قبله با پیکانی مشخص شده‌است.

سنگ قبرمسلمانان

مرده را طوری روی دست راست می‌خوابانند که بدنش رو به قبله باشد

روشهاي عملي جهت يابي و طريقه محاسبه آزيموت قبله بر روي زمين

چهار جهت اصلي:

افق هر نقطه ،مدارآن محل رادر دو نقطه ونصف النهار آن محل را نيز در دو نقطه قطع مي كند بطوريكه خط واصل ميان دو نقطه اول بر خط واصل ميان دو نقطه دوم عمود است . از دو نقطه اول ،آن كه در سمت طلوع خورشيد است،مشرق يا خاور ،وآنكه در سوي مقابل واقع شده آن است،مغرب يا باختر گويند. از دو نقطه دوم آنرا كه در طرف چپ شخصي كه رو به مشرق ايستاده است ،شمال ونقطه ديگر را كه در مقابل آنست ،جنوب مي نامند.

جهات فرعي:

چهار نقطه شمال ،جنوب ،مشرق،ومغرب،دايره افق هر محل را به چهار قسمت برابر تقسيم مي كنند.(چهار جهت اصلي ) براي اينكه در علم جغرافيا ودريا نوردي ويا هوا نوردي امتدادها را بادقت بيشتري تعيين نمايند هر يك از زواياي قائمه ميان چهار جهت اصلي را به چهار قسمت متساوي تقسيم مي كنند وبدين جهت دوازده نقطه يا جهت ديگر حاصل مي گردد كه به آنها جهات غرعي مي گويند .اسامي جهات مزبور به ترتيب گردش عقربه هاي ساعت از سمت شمال عبارتست از :

1- شمال 9- جنوب

2-شمال شمال شرقي 10- جنوب جنوب غربي

3- شمال شرقي 11- جنوب غربي

4- شرق شمال شرقي 12- غرب جنوب غربي

5- شرق 13- غرب

6- شرق جنوب شرقي 14- غرب شمال غربي

7- جنوب شرقي 15- شمال غربي

8- جنوب جنوب شرقي 16- شمال شمال شرقي

سمت (جهت ) مبنا و انواع آن

در جهت يابي براي نشاني دادن ناچار از بكار بردن جملاتي مانند سمت چپ وراست هستيم . حال اگر سمت مبنايي وجود نداشته باشد سمت هاي راست وچپ را نسبت به چه بايد سنجيد. براي رفع هرگونه ابهام و برقراري ارتباط وايجاد تفاهم ،در نقشه خواني و سمت يابي همواره از سمت معيني به نام سمت مبنا يا سمت شمال استفاده مي شود و كليه جهت ها وامتدادهاي طبيعت را نسبت به آن مورد سنجش قرار مي دهند.

سمت مبنا در نقشه خواني بر سه نوع تقسيم مي گردد ، كه عبارتند از :

1- سمت شمال جغرافيايي يا شمال حقيقي:

اين سمت كه بيشتر از همه سمتها استفاده مي شود اينچنين است . هرگاه هريك از نقاط سطح زمين را بسوي قطب شمال امتداد دهيم سمتي پديد مي آيد كه به آن شمال جغرافيايي يا شمال حقيقي مي گويند. شمال جغرافيايي هر يك از نقاط سطح زمين امتداد نصف النهار همان نقطه رو به سمت قطب شمال است وبر روي نقشه ها معمولا با حروف اختصاري (True North) T.N مشخص مي سازند.

2- سمت شمال مغنا طيسي:

امتدادي را كه نوك شمالي عقربه مغناطيس نشان ميدهد شمال مغناطيسي گويند كه قطب شمال مغناطيسي در سال 1970درآمريكاي شمالي در نزديكي جزيره پرنس والز واقع در كانادا به مختصات 100 درجه غربي و 73 درجه شمالي و در همان سال قطب جنوب مغناطيسي درسرزمين ويكتورياي جنوبي قاره قطب جنوب قرار داشت واين دوقطب هيچگاه روي قطر كره زمين قرار نگرفته وخط واصل ميان آنها همواره از فاصله 1200 كيلومتري مركز زمين عبور

مي كند اين قطبها همواره در حال تغيير وجابجايي اند .كه تغييرات آنها يعني زاويه انحراف مغناطيسي نقاط مختلف كره زمين را مي توان از روي آخرين نقشه هاي ايزوگونيك (خطوط هم انحراف مغنا طيسي) بدست آورد.كه اين انحراف مغناطيسي نسبت به شمال جغرافيايي در ايران حدودا 5 درجه شرقي است. شمال مغناطيسي را در نقشه ها معمولا با يك نيم فلش يا با حروف (Magnetic North) M. N يعني شمال مغناطيسي نشان مي دهند .

3- شمال شبكه قائم الزاويه:

امتداد شمالي شبكه متعامد روي نقشه را شمال شبكه قائم الزاويه يا به طور خلا صه شمال شبكه مي نامند به عبارت ديگر اگر خطوط افقي شبكه قائم الزاويه را محورX ها وخطوط قائم آن را محور Y ها بناميم امتداد محور Y ها درواقع همان شمال شبكه است . در روي نقشه ها شمال شبكه را با حروف(Grid North) G.N نشان مي دهند.

روشهاي شمال يابي:

در توجيه نقشه يافتن شمال يكي از ضروريات است علاوه بر آن در كارهاي روزانه نيز يافتن شمال ضرورت دارد.بالطبع پاسخگويي به آنها به تمرين و ممارست نيازمند است .براي يافتن شمال شيوه هاي گوناگوني وجود دارد كه به ترتيب در سه بخش به آنها اشاره مي شود.

الف – يافتن شمال در هنگام روز كه روشهاي گوناگون آن عبارتند از:

1- يافتن شمال با استفاده از محل طلوع وغروب خورشيد:

اگر در محلي كه زندگي مي كنيم حدودا محل طلوع و غروب خورشيد را بدانيم حال اگر طوري بايستيم كه دست راست ما به طرف محل طلوع خورشيد (كه همان مشرق است) ودست چپ ما به طرف محل غروب خورشيد (كه همان مغرب است) باشد آنگاه روبروي ما شمال خواهد بود وپشت سر ما جنوب دست راست ما مشرق ودست چپ ما مغرب مي باشد.

2- يافتن شمال با استفاده از سايه شاخص هنگام ظهر واقعي

چوب يا ميله فلزي(شاخص) به ارتفاع 1تا 2 متر را در زمين آفتابگير ومسطح وهمواري فرو برده وكاملا آنرا محكم مي كنيم حال سايه آنرا در نظر ميگيريم. همانطور كه مي دانيم خورشيد هر روز كه از سمت مشرق طلوع ميكند در ابتدا سايه اجسام طولاني است كم كم كه خورشيد بالا مي آيد ودر آسمان اوج مي گيرد سايه اجسام كوتاه تر مي گردد تا هنگام ظهر كه خورشيد به بلند ترين مكان خود در آسمان ميرسد اين لحظه در واقع ظهر شرعي آن مكان است درست در همين لحظه صداي اذان به افق آن محل به گوش مي رسد در اين زمان سايه اجسام به حداقل خود در آن روز مي رسد. حال اگر در نيمكره شمالي باشيم امتداد سايه دقيقا رو به سمت شمال خواهد بود وجهت مخالف آن يعني به طرف يايه شاخص و روبه طرف خورشيد سمت جنوب مي باشد. در نيمكره جنوبي امتداد سايه برعكس نيمكره شمالي رو به سمت جنوب است واگر رو به سمت پايه شاخص يا خورشيد بايستيم رو به شمال ايستاده ايم.

در هر صورت هنگامي كه رو به سمت شمال بايستيم وپشت سر ما جنوب باشد آنگاه سمت راست ما مشرق وسمت چپ ما مغرب خواهد بود.

3- يافتن شمال با استفاده از سايه شاخص در تمام مواقع روز:

دوباره چوب يا ميله فلزي (شاخص ) را در زمين آفتابگير وهمواري فرو مي بريم. در هر موقع از روز باشد فرقي نمي كند نوك سايه اول اين شاخص را بر روي زمين بوسيله ميخ يا سنگ كوچكي علامت گذاري مي كنيم حدود 15 دقيقه درنگ كرده كه با حركت خورشيد در آسمان سايه نيز جابجا شده است دوباره نوك سايه دوم شاخص را بر روي زمين نشانه گذاري مي كنيم. حال اين دو نقطه بر روي زمين را به وسيله خط مستقيمي به هم متصل ساخته وقدري آنرا امتداد مي دهيم. اين خط در واقع جهت شرق و غرب را مشخص مي سازد. بدين ترتيب كه همواره امتداد نقطه سايه يكم به سمت غرب وامتداد نقطه سايه دوم به سمت مشرق است.حال چنانچه بر اين خط شرقي – غربي خط مستقيمي كاملا عمود رسم نمائيم به طرف امتداد سايه ها در نيمكره شمالي رو به سمت شمال وسمت ديگر اين خط كه امتداد آن تقريبا به سمت يايه شاخص يا رو به سمت خورشيد است رو به سمت جنوب خواهد بود . اما در نيمكره جنوبي برعكس مي باشد يعني امتداد خط سايه هاي شاخص روبه سمت جنوب وسمت ديگر خط به طرف خورشيد رو به سمت شمال خواهد بود.

4 - يافتن شمال به كمك ساعت عقربه دار در تمام اوقات روز :

در نيمكره شمالي نوك عقربه ساعت شمار خود را طوري به سمت خورشيد قرار مي دهيم كه سايه عقربه درست در زير آن قرار گيرد .(منظور عقربه ساعت شمار كاملا در امتداد رو به سمت خورشيد باشد ) د ر اين حال نيمساز

زاويه اي كه مابين عقربه ساعت شمار و عدد 12 ساعت تشكيل مي شود را در نظر گرفته چنانچه نيمساز اين زاويه را رسم نمائيم ،امتداد اين نيمساز سمت جنوب وسوي ديگر آن شمال را نشان مي دهد.

در نيمكره جنوبي عدد 12 ساعت را متوجه خورشيد كرده ونيمساز زاويه عقربه ساعت شمار و عدد 12 را به طور نظري رسم مي كنيم در اين حال امتداد نيمساز سمت شمال وسوي ديگر آن جنوب را به طور تقريب نشان مي دهد.

بايد توجه داشت كه از اين روش فقط بين عرض هاي 5/23 تا 5/66 درجه شمالي يا جنوبي مي توان استفاده كرد ودر مناطق قطبي و مناطق مداري كاربردي ندارد.

ب – يافتن شمال در هنگام شب به روشهاي گونا گوني امكان پذير است كه بدين تر تيب اند.

1- يافتن شمال با استفاده از ستار گان قطبي:

در هنگام شب براي شمال يابي از ستارگان استفاده مي شود. همانطور كه مي دانيم ستارگان چون از ما خيلي دور هستند ثابت به نظر مي رسند. بنابراين موقعيت آنها در آسمان و نظم آرايش آنها نسبت به هم تغييري نمي كند. اما حركت ظاهري ستارگان در آسمان در نتيجه چرخش زمين به دور محور قطبها (حركت وضعي ) زمين است كه به نظر مي رسند كه ستارگان نيز مانند ماه و خورشيد از افق مشرق طلوع نموده ودر آسمان اوج گرفته وبعد از مدتي غروب مي نمايند. اما در هر محل از كره زمين موقعيت يك ستاره در آسمان نيمكره شمالي هيچگاه تغيير نمي كند.

يعني حركت ظاهري نيز ندارد. دليلش اين است كه امتداد محور فرضي زمين در آسمان نيمكره شمالي زمين با اختلاف خيلي كم (نزديك 1 درجه ) ازكنار اين ستاره عبور مي كند.و آن ستاره ، ستاره قطبي يا ستاره جدي از صورت فلكي دب اصغر (خرس كوچك ) است. كه پر نور ترين ستاره( ستاره آلفا ) اين صورت فلكي است. اما پيدا كردن اين صورت فلكي و ستاره قطبي به تنهايي كمي دشوار است به همين دليل به كمك ستار گان صورت فلكي دب اكبر (خرس بزرگ )كه داراي 7 ستاره پر نور و تعدادي ديگر ستاره كم نورتر مي باشد ، مي توان به راحتي به ستاره قطبي دست پيدا نمود . روش پيدا كردن ستاره قطبي با توجه به شكل اينگونه است.

هفت ستاره پر نور دب اكبر را هفت برادران يا ستاره هاي ملا قه اي شكل نيز مي گويند. حال اگر فاصله ميان ستاره 6 كه آنرا ستاره مراق و ستاره 7 كه به آن ستاره دبه مي گويند را 5 برابر در آسمان كه به سمت لبه آبريز ملا قه است امتداد دهيم به ستاره قطبي مي رسيم و اگر روبروي اين ستاره بايستيم رو به سمت شمال ايستاده وپشت سر ما جنوب خواهد بود.جالب است بدانيم كه ارتفاع ستاره قطبي از افق هر محل كه آنرا با درجه اندازه گيري زاويه محاسبه

مي نمايند برابر با عرض جغرافيايي آن محل است يعني اگر عرض جغرافيايي نقطه اي را ندانيم با اندازه گيري زاويه ارتفاع ستاره قطبي از افق آن محل مي توانيم به عرض جغرافيايي آن محل دست پيدا نمود . مثلا در شهر كرمان ستاره قطبي از سطح افق 30 درجه بالاست بنا براين عرض جغرافيايي شهر كرمان 30 درجه شمالي است.

اما در نيمكره جنوبي ستاره مشخصي مانند ستاره قطبي در امتداد محور جنوبي كره زمين وجود ندارد ولي به كمك يك صورت فلكي به نام صليب جنوبي مطابق شكل مي توان تقريبا محل قطب جنوب سماوي را بدست آورد.

اگر فاصله ميان ستاره 4 و3 از صورت فلكي صليب جنوبي را از جهت ستاره 2 به سمت ستاره4 چهار و نيم برابر كنيم به نقطه اي در آسمان مي رسيم كه در امتداد چرخش زمين بر فراز قطب جنوب كره زمين قرار گرفته است .اين نقطه امتداد جنوب جغرا فيايي را نشان مي دهد. لازم به ياد آوري است اين صورت فلكي در وضعيتي كه بيشترين ارتفاع را از افق دارد فقط در جنوبي ترين نواحي شرقي ايران قابل رويت مي باشد.واز اغلب نقاط ايران اصلا آنرا نمي توان ديد.

2- يافتن شمال به كمك هلال ماه:

يكي از روشهاي تقريبي پيدا نمودن جهت هاي جغرافيايي استفاده از هلال باريك اول يا آخر ماه قمري است. چنانچه هنگام شب هلال باريك ماه در آسمان قابل رويت باشد ونيز بدانيم كه اين هلال مربوط به اول ماه قمري يا آخر ماه قمري است مي توانيم مطابق شكل ها جهت ها را بدست آوريم.

در اول ماه قمري هلال ماه را در نظر گرفته چنانچه به طور تقريبي دو سر كمان هلال ماه را به وسيله خط مستقيم به هم وصل وآن را امتداد دهيم وخط ديگري عمودبراين خط رسم نمائيم آنگاه خطي كه به سمت كوژي هلال ماه است به سمت مغرب و مقابل آن مشرق و بالا جنوب و پائين شمال خواهد بود.

اما در آخر ماه قمري هلال ماه بر عكس و جور ديگري است. به همان روش قبلي دو سر كمان هلال ماه را توسط خطي به هم وصل نموده و امتداد مي دهيم وخط ديگر عمود بر آن رسم نمائيم امتداد اين خط كه به سمت كوژي هلال ماه است به سمت مشرق و مقابل آن مغرب و بالا جنوب و پائين شمال خواهد بود.

3- يافتن شمال به كمك امتداد راه شيري در شب:

كهكشان ماه يكي ميليارها كهكشان تشكيل دهنده جهان هستي مي باشد اين كهكشان از اجتماع يك صد ميليارد ستاره تشكيل يافته سطح بيروني كهكشان به شكل سنگ آسيا يا به عدسي تشبيه مي كنند. ولي منظره آن از بالا به شكل مارپيچي است كه داراي چهار بازوي مارپيچي بوده و منظومه شمسي و كره زمين در لبه هاي يكي از اين بازوهاي مارپيچي واقع شده است ويكي از بازوهاي ديگر اين كهكشان روبروي منظومه شمسي در آسمان ودر ديد ما قرار گرفته است واين بازوي مارپيچي روبرو را هنگام شب ما به شكل يك نوار سفيد رنگ كه از سمت شمال آسمان به سمت جنوب وجنوب غربي امتداد يافته مشاهده كنيم. البته امروزه به دليل آلودگي نوري وآلودگي هواي موجود در آسمان شهر ها قابل رويت نيست ولي در شبهاي كاملا تاريك ودور از نور شهرها ، شبها آنرا مي توان در آسمان مشاهده نمود .

در گذشته در سرزمينهاي شرقي كشورهاي اسلامي از جمله ايران چون امتداد راه شيري به سمت جنوب غربي يعني سمت قبله بوده به آن راه مكه نيز گفته مي شده است.

4- يا فتن جهت ها به كمك ستارگان خوشه ستاره اي پروين يا ثريا( پلياد ها(Pleiades

خوشه پروين دسته اي از ستارگان مركب از 6 تا 10 ستاره قابل رويت در صورت فلكي ثور ( گاو نر ) است اما از نظر نجومي اين خوشه باز ستاره اي مركب از چند صد ستاره كه با هم در فضا حر كت مي كنند .بهترين موقع براي رصد اين ستار گان ماههاي فصل زمستان است كه در نزديكي نصف النهار سماوي قابل رويت اند . خوشه پروين تقريبا به شكل خوشه انگور يا آب گردان كوچك بوده كه نوك خوشه يا دسته آب گردان تقريبا در امتداد جنوب است .

ج – جهت يابي در تمام اوقات شبانه روز به كمك وسايل سمت يابي:

1- يافتن جهت ها به كمك قطب نما هاي مغناطيسي:

قطب نما هاي مغناطيسي انواع گوناگوني دارند مثل قطب نما هاي معمولي – قطب نما هاي زمين شناسي – قطب نما هاي ژيروسكوپي(مخصوص كشتي ها و هواپيما ها) و ... كه ساختمان همگي آنها به طور كلي عبارت از محفظه مدرجي است كه در داخل آن يك عقربه مغناطيسي ( آهن ربايي ) روي يك پايه نوك تيز و لغزاني نصب گرديده است . دو سر اين عقربه در حالت رهايي جهت قطب شمال و جنوب مغناطيس كره زمين را نشان مي دهد.

اين قطب نماها از يك صفحه مدور كه در جهت گردش عقربه هاي ساعت از صفر تا 360 درجه ويا از صفر تا 400 گراد وگاهي از صفر تا 6400 ميلي ام مدرج گرديده اند . در ميان صفحه مزبور عقربه اي از جنس آهن ربا كه معمولا يك سر آن بوسيله رنگهاي شب نما براي ديد در هنگام شب مشخص گرديده است روي پايه اي به حالت تعادل سوار شده وهمواره نوك رنگين آن رو به سمت شمال مغنا طيس زمين مي ايستد.

2 - يافتن جهت ها به كمك دستگاه ماهواره اي موقعيت ياب جهاني يا GPS

سيستم هاي ماهواره اي موقعيت ياب جهاني (Global PositionSystems)كهبه اختصار به آنG P S مي گويند متشكل از يك سري ماهواره هاي موقعيت ياب جغرافيايي است كه موقعيت پديده هاي مختلف كره زمين را شناسايي وبه مصرف كنند گان زميني مخابره مي كند.هيجده ماهواره ناوستار ( Navistar ) آن به گونه اي طراحي شده اند كه مانند الكترونهاي يك اتم به دور كره زمين مي گردند اين مجموعه ماهواره ها داراي 6 مدار مجتمع با فاصله مساوي است كه بر روي هر مدار 3 ماهواره با فاصله معين به دور زمين مي گردند.مصرف كنندگان زميني مي توانند از طريق گيرنده هاي قوي آنتن دار يا گيرنده هاي دستي(به اندازه يك گوشي تلفن همراه) با ماهواره هاي مذكور ارتباط برقرار نموده ودقيقا مشخص كنند كه اكنون گيرنده آنها در چه طول ويا عرض جغرافيايي بر روي كره زمين قرار دارد ارتفاع دقيق آن از سطح دريا چقدر است و همچنين جهات جغرافيايي آن محل چگونه اند.

اين سيستم آنقدر دقيق است كه از آن براي ناوبري و رديابي كشتي ها در درياها ، هواپيما ها در آسمان ها حتي

خودرو ها در زمين استفاده مي شود. بطوريكه استفاده از يك دستگاه G P S موقعيت جغرافيايي را با دقت 10 متر تعيين مي كند و چنانچه براي اين كار به طور همزمان از دو دستگاه استفاده شود ،دقت اندازه گيري تا حد ميليمتر افزايش خواهد يافت .

روش تعيين سمت قبله يا آزيموت شهر مكه

واژه لاتين آزيموت بر گرفته ازواژه عربي السموت به معني سمت ها است كه به فارسي گراي ناميده مي شود . و آن عبارت از زاويه اي كه امتدادها يا خطوط سطح زمين با يكي از شمال هاي سه گانه (بيشتر شمال حقيقي يا جغرافيايي ) بوجود مي آورند. اين زاويه را نسبت به سمت شمال ودرجهت گردش عقربه هاي ساعت اندازه گيري مي كنند . واگر آزيموت امتدادي مانند AB را از سوي A به B حساب كنيم به آن آزيموت مستقيم واگر بر عكس ازB به A حساب نمايند به آن آزيموت معكوس AB مي گويند .

چون تعيين سمت قبله يكي از مسائل ساختمان مساجد و نماز خانه ها است از اين رو به نحوه محاسبه آزيموت جغرافيايي شهر مكه كه در واقع همان قبله است اشاره مي شود . اصولا براي محاسبه سمت قبله ، مختصات جغرافيايي شهري كه در آن بسر مي بريم و همچنين مختصات جغرافيايي شهر مكه ضروري است كه مختصات جغرافيايي شهر مكه اين گونه است .

عرض جغرافيايي مكه : 21 درجه و24 دقيقه عرض شمالي ” 00 24 21‏‏‎ = Φ

طول جغرافيايي مكه : 39 درجه و49 دقيقه و30 ثانيه طول شرقي ” 30 49 30 = λ

حال مطابق فرمول λ Δ tag= كه در اين فرمول ΦΔ λ Δ اختلا ف طول جغرافيايي شهر مورد نظراز شهر مكه و Φ Δ اختلاف عرض جغرافيايي شهر مورد نظر از شهر مكه است و در اين فرمول اختلاف، حتما بايد به صورت اعشار نوشته شود نه به صورت درجه ودقيقه وثانيه وبعد از اين كه مقادير فوق را در فرمول تقسيم نموديم عددي بدست مي آيد كه با مراجعه به جداول مثلثاتي ويا ماشين حساب هاي مهندسي مقدار a رادر مقابل تانژانت آن عدد پيدا مي كنيم كه اين عدد آزيموت مستقيم مكه به شهر مورد نظر است براي اينكه آزيموت معكوس امتداد مزبور يعني آزيموت شهر مورد نظر به مكه را پيدا كنيم رقم اخير را با عدد 180 درجه جمع مي كنيم . مثال: مي خواهيم قبله شهر كرمان را حساب كنيم . الف – مختصات شهر كرمان ” 30 17 30 = Φ عرض جغرافيايي 00 05 57 = λ طول جغرافيايي ب - مختصات شهر مكه ” 00 24 21‏‏‎ = Φ عرض جغرافيايي ” 30 49 30 = λطول جغرافيايي اختلاف طول جغرافيايي شهر كرمان با شهر مكه مي شود . 30 15 17 = λ Δ كه بايد مقدارآنرا به صورت اعشار نوشت كه چنين مي شود . 258 / 17 = λ Δ اختلاف عر ض جغرافيايي شهر كرمان با شهر مكه مي شود. 00 53 8 0 = ΔΦ كه مقدار ان به صورت اعشار مي شود . 891 / 8 0 = ΔΦ حال مقادير فوق را در فرمول λ Δ tga= مي گذاريم . Φ Δ 941/1 = 258/ 17 = λ Δ tga= 891/8 Φ Δ

با مراجعه به جداول مثلثاتي يا ماشين حسابهاي مهندسي مقدار a رادر مقابل تانژانت عدد 941/1 پيدا مي كنيم كه مقدار زاويه اين عدد 33 44 62 است كه اين زاويه آزيموت معكوس امتداد مزبور يعني مكه به كرمان است

براي اينكه آزيموت مستقيم يعني آزيموت كرمان به مكه را بدست آوريم اين عدد را با 180 جمع مي كنيم .

آزيموت مستقيم قبله شهر كرمان = 33 44 242 = 180 + 33 44 62

حال اگر زاويه بدست آمده يعني 33 44 242 را از سمت شمال در جهت گردش عقربه هاي ساعت جدا نمائيم سمت قبله شهر كرمان بدست مي آيد . يا به عبارت ساده تر اگر مقدار آزيموت معكوس يعني عدد 33 24 62

از سمت جنوب در جهت گردش عقربه هاي ساعت يعني به سمت مغرب جدا نما ئيم باز هم قبله دقيق شهر كرمان بدست مي آيد .

پيدا كردن قبله بر روي زمين :پس از بدست آوردن آزيموت جغرافيايي كافي است به كمك يكي از طرق شمال يابي مانند سايه شاخص يا ستاره قطبي يا قطب نما سمت شمال جغرافيايي را يافت و مقدار آزيموت حساب شده فوق را در جهت گردش عقربه هاي ساعت به سمت شمال افزود تا قبله بدست آيد .

در كار هاي ساختماني رقم هاي ثانيه عملا نقشي در تعيين سمت قبله ندارند وبه همان رقم هاي در جه و دقيقه اكتفا مي شود .و براي پيدا كردن آزيموت قبله مي توان از دستگاه مهندسي به نام تئو دوليت استفاده نمود واگر از قطب نما در تعيين سمت شمال استفاده شود بايد زاويه انحراف مغناطيسي شهر مورد نظر را از روي آخرين نقشه هاي

ايزوگونيك منطقه بدست آورد ودر صورتيكه انحراف غربي باشد آن مقدار را به آزيموت قبله بايد افزود واگر شرقي باشد بايد از آزيموت قبله كم نمود .

نوشته شده توسط قاسم صمدی

یكی از اولین چیزهایی كه هر فرد مدافع یا نظامی و چریك برای جنگیدن و حتی كوهنوردی و صحرا نوردی لازم است بداند جهت یابی در هر شرایطی است.

بهتر است بدانید هوا همیشه آفتابی نیست و شب ها هم همیشه نور ستارگان را در اختیار ندارید. به امید قطب نما هم نباشید چون وسیله ای است خراب شدنی و بهترین كار یاد گرفتن جهت یابی است.

پ-جهت یابی پرندگان

منقار پرندگان به يك حسگر مغناطيسي براي جهت يابي مجهز است.

تحقيقات جديد نشان مي‌دهد پرندگان احتمالا از حسگرهاي موجود در منقار خود براي جهت‌يابي در پروازهاي طولاني استفاده مي‌كنند.

به گزارش خبرگزاري رويترز، گروهي از دانشمندان آلماني موفق به شناسايي الگوهايي سه‌بعدي از كريستالهاي دي‌اكسيد آهن در پوسته منقار بالايي كبوترها شده‌اند كه احتمالا اين پرندگان از آن براي تعيين جهت ميدان مغناطيسي زمين استفاده مي‌كنند.

اين كشف جديد نشان مي‌دهد پرندگان مستقل از حركات و جهت پرواز خود، مي‌توانند جهت ميدان مغناطيسي زمين را شناسايي كرده و با استفاده از آن همانند قطب‌نما، موقعيت جغرافيايي خود را تعيين كنند.

دانشمندان در گذشته همواره به دنبال پاسخ اين سوال بوده‌اند كه پرندگان چگونه در سفرهاي بسيار طولاني خود كه گاه طول آنها به هزاران كيلومتر مي‌رسد، از مسير اصلي خارج نشده و مقصد خود را گم نمي‌كنند.
به گفته "گرتا فلايشنر" سرپرست مطالعه و محقق دانشگاه "فرانكفورت"، اين احتمال وجود دارد كه كشف جديد در كبوترها براي تمامي پرندگان صدق كند و همه آنها با استفاده از قطب‌نماهاي زيستي خود جهت پروازشان را تعيين كنند.
پيش از اين سلولهاي مشابه حاوي تركيبات آهن در برخي ديگر از پرندگان از جمله سينه‌سرخها و چكاوكها شناسايي شده بود.

قطب نماوسیله است که هم درروزوهم درشب وسیله ای مناسب برای جهت یابی است.علاوه براین روش های دیگری به تفکیک جهت یابی درشب ویاددرروزمعرفی می شود.

GPS دستگاه

يك دريافت كننده ي GPSعلاوه برجهت یابی با سيگنال هايي كه از حداكثر سه ماهواره دريافت مي كند، مي تواند مسير حركت و مختصات دو بعدي (طول و عرض) مكان را محاسبه كند. با در نظر گرفتن چهار يا بيشتر ماهواره ، دريافت كننده مي تواند مختصات سه بعدي (طول،عرض،ارتفاع) مكان كاربر را مشخص كند. زماني كه مكان كاربر مشخص شد ، GPS مي تواند ساير اطلاعات نظير:سرعت،مسير،فاصله ي پيموده شده،فاصله تا مقصد،زمان طلوع و غروب خورشيد و ... را محاسبه كند.

پیدا کردن قبله

طریقه پیدا كردن قبله و جهات مختلف

سمت (جهت ) مبنا و انواع آن

4- يا فتن جهت ها به كمك ستارگان خوشه ستاره اي پروين يا ثريا( پلياد ها(Pleiades

1- يافتن جهت ها به كمك قطب نما هاي مغناطيسي:

2 - يافتن جهت ها به كمك دستگاه ماهواره اي موقعيت ياب جهاني يا GPS

اين سيستم آنقدر دقيق است كه از آن براي ناوبري و رديابي كشتي ها در درياها ، هواپيما ها در آسمان ها حتي

روش تعيين سمت قبله يا آزيموت شهر مكه

براي اينكه آزيموت مستقيم يعني آزيموت كرمان به مكه را بدست آوريم اين عدد را با 180 جمع مي كنيم .

مطالب مشابه :

مختصات جغرافيايي و روش هاي پيدا كردن قبله

روشهاي عملي جهت يابي و طريقه محاسبه آزيموت قبله بر روي زمين

جهت قبله

قبله

قبله یابی برای مسلمانان

چگونه راستای مکه (قبله) و یا دیگر نقاط را بیابیم؟

پیدا کردن قبله

جهت قبله

تعيين قبله با استفاده از روش آزيموت

محاسبة عملي خطاي زاوية انحراف قبلة مسجد المهدي نسبت به امتداد جغرافيايي-علی ابراهیمی